Quy luật thống nhất và đấu tranh các mặt đối lập trong triết học | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61601608
TỔNG HỢP LẠI NỘI DUNG CHO VÀO BÀI THUYẾT TRÌNH
1. Khái niệm mặt đối lập và mâu thuẫn:
-Mặt đối lập dùng để chỉ những mặt,những thuộc tính có khuynh hướng biến
đổi trái ngược nhau nhưng đồng thời là điều kiện,tiền đề cho sự tồn tại một
cách khách quan trong tự nhiên,xã hội và tư duy.
Vd: quy luật cung và cầu trong kinh tế thị trường,quá trình quang hợp và
hô hấp của thực vật,...
-Mâu thuẫn biện chứng là yếu tố tạo thành từ sự thống nhất, đấu tranh và chuyển
hóa lẫn nhau giữa các mặt đối lập trong sự vật,hiện tượng .
2.1 Sự thống nhất giữa các mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ sự liên hệ chặt
chẽ, quy định, ràng buộc lẫn nhau của các mặt đối lập, mặt này là điều kiện tồn
tại của mặt kia; không có mặt này thì cũng không có mặt kia và ngược lại.
Ví dụ: Cây phải có cả quá trình hô hấp và quang hợp mới có thể phát triển và sống.
Các mặt đối lập luôn gắn bó và có những yếu tố giống nhau, gọi là “sự đồng
nhất”. Vì vậy, sự thống nhất giữa chúng bao gồm cả sự đồng nhất này, và trong
quá trình phát triển, chúng có thể chuyển hóa lẫn nhau khi điều kiện thay đổi.
2.2 Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập:
- Đấu tranh giữa các mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ khuynh hướng tác
động qua lại, bài trừ, phủ định nhau của các mặt đối lập.
- Hình thức: Đa dạng, tùy thuộc vào nhiều yếu tố:
+ Tính chất và mối quan hệ giữa các mặt đối lập.
+ Lĩnh vực tồn tại của chúng.
+ Điều kiện cụ thể diễn ra sự đấu tranh giữa chúng.
*Mối quan hệ giữa sự thống nhất và sự đấu tranh: lOMoAR cPSD| 61601608
- Sự thống nhất: Có tính tạm thời, tương đối, có điều kiện  Chỉ tồn tại trong
trạng thái đứng im tương đối của sự vật, hiện tượng.
- Sự đấu tranh: Có tính tuyệt đối.
 Phá vỡ sự ổn định tương đối của chúng, dẫn đến sự chuyển hoá về chất.
2.3 Các tính chất của mâu thuẫn
Trong phép biện chứng duy vật, mâu thuẫn là nguồn gốc, động lực của sự vận
động và phát triển. Để hiểu rõ bản chất của mâu thuẫn, cần nắm được những tính chất cơ bản sau:
1. Tính chất khách quan và phổ biến của mâu thuẫn:
Mâu thuẫn biện chứng, tức là sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập,
mang hai tính chất chung cơ bản:
a. Tính khách quan:
- Mâu thuẫn là cái vốn có, là bản chất chung của mọi sự vật, hiện tượng trong
tự nhiên, xã hội và tư duy.
- Nó tồn tại độc lập, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người.
b. Tính phổ biến:
- Mâu thuẫn tồn tại trong mọi sự vật, hiện tượng và trong suốt quá trình tồn
tại và phát triển của chúng, từ khi bắt đầu xuất hiện cho đến khi chúng biến mất.
- Mâu thuẫn này mất đi thì mâu thuẫn khác lại xuất hiện.
2. Tính đa dạng và phong phú của mâu thuẫn:
Có nhiều loại mâu thuẫn, khác nhau về vai trò, tính chất, cách thức giải quyết. - Các dạng cơ bản:
+ Mâu thuẫn bên trong ↔ bên ngoài (giữa các yếu tố nội tại với yếu tố ngoại cảnh).
+ Mâu thuẫn chủ yếu ↔ thứ yếu (mâu thuẫn quyết định sự phát triển hay mâu
thuẫn không giữ vai trò trung tâm).
