Thông tin
Hỏi đáp

Tài liệu bồi dưỡng Ngữ văn 11 Chân trời sáng tạo

Tổng hợp toàn bộ Tài liệu bồi dưỡng Ngữ văn 11 Chân trời sáng tạo được biên soạn đầy đủ và chi tiết . Các bạn tham khảo và ôn tập kiến thức đầy đủ cho kì thi sắp tới . Chúc các bạn đạt kết quả cao và đạt được những gì mình hi vọng nhé !!!!

Chủ đề:

Tài liệu chung Ngữ Văn 11 (76)

Môn:

Ngữ Văn 11 (1.1 K)

Thông tin:

75 trang 9 tháng trước

Tác giả:

Hiền Trần

Đang cập nhật

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Tài liệu bồi dưỡng Ngữ văn 11 Chân trời sáng tạo

35 18 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ

NGUYỄN THÀNH THI (Chủ biên)

NGUYỄN THÀNH NGỌC BẢO – TRẦN LÊ DUY – ĐOÀN LÊ

GIANG

PHAN THU HIỀN – DƯƠNG THỊ HỒNG HIẾU – PHẠM NGỌC

LAN

TĂNG THỊ TUYẾT MAI – NGUYỄN THỊ HỒNG NAM

NGUYỄN THỊ NGỌC THUÝ – TRẦN LÊ HOA TRANH

ĐINH PHAN CẨM VÂN – PHAN THU VÂN

TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG GIÁO

VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO

KHOA

môn

BỘ SÁCH CHÂN TRỜI SÁNG TẠO

(Tài liệu lưu hành nội bộ)

LỚ

NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC VIỆT NAM

Li ni đu

Sch gio khoa Ngữ văn 11 v sch Chuyn đ hc tp Ngữ văn 11, b sch Chn tri

sng to đc bin son trn tinh thn bm st mc tiu v h thng yu cu cn đt đc

quy đnh trong Chng trnh Gio dc phổ thông môn Ng vn 2018.

Tài liệu bồi dưỡng gio vin sử dụng sch gio khoa môn Ngữ văn lớp 11, cũng nh

Tài liệu bồi dưỡng gio vin môn Ngữ văn lớp 10, đc bin son nhm lm r mt s ni

dung trong vic trin khai hin thc ho Chng trnh Gio dc phổ thông môn Ng vn

2018, t đ gip cc thy, cô gio s dng b sch trong ging dy mt cch chủ đng,

sng to, hiu qu.

Phn I, ti liu đim li mt s ni dung chnh v sch gio khoa Ngữ văn 11: Quan

đim bin son; Những đim mới ca sch gio khoa; Cu trc sch và cu trc cc bài

hc; Phưng php, phưng tiện dy hc; Phưng php kim tra đnh gi; Cu trc sch

gio vin và những lưu  trong việc sử dụng sch; u đim và tnh kh thi ca sch;...

Phn II, ti liu trnh by cc ni dung v sch Chuyn đ hc tp Ngữ văn 11: Mục

tiu và quan đim bin son cc chuyn đ hc tp; Đc đim cu trc sch, cu trc bài

hc chuyn đ; Một s lưu  chung v phưng php dy hc; Cu trc sch gio vin và

những lưu  trong việc sử dụng sch; u đim và tnh kh thi ca việc thc hiện cc

chuyn đ hc tp trong bộ sch.

Hi vng rng, b ti liu s gip qu thy cô trong vic tm hiu sch gio khoa Ngữ

văn 11, sch Chuyn đ hc tp Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to, hiu thm v

chng trnh Ng vn mi; t đ, chủ đng, sng to trong vic tip cn v s dng b

sch nhm trin khai thc hin tt Chng trnh Gio dc phổ thông tổng th v Chng

trnh Gio dc phổ thông môn Ng vn.

Knh chc qu thy cô thnh công v c nhiu nim vui trong nm hc mi.

Nhm bin son

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT

TẮT

CTGDPT

Chng trnh Gio dc phổ thông

GD & ĐT

Gio dc v Đo to

Gio vin

Hc sinh

NXBGDVN

Nh xuất bn Gio dc Vit Nam

SGK

Sch gio khoa

SGV

Sch gio vin

THCS

Trung hc c sở

THPT

Trung hc phổ thông

YCCĐ

Yu cu cn đt

Vn bn

Mục lục

PHN I: SÁCH GIÁO KHOA NG VN 11

...........................................................................5

1. Quan đim bin son sch gio khoa

.................................................................................................5

2. Nhng đim mi của sch gio khoa

..................................................................................................9

3. Cấu trc sch v cấu trc cc bi hc

................................................................................................26

4. Phng php, bin php dy hc

.......................................................................................................32

5. Phng tin dy hc

................................................................................................................................50

6. Phng php kim tra, đnh gi nng lc hc sinh

....................................................................51

7. Cấu trc sch gio vin v nhng đim lu  trong vic s dng sch

...............................53

8. Ưu đim v tnh kh thi của sch gio khoa Ngữ văn 11 trong vic thc hin

mc tiu của Chng trnh Gio dc phổ thông môn Ng vn 2018

......................................54

PHN II: CHUYN Đ HC TP NG VN 11

...................................................................57

1. Mc tiu v quan đim bin son sch chuyn đ hc tp

......................................................57

2. Đc đim cấu trc sch, cấu trc bi hc chuyn đ

..................................................................58

3. Mt s lu  chung v phng php dy hc

...............................................................................62

4. Cấu trc sch gio vin v nhng lu  trong vic s dng sch

..........................................63

5. Ưu đim v tnh kh thi của vic thc hin cc chuyn đ hc tp trong b sch .........64

SÁCH GIÁO KHOA NG VN 11

1. QUAN ĐIM BIN SOẠN SCH GIO KHOA

Sch gio khoa (SGK) mn Ng vn lp 11, b sch Chn tri sng to, Nh

xuất bn Gio dc Vit Nam (NXBGDVN) đc bin son da trn cc vn bn

(VB) php quy; cc quan đim dy hc Ng vn di nh sng của cc l thuyt dy

hc v l thuyt tip nhn vn hc hin đi. C th:

1.1. Tun th cc vn bn php quy

– Đnh hng đổi mi gio dc phổ thng đc th hin qua Ngh quyt 29

ngy 4 thng 11 nm 2013 v đổi mi chng trnh v SGK phổ thng của Quc

hi: chuyn t gio dc ch trng truyn th kin thc sang gio dc hnh thnh,

pht trin phm chất v nng lc cho ngi hc.

