Quy luật “Phủ định của Phủ định” trong Triết học và Công nghệ | Môn Triết học Mac-Lenin & Tư tưởng Hồ Chí Minh - Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 58137911 I.
Quy luật “phủ định của phủ định”
1, Phủ định là gì? Phủ định biện chứng là gì?
- Phủ định là sự thay thế bằng sự vật khác trong quá trình vận động và phát triển.
Phủ định siêu hình: để hiểu phủ định biện chứng thì trước tiên
ta cần hiểu phủ định siêu hình. Phủ định siêu hình coi phủ
định là sự xóa bỏ hoàn toàn cái cũ, loại bỏ sự vật từ tác động
bên ngoài (phủ định sạch trơn)
- Phủ định biện chứng là một phạm trù triết học, được định
nghĩa là khái niệm dùng để chỉ sự phủ định làm tiền đề, tạo điều
kiện cho sự phát triển. Phủ định biện chứng làm cho sự vật,
hiện tượng mới ra đời thay thế cho sự vật, hiện tượng cũ, và là
yếu tố liên hệ giữa sự vật, hiện tượng cũ với sự vật, hiện tượng
mới. Hay nói cách khác, phủ định biện chứng là tự phủ định, tự
phát triển của sự vật, hiện tượng; là “mắt xích” trong “sợi dây
chuyền” dẫn đến sự ra đời của sự vật, hiện tượng mới, tiến bộ
hơn so với sự vật, hiện tượng cũ.
VD: Hạt thóc -> Cây mạ -> Cây lúa -> Hạt thóc ●
Đặc trưng của phủ định biện chứng:
■ Tính khách quan: nguyên nhân của phủ định nằm
bên trong sự vật, hiện tượng
■ Tính phổ biến: phủ định diễn ra ở mọi sự vật, mọi
quá trình trong tự nhiên, xh và tư duy
■ Tính kế thừa: kết quả của sự phủ định là ra đời cái
mới - trên cơ sở kế thừa những điểm tích cực, loại
bỏ những điểm hạn chế của cái cũ
2, Quy luật “phủ định của phủ đinh”
Là một trong ba quy luật của phép biện chứng duy vật, quy
luật phủ định của phủ định chỉ ra khuynh hướng (đi lên), hình
thức (xoáy ốc) cũng như như kết quả (sự vật, hiện tượng mới
ra đời từ sự vật, hiện tượng cũ) của sự phát triển của chúng
thông qua sự thống nhất giữa tính thay đổi với tính kế thừa trong sự phát triển. lOMoAR cPSD| 58137911
Hay nói cách khác, quy luật phủ định của phủ định thể hiện
nội dung sự vật, hiện tượng mới ra đời từ sự vật, hiện tượng
cũ, nó phát triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp,
từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
3, Nội dung quy luật “phủ định của phủ định”
Nội dung quy luật phủ định của phủ định theo chủ nghĩa Mác Lênin
được thể hiện như sau:
- Phủ định của phủ định là khái niệm nói lên rằng sự vận động, phát
triển của sự vật thông qua hai lần phủ định biện chứng, dường như
quay trở lại điểm xuất phát ban đầu nhưng cao hơn.
- Phủ định lần thứ nhất làm cho sự vật cũ trở thành cái đối lập của
mình. Sau những lần phủ định tiếp theo, đến một lúc nào đó sẽ ra
đời sự vật mới mang nhiều đặc trưng giống với sự vật ban đầu (xuất
phát) song không phải giống nguyên như cũ, dường như lặp lại cái cũ nhưng cao hơn.
- Sự phủ định của phủ định là giai đoạn kết thúc một chu kỳ phát triển,
đồng thời lại là điểm xuất phát của một chu kỳ tiếp theo, tạo ra
đường xoáy ốc của sự phát triển. Mỗi đường mới của đường xoáy
ốc thể hiện một trình độ cao hơn của sự phát triển. Sự nối tiếp nhau
của các vòng xoáy ốc thể hiện tính vô tận của sự phát triển.
- Phủ định của phủ định, ngoài hai đặc trưng như phủ định biện chứng
(là tính khách quan và tính kế thừa), thì còn có thêm đặc trưng là tính chu kỳ. lOMoAR cPSD| 58137911
- Trong hiện thực, một chu kỳ phát triển của sự vật có thể bao gồm
nhiều lần phủ định biện chứng.
=> Quy luật phủ định của phủ định phản ánh mối liên hệ, sự kế thừa
thông qua khâu trung gian giữa cái bị phủ định và cái phủ định; do có kế
thừa nên phủ định biện chứng không phải là sự phủ định sạch trơn mà là
điều kiện cho sự phát triển, nó lưu giữ nội dung tích cực của các giai đoạn
trước, lặp lại một số đặc điểm chủ yếu của cái ban đầu trên cơ sở mới
cao hơn; do vậy, sự phát triển có tính chất tiến lên không hẳn theo đường
thẳng, mà là theo đường xoáy trôn ốc.
VD: Một quả trứng là sự khẳng định ban đầu (trong điều kiện
được ấp). Phủ định lần 1 tạo ra gà mái con. Sau đó phủ định lần 2
(gà mái con lớn lên)sinh ra nhiều quả trứng.