+ Mâu thuẫn đối kháng ↔ không đối kháng (tùy thuộc lợi ích giữa các mặt
đối lập có đối lập gay gắt không thể điều hoà hay có khả năng dung hoà).
3. Tính thống nhất của các mặt đối lập lOMoAR cPSD| 61601608
- Các mặt đối lập trong một mâu thuẫn không tồn tại biệt lập, mà luôn ràng
buộc, nương tựa lẫn nhau.
- Thống nhất tạo nên sự ổn định tương đối cho sự vật, hiện tượng.
4. Tính đấu tranh của các mặt đối lập
- Các mặt đối lập vừa thống nhất vừa luôn có xu hướng bài trừ, phủ định lẫn nhau.
- Đấu tranh là yếu tố quyết định sự chuyển hóa, phát triển của sự vật.
2.4 Theo Ph.Ăngghen nguyên nhân chính cũng là nguyên nhân cuối cùng
tạo nên nguồn gốc cho sự vận động và phát triển của sự vật hiện tượng là sự
tác động lần nhau giữa chúng và các mặt đối lặp.
Mâu thuẫn là nguồn gốc vận động phát triển của sự vật hiện tượng vì :
+ Mâu thuẫn đều bao hàm sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập. +
Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho các sự vật, hiện tượng không thể
giữ nguyên trạng thái cũ.
+Kết quả là mâu thuẫn cũ mất đi, mâu thuẫn mới hình thành. Sự vật, hiện tượng
cũ được thay thế bằng sự vật, hiện tượng mới. Quá trình này tạo nên sự vận động,
phát triển vô tận của thế giới khách quan. Do đó, sự đấu tranh giữa các mặt đối
lập là nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng.
Ví dụ: mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng con đường đấu tranh:Mua bán hàng hoá.
+ Mua hàng hóa là mất đi một số tiền và nhận được số hàng hóa thiết yếu cần dùng( vận động)
+Bán hàng hóa là mất đi một số hàng hóa nhưng lại nhận thêm được một số tiền.( vận động)
+Hai mặt mâu thuẫn này cạnh tranh lẫn nhau nhưng nếu không có người mua thì
sẽ không có người bán và ngược lại. Chúng tuy cạnh tranh quyết liệt với nhau
nhưng lại là cơ sở tồn tại của nhau, như một thể thống nhất.( phát triển) Hay
Mâu thuẫn giữa thế giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm, giữa biện
chứng và siêu hình → đấu tranh bằng lý lẽ , dẫn chứng , bằng chứng, bổ sung cho
nhau( vận động) → duy vật là biện chứng đúng đắn ( phát triển). lOMoAR cPSD| 61601608
Có 2 loại tác động dẫn đến vận động là tác động lẫn nhau giữa các sự vật, hiện
tượng( cái bên ngoài) và sự tác động lẫn nhau giữa các mặt đối lập của cùng một
sự vật , hiện tượng ( bên trong) ; nhưng chỉ có sự tác động lẫn nhau giữa các mặt
đối lập( bên trong) mới làm cho sự vật, hiện tượng phát triển.
3. Phân loại mâu thuẫn
Căn cứ vào những yếu tố khác nhau ta có các loại mâu thuẫn sau: •
Mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản (căn cứ vào ý nghĩa sự tồn
tại và phát triển của sự vật).
-Mâu thuẫn cơ bản: quy định bản chất, sự tồn tại và phát triển của sự vật.
Ví dụ: mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội.
-Mâu thuẫn không cơ bản: không quyết định bản chất, chỉ ảnh hưởng một mặt
hay một giai đoạn nào đó. •
Mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài (căn cứ vào quan hệ giữa các mặt đối lập)
-Mâu thuẫn bên trong: tồn tại ngay trong bản thân sự vật, giữa các mặt đối lập của sự vật đó.
→ Giữ vai trò quyết định trực tiếp đến sự vận động, phát triển của sự vật.