– Chng trnh Gio dc phổ thng (CTGDPT) tổng th v CTGDPT mn Ng

vn (B Gio dc v Đo to (GD & ĐT), 2018).

– Bm st cc tiu chun SGK mi ban hnh km theo Thng t s 33/2017

ngy 22 thng 12 nm 2017 của B GD & ĐT.

1.2. Vn dụng cc quan đim dy hc hin đi

1.2.1. V vai tr ca ngi hc v ngi dy

Sch Ngữ văn 11 đc bin son da trn tinh thn cc l thuyt v hc tp nh:

hc tp theo c ch “kin to tri thc” (J. Pyaget), “kin to x hi” (Vygotski,

1978), hc tp thng qua hot đng quan st v t điu chnh hnh vi (Bandura,

1977), hc tp thng qua tri nghim (Kolb, 1984). Tinh thn chung của cc l

thuyt nu trn:

– Xem ngi hc l chủ th của qu trnh kin to tri thc v ngi dy đng

vai tr h tr trong qu trnh ấy.

– Cho rng nng lc của ngi hc, v c bn, ch c th hnh thnh, pht trin

thng qua vic thc hin cc nhim v hc tp.

– Xem hc tp l qu trnh tng to

đa chiu gia ngi dy vi ngi hc,

gia ngi hc vi ngi hc v gia ngi hc vi mi trng x hi.

Theo đ, SGK Ngữ văn 11 thit k cc hot đng v cc nhim v hc tp ph

hp, to cho HS c hi tri nghim vic đc, vit, ni v nghe,... da trn nhng

chủ đim ph hp vi la tuổi. Qua đ, HS kin to tri thc cho bn thn, pht trin

Tưng to (transaction): khc vi tng tc (interaction)...

cc phm chất chủ yu, cc nng lc chung v nng lc đc th m chng trnh

yu cu.

Trong vai tr l chủ th hc tp, HS đc to c hi tham gia vo qu trnh đnh gi

kt qu hc tp của bn thn thng qua vic thc hin cc bng kim k nng đc,

vit, ni v nghe m sch đ thit k.

1.2.2. V dy hc đc, vit, ni v nghe theo tinh thn tch hp

1.2.2.1. Dy – hc đc

Vic hng dn HS thc hin cc hot đng đc hiu cc loi VB, nhất l VB

vn hc, trong SGK Ngữ văn 11 da trn thnh tu nghin cu hin đi v l lun

vn hc cũng nh l thuyt v kinh nghim dy đc hiu t cc nn gio dc pht

trin. Chng hn:

– L thuyt v th loi li ni v giao tip theo s đ th loi, l thuyt hin đi

v VB, lin VB,...

– L thuyt v tip nhn vn hc (ph bnh hi ng, m hc tip nhn) v x l

VB.

– L thuyt v đc hiu, dy hc đc hiu trong nh trng đ cao qu trnh tri

nghim v cc hot đng tng to ni ngi đc của Rosenblatt v mt s nh

nghin cu gio dc khc.

Vi t cch l nhng ngi đc “chủ đng” trong tip nhn, khi tham d vo

“cấu trc mi gi” của VB vn hc, ngi đc lun cn s dng cc k nng đc

nh: theo di, d đon, lin hệ, đc lướt, tưng tưng, suy lun, tm tt, khi qut

ho, đnh gi,... đ x l VB. Nh th, vic to c hi cho HS rn luyn cc k nng

va nu đ x l VB ny l ht sc cn thit.

Xuất pht t cc quan đim trn, SGK Ngữ văn 11 thit k vic dy hc đc

hiu mi bi hc theo mt cm ng liu, vi cc tri thc cng c v đc hiu loi

/ th loi

vn hc da trn mt h thng cu hi đc hiu bm st mc tiu (yu

cu cn đt (YCCĐ)) đc hiu của chng trnh. H thng cc cu hi ny hng

dn HS thc hnh đc theo ba giai đon: Trước khi đc (SGK cấp Trung hc c sở

(THCS) gi l Chun b đc), Đc VB (SGK cấp THCS gi l Tri nghiệm cng

VB) v Sau khi đc (SGK cấp THCS gi l Suy ngm và phn hồi).

Theo đ, cc cu hi ở mc Trước khi đc c tc dng kch hot tri thc nn,

huy đng vn sng v tri nghim đ c, chun b tm th, khi gi hng th của

Loi VB: nh VB vn hc, VB ngh lun, VB thng tin.

Th loi: nh th, truyn, k, kch (v th, tc tiu th loi nh: thn thoi, truyn thuyt, s thi,

truyn đng thoi, truyn trinh thm, hi k, du k, bi kch, hi kch,... th th lc bt, song thất lc

bt, th t do, th Hai-c,...).

HS,... Cc cu hi ở mc Đc VB (trong cc box theo di, suy lun, d đon,...)

hng dn HS trc tip đc, thm nhp VB, kin to tri thc t VB hiu qu hn.

Cc cu hi ở mc Sau khi đc (theo ba mc đ: nhn bit; phn tch, suy lun;

đnh gi, vn dng) gip HS tm hiu phn tch ni dung, hnh thc, kt ni chi tit,

b phn trong tnh chnh th của VB, đnh gi  ngha, tc đng của VB,... theo cc

YCCĐ, quy đnh CTGDPT mn Ng vn. Đc bit, yu cu của cc hot đng Sau

khi đc hng đn mc tiu pht trin k nng đc su, đc k VB theo đc trng

của tng loi/ th loi VB ở HS.

1.2.2.2. Dy – hc vit

Đ dy vit hiu qu, qu thy c cn lu  mt s đim di đy:

– Vit khng ch đn gin l to ra mt sn phm chung chung. Tri li, vit l

to lp mt sn phm giao tip.  đ, ngi vit thc hin hnh vi giao tip theo

mt “s đ th loi”, vn dng quy cch của mt kiu VB no đ khi to lp VB,

nhm đt đc mt hiu qu giao tip c th.

– Trong l lun dy vit, nhiu nh nghin cu cũng coi kiu/ loi VB nh mt

kiu phng tin giao tip x hi, th hin nhng nguyn tc giao tip, đc đim

vn ho của mt cng đng đc cc thnh vin trong cng đng chấp nhn. Điu

ny cũng c ngha l đ kin to mi kiu loi VB, ngi vit phi c nhng loi

kin thc v k nng lin quan đn kiu loi VB ấy.

– SGK Ngữ văn 11 thit k vic dy hc vit cc kiu VB m chng trnh quy

đnh theo cc quan đim nu trn v theo hai hng tip cn dy hc vit hin đi:

dy hc vit theo m hnh cấu trc kiu VB v theo quy trnh vit.

Mt mt, theo m hnh cấu trc kiu VB, SGK cung cấp mt s đ gin lc

cc đc đim chnh của VB, km theo mt hoc hai VB trc quan (ng liu đc

tham kho nh mt “hnh mu” v kiu bi) th hin tng đi r cc đc đim ấy.

GV da vo đ đ hng dn HS đc, quan st, phn tch cấu trc, đc đim kiu

VB cũng nh thao tc thc hin bi vit.

Mt khc, SGK cũng đc bit coi trng vic hng dn HS thc hnh vit theo

quy trnh. Theo đ, mt quy trnh chung s đc thc hin lp li vi nhiu kiu

bi, nhm thng qua thi quen m to s thun thc ở HS.

C th, SGK hng dn HS thc hin vit theo quy trnh 4 bc: 1. Chun b

vit;

2. Tm , lp dàn ; 3. Vit bài; 4. Xem li và chnh sửa.

1.2.2.3. Dy – hc ni v nghe

Vic dy ni v nghe c mt s đim khc bit đng lu  so vi dy vit v

đc:

– Nu nh vit v đc l cc hnh vi giao tip gin tip th ni v nghe l cc

hnh vi giao tip trc tip (face to face) trong hc tp v sinh hot. Ni (cng vi

vit) l cch to lp li ni (hay VB) th hin  tởng trong giao tip vi ngi

khc. Nghe (cng vi đc) l cch tip nhn thng tin đ hiu VB, li ni v hiu

ngi khc.

V l giao tip trc tip, cng vi vic s dng li ni (ngn ng), c ngi ni ln

ngi nghe cn c th tn dng c ch, điu b, nh mt,... (ngn ng c th).

– Tuy nhin, yu cu tng tc kp thi, hi đp nhanh nhy đi hi nhngk

nng giao tip c phn khc vi giao tip thng qua vit v đc. Chng hn, đ

tng tc hiu qu, đi bn cn c c k nng ni ln k nng nghe; đi bn phi

tun thủ nguyn tc lun phin lt li, s đổi vai trong khi ni v nghe (hi thoi).

Điu ny cho thấy: trong dy hc, k nng ni khng th đc dy tch ri k nng

nghe v ngc li. Do đ, CTGDPT mn Ng vn 2018 khng ch quy đnh YCCĐ

v ni, YCCĐ v nghe m cn quy đnh c YCCĐ v ni – nghe tng tc.

– Vic pht trin k nng ni gn lin vi cc điu kin: s hiu bit v cc

phng tin ngn ng; cch phi hp cc hnh vi, c ch phi ngn ng; đ nhy bn

trong tng hon cnh giao tip,... Do đ, bn cnh vic hng dn luyn tp cc k

nng s dng ting Vit, nh s phm cn to c hi đ HS rn luyn cc k nng

lin quan đn vic phn tch, x l cc nhn t của hon cnh giao tip, gip cho

vic giao tip (ni v nghe) hiu qu.

Theo đ, SGK Ngữ văn 11 thit k cc hot đng ni, trnh by v mt đ ti

trong cc bi hc theo quy trnh chung: 1. Chun b ni (gm: xc đnh đ tài, mục

đch, ngưi nghe, khng gian và thi gian ni; tm , lp dàn ; luyện tp); 2. Trnh

bày bài ni; 3. Trao đi, đnh gi. Đ l quy trnh đc lp đi lp li vi mc tiu

hnh thnh k nng ni – nghe trong giao tip, hp tc; đng thi pht trin nng lc

t duy, kh nng t kim sot hnh vi, nhn thc, thi đ của bn thn trong giao

tip.

– Vic pht trin k nng nghe v c bn đc kt hp vi vic pht trin k

nng ni, bởi đy l hai loi k nng khng tch ri nhau m thng phi pht trin

đng thi. Tuy nhin, đ hnh thnh k nng nghe, HS cũng cn đc cung cấp mt

s tri thc gin yu cũng nh hng dn mt s k nng thao tc chuyn bit v

nghe nh: chun b tm th trc khi nghe (Chun b nghe), cch lng nghe v ghi

chp trong khi nghe (Lng nghe và ghi chp), cch nu cu hi v phn hi sau khi

nghe (Trao đi, đnh gi),... Do đ, mt mt, SGK Ngữ văn 11 thit k kt hp dy

hc nghe vi dy hc ni trong hu ht cc bi hc, mt khc cũng tch ni dung

dy hc nghe ring ở mt s bi nhm to điu kin đ HS đc rn luyn ring cc

k nng v nghe nh va nu.  Bi 1 (Nm bt nội dung thuyt trnh và quan đim

ca ngưi ni; nhn xt, đnh gi, đt cu hỏi v bài thuyt trnh) v Bi 8 (Nghe

và phn hồi v bài giới thiệu một tc phm văn hc hoc tc phm nghệ thut), vic

dy hc nghe đc tch ring sau khi dy hc ni l thit k theo tinh thn ny.