4, Ý nghĩa phương pháp luận
- Sự phát triển là khuynh hướng tất yếu của mọi sự vật, hiện
tượng nhưng quá trình phát triển diễn ra quanh co phức tạp,
phải trải qua nhiều lần phủ định. Hiểu đúng quy luật giúp
chúng ta tránh đc cái nhìn phiến diện giản đơn trong việc nhận
thức của sự vật, hiện tượng
- Cái mới ra đời là tất yếu phù hợp với sự phát triển. Mặc dù
khi mới ra đời, cái mới có thể còn non yếu nhưng nó là cái
tiến bộ hơn so với cái cũ. Vì vậy, ta cần có ý thức phát hiện ra
cái mới, tạo điều kiện cho cái mới phát triển
- Khi phủ định cái cũ, cần phải biết sàng lọc, kế thừa những yếu
tố hợp lý của cái cũ, tránh sự phủ định sạch trơn
II. Vận dụng nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của quy luật
“phủ định của phủ định” vào trong thời đại công nghệ ngày nay lOMoAR cPSD| 58137911
1. Quy luật phủ định của phủ định trong sự phát triển của công nghệ
Thời đại công nghệ hiện đại đã chứng kiến những bước phát
triển vượt bậc của khoa học kỹ thuật, từ các công nghệ truyền thống
đến trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, hay Internet of Things (IoT).
Quá trình này là một ví dụ điển hình của quy luật phủ định của phủ
định, bởi sự xuất hiện và phát triển của những công nghệ mới không
chỉ thay thế cái cũ, mà còn kế thừa và cải tiến chúng.
Ví dụ, trong lĩnh vực sản xuất, công nghệ 1.0 với máy móc cơ
khí được thay thế bởi công nghệ 2.0 với sự ra đời của dây chuyền
sản xuất hàng loạt. Sau đó, công nghệ 3.0 với tự động hóa, và công
nghệ 4.0 với AI và IoT đã lần lượt phủ định và cải tiến các công nghệ
trước đó. Mỗi giai đoạn mới không phải là sự loại bỏ hoàn toàn giai
đoạn cũ, mà thay vào đó, chúng kế thừa các đặc điểm, tiến bộ từ
các công nghệ trước đó, đồng thời mang lại các đột phá mới.
2. Ứng dụng quy luật phủ định của phủ định vào sự phát triển
của trí tuệ nhân tạo
Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo cũng là một minh chứng rõ
ràng cho quy luật này. AI bắt đầu từ các thuật toán đơn giản, sau đó
phát triển thành các hệ thống phức tạp có khả năng tự học hỏi và
tối ưu hóa. Các thế hệ AI mới liên tục được phủ định và thay thế các
công nghệ cũ, từ Machine Learning đến Deep Learning, và gần đây
là các mô hình tiên tiến như GPT hay Transformer. Quy luật phủ
định của phủ định ở đây thể hiện ở chỗ, mỗi thế hệ AI mới không
chỉ thay thế mà còn tích hợp các tiến bộ và dữ liệu từ thế hệ trước,
giúp AI ngày càng phát triển và ứng dụng sâu rộng hơn.
3. Tác động của công nghệ đối với xã hội qua lăng kính quy luật
phủ định của phủ định
Quá trình đổi mới công nghệ không chỉ tác động đến công
nghiệp, mà còn có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống xã hội. Trước
đây, con người phải dựa vào lao động chân tay và các công cụ thô
sơ để sản xuất và sinh hoạt. Với sự xuất hiện của công nghệ kỹ
thuật số, con người dần thích nghi với cách sống hiện đại, làm việc
với máy tính, điện thoại, và sau đó là môi trường trực tuyến.
Ngày nay, khi công nghệ ngày càng phát triển, cách mạng số
hóa và những nền tảng mạng xã hội đã thay đổi cách con người
giao tiếp, học tập, và làm việc. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức lOMoAR cPSD| 58137911
vào công nghệ đã mang lại những vấn đề mới như an ninh mạng,
mất kiểm soát về thông tin, và căng thẳng trong cuộc sống. Điều
này dẫn đến một chu kỳ mới, trong đó các công nghệ giúp con người
cân bằng lại cuộc sống, bảo mật thông tin và kiểm soát công nghệ
tốt hơn, nhằm tối ưu hóa lợi ích của công nghệ và giảm thiểu những mặt tiêu cực.
4. Bài học và tầm quan trọng của quy luật phủ định của phủ định
trong thời đại công nghệ hiện nay
Trong quá trình phát triển và ứng dụng công nghệ, con người
cần phải nhận thức được rằng sự phát triển không diễn ra theo
đường thẳng, mà theo một quá trình xoắn ốc đi lên, trong đó mỗi
lần phủ định lại là một bước tiến mới. Việc hiểu và vận dụng quy
luật này sẽ giúp con người không ngừng đổi mới, cải tiến các công
nghệ hiện có, đồng thời biết cách giữ gìn và phát huy những giá trị cốt lõi.
Mặt khác, quy luật này cũng nhắc nhở chúng ta về tính liên
tục và kế thừa trong phát triển công nghệ. Để đạt được sự phát triển
bền vững, cần phải biết điều chỉnh, phát triển và phủ định một cách
có chọn lọc, tránh việc loại bỏ hoàn toàn cái cũ mà không xem xét
kỹ lưỡng. Điều này không chỉ giúp con người và công nghệ cùng
phát triển, mà còn đảm bảo một xã hội bền vững, công bằng và hài hòa.
5. Kết luận
Quy luật phủ định của phủ định đã và đang thể hiện rõ nét
trong sự phát triển không ngừng của công nghệ trong thời đại ngày
nay. Sự thay đổi và phát triển của công nghệ là quá trình tất yếu,
nhưng sự phát triển đó không chỉ là sự thay thế đơn thuần, mà là
một quá trình kế thừa, chọn lọc và nâng cấp. Hiểu và vận dụng quy
luật phủ định của phủ định giúp chúng ta không chỉ nhận thức rõ về
tiến trình phát triển của công nghệ mà còn giúp định hướng cho sự
phát triển công nghệ trong tương lai. Đây chính là nền tảng để con
người tiến tới một xã hội ngày càng hiện đại, tiến bộ, và hài hòa hơn.