Sinh học 11 Cánh diều bài 21: Sinh sản ở thực vật Mở đầu
Quan sát các loài cây trong môi trường xung quanh và cho biết cây sinh sản như thế
nào? Thực vật có những hình thức sinh sản nào? Các hình thức sính sản này được
ứng dụng như thế nào trong cuộc sống? Bài làm
Cây là loài thực vật có khả năng sinh sản bằng hai hình thức chính: sinh sản hữu
tính và sinh sản vô tính.
Sinh sản hữu tính ở cây: Sinh sản hữu tính ở cây là quá trình giúp cây tạo ra hạt
giống thông qua phối hợp giữa tế bào sinh dục đực và cái. Quá trình này diễn ra
thông qua quá trình thụ phấn. Khi bông hoa cây được thụ phấn bởi phấn hoa, bào tử
cái của cây sẽ phát triển thành quả, bảo vệ hạt giống bên trong. Hạt giống có thể rơi
xuống đất và nảy mầm, trở thành một cây mới.
Sinh sản vô tính ở cây: Sinh sản vô tính ở cây là quá trình giúp tạo ra một cây mới
từ một bộ phận của cây cha mẹ, không cần phối hợp giữa tế bào sinh dục đực và
cái. Có nhiều hình thức sinh sản vô tính ở cây, trong đó phương pháp chiết cành là
phổ biến nhất. Phương pháp này đơn giản là cắt một nhánh cây từ cây cha mẹ và
cấy vào môi trường thích hợp để nảy mầm và phát triển thành cây mới.
Các hình thức sinh sản này được ứng dụng rất rộng trong cuộc sống. Sinh sản hữu
tính được sử dụng để tạo ra các giống cây mới với đặc tính tốt, hoặc để tạo ra các
loài cây lai mới. Sinh sản vô tính được sử dụng để nhân giống các loài cây có đặc
tính quý, hoặc để tạo ra các cây trồng mới từ các bộ phận của cây cha mẹ có đặc tính mong muốn.
I. Sinh sản vô tính ở thực vật và ứng dụng
Câu hỏi 1: Quan sát hình 21.1a, cho biết cây con được hình thành như thế nào? Bài làm
Các cây con được hình thành từ phần củ, phần thân, từ lá
Câu hỏi 2: Quan sát hình 21.1b, mô tả quá trình biến đổi từ bào tử thành thể giao tử ở rêu. Bài làm
Giai đoạn sinh sản bằng bào tử: Bào tử nảy mầm qua nguyên phân hình thành thể
sợi rồi phát triển thành thể giao tử non.
Giai đoạn sinh sản hữu tính: rêu đực và rêu cái thụ tinh thành thể giao tử trưởng
thành hình thảnh túi bào tử giảm phân tạo thành bào tử.
Câu hỏi 3: Quan sát hình 21.2, phân biệt một số hình thức nhân giống vô tính ở thực vật Bài làm
Tách chiết: Đây là quá trình mà một phần của cây bị tách ra và phát triển thành một cây mới.
Đây là hình thức phổ biến của nhân giống vô tính trong cây trồng như khoai tây và sắn.
Trồng mô: Đây là quá trình tạo ra các cây mới từ mô thực vật, chẳng hạn như cắt
tán lá hoặc nhánh, rồi đưa chúng vào một môi trường tương thích để chúng phát
triển thành cây đầy đủ.
Đây là phương pháp phổ biến để nhân giống các loại cây trồng, hoa và cây cảnh.
Nhân giống bằng mầm: Đây là quá trình tách các mầm từ cây cha mẹ và trồng
chúng để phát triển thành cây mới. Đây là hình thức phổ biến của nhân giống trong
cây trồng như dưa hấu, bí đỏ và bí ngô.
Phân đôi sinh sản: Đây là quá trình tạo ra các cá thể mới bằng cách phân đôi các tế
bào. Đây là hình thức nhân giống vô tính phổ biến nhất trong vi khuẩn, tuy nhiên
cũng có thể xảy ra trong một số loài thực vật thủy sinh.
Sinh sản không hàm mặt: Đây là quá trình tạo ra các cá thể mới bằng cách sinh
trưởng và phát triển các bộ phận không giống nhau trên cùng một cá thể. Đây là
hình thức nhân giống vô tính phổ biến trong các loài sương sâm và một số loài thực vật khác.
II. Sinh sản hữu tính ở thực vật có hoa
Câu hỏi 1: Quan sát hình 21.3, kể tên các bộ phận của hoa. Bài làm
Hoa lưỡng tính là hoa có cả cơ quan đực và cơ quan cái trên cùng một hoa. Chúng
bao gồm một đài hoa, một cánh hoa, các nhị hoa (cơ quan đực) và một nhụy hoa
(cơ quan cái). Đài hoa và cánh hoa bao quanh các cơ quan sinh sản và có chức
năng bảo vệ chúng. Các nhị hoa chứa phấn hoa, là cơ quan đực, có thể tiết ra phấn
để thụ tinh. Nhụy hoa chứa bầu phấn và phụ sản, là cơ quan cái, và có chức năng
tiếp nhận phấn hoa để thụ tinh.
