Sinh học 11 Cánh diều bài 18: Sinh trưởng và phát triển ở động vật Mở đầu
Dựa vào sơ đồ vòng đời của gà và muỗi (hình 18.1), so sánh sự thay đổi hình dạng
của từng loài trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Bài làm
Ở gà, từ gà con đến giai đoạn gà trưởng thành có hình dạng tương tự nhau, không
có quá nhiều thay đổi về các bộ phận của cơ thể
Ở muỗi, từ giai đoạn ấu trùng đến nhộng đến giai đoạn muỗi trưởng thành, hình
dạng của muỗi thay đổi rất nhiều và muỗi trưởng thành có nhiều bộ phận mà ấu trùng chưa có.
I. Khái quát về sinh trưởng và phát triển ở động vật
1. Thực hành quan sát quá trình sinh trưởng và phát triển ở động vật
Học sinh trả lời những câu hỏi sau:
- Vẽ sơ đồ vòng đời của tằm và châu chấu
- Nếu muốn hạn chế châu chấu hại mùa màng thì nên tác động vào giai đoạn nào
trong vòng đời của châu chấu sẽ cho hiệu quả cao nhất? Vì sao? Bài làm Vòng đời của tằm:
Egg laying: Đẻ trứng; Egg: Trứng; Hatching: Trứng nở; Moult: Sự rụng lông; Ripe
silkworm: Tằm chín; Spinning silk filament: Kéo kén; Cocoon: Kén tằm; Cocoon shell
cut open: Cắt ngang vỏ kén; Pupa: Nhộng tằm; Emergence from cocoon: Chui ra
khỏi vỏ kén; Mating: Giao phối; Raw silk: Tơ tằm thô
Vòng đời của châu chấu:
- Nếu muốn hạn chế châu chấu hại mùa màng thì nên tác động vào giai đoạn trứng
trong vòng đời của châu chấu sẽ cho hiệu quả cao nhất? Vì khi châu chấu phát triển
thành ấu trùng sẽ bắt đầu phá hoại mùa màng, thức ăn của chúng là lá cây và hút nhựa để sống.
II. Sinh trưởng và phát triển ở người
Câu hỏi: Quan sát hình 18.3, mô tả giai đoạn phôi thai ở người. Bài làm
Từ khi xảy ra hiện tượng thụ tinh đến hình thành phôi nang bám và phát triển ở
thành tử cung thì phôi thai bắt đầu được hình thành và phát triển. Phôi thai phát triển
từ tuần thứ 5 đến tuần thứ 10 (tính từ thời điểm thụ tinh). Các giai đoạn phát triển được mô tả như sau:
Phôi thai tuần thứ 5 (3 tuần sau khi thụ thai): Đây là giai đoạn hình thành phôi và các
cơ quan khác (não, tim, tủy sống). Phôi thai được cấu tạo gồm 3 lớp tế bào:
● Ngoại bì phôi: Các tế bào ngoại bì phôi sẽ phát triển thành các cơ quan
da, hệ thống thần kinh trung ương và ngoại biên, mắt, tai trong và các mô liên kết
● Trung bì phôi: Các tế bào trung bì phôi sẽ phát triển thành xương, cơ,
thận và hệ thống sinh sản của thai nhi.
● Nội bì phôi: Các tế bào nội bì phôi sẽ phát triển thành các màng niêm mạc
lót của các ống cơ thể, phổi, ruột và bàng quang.
Phôi thai tuần thứ 6 (4 tuần sau khi thụ thai): Trong tuần này, ống thần kinh dọc theo
lưng của phôi thai đóng lại, tim bắt đầu hoạt động bơm máu, tai trong và cung hàm
bắt đầu được hình thành. Phôi thai bắt đầu uốn cong hình chữ C, mầm chi trên và chi dưới xuất hiện.
Phôi thai tuần thứ 7 (5 tuần sau khi thụ thai): Lỗ mũi và thủy tinh thể được hình
thành, mầm chi trên và chi dưới phát triển dài hơn.
Phôi thai tuần thứ 8 (6 tuần sau khi thụ thai): Chân tay phát triển dài hơn, các ngón
tay bắt đầu hình thành. 2 lỗ tai ngoài được định hình, mắt thai nhi bắt đầu nhìn thấy
được. Môi trên và mũi ngoài được hình thành. Thân của phôi thai bắt đầu thẳng dần.
Phôi thai tuần thứ 9 (7 tuần sau khi thụ thai): Xương cánh tay phát triển dài ra, vùng
khuỷu được hình thành. Ngón chân bắt đầu hình thành, mí mắt, 2 tai tiếp tục hoàn thiện.
Phôi thai tuần thứ 10 (8 tuần sau khi thụ thai): Đầu của phôi thai tròn hơn, cổ bắt
đầu được hình thành, mí mắt hoàn thiện có thể đóng mở để bảo vệ mắt. Luyện tập Hoàn thành bảng 18.1.
Bảng 18.1. Các hình thức biến thái ở động vật Đặc điểm
Phát triển qua biến thái Phát triển không qua biến thái Biến thái hoàn Biến thái không toàn hoàn toàn Kích thích con non ? ? ? so với con trưởng thành Cấu tạo và hình ? ? ? dạng con non so với con trưởng thành Sinh lí con non so ? ? ? với con trưởng thành Ví dụ ? ? ? Bài làm Đặc điểm
Phát triển qua biến thái Phát triển không qua biến thái Biến thái hoàn Biến thái không toàn hoàn toàn Kích thích con non Nhỏ hơn Nhỏ hơn Nhỏ hơn so với con trưởng thành Cấu tạo và hình Rất khác Gần giống Tương tự dạng con non so với con trưởng thành Sinh lí con non so Rất khác Gần giống Tương tự với con trưởng thành Ví dụ muỗi, ếch, ... châu chấu, gián, ... gà, mèo, ... Tìm hiểu thêm
Máu cuống rốn là lượng máu còn sót lại trong dây rốn sau khi em bé được sinh ra
và có chứa tế bào gốc tạo máu (hematopoietic stem cells - HSC). Tế bào gốc tạo
máu ở cuống rốn có khả năng biệt háo thành các loại tế bào khác nhau và tái thiết
nên hệ miễn dịch của cơ thể. Lưu giữ cuống rốn có ý nghĩa gì? Tại sao có thể sử
dụng các tế bào này trong điều trị một số bệnh? Bài làm
Máu dây rốn chứa các tế bào máu bình thường và một lượng tế bào gốc rất đa dạng
như tế bào gốc tạo máu; tế bào gốc phôi thai; tế bào gốc trung mô; các loại tế bào gốc đa năng khác.
Ý nghĩa: Trong suốt thời gian đầu tăng trưởng của thời kỳ phát triển phôi thai, tế bào
gốc (TBG) có tiềm năng phát triển thành nhiều loại tế bào khác nhau (biệt hóa) để
tạo thành nhiều bộ phận khác nhau trong cơ thể. TBG có chức năng như một hệ
thống sửa chữa nội bộ, có thể phân chia và biệt hóa để bổ sung cho tế bào hỏng
hóc, già cỗi. Mục đích nhằm duy trì sự tồn tại tự nhiên của cơ thể sống (của chính con người).
Có thể sử dụng các tế bào này trong điều trị một số bệnh, bởi vì:
● Bản thân tế bào gốc không phục vụ bất kỳ mục đích đơn lẻ nào nhưng rất
quan trọng vì nhiều lý do.
● Đầu tiên, với sự kích thích phù hợp, nhiều tế bào gốc có thể đảm nhận vai
trò của bất kỳ loại tế bào nào và chúng có thể tái tạo mô bị tổn thương,
trong điều kiện thích hợp.
● Tiềm năng này có thể cứu sống hoặc hồi phục vết thương và tổn thương
mô ở người sau khi bị bệnh hoặc bị thương. Các nhà khoa học có thể
thấy được nhiều ứng dụng từ tế bào gốc. Vận dụng
Câu hỏi 1: Có ý kiến cho răng, khi mang thai, người mẹ cần ăn cho hai người nên
khẩu phần ăn phải gấp đôi so với bình thường. Em có đồng ý với ý kiến này không? Tại sao? Bài làm
Không đồng ý với ý kiến này, bởi vì khi mang bầu nên để ý đến chế độ dinh dưỡng,
nếu một bữa ăn gấp đôi khẩu phần nhưng không đảm bảo đáp ứng đủ các chất dinh
dưỡng thì bữa ăn đó cũng không thể đáp ứng nhu cầu cần thiết của thai nhi.
Dinh dưỡng là yếu tố vô cùng quan trọng đối với phụ nữ mang thai. Theo đó, chế độ
ăn cho bà bầu cần đảm bảo đủ 4 nhóm thực phẩm:
● Nhóm chất bột (bao gồm gạo, mì, ngô, khoai...)
● Nhóm chất đạm (bổ sung qua thịt, cá, trứng, tôm, cua, đậu đỗ...)
● Nhóm chất béo (có nhiều trong dầu, mỡ, vừng, lạc...)
● Nhóm vitamin, khoáng chất và chất xơ (trong các loại rau có màu xanh và quả chín)
Lưu ý, thai phụ cần đặc biệt chú ý đến vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, tuyệt đối
không ăn những thức ăn chưa được nấu chín, không rõ nguồn gốc, quá nhiều gia
vị... Để đáp ứng tiêu chuẩn tăng cân khi mang thai, người mẹ cần được cung cấp đủ
lượng vitamin và dưỡng chất thiết yếu cho cả mẹ và bé, bao gồm:
Các vitamin nhóm A, B, C, D, E, K: Có thể bổ sung thông qua các loại thực phẩm tự nhiên hàng ngày.
● Canxi: Có nhiều trong sữa, trứng, váng sữa, sữa chua...
● Acid folic: Đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của hệ thần
kinh ở trẻ, có nhiều trong gan động vật, rau có màu xanh thẫm, súp-lơ, các loại đậu...
● Omega 3: Trong thành phần dầu ăn, dầu oliu và mỡ cá...
● Protein: Có trong các loại thực phẩm như cá, gà, thịt, trứng và đậu, giúp
cho quá trình tạo cơ, xương và tạo máu.
● Sắt: Rất quan trọng trong sự tạo máu, vận chuyển oxy, có nhiều trong gan
lợn gà, lòng đỏ trứng gà, thịt bò (hoặc trong các loại thịt đỏ), các loại rau
củ quả tự nhiên như đậu đỗ...
● Kẽm: Rất giàu trong cá, hải sản, thịt gia cầm và sữa. Kẽm là nguyên tố
cần thiết để đảm bảo cân nặng và kích thước vòng đầu của em bé. Kẽm
còn đóng vai trò nhất định cho sự phát triển của trẻ trước và sau sinh.
● Iốt: cần bổ sung iốt để hoàn thiện sự phát triển não bộ của trẻ.
Câu hỏi 2: Tương ứng với mỗi sự thay đổi ở độ tuổi dậy thì, em cần làm gì để bảo
vệ sức khỏe thể chất và tinh thần của bản thân? Bài làm
Cần ăn uống đủ chất, tăng cường luyện tập thể dục thể thao, vui chơi giải trí lành
mạnh ; tuyệt đối không sử dụng các chất gây nghiện như thuốc lá, rượu, bia, ma
tuý,... ; không xem phim ảnh hoặc sách báo không lành mạnh.
Câu hỏi 3: Quan hệ tình dục không an toàn ở tuổi vị thành niên có thể dẫn đến hậu quả gì? Bài làm
Việc quan hệ tình dục sớm nhưng không có các biện pháp bảo vệ có thể dẫn đến
mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Một số bệnh lý nguy hiểm có thể kể
đến như HIV, lậu, giang mai, HPV, viêm gan B,... Có một số bệnh có thể diễn tiến
mạn tính và hiện chưa có phương pháp điều trị triệt để.
----------------------------------------------