1. Định hướng
Câu hỏi định hướng trang 38 SGK Ngữ văn 12 tập 1
1. Văn bản lựa chọn cấp độ nào để tiến hành so sánh? Việc so sánh dựa trên
những tiêu chí nào? Trả lời:
- Văn bản lựa chọn nhiều cấp độ để tiến hành so sánh : cốt truyện, nhân vật, tình huống,...
- Việc so sánh dựa trên những tiêu chí :
+ Điểm tương đồng : Nhân vật; Tình cảm giữa hai nhân vật chính ; Kết thúc tác phẩm
+ Điểm khác biệt : Nhân vật; Tình cảm giữa hai nhân vật chính ; Trở ngại của tình
yêu; Kết thúc tác phẩm
2. Việc lập bảng có tác dụng gì trong thao tác so sánh? Xác định hai ý chính
trong đoạn văn sau bảng. Hai ý này có quan hệ thế nào với những tiêu chí lập
bảng ở trên? Trả lời:
- Việc lập bảng đưa lại tác dụng lớn trong việc quan sát trực quan, người đọc có thể
nhanh chóng và dễ dàng nắm được các tiêu chí so sánh giữa hai tác phẩm và số ý so sánh
- Hai ý chính trong đoạn văn sau bảng :
+ Cốt truyện của Trương Chi là câu chuyện đầy đớn đau về một tình yêu không
thành, xoáy sâu vào nỗi cô đơn của con người. Kết thúc câu chuyện là trái tim mãi
mãi không được đón nhận tình yêu của chàng trai
+ Cốt truyện của câu chuyện tình ở Thanh Trì gần giống với mô típ ở Trương Chi tuy
nhiên có nhiều sự đổi khác. Ở đây không còn là nhân vật nam mà là nhân vật nữ bị
hóa đá trái tim bởi sự ngăn cấm của gia đình. Có một sự thay đổi là người đầu tiên
phát hiện là cha nàng không phải người yêu của nàng. Kết thúc câu chuyện oan tình
được hóa giải bởi nước mắt của sự thấu hiểu, yêu thương và hối hận.
- Hai ý chính trong đoạn văn sau bảng có quan hệ mật thiết với bảng so sánh. Là sự
tóm tắt, tổng kết cho các điểm tương đồng và điểm khác nhau giữa hai tác phẩm,
cùng với lời bình phẩm về sự khác biệt trong từng chi tiết, từ nhân vật, diễn biến cho đến kết thúc.
3. Văn bản trên có đảm bảo các yêu cầu của một bài so sánh, đánh giá hai tác
phẩm truyện không? Vì sao? Trả lời:
- Văn bản trên chưa đảm bảo yêu cầu của một bài so sánh bởi lẽ :
+ Văn bản đã chỉ ra được đối tượng so sánh : cốt truyện, nhân vật, tình huống,...và
phạm vi so sánh là so sánh giữa hai mô típ.
+ Văn bản đã phân tích được điểm giống và khác nhau của hai mô típ. Chỉ ra được ý
nghĩa của sự khác nhau ấy, giúp người đọc nhận thấy tính độc đáo và đề cao cá tính
sáng tác của tác phẩm
+ Tuy nhiên văn bản chưa chỉ lí giải nguyên nhân dẫn đến sự giống nhau và khác
nhau giữa hai tác phẩm, cũng như chưa rút ra được nhận thức về đặc điểm thể loại,
quy luật sáng tạo và tiếp nhận văn chương. 2. Thực hành
Bài tập trang 38 SGK Ngữ văn 12 tập 1
So sánh yếu tố kì ảo trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” của Nguyễn Dữ với
yếu tố kì ảo trong truyện cổ tích "Thạch Sanh".
* Bài viết mẫu tham khảo:
Tuy là hai tác phẩm khác thể loại nhưng những yếu tố kì ảo trong truyện cổ tích
Thạch Sanh và Chuyện chức phán sự đền Tản Viên có những nét tương đồng.
Đầu tiên ta thấy một cách rõ ràng mô típ về thế giới thần linh, ma quỷ - nơi có những
thế lực siêu nhiên mang nhiều sức mạnh vượt quá con người. Ở thế giới đó, vong
hồn vẫn tồn tại sau khi chết và giao tiếp với con người dương gian. Với mô típ này
đã tạo nên một thế giới kì bí, ẩn chứa những bí ẩn của siêu nhiên. Đó cũng chính là
điểm cuốn hút và hấp dẫn người đọc để khai phá và tăng sức hấp dẫn của chuyện kể.
Điểm tương đồng thứ hai chính là sự gặp gỡ giữa dương gian và thế giới thần linh kì
bí. Ấy là ở thế giới thần linh cũng có sự phân chia Thiện - Ác. Ta bắt gặp trong
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên một Diêm Vương uy nghi, luôn công bằng và
đứng về lẽ phải, một thổ công hiền hậu, có công với đất nước, luôn mong muốn đưa
đến phúc đức cho nhân dân. Còn trong Thạch Sanh đó là vị Ngọc Hoàng sáng suốt
và đầy lòng trắc ẩn, khi đã ban xuống cho đôi vợ chồng hiền hậu, tốt bụng nhưng
tuổi đã già mãi chưa có con. Ngọc Hoàng đã chấp nhận để con trai của mình, đường
đường là một vị thái tử nhưng xuống hạ giới để làm con trai của đôi vợ chồng kia.
Quả là một món quà trời ban !. Bên cạnh đó cũng có không ít yêu ma, quỷ quái cũng
có phép thần thông như chằn tinh, đại bàng thần trong Thạch Sanh, hay các quan
ăn hối lộ dưới Minh ti, viên bách hộ họ Thôi trong Chuyện chức phán sự đền Tản
Viên. Thông qua việc xây dựng nhân vật có ác, có thiện, tác giả muốn gửi gắm thông
điệp ẩn sâu trong thế giới thần linh chính là đại diện cho thế giới dương gian đang tồn tại.
Giữa hai câu chuyện còn có sự tương đồng về quan niệm cái ác khó bị triệt tiêu.
Thông qua yếu tố kì ảo, hai câu chuyện đã thể hiện sự tồn tại dai dẳng của cái ác.
Như trong Thạch Sanh hồn ma của chằn tinh và đại bàng vẫn luôn bám lấy và hãm
hại Thạch Sanh. Còn trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là sự hoành hành
tác quái bao năm của viên bách hộ họ Thôi dưới trướng là thần đền ban phúc lộc.
Thông qua việc thể hiện cái ác khó bị triệt tiêu để nhằm tôn lên vinh quang chiến
thắng của cái thiện, là một cuộc đấu tranh gian khó nhưng cuối cùng cái thiện vẫn
chiến thắng vẻ vang.
Bên cạnh những điểm tương đồng, yếu tố kì ảo và giá trị của chúng cũng có sự khác
biệt giữa truyện cổ tích Thạch Sanh và Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.
Đầu tiên, trong Thạch Sanh các yếu tố thần kì tham gia vào cốt truyện để giúp đỡ
những nhân vật bất hạnh và tiếp thêm sức mạnh cho người đứng ra bảo vệ cái thiện
còn trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, yếu tố thần kì là nơi để thể hiện tính
cách nhân vật. Cụ thể trong Thạch Sanh, nhân vật Thạch Sanh được Ngọc Hoàng
sai tiên ông dạy đủ thứ võ nghệ cao cường và mọi phép thần thông, chính điều đó
đã giúp cho Thạch Sanh có thể giành chiến thắng về sau. Tuy nhiên trong Chuyện
chức phán sự đền Tản Viên, nhân vật Tử Văn chỉ là một người bình thường, về sau
dẫu có sự giúp sức là lời trình của thổ công làm chứng cho những lời nói của Tử Văn
với Diêm Vương nhưng không là phần quyết định. Mọi việc vẫn ở chính con người
Tử Văn gan trường, dám đối mặt với cái chết để bảo vệ cái thiện, lẽ công bằng. Như
vậy có thể thấy, ở truyện cổ tích là nơi nhân dân gửi gắm ước mơ nên câu chuyện sẽ
mang nặng vai trò của yếu tố kì ảo hơn.
Thêm nữa, yếu tố kì ảo góp phần đề cao nhân vật, xây dựng hình tượng nhân vật
hoàn mỹ, là người anh hùng toàn vẹn. Điều đó được thể hiện nhiều trong truyện cổ
tích Thạch Sanh. Với chi tiết Ngọc Hoàng sai hoàng tử xuống đầu thai làm con của
hai vợ chồng già, sau đó sai tiên ông dạy cho anh đủ thứ phép thuật và võ nghệ.
Qua chi tiết này đã khẳng định nguồn gốc cao quý của Thạch Sanh – mang dòng
máu thần linh và tài năng phi thường của nhân vật. Hay quá trình dễ dàng giết được
chằn tinh và đại bàng cũng góp phần phóng đại sức mạnh to lớn, tầm vóc vĩ đại của
nhân vật. Tuy nhiên ở Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, không có yếu tố kì ảo
nào trực tiếp phóng đại vẻ đẹp và sức mạnh nhân vật. Yếu tố kì ảo chỉ là không
gian, bối cảnh và các cuộc đối thoại nhằm bộc lộ tính cách chính trực, không sợ cái
chết, bảo vệ lẽ công bằng ở Tử Văn. Khác nhau như vậy là bởi lẽ, truyện cổ tích xây
dựng lên những kiểu nhân vật hình mẫu, những người anh hùng toàn vẹn nên cần
yếu tố kì ảo nhằm phóng đại nhân vật. Ngược lại, trong Chuyện chức phán sự đền
Tản Viên nhân vật cần được xây dựng gần gũi hơn với con người đời thường để
nhằm tôn vinh, đề cao sức mạnh con người.
Mặt khác, truyện cổ tích Thạch Sanh để cao triết lí sống “ở hiền gặp lành", kẻ ác
phải chịu báo ứng còn tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên để cao sự
cứng cỏi, can đảm của kẻ sĩ, đấu tranh tìm sự công bằng. Chính từ hai thông điệp
gửi gắm và mối quan tâm khác nhau đã tạo ra điểm khác nhau trong giá trị của các yếu tố kì ảo.
Câu hỏi trang 40 SGK Ngữ văn 12 tập 1
Đọc lại đoạn trích so sánh giữa “Câu chuyện tình ở Thanh Trì" và "Trương Chi" (ý a
trong mục 1.2) và phân tích làm sáng tỏ ba điểm cần lưu ý sau:
- Xác định rõ cấp độ so sánh: đề tài hay cốt truyện, nhân vật, hình ảnh,...
- Các dẫn chứng phục vụ cho việc so sánh phải chính xác và cùng cấp độ (cốt
truyện với cốt truyện, hình ảnh với hình ảnh, nhân vật với nhân vật,...).
- Chỉ ra được ý nghĩa của sự tương đồng hoặc khác biệt giữa hai tác phẩm. Trả lời:
- Văn bản lựa chọn nhiều cấp độ để tiến hành so sánh : cốt truyện, nhân vật, tình
huống,...Việc so sánh dựa trên những tiêu chí : Điểm tương đồng (Nhân vật; Tình
cảm giữa hai nhân vật chính ; Kết thúc tác phẩm) . Điểm khác biệt( Nhân vật; Tình
cảm giữa hai nhân vật chính ; Trở ngại của tình yêu; Kết thúc tác phẩm).
- Các dẫn chứng phục vụ cho việc so sánh phải chính xác và cùng cấp độ :
+ Về nhân vật, ở câu chuyện tình Thanh Trì nhân vật nam là Nguyễn Sinh có ngoại
hình khôi ngô, tuấn tú. Còn ở Trương Chi, nhân vật nam lại có ngoại hình xấu xí.
+ Về tình cảm giữa hai nhân vật, ở câu chuyện tình Thanh Trì tình yêu xuất phát từ
hai phía. Còn ở Trương Chi, chỉ có tình yêu đơn phương từ Trương Chi
+ Về trở ngại, một bên là sự ngăn cản của người cha, một bên là sự vô tình của
nhân vật, cụ thể là Mị Nương
+ Kết thúc, ở câu chuyện tình Thanh Trì cô gái chết với trái tim hóa đá . Còn ở
Trương Chi, nhân vật cũng chết với trái tim hóa đá và chỉ Mị Nương mới thấy hinh bóng chàng.
- Ý nghĩa của sự khác biệt giữa hai tác phẩm :
+ Cốt truyện của Trương Chi là câu chuyện đầy đớn đau về một tình yêu không
thành, xoáy sâu vào nỗi cô đơn của con người. Kết thúc câu chuyện là trái tim mãi
mãi không được đón nhận tình yêu của chàng trai
+ Cốt truyện của câu chuyện tình ở Thanh Trì gần giống với mô típ ở Trương Chi tuy
nhiên có nhiều sự đổi khác. Ở đây không còn là nhân vật nam mà là nhân vật nữ bị
hóa đá trái tim bởi sự ngăn cấm của gia đình. Có một sự thay đổi là người đầu tiên
phát hiện là cha nàng không phải người yêu của nàng. Kết thúc câu chuyện oan tình
được hóa giải bởi nước mắt của sự thấu hiểu, yêu thương và hối hận.
Ý nghĩa : Một kết thúc đau buồn nhưng ấm áp, đưa đến cho câu chuyện cổ tích một
tái sinh mới, màu sắc mới.