Hoa đơn tính là hoa chỉ có một loại cơ quan sinh sản trên mỗi hoa, có thể là cơ quan
đực hoặc cơ quan cái. Chúng bao gồm một đài hoa, một cánh hoa, và một loại cơ
quan sinh sản duy nhất. Hoa đơn tính thường có thể được phân biệt bằng cách
kiểm tra cơ quan sinh sản của chúng.
Câu hỏi 2: Quan sát hình 21.4, mô tả quá trình hình thành hạt phấn, túi phôi. Bài làm
Trong bao phấn, tế bào mẹ hạt phấn giảm phân tạo thành 4 tiểu bào tử. Mỗi tiểu bào
tử nguyên phân một số lần tạo thành tế bào sinh dưỡng (tế bào lớn) và tế bào sinh
sản (tế bào nhỏ). Tế bào sinh dưỡng sẽ phát triển thành ống phấn, tế bào sinh sản
sẽ nguyên phân tạo thành hai tinh tử (giao tử đực). Cấu trúc hai tế bào có vách dày
chung này gọi là hạt phấn.
Trong bầu nhụy có một hay nhiều noãn chứa tế bào trung tâm lớn. Tế bào trung tâm
giảm phân tạo ra bốn tế bào đơn bội không cân đối, ba tế bào tiêu biểu, tế bào lớn
nguyên phân liên tiếp 3 lần tạo thành 8 nhân. Cấu trúc này gọi là túi phôi chứa tế
bào trứng và hai tế bào kèm, nhân lưỡng cực và ba tế bào đối cực
Câu hỏi 3: Quan sát hình 21.5, mô tả sự phát tán của hạt phấn đến đầu nhụy. Bài làm
Thụ phấn là quá trình phát tán hạt phấn từ nhị tiếp xúc với đầu nhụy. Có hai hình
thức thụ phấn là tự thụ phấn (hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa cùng cây) và
thụ phấn chéo (hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa khác cây). Sự thụ phấn có
thể nhờ tác nhân tự nhiên như động vật, gió, nước hoặc do con người thực hiện
III. Thực hành nhân giống cây bằng sinh sản sinh dưỡng, thụ phấn cho cây
1. Thực hành nhân giống cây bằng sinh sản sinh dưỡng (giâm, chiết, ghép và tách củ)
Xác định số cành đã ra rễ, đếm số rễ trên mỗi cành/chồi mọc từ lá/từ đoạn rễ mà em
quan sát được. Hoặc xác định số chồi ghép phát triển, mảnh củ có chồi phát triển mà em quan sát được. Bài làm
HS quan sát và điền kết quả
2. Thực hành thụ phấn cho cây trồng
Xác định số hoa được thụ phấn mà em quan sát được. Sự thụ phấn trong tự nhiên
có thể thực hiện nhờ tác nhân nào? Bài làm
Sự thụ phấn trong tự nhiên có thể thực hiện nhờ tác nhân gió, động vật (bướm, ong, ...)
HS theo dõi cây thí nghiệm và điền kết quả Luyện tập
Câu hỏi 1: Dựa vào thông tin đã học, hoàn thành bảng 21.1.
Bảng 21.1. Đặc điểm một số hình thức sinh sản vô tính ở thực vật Đặc điểm
Sinh sản bằng bào tử
Sinh sản sinh dưỡng Nguồn gốc cây con ? ? Số lượng cây con ? ? Ví dụ ? ? Bài làm Đặc điểm
Sinh sản bằng bào tử
Sinh sản sinh dưỡng Nguồn gốc cây con cây mẹ cây mẹ Số lượng cây con
phụ thuộc vào loài cây và phụ thuộc vào loại cây và điều kiện môi trường điều kiện môi trường Ví dụ cây thông
phát triển của mầm từ hạt giống
Câu hỏi 2: Nhân giống vô tính thực vật dựa trên cơ sở sinh học nào? Bài làm
Cơ sở sinh học của phương pháp nhân giống vô tính là khả năng của tế bào thực
vật để tái tạo thành cây mới thông qua phương pháp trồng mô hoặc tế bào. Trong
phương pháp nhân giống vô tính, một mẫu mô hoặc tế bào thực vật được lấy ra từ
cây mẹ và được trồng trong điều kiện ướt và dinh dưỡng tốt để phát triển.
Câu hỏi 3: Kể tên một số loài có hoa đơn tính, hoa lưỡng tính Bài làm Hoa đơn tính: ● Cây bưởi ● Cây lê ● Cây cam ● Cây bầu ● Cây mít ● Cây dừa ● Cây đu đủ ● Cây chuối Hoa lưỡng tính: ● Cây cà chua ● Cây bí đao ● Cây hoa hồng ● Cây cẩm tú cầu ● Cây đỗ quyên ● Cây đỗ xuân hồng ● Cây đào ● Cây mai.