-Mâu thuẫn bên ngoài: phát sinh trong quan hệ giữa sự vật này với sự vật khác.
→ Ảnh hưởng, tác động đến sự phát triển nhưng không quyết định trực tiếp. •
Mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu (căn cứ vào vai trò cùa mâu thuẫn
đối với sự tồn tại và phảt triển của sự vật).
-Mâu thuẫn chủ yếu: nổi bật, đóng vai trò quyết định trong một giai đoạn phát triển của sự vật.
-Mâu thuẫn thứ yếu: tồn tại song song nhưng ít quan trọng hơn.
→ Trong quá trình phát triển, mâu thuẫn chủ yếu và thứ yếu có thể thay đổi vị trí cho nhau. •
Mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng (căn cử vào quan hệ
và lợi ích, địa vị xã hội)
-Mâu thuẫn đối kháng: giữa các giai cấp, lực lượng xã hội có lợi ích căn bản đối
lập nhau (ví dụ: tư sản – vô sản).
-Mâu thuẫn không đối kháng: giữa các lực lượng, tầng lớp có lợi ích cơ bản thống
nhất nhưng còn khác biệt (ví dụ: mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân lao động). lOMoAR cPSD| 61601608
4. Ý nghĩa phương pháp luận
- Một là, thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong sự vật, hiện tượng.
Từ đó biết được nguồn gốc của sự vận động và phát triển.
- Hai là, phân tích mâu thuẫn cần bắt đầu từ việc xem xét quá trình phát sinh,
phát triển của từng loại mâu thuẫn.
- Ba là, nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa các mặt
đối lập, không điều hoà mâu thuẫn cũng không nóng vội hay bảo thủ. VẬN DỤNG Đối với Việt Nam 
– Kinh tế và môi trường:
Ở Việt Nam, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo nhiều cơ hội việc làm,
nâng cao đời sống, nhưng đồng thời kéo theo hệ lụy ô nhiễm môi trường và biến
đổi khí hậu. Đây là mâu thuẫn giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
Nhà nước đã giải quyết bằng việc đầu tư năng lượng tái tạo, áp dụng công nghệ
xanh, tăng cường luật bảo vệ môi trường. Chính sự đấu tranh dung hòa 2 mặt đối
lập này sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển bền vững,xã hội xanh;sạch;đẹp hơn.
– Hội nhập và giữ gìn bản sắc dân tộc:
Trong thời kỳ hội nhập quốc tế, văn hóa ngoại lai du nhập mạnh mẽ, đặc biệt vào
giới trẻ. Điều đó đem lại sự mới mẻ, hiện đại nhưng cũng đe dọa làm mai một giá
trị truyền thống. Việt Nam đã khuyến khích việc mặc áo dài trong các dịp lễ, bảo
tồn các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, đồng thời tiếp thu tinh hoa thế giới.
Nhờ đó, nước ta vừa tiếp nhận nền văn hóa bên ngoài , vừa không đánh mất bản sắc văn hóa riêng. Đối với bản thân 
– Học tập và giải trí: lOMoAR cPSD| 61601608
Một học sinh vừa cần học tập nghiêm túc để đạt kết quả tốt, vừa cần giải trí để
giảm căng thẳng. Hai mặt đối lập này luôn tồn tại song song. Nếu chỉ học mà
không nghỉ ngơi thì dễ chán nản, kiệt sức, còn chỉ chơi mà không học thì sẽ tụt
hậu. Bằng cách lập thời gian biểu hợp lý, mâu thuẫn này được giải quyết, giúp
bản thân tiến bộ mà vẫn thoải mái.
– Điểm mạnh và điểm yếu cá nhân:
Trong mỗi người có cả ưu điểm (siêng năng, sáng tạo...) và nhược điểm (lười
biếng, nóng nảy...). Sự đấu tranh giữa hai mặt này buộc bản thân phải rèn luyện,
khắc phục cái xấu và phát huy cái tốt. Chính nhờ vậy mà mình ngày càng hoàn
thiện hơn, trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình.