So sánh cờ vua và cờ tướng | Môn Giáo dục thể chất 3 - Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 58675420
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
CHUYÊN ĐỀ CUỐI KỲ SO SÁNH CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG
MÃ MÔN HỌC: CHES112330 HỌC KỲ 1 – NĂM HỌC 2024 - 2025 NHÓM THỰC HIỆN: 6
GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN: PGS.TS. Nguyễn Đức Thành
Tp. HỒ CHÍ MINH- tháng 10/2024 lOMoAR cPSD| 58675420
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 10 năm 20
DANH SÁCH NHÓM VIẾT CHUYÊN ĐỀ CUỐI KỲ
HỌC KỲ NĂM HỌC 2024 – 2025
1.Mã lớp môn học: CHES112330
2.Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Đức Thành
3.Tên đề tài: SO SÁNH CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG
4.Danh sách nhóm viết tiểu luận cuối kỳ: STT HỌ VÀ TÊN Mã số Tỉ lệ %
Số điện thoại Ký tên SINH VIÊN sinh viên tham gia 01 Dương Quốc Thắng 23161037 100% 02
Trần Lê Khánh Dung 23161112 100% 03 Đôn Hiếu Thiên 23145202 100% 04 Phạm Mai Phương 23161169 100% 05 Nguyễn Khánh Vi 23161212 100% 06 Nguyễn Duy Linh 23161146 100% *Ghi chú:
-Tỷ lệ = XX%: mức độ phần trăm từng học sinh tham gia được đánh giá bởi nhóm trưởng
và thống nhất giữa các thành viên trong nhóm.
-Trưởng nhóm: Dương Quốc Thắng - MSSV: 23161037 (SĐT: 0932433321)
Nhận xét của giáo viên
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
Ngày…. tháng ……năm 2024
Giáo viên chấm điểm lOMoAR cPSD| 58675420 LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tiểu luận này, chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến:
• Ban giám hiệu trường Đại Học Sư phạm kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh
vì đã tạo điều kiện về cơ sở vật chất với hệ thống thư viện hiện đại, đa dạng các
loại sách, tài liệu thuận lợi cho việc tìm kiếm, nghiên cứu thông tin.
• Xin cảm ơn giảng viên bộ môn - Thầy Nguyễn Đức Thành đã giảng dạy tận
tình, chi tiết để chúng em có đủ kiến thức và vận dụng chúng vào bài tiểu luận này.
Do chưa có nhiều kinh nghiệm làm đề tài cũng như những hạn chế về kiến
thức, trong bài tiểu luận chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Rất
mong nhận được sự nhận xét, ý kiến đóng góp, phê bình từ phía Thầy để bài tiểu
luận được hoàn thiện hơn.
Lời cuối cùng, xin kính chúc Thầy nhiều sức khỏe, thành công và hạnh phúc LỜI CAM ĐOAN
Chúng tôi xin cam đoan tiểu luận: “So sánh cờ vua và cờ tướng” là công trình
nghiên cứu khoa học của toàn thể nhóm. Các số liệu, thống kê và kết luận nghiên cứu
được trình bày trong tiểu luận là trung thực và có nguồn gốc cụ thể, rõ ràng và chưa
từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác.
Chúng em xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình. lOMoAR cPSD| 58675420 MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.....................................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................................1
2. Mục tiêu đề tài........................................................................................................................1
3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................................1
NỘI DUNG..................................................................................................................................2
CHƯƠNG 1: VÀI NÉT VỀ CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG......................................................2
1.1. Vài nét về cờ vua.....................................................................................................2
1.1.1. Giới thiệu về cờ vua..........................................................................................2
1.1.2. Lịch sử phát triển của cờ vua..........................................................................3
1.2. Vài nét về cờ tướng.................................................................................................4
1.1.1. Giới thiệu về cờ tướng......................................................................................4
1.1.2. Lịch sử phát triển của cờ tướng......................................................................5
CHƯƠNG 2: SO SÁNH CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG.............................................................7
2.1. Điểm giống nhau.....................................................................................................7
2.2. Điểm khác nhau cơ bản..........................................................................................7
2.2.1. Bàn cờ................................................................................................................7
2.2.2. Luật cờ...............................................................................................................8
2.2.3. Quân cờ.............................................................................................................11
2.3. Những khác biệt sâu hơn.......................................................................................17
2.3.1. Các quân đặc trưng..........................................................................................17
2.3.2. Mức độ cơ động của quân................................................................................19
2.3.3. Luật xoay quanh việc đuổi và chiếu cò cưa....................................................20
2.3.4. Tàn cuộc.............................................................................................................20
2.3.5. Khu vực quan trọng trên bàn cờ....................................................................21
2.3.6. Quân tấn công bằng đường chéo.....................................................................21
2.3.7. Mức độ liên kết của quân.................................................................................22
KẾT LUẬN..................................................................................................................................23
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................................24 lOMoAR cPSD| 58675420 MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cờ vua và cờ tướng là loại cờ khá phổ biến và được chơi rất nhiều trên thế
giới, với những giải đâu uy tín lớn trên đấu trường quốc tế. Cờ vua là một trong những
trò chơi trí óc rất phổ biến trên toàn cầu. Nó không chỉ biết đến là một trò chơi mà nó
là một môn thể thao, khoa học, nghệ thuật. Cờ vua giúp chúng ta rèn luyện được niềm
tin bản thân và sự bản lĩnh kiên cường, kĩ luật cao, kiên trì kèm với sự điềm tĩnh trong
mọi thời điểm,… Một đại kiện tướng cờ vua lừng danh nổi tiếng Hiraku Nakamura:
“ Điều quan trọng nhất trong cuộc sống này đó chính là tin tưởng bản thân mình dù
cho có ai đó nói gì đi nữa.” Cờ vua trong đời sống giúp chúng ta có thể giải trí lành
mạnh trong lúc nhàn rỗi, giúp chúng ta kết nối bạn bè mở rộng quan hệ khi chơi cờ
vua cùng nhau. Môn thể thao này cũng giúp cho sinh viên có những đặc điểm tốt để
phục vụ cho việc học tư duy-logic, tự nhiên xã hội. Bên cạnh đó có một môn cờ được
gọi là “Cờ tướng” rất được trọng số người chơi môn cờ này từ các nước Trung Quốc,
Việt Nam. Cờ tướng là trò chơi trí tuệ tham gia bởi hai người chơi. Cờ vua và cờ
tướng dường như có sự tương tự với nhau khi đều là những trò chơi chiến thuật. Tuy
nhiên, xét kỹ hơn thì chúng lại có những đặc điểm riêng biệt rõ rệt. Chúng khác nhau
không chỉ về quy tắc chơi mà còn về cách cờ thủ phát triển chiến lược và tư duy. Cả
hai đều đưa ra những thách thức độc đáo cho người chơi. Để tìm hiểu rõ về sự giống
nhau và sự khác biệt về đặc điểm của hai trò chơi này. Nhóm 6 chúng em đã chọn đề
tài “So sánh cờ vua và cờ tướng” để làm tiểu luận.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Giúp tìm hiểu kĩ và sâu về cờ vua và cờ tướng, giúp cho chúng ta khi chơi cờ
có một góc nhìn tổng quát từ đó mới so sánh sự giống nhau và khác nhau của cờ vua
và cờ tướng cũng như phát hiện học hỏi được cách chơi hai môn cờ này tốt nhất.
3. Phương pháp nghiên cứu:
Sử dụng các phương pháp nghiên cứu tài liệu, so sánh, phân tích nội dung, quan sát thực tiễn,... lOMoAR cPSD| 58675420 NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: SƠ LƯỢC VỀ CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG:
1.1. Vài nét về cờ vua:
1.1.1. Giới thiệu về cờ vua:
Cờ vua (chess) là một trong những trò chơi bắt nguồn từ chữ "Chaturanga",
một trò chơi có nguồn gốc từ Ấn Độ vào khoảng thế kỷ thứ 6 hoặc sớm hơn, nó có
liên quan mật thiết đến cờ tướng của người Trung Hoa. Chaturanga tiếng Phạn
(Sanskrit) có nghĩa là trò chơi chiến trận đối kháng giữa hai bên của quân đội Ấn
Độ với bốn binh chủng là voi chiến, kỵ binh, chiến xa (do ngựa kéo) và bộ binh (Vua
và cận thần ở giữa) - từ đó đưa đến bốn loại quân trong Cờ vua hiện nay Tượng, Mã, Xe và Tốt.
Cờ vua không phải là một trò chơi may rùi; nó dựa thuần túy vào chiến thuật
và chiến lược. Tuy thế, trò chơi này rất phức tạp đến mức thậm chí cả những người
chơi hay nhất cũng không thể tỉnh hết tất cả mọi phương án: mặc dù chỉ có 64 ô và
32 quân cờ trên bàn cờ nhưng số lượng nước đi có thể được thì còn vượt cả số lượng
các nguyên tử có trong vũ trụ.
Cờ vua đôi khi được nhìn nhận như là trò chơi chiến tranh trừu tượng; cũng
như là "các cuộc đấu trí tuệ", và việc chơi Cờ vua được coi như là một cách để rèn
luyện tư duy và bản lĩnh. Là một trong những trò chơi trí tuệ phổ biến nhất thế giới,
Cờ vua còn mang giá trị nghệ thuật, khoa học và thể thao. Ngoài ra, Cờ vua được chơi
để tiêu khiển cũng như để thi đấu trong các câu lạc bộ Cờ vua, các giải đấu, chơi trực
tuyến và chơi theo cách gửi thư.
Cờ vua là một môn thể thao trí tuệ, không phân biệt lứa tuổi, giới tính, chủng
tộc, giai cấp hay nghề nghiệp. Trong quá trình thi đấu, các kỳ thủ không chỉ đua tranh
về thể lực, kỹ - chiến thuật, chiến lược, tâm lý, mà còn đấu trí căng thẳng về năng lực
phân tích, tổng hợp, phán đoán ý đồ, sự đáp trả của đối phương sau mỗi nước cờ. lOMoAR cPSD| 58675420
Không chỉ đơn thuần là một trò chơi giải trí lành mạnh trong những lúc nhàn
rỗi, Cờ vua còn giúp người chơi phát triển tư duy, rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, điềm
tĩnh, lòng tự trọng, tinh thần độc lập…, hỗ trợ sinh viên học tốt các môn khoa học tự
nhiên cũng như xã hội. Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học
về lợi ích của cờ vua trong việc phát triển các năng lực tư duy cũng như những năng
lực tâm lý đối với sinh viên.
1.1.2. Lịch sử phát triển của cờ vua:
Chaturanga từ Ấn Độ theo hướng đông truyền đến Trung Hoa, rồi xuyên qua
Hàn Quốc để đến Nhật. Cờ vua cũng xuất hiện ở Ba Tư sau cuộc xâm chiếm của
người Hồi giáo (638-651).Sự bành trướng của đạo Hồi đến Sicily và sự xâm lược Tây
Ban Nha của người Ma Rốc đã mang “Shatranj” (một tên gọi khác của cờ) đến các
nước Tây Âu, và xuyên qua các con đường thương mại cờ đã đến Liên Xô (cũ).
Vào cuối thế kỷ thứ 10, cờ vua đã được khắp châu Âu biết đến. Nó cuốn hút
các vị vua, các triết gia, các nhà thơ và các ván cờ hay nhất đã được ghi chép lại để
lưu truyền hậu thế. Cuối thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XVI, luật chơi Cờ vua bắt đầu
hình thành. Thời kỳ này môn Cờ vua được phát triển mạnh nhất ở Tây Ban Nha và
Italia với sự tham gia của nhiều thiên tài nhân loại như: Leonardo da Vinci, Raffaello,
Michelangelo, Damiani. Truyền thống của thi đấu cờ đã xuất hiện từ thế kỷ thứ XVI.
Từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVII, các trường phái cờ bắt đầu xuất hiện như trường phái
Italia (1600-1634), trường phái Kalari-Polaris, Xenvio, Kleva... với tư tưởng chủ đạo
phối hợp chiến thuật. Sang thế kỷ XVIII, hệ thống lý thuyết Cờ vua cũng đạt đến
đỉnhcao, trung tâm Cờ vua thời bấy giờ là nước Pháp. Thời kỳ này François-André
Danican Philidor, thường được gọi André Danican Philidor (17261795) đã đưa công
chúng một lối chơi mới mang tên Thế trận liên hoàn.
Bước sang thế kỷ XIX, luật chơi Cờ Vua được hoàn thiện cơ bản như ngày
nay, lối chơi Cờ Vua quay về trường phải Italia. Lúc này các kiện tướng Nga, Anh,
Đức chính thức bước lên vũ đài Cờ vua quốc tế. Thế kỷ XIX là sự kết hợp hài hòa
giữa lối chơi phối hợp chiến thuật và lối chơi thế trận liên hoàn do các vận động viên
nổi tiếng như: Wilhelm Steinitz, Alexander Petrov, Mikhail Chigorin... đưa ra, và đây lOMoAR cPSD| 58675420
cũng là một trường phái mạnh của Cờ vua hiện đại. Trong thời gian này đã hoàn thiện
các ký hiệu trên bàn cờ (hàng, cột, ô) do Philip Xtamma nghiên cứu.
Năm 1883, một thợ đồng hồ người Anh tên là Thomas Bright Wilson đã sáng
chế ra đồng hồ chuyên dùng trong thi đấu Cờ vua và hiện nay vẫn được sử dụng. Năm
1886, Giải vô địch Cờ vua thể giới đầu tiên dành cho nam được tổ chức, Wilhelm
Steinitz (1836-1900) giành danh hiệu vô địch. Năm 1924, Liên đoàn Cờ vua Thế giới
(Fédération Internationle Des E' chess – viết tắt là FIDE) được thành lập. Năm 1927,
Giải vô địch Cờ vua thế giới dành cho nữ được tổ chức. Vào năm này, Thế vận hội
Olympic Cờ vua tách biệt với Thế vận hội của các môn thể thao khác và cứ hai năm
tổ chức một lần. Magnus Carlsen (Na Uy) là Đương kim vô địch của môn này
(11/2013). Các nhà lý thuyết đã sáng tạo ra rất nhiều chiến thuật và chiến lược kể từ
khi bắt đầu có Cờ vua. Nhiều khía cạnh nghệ thuật đã được tìm thấy trong cơ thể.
Hiện nay Cờ vua thế giới có ba xu hướng phát triển, đó là:
"Thương mại hoá Cờ vua"; "Quay về cội nguồn”; “Cờ nhanh".
1.2. Vài nét về cờ tướng:
1.2.1. Giới thiệu về cờ tướng:
Cờ tướng, tên quốc tế là Xiangqi hay Chinese Chess, là môn thể thao rất phổ
biến ở khu vực Đông bán cầu. Ở những quốc gia như Trung Quốc, Đài Loan, Thái
Lan, Singapore, Việt Nam, Hồng Kông và các nước châu Á khác, đại đa số người dân
đều biết và yêu thích bộ môn cờ tướng. Qua nhiều thế kỷ, Xiangqi vẫn duy trì các
nguyên tắc và hình thức ban đầu của nó.
Bàn cờ tướng không chỉ là một không gian để thi đấu, mà còn là một biểu
tượng sâu sắc của chiến trường trong văn hóa phương Đông. Được thiết kế như một
chiến trường thu nhỏ, bàn cờ phản ánh cách hai lực lượng đối đầu và tương tác với
nhau. Trò chơi này không chỉ là một cuộc chiến giữa hai người chơi mà còn là một
cách để rèn luyện tư duy chiến lược, phán đoán, và quản lý tình huống dưới áp lực.
Mỗi nước đi đòi hỏi sự cân nhắc sâu sắc, không chỉ để chiến thắng mà còn để phát
triển kỹ năng tư duy phản biện và ra quyết định của người chơi. Vì vậy, bàn cờ tướng lOMoAR cPSD| 58675420
không chỉ là một trò chơi giải trí mà còn là một công cụ giáo dục, rèn luyện trí tuệ và sự kiên nhẫn.
Cờ Tướng phản ánh sâu sắc nét văn hóa của phương Đông, với những khái
niệm đặc thù như "Sông" và "Thành", không chỉ quen thuộc mà còn gắn bó mật thiết
với đời sống của người dân Việt Nam. Từ bao đời nay, trò chơi này đã trở thành một
phần không thể thiếu trong văn hóa trí tuệ và tinh thần của người Việt.
1.2.2. Lịch sử phát triển của cờ tướng:
Nguồn gốc cờ tướng được biết đến với phiên bản hiện đại mà chúng ta biết
ngày nay có từ thời kỳ Nam Tống. Theo tìm hiểu thì đây là loại cờ có từ khoảng thế
kỷ 7. Bắt nguồn từ Saturanga, một loại cờ cổ được phát minh ở Ấn Độ từ thế kỷ 5
đến thế kỷ 6 (trước cờ tướng khoảng 200 năm). Saturanga đi về phía Tây trở thành
cờ vua, còn về phía Đông thì trở thành cờ Tướng.
Cờ tướng thời trung cổ đại không có quân Pháo. Mãi đến thời nhà Đường,
quân Pháo mới được mang vào bàn cờ, và mang lại một làn gió mới cho chiến thuật
của Cờ Tướng, biến nó thành một trò chơi đậm chất chiến lược và phức tạp hơn bao
giờ hết. Ván cờ mô phỏng cuộc chiến giữa hai quốc gia, với mục tiêu là bắt được
Tướng của đối phương. Vì đã có sự cải biến nên cờ tướng có một số điểm khác biệt
so với cờ vua như các quân đặt cần đặt ở giao điểm các đường thay vì đặt vào ô, sáng
tạo những khái niệm sông và cung nhằm giới hạn các quân Tướng, Sĩ và Tượng.
Trong suốt thời kỳ Xuân Thu và Chiến Quốc, chiến tranh diễn ra triền miên.
Một môn cờ được sáng tạo ra dựa trên những chiến lược dàn trận của quân đội, đây
chính là nền móng ban đầu của môn cờ tướng. Đến thời kì nhà Ngụy, Tấn và Nam
Bắc triều, người dân rất yêu thích một bộ môn cờ. Bộ môn này được xem như là nền
tảng hoàn chỉnh nhất của cờ tướng.
Vào thời cổ đại, các bộ môn cờ của Trung Quốc phổ biến với cả hai giới trí
thức và lao động. Sau thời nhà Tống, xuất hiện ba bộ môn cờ mới và một trong số
chúng, có một bộ môn cờ gồm 32 quân, được chơi trên bàn cờ với 9 đường dọc và 9
đường ngang nhưng chưa có đường biên ở giữa. Sau đó, đường biên giữa được thêm lOMoAR cPSD| 58675420
vào và bàn cờ tướng hoàn chỉnh cùng với các quy tắc chơi cờ được hình thành và duy
trì đến tận ngày nay. Trong bàn cờ Saturanga thì hình dáng của quân cờ là những hình
khối, nhưng cờ Tướng thì quân nào trông cũng giống quân nào. Điểm khác biệt chỉ
là cái tên và được viết bằng chữ Hán. Đây cũng chính là lý do mà nguồn gốc cờ tướng
không phổ biến trên thế giới bằng cờ Vua.
Với sự phát triển mạnh về kinh tế và văn hóa dưới thời nhà Thanh, cờ tướng
thực sự bước vào một giai đoạn mới. Cờ thủ và giới đánh cờ từ nhiều nơi khác nhau
bắt đầu nổi lên. Với sự phổ biến rộng rãi của cờ tướng, nhiều sách hướng dẫn kỹ thuật
chơi cờ được xuất bản. Tất cả những yếu tố trên đóng một vai trò rất quan trọng trong
việc duy trì và phổ biến bộ môn cờ tướng Trung Quốc cho đến tận ngày nay. Người
Trung Hoa cũng đã cải tiến cờ tướng hơn so với bàn cờ Saturanga cụ thể. Không dùng
ô, không dùng hai màu để phân biệt mà họ dùng đường để đặt và đi quân. Chỉ với các
động tác trên là họ đã tăng thêm số điểm để đi quân từ 64 lên 81. Người Trung Hoa
còn đặt ra hà. Có nghĩa là sông, sẽ có 18 điểm đặt quân nữa đã được tăng thêm, từ đó
thì bàn cờ đã lên 90 điểm, nhiều hơn so với 64 điểm như ban đầu. Đây được xem là
một trong những sự mở rộng vô cùng đáng kể. Tuy nhiên, diện tích cũng bàn cơ không tăng lên bao nhiêu.
CHƯƠNG 2: SO SÁNH CỜ VUA VÀ CỜ TƯỚNG:
2.1.Điểm giống nhau:
Trong cờ vua, 32 quân bao gồm vua, hậu, hai tượng, hai mã, hai xe và tám con
tốt. Mỗi loại quân có khả năng di chuyển duy nhất của riêng mình. Điều này tạo ra
một lớp phức tạp khi cần xây dựng các chiến lược cụ thể. Trái lại, trong cờ tướng, 32
quân cờ được chia thành tướng, hai tượng, hai mã, hai xe, hai pháo và năm binh. Mặc
dù có vẻ tương đồng với cờ vua. Tuy nhiên, cách mà các quân cờ di chuyển và quyền
hạn của chúng lại khác biệt, đem đến một trải nghiệm chơi game khác biệt.
Trong cả hai trò chơi, người chơi có thể học hỏi và phát triển những kỹ năng
quan trọng. Có thể kể đến như tư duy logic, lập kế hoạch và kiên nhẫn, trong khi vẫn lOMoAR cPSD| 58675420
tận hưởng sự thích thú từ quá trình chơi. Mục tiêu của cả hai trò chơi đều là để bảo
vệ quân vua của bạn trong khi cố gắng chiếu tướng đối phương. 2.
2.Điểm khác nhau cơ bản:
Cờ vua và cờ tướng dường như có sự tương tự với nhau khi đều là những trò
chơi chiến thuật. Tuy nhiên, xét kỹ hơn thì chúng lại có những đặc điểm riêng biệt rõ
rệt. Chúng khác nhau không chỉ về quy tắc chơi. Mà còn về cách cờ thủ phát triển
chiến lược và tư duy. Cả hai đều đưa ra những thách thức độc đáo cho người chơi. 2.2.1.Bàn cờ:
• Bàn cờ trong cờ vua:
Bàn cờ gồm 64 ô vuông bằng nhau xen kẽ hai màu tối và sáng.Khi thi đấu, bàn
cờ được đặt giữa hai đấu thủ sao cho ô góc tay trái của đấu thủ là ô màu đen, góc tay phải là ô màu trắng.
Tám dãy ô theo chiều dọc bàn cờ gọi là “cột dọc”, được hiệu là cột "a", cột
"b", cột “c”, cột “d”, cột "e", cột "f", cột "g" và cột "h". Tám dãy ô theo chiều ngang
bàn cờ gọi là “hàng ngang", được ký hiệu tuần tự là hàng 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 và hàng 8.
Đường nối các ô cùng màu dính vào nhau ở góc gọi là “đường chéo". Có 13 đường
chéo màu đen và 13 đường chéo màu trắng từ 2 ô như b1-a2, g8-h7 đến 8 ô như a1- h8, h1-a8.
Cờ vua được chơi trên một bàn vuông gồm tám hàng (tiếng Anh: rank) được
đánh số từ 1 đến 8 và tám cột (tiếng Anh: file) được đánh thứ tự từ a đến h. Theo quy
ước, 64 ô vuông có màu xen kẽ nhau và được gọi là ô sáng và ô tối (hoặc ô trắng và
ô đ en); màu phổ biến cho bàn cờ là trắng và đen, trắng và nâu, hoặc trắng và xanh lá
câ y đậm. Những ô nằm trên cùng một hàng chéo sẽ có cùng màu sắc.
• Bàn cờ trong cờ tướng:
Bàn cờ là hình chữ nhật do 9 đường dọc và 10 đường ngang cắt nhau vuông
góc tại 90 điểm hợp thành. Một khoảng trống gọi là sông nằm ngang giữa bàn cờ,
chia bàn cờ thành hai phần đối xứng bằng nhau. Mỗi bên có một Cửu cung hình vuông lOMoAR cPSD| 58675420
do 4 ô hợp thành tại các đường dọc 4, 5, 6 kể từ đường ngang cuối của mỗi bên, trong
4 ô này có vẽ hai đường chéo nhằm hạn chế nước đi của các quân Tướng và Sĩ.
Theo quy ước, khi bàn cờ được quan sát chính diện, phía dưới sẽ là quân Đỏ,
phía trên sẽ là quân Đen. Các đường dọc bên Đỏ được đánh số từ 1 đến 9 từ phải qua
trái còn bên Đen thì ngược lại. 2.2.2.Luật cờ:
• Đối với cờ vua:
Ván cờ được tiến hành giữa hai đấu thủ bằng cách luân phiên nhau di chuyển
các quân cờ trên một chiếc bàn hình vuông gọi là “bàn cờ". Đầu thủ cầm quân trắng
mở đầu ván cờ. Một đầu thủ được quyền “có lượt đi", khi đấu thủ kia đã thực hiện
xong nước đi của mình. Mục tiêu của mỗi đấu thủ là tấn công Vua của đối phương
sao cho đối phương không có nước đi đúng luật nào có thể tránh Vua khỏi bị bắt ở
nước đi tiếp theo. Đấu thủ đạt được điều đó được gọi là đã “chiếu hết" Vua đối phương
và thắng ván cờ. Đầu thủ có Vua bị chiếu hết thua ván cờ. Nếu xuất hiện thế cờ mà
không một đấu thủ nào có thể chiếu hết được thì ván cờ kết thúc hòa.
Bản cờ gồm 64 ô vuông bằng nhau, xen kẽ các ô sáng màu (các ô trắng) và các
ô sẫm màu (các ô đen) và được đặt giữa đầu thủ sao cho ô góc bên phải của đầu thủ
có màu trắng. Khi bắt đầu ván cờ, một đấu thủ có 16 quân màu sáng (các quân trắng),
đấu thủ kia có 16 quân màu sẫm (các quân đen).
Các quân di chuyển không được di chuyển tới ô có quân cùng màu đang đứng.
Nếu một quân đi tới một ô cờ đang có quân của đối phương đứng thì quân của đối
phương bị bắt, được bỏ ra khỏi bản cở và tính là một phần của nước đi đó. Một quân
được cho là đang tấn công một quân của đối phương nếu quân đó có thể thực hiện
bước bắt quân tại ô cờ nêu trên.
Các nước đi phải được thực hiện chỉ bằng một tay. Đấu thủ có lượt đi có thể
sửa một hay nhiều quân cho đúng ô của chúng, với điều kiện phải thông báo trước
với đầu thủ ý định của mình. Một hay nhiều quân của mình thì phải di chuyển quân
bị chạm đầu tiên nếu quân đó có thể di chuyển được. Một hay nhiều quân của đối lOMoAR cPSD| 58675420
phương, thì phải bắt quân bị chạm đầu tiên nếu quân đó có thể bắt được. Nếu không
một quân nào trong số các quân đã chạm có thể di chuyển được, hoặc bắt quân được,
thì đấu thủ có thể thực hiện một nước đi bất kỳ khác hợp lệ. Đấu thủ mất quyền khiếu
nại các vi phạm luật này của đổi phương nếu đã cố tình chạm tay vào quân cờ. Khi
một quân đã được buông tay đặt trên ô cờ như một nước đi hợp lệ thì sau đó quân cờ
này không thể được di chuyển tới một ô cở khác. Nước đi được coi là hoàn thành thì
không được thay đổi hay thực hiện lại (Hạ thủ bất hoàn).
Các trường hợp thắng cờ (ngược lại là thua cờ) Đầu thủ sẽ thắng ván cờ trong
các trường hợp sau: đối phương bỏ cuộc; đối phương đến trễ quá thời gian quy định;
đối phương tuyên bố xin thua (đầu hàng); đối phương phạm các lỗi về kỹ thuật, tác
phong theo điều lệ quy, đồng hồ thi đấu của đối phương hết giờ theo điều lệ quy định
(mà bạn còn đủ lực lượng để chiếu Mat); chiếu hết Vua đối phương bằng một nước đi hợp lệ.
Ván cờ trong các trường hợp sau: Hòa khi không bên nào đủ lực lượng để
chiến thắng đổi phương. Diễn ra khi không đấu thủ nào có thể chiếu hết Vua của đối
phương bằng các nước đi hợp lệ. Bao gồm các tình huống sau: Vua chống Vua, Vua
+ Mã chống Vua, Vua + 2 Mã chống Vua, Vua + Tượng chống Vua.
Hòa do hết nước đi (Pát): Ván cờ được kết thúc ở thể “hết nước đi" (thể Pát).
Khi đấu thủ có lượt đi nhưng không có nước đi hợp lệ nào và Vua của đấu thủ đó
không bị chiếu. Đây là tình huống rất hay gặp trong thi đấu Cờ vua, kể cả những vận
động viên chuyên nghiệp. Thế cờ lặp lại 3 lần (hòa do bất biến 3 lần): Một thế cờ
giống hệt sẽ xuất hiện hoặc đã xuất hiện ba lần trên bản cờ. Ván cờ phải đảm bảo các
điều kiện: Trong 50 nước đi cuối cùng liên tiếp nhau các đấu thủ đã không thực hiện
bất kỳ sự di chuyển của quân Tốt nào và không có nước bắt (ăn) quân nào thì theo
Luật Cờ vua quy định ván cờ đó hòa. Trong quá trình diễn ra ván đấu, khi đến lượt
bạn đi, bạn có quyền đề nghị đối phương hòa. Nếu đối phương chấp nhận, ván cờ sẽ
được xử hỏa. Nhưng nếu đối phương từ chối lời đề nghị hỏa thì ván cờ sẽ tiếp tục.
Luật cờ trong cờ tướng: lOMoAR cPSD| 58675420
Khác với cờ vua, khi một bên hết nước đi hợp lệ, thì bên còn lại thắng (bức tử).
Khi cả hai bên hết khả năng chiếu hết Tướng của đối phương, ván cờ sẽ được xử hoà.
Khi một thế cờ được lặp lại nhiều lần mà không phát sinh lỗi (bất biến), ván
cờ sẽ được xử hoà (trừ khi một bên có biến hoá mới).
Khác với cờ vua, khi một bên chiếu mãi Tướng của đối phương mà không thay
đổi nước đi thì bên đó vi phạm luật chơi và bị xử thua. Tuy nhiên nếu một bên áp
dụng 'nhất chiếu nhất cách' (chiếu Tướng một lần sau đó lại đi một nước khác nước
chiếu Tướng, và cứ liên tục như vậy) thì ván cờ sẽ được xử hoà (theo luật bất biến).
Luật bắt quân liên tục (luật trường tróc): Trừ Tướng ra thì việc dùng một hay
nhiều mẫu quân để dọa bắt quân của đối phương liên tục khi quân đó không thể bắt
lại quân của mình hoặc quân đó chưa có quân khác bảo vệ là vi phạm luật chơi.
Trường hợp quân bị dọa bắt là quân Tốt chưa sang sông thì không vi phạm. 2.2.3. Quân cờ
Quân cờ trong cờ vua
Có tất cả 32 quân cờ. Bắt đầu ván cờ, mỗi bên mỗi đấu thủ được cầm 16 quân
màu nhạt (trắng) hoặc 16 quân màu sẫm (đen) bao gồm: một vua, một hậu, hai xe, hai
tượng, hai mã và tám con tốt. Toàn bộ quân cờ gồm: lOMoAR cPSD| 58675420
Cách xếp bản cở được thực hiện tương tự như trong ảnh và sơ đồ. Như vậy,
quân trắng sẽ được xếp vào hàng đầu tiên (hàng 1) theo thứ tự từ trái sang phải (từ a
đến h) lần lượt là: xe, mã, tượng, hậu, vua, tượng, mã, xe. Hàng thứ hai được xếp 8
quân tốt trắng. Cách xếp quân đen đối xứng hoàn toàn với quân trắng ở hai hàng cuối
cùng. Bản cở sẽ được đặt theo đúng theo hàng và cột như sơ đổ. Tuy nhiên, có một
số trường hợp bàn cở sẽ không được đánh số và ký tự. Trong trường hợp đó, bàn cờ
sẽ được đặt theo nguyên tắc "ô sáng bên phải", nghĩa là ô dưới cùng góc bên phải của
người chơi luôn là ô màu sáng. Ngoài xe, mà, tượng luôn đứng đối xứng với nhau, vị
trí chính xác của vua và hậu được ghi nhớ theo nguyên tắc "hậu màu nào thì đừng ô
màu đấy", nghĩa là "hậu trắng ở ở trắng, hậu đen ở ở đen".
Trong một trận thi đấu, việc phân chia màu sắc quân cờ cho người chơi sẽ được
quyết định bởi ban tổ chức. Trong một trận cờ không chính thức, việc chia quân trắng
đen được quyết định một cách ngẫu nhiên, có thể là tung đồng xu, hoặc một người
chơi giấu một con tốt màu trắng trong một tay, một con tốt màu đen ở tay kia và để
đổi phương chọn. Người cầm quân trắng sẽ di chuyển trước, sau đó người chơi thay lOMoAR cPSD| 58675420
phiên nhau, mỗi lượt di chuyển một quân (trừ khi nhập thành, hai quân được di chuyển
cùng lúc). Một quân cờ được di chuyển đến một ô vuông trống (hoặc không có quân
cờ của mình). Nếu ở cần đến có sẵn quân của đối phương, quân cờ đổi phương sẽ bị
bắt và bị loại khỏi cuộc chơi. Ngoại trừ duy nhất trường hợp bắt tốt qua đường, tất cả
quân cở chỉ bắt được quân cờ đổi phương khi di chuyển vào đúng ô mà quân cờ đó
đang đứng. Di chuyển là bắt buộc, người chơi không được bỏ qua lượt, ngay cả khi
việc phải di chuyển là bất lợi.
Mỗi quân cờ có một cách di chuyển riêng. Trong sơ đồ, các dấu chấm đánh
dấu các ô vuông mà quân cờ có thể đi chuyển nếu không có (các) quân cờ đứng chẳn
ở giữa đường (ngoại trừ quân mã nhảy qua bất kỳ quân cờ xen giữa nào). Tất cả quân
cờ ngoại trừ quân tốt có thể bắt được quân địch nếu nó nằm trên ô vuông mà chúng
có th ể di chuyển đến đó. Các ô vuông mà quân tốt có thể bắt được quân địch được
đánh dầu trong sơ đồ bằng các dấu thập đen.
Các quân cờ có nước đi khác nhau: Xe (ký hiệu quốc tế R - Rook) di chuyển
theo các đường thẳng dọc theo cột hay hàng tới ô còn trống mà không có quân nào
cản trên đường đi hay tới ô bị quân đối phương chiếm giữ (ăn quân) nhưng không thể
vượt qua quân đang đứng ở ở đó. Ngoại lệ duy nhất là trường hợp nhập thành. Khi
đó nó có thể nhảy qua quân vua của mình để đứng cạnh nó. Chỉ có xe mới có nước đi
như thế. Tượng (ký hiệu quốc tế B - Bishop) di chuyển theo đường chéo tới ô có
cùng màu với nguyên lý tương tự như xe tới ô còn trống hay ở bị quân đối phương
chiếm giữ (ăn quân). Hậu (kỳ hiệu quốc tế Q- Queen) có nước đi là tổ hợp đơn giản
của chuyển động của xe và tượng. Trong một nước đi nó có thể di chuyển theo đường
chéo hoặc đường thẳng dọc theo cột hay hàng, với nguyên lý đi và ăn quân giống như
tượng và xe. Mã (ký hiệu quốc tế N - Knight) có thể di chuyển tới ô còn trống hay ô
bị quân đối phương chiếm giữ (ân quân) theo dạng hình chữ L (hình chữ nhật 3×2
hay 2×3). Quân mã không bị cản như trong cở tưởng.
Tốt (không cần ký hiệu) có thể di chuyển thẳng về phía trước chỉ một ô một
lần tới ô còn trồng (đi mà không ăn quân), nhưng khi di chuyển quân để ăn quân đối
phương thì đi chéo. Trong trường hợp khi một quân tốt nào đó của bên trắng đạt tới lOMoAR cPSD| 58675420
hảng 5 (vi dụ tới ô 25) và quân tốt thuộc một trong hai cột của bên đen nằm ngay bên
cạnh cột mà tốt trắng này đang chiếm giữ (trong trường hợp đã cho là cột d và cột 1)
đi từ vị trí xuất phát đầu tiên (d7 hay 17) nhày liền 2 ô tới ô d5/15 thì tốt trắng tại vị
tri e5 ngay tại nước đi sau đó có quyền ăn tốt đen tại ô d5/15 và di chuyển tiếp tới ô
d6/f6. Quyền này sẽ tự động mất, nếu tại nước đi ngay sau đó quân trắng di chuyển
quân khác. Tương tự như vậy cho tốt đen khi nó đã chiếm giữ hàng 4. Đây là trường
hợp mà trong cờ vua người ta gọi là bắt tốt qua đường (en passant). Tốt còn một đặc
điểm nữa là khi nó di chuyển đến hàng cuối cùng thì người chơi có quyền phong cấp
cho nó thành bất kỳ quân nặng hay nhẹ nào (hậu, xe, tượng, mã).
Vua (ký hiệu quốc tế là K - King) là quân quan trọng nhất, nếu mất vua thì
người chơi thua cuộc. Mỗi lần đi nó có thể ăn quân hoặc di chuyển sang các ô bao
quanh ômà nó hiện tại đang chiếm giữ, nhưng không thể tới ô mà quân của minh đang
chiếm giữ hay các ô bị quân đối phương kiểm soát. Ngoại lệ duy nhất là trường hợp
nhập thành. Khi đó nó có thể di chuyển qua hai ô đồng thời với việc di chuyển quân
xe của mình để quân xe đỏ đứng bên cạnh nó về phía cột trung tâm. Ký hiệu của nhập
thành là 0-0 (nhập thành gần) và 0-0-0 (nhập thành xa). Khi thực hiện nhập thánh trên
thực tế, theo luật của FIDE, bao giờ cũng phải di chuyển vua trước và thực hiện bằng
một tay duy nhất. Khi ăn quân đối phương, quân tấn công sẽ di chuyển tới ô đỏ và
thay thế cho quân đối phương tại vị trí này, bắt tốt qua đường (en passant) là ngoại lệ
duy nhất. Quân bị ân được loại ra khỏi bàn cờ. Vua không thể không bảo vệ khỏi nước
chiếu, do đó khi bị chiều thì người chơi phải thực hiện các biện pháp nhâm cứu vua
(di chuyển vua khỏi vị trí bị chiếu, ân quân đang chiếu hay dùng quân khác của mình
cản đường chiếu nếu có thể). Nếu không thể có nước đi để cứu vua thì người chơi bị chiếu bí và thua cuộc.
Các ván cờ không phải bao giờ cũng kết thúc bằng chiếu bỉ. Có thể một bên
xin thua, có thể thua do hết giờ hoặc phạm luật chơi. Có thể xảy ra các ván cờ hỏa.
Một ván cờ vua là hòa khi: do thỏa thuận của hai bên do không bên nào dám mạo
hiểm hay khi không đủ lực lượng để chiều hết, rơi vào trạng thái hết nước đi
(stalemate), cả hai bên lập lại nước đi ba lần hay luật 50 nước đi (perpetual check). lOMoAR cPSD| 58675420
Quân cờ trong cờ tướng:
Có 32 quân cờ chia đều cho mỗi bên gồm 16 quân Đỏ và 16 quân Đen, gồm bảy loại quân: Tướng:
Quân Tướng đi ngang (dọc) 1 ô mỗi nước và chỉ đi trong cung. Hai quân Tướng
không được phép đứng cùng một cột mà không có quân cờ nào che chắn ở giữa chúng
(luật "lộ mặt"). Trong nhiều tình huống, đặc biệt khi cờ tàn thì luật "lộ mặt" lại tỏ ra
rất khỏe, khi Tướng lúc này mạnh gần tương đương Xe. Sĩ:
Quân Sĩ đi chéo 1 ô mỗi nước và cũng chỉ đi trong cung như Tướng. Như vậy,
cửu cung của mỗi bên có tất cả 5 vị trí hợp lệ mà Sĩ có thể đứng được. Sĩ là quân cờ
yếu nhưng có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ Tướng, mất Sĩ (gãy Sĩ) sẽ là
nguy hiểm khi đối phương còn đủ 2 Xe. Việc dùng 1 Pháo đổi 2 Sĩ rồi dùng 2 Xe
hoặc kết hợp Xe, Mã, Tốt tấn công là chiến thuật thường thấy. Khi cờ tàn còn Pháo
thì phải chú ý bảo vệ Sĩ vì Sĩ còn hỗ trợ Pháo tấn công. Tượng:
Quân Tượng đi chéo 2 ô mỗi nước và không đi qua sông. Như vậy, nửa bàn cờ
mỗi bên có tất cả 7 vị trí hợp lệ mà Tượng có thể đứng được. Tượng sẽ không thể đi
được nếu có một quân cờ bất kỳ nằm trên đường đi, khi đó gọi là "Tượng bị cản" và
vị trí cản được gọi là "mắt Tượng" hoặc "chân Tượng". Tượng có vai trò bảo vệ Tướng
từ xa, mất Tượng (gãy Tượng) sẽ là nguy hiểm khi đối phương còn đủ 2 Pháo và rất
khó để giữ được quân Tượng còn lại. Việc dùng 1 Mã đổi 2 Tượng rồi dùng 2 Pháo
hoặc kết hợp Xe, Pháo, Tốt tấn công là chiến thuật thường thấy. Tượng mạnh hơn Sĩ một chút. lOMoAR cPSD| 58675420 Xe:
Quân Xe đi ngang hoặc dọc không giới hạn trên bàn cờ. Xe được coi là quân
cờ mạnh nhất. Giá trị của Xe thường tính là bằng 2 Pháo hoặc Pháo Mã.
Khai cuộc hai bên thường tranh thủ đưa các quân Xe ra các đường dọc thông
thoáng, dễ phòng thủ và tấn công. Pháo:
Quân Pháo đi ngang và dọc không giới hạn như Xe. Điểm khác biệt là Pháo
muốn ăn quân thì nó phải nhảy qua đúng 1 quân nào đó (gọi là ngòi). Trừ trường hợp
trên, Pháo cũng không được phép nhảy qua đầu các quân khác khi không ăn.
Cờ tướng cổ đại không có quân Pháo. Các nhà nghiên cứu đều nhất trí là quân
Pháo được bổ sung từ cuối thời nhà Đường. Đây là quân cờ ra đời muộn nhất trên bàn
cờ tướng vì tới thời đó, pháo được sử dụng trong chiến tranh với hình thức là máy
bắn đá. Bấy giờ, từ Pháo (砲) trong chữ Hán được viết với bộ "thạch", nghĩa là đá.
Cho đến đời nhà Tống, khi loại pháo mới mang thuốc nổ được phát minh thì từ Pháo
(炮) được viết với bộ "hỏa". Hiện nay, có nhiều bộ cờ tướng thiết kế quân Pháo không
có bộ "thạch" hoặc bộ "hỏa" (包).
Do đặc điểm phải có ngòi khi tấn công, Pháo thường dùng Tốt của quân mình
để tấn công trong khai cuộc, hoặc dùng chính Sĩ hay Tượng của mình làm ngòi để
chiếu hết tướng đối phương trong tàn cuộc.
Trên thực tế thì có tới 70% khai cuộc là dùng Pháo đưa vào giữa dọa bắt tốt
đầu của đối phương, gọi là thế Pháo đầu hay Trung pháo. Đối phương có thể dùng
Pháo đối lại cũng vào giữa. Nếu bên đi sau đưa Pháo cùng bên với bên đi trước thì
khai cuộc gọi là trận Thuận Pháo, đi Pháo vào ngược bên nhau gọi là trận Nghịch Pháo (hay Liệt Pháo). lOMoAR cPSD| 58675420 Mã:
Quân Mã đi ngang (hay dọc) 1 ô và chéo (theo cùng hướng đi trước đó) 1 ô.
Nếu có một quân cờ bất kỳ nằm trên đường đi thì "Mã bị cản" không đi được và vị trí cản gọi là "chân Mã".
Nước đi và nước cản của Mã
Mã do không đi thẳng, lại có thể bị cản nên mức độ cơ động của quân này kém
hơn Xe và Pháo. Khi khai cuộc, Mã kém hơn Pháo vì có ít vị trí cơ động được.
Khi tàn cuộc, bàn cờ ít quân hơn, Mã trở nên mạnh hơn Pháo. Tốt:
Quân Tốt đi 1 bước. Nếu Tốt chưa qua sông, nó chỉ được đi thẳng. Nếu Tốt đã
qua sông thì được đi ngang hoặc thẳng, không được đi lùi. Khi đi đến đường biên
ngang cuối cùng bên phần sân đối phương, lúc này, chúng được gọi là Tốt lụt, và chỉ
có thể đi ngang theo hàng ngang đó 1 bước.
Trong khai cuộc, việc thí Tốt là chuyện tương đối phổ biến. Ngoại trừ việc
phải bảo vệ Tốt đầu, các quân Tốt khác thường xuyên bị xe pháo mã ăn mất. Việc mất
mát một vài Tốt ngay từ đầu cũng được xem như việc thí quân. Đến cờ tàn, giá trị của
Tốt tăng nhanh và số lượng Tốt khi đó có thể đem lại thắng lợi hoặc chỉ hòa cờ. Khi
đó việc đưa được Tốt qua sông và tới gần cung Tướng của đối phương trở nên rất
quan trọng. Tốt khi đến tuyến áp đáy, ép sát cung Tướng thì Tốt mạnh như Xe. Việc
dùng 1 Tốt đã qua sông đổi 1 Sĩ hoặc 1 Tượng đối phương để làm suy yếu khả năng
phòng thủ là chiến thuật thường thấy.