Câu hỏi 4: So sánh sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật Bài làm Sinh sản vô tính Sinh sản hữu tính Đa dạng di truyền
Tạo ra các cá thể giống Tạo ra sự đa dạng di
hệt nhau về di truyền với
truyền bởi sự kết hợp của cây mẹ
các tế bào sinh dục đực và cái Tốc độ sinh sản
Tạo ra nhiều cây con cùng Tạo ra nhiều cây con với
một lúc với tốc độ nhanh tốc độ chậm hơn hơn Sự phát triển Tạo ra cây con với kích Tạo ra cây con với kích
thước nhỏ hơn so với cây thước tương đương hoặc
mẹ, vì chúng được phát
lớn hơn so với cây mẹ, do
triển từ một phần của cây được kết hợp từ các tế mẹ
bào sinh dục đực và cái
Câu hỏi 5: Tìm hiểu các giống cây trồng ở địa phương được nhân giống bằng hình
thức vô tính và hữu tính Bài làm Nhân giống vô tính:
● Cây cam sành: Cam sành có thể được nhân giống bằng cách cắt chi
nhánh, cấy chồi hoặc tách chồi. Phương pháp này cho phép tạo ra những
cây con giống hệt cây mẹ và có thể tăng sản lượng trái.
● Cây bưởi: Bưởi cũng có thể được nhân giống bằng cách cấy chồi hoặc
tách chồi, tạo ra cây giống hệt cây mẹ và giúp tăng sản lượng trái.
● Cây cà chua: Cà chua có thể được nhân giống bằng phương pháp cấy mô hoặc cấy hạt.
Phương pháp này giúp tạo ra các cây con giống hệt cây mẹ và có thể được sử dụng
để nâng cao chất lượng và năng suất của cây trồng. Nhân giống hữu tính:
● Cây lúa: Lúa là loại cây trồng quan trọng trên thế giới và được nhân giống
bằng phương pháp giao phối tự nhiên giữa các cây khác nhau. Việc lai
tạo các giống lúa mới giúp tăng cường sức đề kháng và năng suất của lúa.
● Cây bông: Bông là loại cây trồng chủ yếu để sản xuất sợi bông và được
nhân giống bằng phương pháp lai tạo giữa các giống khác nhau. Việc lai
tạo giúp tạo ra những giống mới có khả năng chống lại các bệnh và sâu bệnh hơn.
● Cây cao su: Cao su cũng được nhân giống bằng phương pháp lai tạo
giữa các giống khác nhau để tạo ra những giống mới có năng suất và chất lượng tốt hơn. Vận dụng
Câu hỏi 1: Giải thích tại sao quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép. Bài làm
Quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa được gọi là thụ tinh kép vì quá trình này bao
gồm hai giai đoạn thụ tinh liên tiếp xảy ra trên cùng một bào tử của hoa.
Giai đoạn thứ nhất của quá trình thụ tinh là thụ tinh chéo, khi phấn hoa từ đốt nhị
của một hoa được đưa đến bào tử của hoa khác cùng loài, thông qua sự phát triển
của ống bột và phân nhánh của nó. Ở giai đoạn này, các gamet nam và nữ tách khỏi
lớp bọc của phấn hoa và di chuyển qua dịch bào tử để gặp nhau và thụ tinh.
Giai đoạn thứ hai của quá trình thụ tinh là thụ tinh tự phối, khi phấn hoa từ cùng một
hoa được đưa đến bào tử của hoa đó.
Câu hỏi 2: Phun thuốc diệt côn trùng cho vườn trồng xoài, nhãn có lợi hoặc hại gì? Bài làm
Việc sử dụng thuốc diệt côn trùng để bảo vệ vườn trồng xoài, nhãn có thể có ảnh
hưởng tích cực hoặc tiêu cực, tùy thuộc vào cách sử dụng và loại thuốc được sử dụng.
Điều quan trọng là phải sử dụng thuốc diệt côn trùng một cách cẩn thận và đúng
cách để tránh gây hại cho sức khỏe con người, động vật, và môi trường. Nếu sử
dụng quá nhiều hoặc sử dụng sai cách, thuốc diệt côn trùng có thể gây hại cho sức
khỏe con người và động vật, gây ô nhiễm môi trường, giảm chất lượng sản phẩm
trồng trọt, và làm giảm số lượng các loài côn trùng hữu ích như ong, bọ cánh cứng, bọ rùa, và bọ xít.
Tuy nhiên, sử dụng thuốc diệt côn trùng đúng cách và hợp lý có thể giúp bảo vệ
vườn trồng khỏi sự tấn công của côn trùng, giảm tỷ lệ thất thoát sản phẩm và đảm
bảo sản lượng. Nếu sử dụng thuốc diệt côn trùng, bạn nên tuân thủ các hướng dẫn
sử dụng của nhà sản xuất và thực hiện kiểm tra định kỳ để đảm bảo rằng sản phẩm
của bạn đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn và chất lượng.
----------------------------------------