1.2.2.4. Nguyn tc tch hp

Trn nn tng dy đc hiu VB theo th loi tch hp vi chủ đim, dy đc

tch hp vi dy vit, SGK Ngữ văn 11 (b sch Chn tri sng to) cũng tn dng

trit đ tinh thn tch hp dy đc vi dy ting Vit, dy đc vi vit, dy vit vi

dy ni v nghe. Đy l xu hng u vit v tất yu của gio dc hin đi. Trong

bi cnh m s lng kin thc của nhn loi gia tng nhanh chng, v tn, nh

gio dc khng th v khng nn chy đua v lng m cn ch trng v chất, v

loi v v k nng. Vic dy đc hiu theo th loi, dy vit theo kiu bi, dy ni

v nghe theo loi/ nhm vấn đ; tch hp dy đc vi ting Vit, vi vit, tch hp

dy vit vi ni v nghe;... theo tinh thn của b sch, c th xem l nhng la chn

kh thi v trin vng.

1.3. Cch vn dụng ca nhm bin son

Quan đim đc nhm bin son qun trit trong khi bin son b sch l:

– Bm st mc tiu pht trin nng lc, đp ng h thng YCCĐ của

CTGDPT mn Ng vn 2018.

– Tch hp dy đc hiu theo th loi v theo chủ đim, tch hp dy đc vi

dy ting Vit, dy đc vi vit, ni v nghe.

– Tuyn chn ng liu v tổ chc dy hc đc hiu theo cm VB.

– H tr HS t hc, khi gi hng th cho ngi hc.

2. NHỮNG ĐIM MI CA SCH GIO KHOA

Do bm st Chng trnh Gio dc phổ thng mn Ng vn 2018, SGK Ngữ

văn 11, b sch Chn tri sng to, c nhiu đim mi so vi SGK hin hnh v

mc tiu bi hc, quan đim v phng thc thc hin vic dy hc tch hp, cch

kt ni ni dung dy hc, cch thit k cc nhim v hc tp,...

2.1. Bm st vic đp ng cc yu cu cn đt ca chng trnh

Mc tiu pht trin phm chất v nng lc m CTGDPT tổng th (B GD &

ĐT, 2018) v CTGDPT mn Ng vn (B GD & ĐT, 2018) đ đc c th ho

bng mt h thng cc YCCĐ v đc, vit, ni v nghe nhm pht trin nng lc

ngn ng (giao tip) v nng lc vn hc, đng thi, pht trin ở HS cc phm chất

c bn. SGK Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to xem vic bm st mc tiu v

gip HS đp ng đc tất c cc YCCĐ l nguyn tc cao nhất.

Cc YCCĐ đc th hin bng nhng đng t ch nhng hnh đng m HS c

th thc hin, đng thi, GV c th đo đc mc đ thc hin cc hnh đng đ.

V d: Sau khi hc xong Bi 1. Thng điệp từ thin nhin, bn cnh vic hnh

thnh, pht trin phm chất: “Bit yu qu v c  thc gn gi v đp của thin

nhin”, HS cn đt cc yu cu v k nng nh sau:

YÊU CU CN ĐẠT

• Nhn bit v phn tch đc s kt hp gia t s và tr tình trong tuỳ b t, tn vn.

• Phân tch v đnh gi đc chủ đ, t tởng, cm hng chủ đ o, thng đip mà tác

gi mun g i đn ngi đ c; pht hin đc các giá tr vn ho, trit lí nhân sinh.

• Nhn bit v phn tch đc mt s đc đim bn của ngôn ng vn tnh đa ngha

của ngôn trong tác phm vn phn tch đc  ngha hay tc đng của vn bn

vn h c trong vic lm thay đổi suy ngh, tnh cm, cch nhn v cch thởng thc,

đnh gi của c nhn đi vi vn h c v cuc sng.

• Gii thch đc ngha của t .

• Vit đc bài thuyt minh có lng ghép mt hay nhiu yu t nh: miu t, t s,

biu cm, ngh lun.

• Bit gii thiu mt tác phm ngh thut theo la ch n cá nhân (tác phm vn h c, tc

phm đin nh, âm nh c, hi ho ).

• N m b t ni dung thuyt trnh v quan đim của ngi ni; nu đc nhn xt, đnh

giá v ni dung và cách thc thuyt trình; bit đt câu hi v nhng đim c n làm rõ.

• Bit yêu quý và có ý thc gìn gi v đp của thiên nhiên.

YCCĐ của bi hc c vai tr:

– Đnh hng kt qu m ngi bin son sch cn bm vo đ gip HS đt

đc

YCCĐ.

– L cn c đ đnh gi HS.

– L cn c đ GV thc hin cc phng php dy hc, tổ chc cc hot đng

dy hc sao cho gip HS đt đc yu cu (khng nng cao cũng khng h thấp

yu cu). Mi hot đng dy hc đu phi đc thit k da trn YCCĐ của bi

hc.

Tuy nhin, h thng YCCĐ m chng trnh yu cu kh đa dng, nhiu nhm,

nhiu cấp đ, c quan h tng h phc tp vi nhau. Thc hin tt YCCĐ ny l

điu kin thc hin tt YCCĐ khc v ngc li. Nu b st mt YCCĐ hay mt

chi tit, b phn của mt YCCĐ no đ s rất tai hi v s nh hởng trc tip đn

mc tiu chung.

Nhm bo đm tnh bao qut v kim sot đc h thng YCCĐ, nhm bin

son phi xy dng ma trn chung cho tng tp sch v tng bi hc. Ch ring vi

vic đc hiu hai VB chnh trong tng chủ đim – bi hc, cc YCCĐ ln đ phi

đc phn b mt cch hp l v đy đủ.

V d:  Bi 9. Những chn tri k ức, VB 1 c 7 cu hi sau khi đc:

1. Tm tt nội dung cu chuyện đưc k trong VB.

2. Theo bn, cu chuyện này c  ngha như th nào trong việc thc hiện 

đồ, mục đch vit tc phm Tuấn – chng trai nc Vit ca Nguyn Vỹ?

3. Tm hiu v cuộc đi, con ngưi ca cụ Phan Bội Chu, lưu  cc s

kiện, tư liệu c lin quan trc tip đn đon trch Ngi nh tranh của c Phan Bi

Chu ở Bn Ng. Từ đ, liệt k một s s việc, chi tit phi hư cu (thành phn xc

đnh) và hư cu (thành phn khng xc đnh). C th dng mu bng dưới đy (làm

vào v):

S vic, chi tit

Thnh phn

xc đnh (khng

đc h cu)

Thnh phn khng

xc đnh (c th

h cu)

V d: C Phan Bi Chu v vic c b

thc dn Php giam lng ở Hu.

V d: Cm nhn của nhn vt Tuấn

khi gp c Phan Bi Chu: “Trng c

khng khc no mt v tin lo da mt

hng ho, đang bc thung dung ở

di bng cy.”

...

4. Nu tc dụng ca việc kt hp giữa phi hư cu với hư cu trong VB.

5. Nhn vt Phan Bội Chu và ngi nhà ca cụ đưc miu t qua ngi k

nào và đim nhn ca ai? Ngi k và đim nhn y c ưu th g so với việc sử dụng

cc ngi k, đim nhn khc?

6. C th xem nhn vt Phan Bội Chu và ngi nhà tranh ca cụ  Bn

Ng đưc miu t trong VB là “chứng tch thi đi đu th k XX” hay khng? V

sao?

7. Từ việc đc hiu đon trch, bn hy nu một s lưu  v cch đc VB

thuộc th loi truyện k.

VB 2 c cc cu hi v bi tp sng to:

1. Tm tt nội dung ca VB.

2. S xut hiện ca Đức Gim mục và cuộc tr chuyện giữa ngài với P-

xcp cng cc hc sinh trong lớp đ c tc động như th nào đn P-xcp? Bn c

nhn xt g v cch tc gi thut li cuộc tr chuyện này?

3. Bn hiu th nào v phn “th”, phn “ngưi” và cuộc tranh đu giữa

hai phn này trong quan niệm ca P-xcp? Cch sử dụng ngi k, đim nhn trong

VB đ c tc dụng g trong việc th hiện cuộc đu tranh y?

4. Ch ra một s đim khc nhau v nội dung và hnh thức nghệ thut giữa

hai phn VB trước và sau cu “Ti bit đc một cch c  thức năm ln mưi bn

tui”. Những khc biệt như vy c làm mt đi s thng nht trong tnh chnh th

ca tc phm khng? V sao?

5. Phn tch một s chi tit trong VB cho thy nhn thức ca tc gi ti thi

đim vit tc phm và nhn thức ca nhn vt chnh trong qu khứ c những đim

khc biệt. Gii thch l do ca s khc biệt y.

6. Phn tch một s chi tit đ làm r  ngha ca những tri nghiệm thc

t đi sng và tm quan trng ca việc t hc qua sch đi với nhn vt P-xcp.

* Bi tp sng to: Hy vit v một cun sch hoc một tc phm nghệ thut gp

phn thay đi suy ngh ca bn trong đon văn khong 200 chữ.

Đi chiu vi cc YCCĐ (mc tiu bi hc), ta c ma trn di đy cho c hai VB

(Bng 1):

Bng 1. Ma trn yu cu cn đt v h thng cu hi đc hiu hai vn

bn truyn – truyn kí: Ngôi nh tranh ca cụ Phan Bội Châu ở Bn

Ngự (VB 1) – Tôi đã hc tập nh th no? (VB 2)

Yu cu cn đt (Mục tiu)

Cc cu hi VB 1

Cc cu hi VB 2

Nhn bit và phn tch đưc s kt hp

giữa hư cu và phi hư cu trong truyện k

– truyện c yu t k. [1]

[1]: cu 3, 4

[1]: cu 5

Phn tch đưc cc chi tit tiu biu, đ

tài, cu chuyện, s kiện, nhn vt và mi

quan hệ ca chng trong tnh chnh th

ca tc phm.

[2]

[2]: cu 5, 6

[2]: cu 1, 2, 3, 4

Nhn xt đưc những chi tit quan trng

trong việc th hiện nội dung VB. [3]

[3]: cu 1, 2, 5

[3]: cu 3, 4

Đc đim th loi và cch đc truyện –

truyện k. [4]

[4]: cu 7

[4]: cu 6, bi

tp sng to

1. Cu chuyn v  ngha của n trong tc phm: 1, 2.

2. H cấu, phi h cấu: 3, 4.

3. Nhn vt Phan Bi Chu: 5, 6.

4. Đc đim chung của truyn k: 7.

Cu 3: Yu cu: Lit k mt s s vic, chi tit phi h cấu (thnh phn xc đnh)

v h cấu (thnh phn khng xc đnh), theo mu bng gi .

GV: Ý 1. Lu  mt s đim:

– Cuc đi v con ngi tht của c Phan Bi Chu lin quan đn nhng nm

thng c b thc dn Php giam lng ở Hu; tnh cm của nhn dn ba min, của

thanh nin, HS dnh cho c v ngi nh tranh ba gian của c ở Bn Ng;

– Nhng g lin quan đn c Phan đu c th xem l “chng tch của thi đi”.

Ý 2. Lit k vo bng mt s chi tit thuc hai loi thnh phn xc đnh (phi h

cấu) v khng xc đnh (h cấu) trong đon trch.

Bước 1: Yu cu HS nu cch nhn bit yu t phi h cấu, h cấu trong truyn

k; nu mt v d v phi h cấu, mt v d v h cấu.

Bước 2: Nu v gii thch nhim v thc hin bi tp của HS; phn nhm l,

chẵn; giao nhim v tm đnh dấu nhanh ln bng trn ln.

Bước 3: Đa đp n (sau khi HS thc hin) cho HS đi chiu.

Bước 4: Yu cu HS rt kinh nghim cch xc đnh mi loi yu t.

HS: Thc hin theo điu hnh của GV.

Bớc

Gio vin

Hc sinh

Yu cu HS nu cch nhn bit yu

t phi h cấu, h cấu trong truyn

k; nu mt v d v phi h cấu, mt

v d v h cấu.

Nhn nhim v, nu v d.

Nu v gii thch nhim v thc

hin bi tp của HS; phn nhm l,

chẵn; giao nhim v tm đnh dấu

nhanh ln bng trn ln.

– Nhn nhim v, thc hin bi tp

theo nhm l, chẵn.

– Trnh by sn phm.

Đa đp n tham kho.

Đi chiu sn phm vi đp n tham

kho.

Yu cu HS rt kinh nghim cch

xc đnh mi loi yu t.

C nhn rt kinh nghim (cn c

vo thnh phn xc đnh v thnh

phn khng xc đnh đ xc đnh

yu t phi h cấu v h cấu).

Cc bc tip theo (xem bng tm tt sau đy):

Bớc

Gio vin

Hc sinh

Nu cu hi ph yu cu HS n li

s khc bit v ngi k, đim nhn.

Nhn nhim v, nhc li kin thc.

Dng hnh v, gii thch nhanh.

HS nhn din ngi k (ngi th ba)

v đim nhn của Tuấn trong VB.

Nu cu hi v u th của ngi k,

đim nhn m tc gi đ s dng

trong VB v trong tc phm Tun –

chàng trai nước Việt.

HS suy ngh/ tho lun v đa ra cu

tr li.

GV lin h vi đc đim v cch s

dng ngi k, đim nhn thng gp

trong truyn k.

2.2. Tích hp trit đ  nhiu cp đ

Mt đim mi nổi bt của SGK Ngữ văn 11, cũng nh của SGK Ngữ văn 10, b

sch Chn tri sng to l s tch hp v k nng v tch hp v ni dung dy hc.

C th l: Tch hp dy hc đc VB theo loi/ th loi vi dy hc theo chủ đim;

Tch hp dy hc cc k nng đc, vit, ni v nghe; Tch hp dy hc đc vit vi

ting Vit.

2.2.1. Tch hp dy hc đc vn bn theo loi/ th loi vi dy hc theo ch đim

(xem Bng 2)

Bng 2. Tích hp dy đc theo th loi (hoc tc gi Nguyn Du)

với dy đc theo ch đim

Bi

Ch đim

Th loi

Vn bn (ng liu)

Thng điệp từ

thin nhin

tuỳ bt, tn vn

– Ai đ đt tn cho dng sng?–

Ci l

– Trăng sng trn đm sen

Hành trang vào

tưng lai

VB ngh lun

– Một cy bt và một quyn sch

c th thay đi th giới

– Ngưi tr và những hành trang

vào th k XXI

– Hnh tưng con ngưi chinh

phục th giới trong “ng già và

bin c”

Kht khao đoàn tụ

truyn th

– Li tin dn

– T Uyn gp Ging Kiu

– Th Knh nui con cho Th Mu

Nt đẹp ca

văn ho và cnh

quan

VB thng tin

– Sn Đong – th giới ch c

một

– Đồ gm gia dụng ca ngưi

Việt– Cung đưng ca k ức, hiện

ti và tưng lai

Băn khoăn tm lẽ

sng

bi kch

– Vnh biệt Cửu Trng Đài

– Sng hay khng sng – đ là

vn đ

– m mưu và tnh yu

Sng với bin rừng

bao la

truyn ngn

– Chiu sưng

– Mui ca rừng

– Kin và ngưi

Những điu

trng thy

truyn th Nm

v Nguyễn Du

– Trao duyn

– Độc “Tiu Thanh k”

– Thu Kiu hu rưu Hon Thư

và Thc Sinh

Ci ti – th giới

độc đo

th (c yu t

tng trng)

– Nguyệt cm

– Thi gian

– Gai

Những chn tri

k ức

truyn – truyn

k

– Ngi nhà tranh ca cụ Phan Bội

Chu  Bn Ng

– Ti đ hc tp như th nào?

– Xà bng “Con Vt”

Mc đch của vic dy hc đc hiu theo th loi vi chủ đim l đ tng cng

kt hp đc hiu cc yu t hnh thc loi th của VB vi ni dung cc VB trong s

kt ni chủ đim, gip HS va bit cch đc cc VB theo th loi, va rn luyn k

nng nhn thức thin nhin, nhn thức x hội, nhn thức bn thn.

2.2.2. Tch hp cc k nng đc, vit, ni v nghe

Tch hp cc k nng đc, vit, ni v nghe đc th hin trong tất c cc bi

hc ở nhng mc đ khc nhau, bao gm tch hp k nng đc v k nng vit, k

nng vit v ni – nghe.

2.2.2.1. Tch hp k nng đc v k nng vit

Tch hp đc v vit cũng đc th hin trong phn ln cc bi. Bng tổng hp

di đy th hin r điu ny (xem Bng 3):

Bng 3. Tích hp dy – hc đc với dy – hc vit

Bi

Đc

Vit

Đc hiu tc phm vn hc: tuỳ

bt, tn vn

Vit VB thuyt minh (v mt quy

trnh) c lng ghp mt hay nhiu yu

t nh miu t, t s, biu cm, ngh

lun.

Đc hiu VB ngh lun

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x

hi.

Đc hiu truyn th

Vit VB ngh lun v mt tc phm

vn hc (truyn th) hoc mt tc

phm ngh thut (bi ht).

Đc hiu VB thng tin (v t

nhin, x hi c ni dung khoa

hc)

Vit bo co nghin cu v mt vấn đ

t nhin hoc x hi.

Đc hiu VB bi kch

Vit VB ngh lun v mt tc phm

vn hc (kch bn vn hc) hoc tc

phm ngh thut (b phim).

Đc hiu VB truyn ngn

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x

hi trong tc phm vn hc.

Đc tc phm của Nguyễn Du

(Truyn Kiu, th ch Hn)

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x

hi trong tc phm ngh thut hoc

tc phm vn hc.

Đc hiu th tr tnh c yu t

tng trng

Vit VB ngh lun v mt tc phm

vn hc (bi th) hoc tc phm ngh

thut (bc tranh, pho tng).

Đc hiu VB truyn – truyn k

Vit VB thuyt minh (v mt đi

tng) c lng ghp mt hay nhiu

yu t nh miu t, t s, biu cm,

ngh lun.

Mc đch của vic tch hp dy hc đc vi dy hc vit l đ HS pht trin

đng thi hai loi k nng chủ yu lin quan đn tip nhn VB v to lp VB, pht

huy tnh chất tng to (transaction) t nhin gia đc v vit.

Nhiu nghin cu đ ch ra rng đc nhiu s c tc đng tt đn k nng vit.

V th, mc đch của vic tch hp đc v vit cng kiu loi VB l gip HS c th

vn dng nhng hiu bit v kiu loi VB (hnh thc th hin v phong cch ngn

ng) m HS đ hc trong gi đc hiu đ to lp VB cng kiu loi.

Vic tch hp đc v vit cn th hin ở mt cấp đ nh hn l vit ngn trong

qu trnh đc (Từ đc đn vit), qua vic GV hng dn HS thc hin cc phiu hc

tp, v s đ, vit nht k đc sch,... Hot đng ny gip HS ghi nh nhng g đ

hc lu hn, v qu trnh vit l qu trnh HS phi đnh hnh suy ngh của mnh v

th hin bng ngn t. Nhng sn phm vit ngn ny s đc lu gi trong h s

hc tp của HS đ cc em nhn li chnh sn phm của mnh, t đnh gi. Qua cc

sn phm đ, GV cũng đnh gi đc thi đ hc tp, mc đ nhn thc, t tởng,

tnh cm của HS.

2.2.2.2. Tch hp k nng vit v ni – nghe

Phn ln cc bi thc hnh vit của HS cũng s đc trnh by trong cc gi

hc ni v nghe (xem Bng 4).

Bng 4. Tích hp dy – hc vit với dy – hc ni v nghe

Bi

Vit

Ni v nghe

Vit VB thuyt minh (v mt quy

trnh) c lng ghp mt hay

nhiu yu t nh miu t, t s,

biu cm, ngh lun

– Gii thiu mt tc phm vn hc

hoc mt tc phm ngh thut theo

la chn c nhn.

– Nm bt ni dung thuyt trnh v

quan đim của ngi ni; nhn xt,

đnh gi, đt cu hi v bi thuyt

trnh.

Vit VB ngh lun v mt vấn đ

x hi

Trnh by  kin đnh gi, bnh lun

v mt vấn đ x hi.

Vit VB ngh lun v mt tc

phm vn hc (truyn th) hoc

mt tc phm ngh thut (bi ht)

Gii thiu mt truyn th hoc mt

bi ht theo la chn c nhn.

Vit bo co nghin cu v mt

vấn đ t nhin hoc x hi

Trnh by kt qu nghin cu v mt

vấn đ t nhin hoc x hi

Vit VB ngh lun v mt tc

phm vn hc (kch bn vn hc)

hoc tc phm ngh thut (b

phim)

Gii thiu mt kch bn vn hc hoc

mt b phim theo la chn c nhn.

Vit VB ngh lun v mt vấn đ

x hi trong tc phm vn hc

Trnh by  kin v mt vấn đ trong

tc phm vn hc x hi.

Vit VB ngh lun v mt vấn đ

x hi trong tc phm ngh thut

hoc tc phm vn hc

Trnh by  kin v mt vấn đ x

hi trong tc phm ngh thut hoc

tc phm vn hc.

Vit VB ngh lun v mt tc

phm vn hc (bi th) hoc tc

phm ngh thut (bc tranh, pho

tng)

– Gii thiu v mt bi th hoc mt

bc tranh/ pho tng theo la chn

c nhn.

– Nghe v phn hi v bi gii thiu

mt tc phm vn hc hoc tc phm

ngh thut.

Vit VB thuyt minh (v mt đi

tng) c lng ghp mt hay

nhiu yu t nh miu t, t s,

biu cm, ngh lun

Tho lun, tranh lun v mt vấn đ

trong đi sng.

Mc đch của vic dy k nng ni – nghe gn vi k nng vit l to c hi cho

HS chia s nhng g đ vit, pht trin nng lc giao tip ở c hai hnh thc ni v

vit; đng thi, đ HS nhn ra s khc bit đng lu  gia ni v vit, cho d đy

đu l cc k nng to lp VB.

2.2.1. Tch hp dy – hc đc vi dy – hc ting Vit

Vic tch hp dy đc vi dy ting Vit đc thc hin theo nguyn tc: tri

thc k nng v ting Vit c th đc đa vo bi hc khi c cc hin tng ting

Vit tng ng xuất hin trong cc VB đc hiu, tc l khi c ng liu ph hp.

V d 1: Sau khi đc hiu VB Ai đ đt tn cho dng sng?, HS đc thc hnh

v cch gii ngha của t vi cc bi tp nh: “Chn ba ch thch gii thch ngha

của t trong VB Ai đ đt tn cho dng sng? (Hong Phủ Ngc Tng) v cho bit

mi ch thch đ gii ngha t theo cch no”; hoc “Gii thch ngha của t in đm

xm xt (xm thuyn xm xt), lập loè (vn lập loè trong sưng đm những nh lửa

thuyn chài…) t cc cu vn trch trong Ai đ đt tn cho dng sng?.

V d 2: Sau khi đc hiu VB Trao duyn (trch Truyện Kiu) v Độc “Tiu

Thanh k”, HS đc thc hnh ting Vit v php tu t đi vi cc bi tp nh: Lit

k nhng dng th c s dng bin php đi trong VB Trao duyn v nu tc dng

của bin php ny; hoc ch ra ging v khc nhau trong cch s dng bin php đi

qua mt s trng hp trch t Truyện Kiu, Độc “Tiu Thanh k”.

Vic dy tri thc ting Vit v thc hnh ting Vit ở đy hng ti đng thi

c hai mc đch: cung cấp hoc củng c cc tri thc ting Vit c bn v s dng

cc tri thc ting Vit ấy đ đc hiu VB tt hn.

2.2.2. Tch hp dy – hc vit v dy – hc ting Vit

Vic tch hp vit v ting Vit đc th hin trc ht qua nhng bi tp vit

ngn. Trong khi thc hin nhanh vic to lp nhng đon vit ngn, HS đc yu

cu vn dng nhng hin tng ngn ng đ đc hc, luyn tp ở phn Thc hành

ting Việt.

2.3. Tri thc Ng vn chn lc: trang b kin thc nn v cng cụ b tr

đc hiu

Cc tri thc (bao gm kin thc, k nng) trong SGK Ngữ văn 11 đc xy

dng da trn yu cu v kin thc đi vi lp 11 m CTGDPT mn Ng vn đ

xc đnh. Tuy nhin, đy đu l nhng tri thc c bn, chn lc, lm c sở đ thc

hin cc YCCĐ, tc l xuất pht t mc tiu, gn vi mc tiu dy hc ht sc r

rng.

V d: Khi bi hc c YCCĐ, mc Tri thức Ngữ văn s c cc mc t lin quan

nh: Tuỳ bt, Tn văn; Yu t t s trong tuỳ bt, tn văn; Yu t trữ tnh trong tuỳ

bt, tn văn; Ngn ngữ văn hc và ngn ngữ văn hc trong tuỳ bt, tn văn.

Khi bi hc v đc hiu c YCCĐ, “Vn dng đc nhng hiu bit v tc gi

Nguyễn Du đ đc hiu mt s tc phm của ng”, “Nhn bit v phn tch đc

mt s yu t của truyn th Nm nh: ct truyn, nhn vt, ngi k chuyn, đc

thoi ni tm, bt php miu t, ngn ng,...”, mc Tri thức Ngữ văn s c cc mc

t lin quan nh Cuộc đi và s nghiệp văn hc ca Nguyn Du; Đim nhn trong

truyện th; Nhn vt và đi thoi, độc thoi nội tm; Bt php miu t nội tm

trong truyện th Nm và “Truyện Kiu”.

Tng t vi cc ni dung thc hnh ting Vit tch hp vi đc hiu VB, khi

bi hc c YCCĐ, gip HS “nhn bit đc đc đim v tc dng của bin php tu

t đi” th mc Tri thức Ngữ văn s cung cấp tri thc v Biện php tu từ đi: đc

đim và tc dụng, nhm chun b cho cc bi tp thc hnh ting Vit lin quan.

2.3.1. H thng mục t – khi nim Tri thc Ng vn công cụ

Cc tri thc ny đc trnh by ngn gn (trong mc Tri thức Ngữ văn). Đ l

nhng tri thc mang tnh chất cng c, gip HS khng ch bit cch đc hiu VB

trong SGK m cn bit cch đc cc VB khc cng th loi, nm ngoi chng

trnh.

Di dy l bng tổng hp thng k cc mc t – khi nim lin quan trong Ngữ

văn 11, b sch Chn tri sng to (Bng 5).

Bng 5. Cc mục t – khi nim trong Tri thc Ng vn

Cc mục t – khi nim





tuỳ bt; tn văn; yu t t s trong tuỳ bt, tn văn; yu t trữ tnh trong tuỳ bt,

tn văn; ngn ngữ văn hc và ngn ngữ văn hc trong tuỳ bt, tn văn; cch gii

thch ngha ca từ



tnh thuyt phục ca l lẽ, bng chứng trong VB ngh lun; yu t thuyt minh, miu

t, t s trong VB ngh lun; nhan đ ca VB ngh lun; cch gii thch ngha ca

từ (xem Bài 1)



truyện th dn gian (ct truyện trong truyện th dn gian, nhn vt trong truyện

th dn gian, ngn ngữ trong truyện th dn gian); truyện th Nm (hay truyện

Nm); ct truyện trong truyện th Nm, nhn vt trong truyện th Nm, ngn ngữ

trong truyện th Nm; đc đim c bn ca ngn ngữ ni



VB thng tin, cc yu t hnh thức trong VB thng tin, dữ liệu trong VB thng tin,

thi độ,  kin, quan đim ca ngưi vit trong VB thng tin, thng tin c bn ca

VB, cch trnh bày  tưng và thng tin, dữ liệu; cch trch dn và lp danh mục tài

liệu tham kho (trch dn, danh mục tham kho)



bi kch, hành động trong bi kch, ct truyện bi kch, xung đột bi kch, nhn vt chnh

ca bi kch, hiệu ứng thanh lc ca bi kch; ch đ chnh và ch đ phụ; đc đim

c bn ca ngn ngữ vit



truyện ngn; ct truyện ca truyện ngn hiện đi; đim nhn ngi thứ ba (toàn tri,

hn tri) và s thay đi đim nhn (đim nhn ngi thứ ba toàn tri, đim nhn ngi

thứ ba hn tri, thay đi đim nhn) nhn vt trong truyện ngn; một s hiện tưng

ph vỡ những quy tc ngn ngữ thng thưng: đc đim và tc dụng



cuộc đi và s nghiệp văn hc ca Nguyn Du; đim nhn trong truyện th; nhn

vt và đi thoi, độc thoi nội tm; bt php miu t nội tm trong truyện th Nm

và “Truyện Kiu”; đc đim, tc dụng ca biện php tu từ đi



tưng trưng, yu t tưng trưng trong th trữ tnh, hnh thức và cu tứ trong th trữ

tnh; biện php tu từ lp cu trc



truyện k; s kt hp giữa phi hư cu và hư cu trong truyện k (phi hư cu, hư cu);

li v thành phn cu và cch sửa



Trong SGK Ngữ văn 11, cc thng tin v tc gi đc trnh by vn tt, đng

khung, đt sau cc cu hi Sau khi đc. Bởi đy ch l cc thng tin ny bổ tr tham

kho, khng phi l tri thc bt buc HS phi hc trn lp hoc đc dng đ kim

tra kh nng ghi nh của HS (v th, trong tin trnh gi dy trn lp, khng cn c

mc Tm hiu tc gi, tc phm). Ring vi cc tc phm gm nhiu chng, hi,

sch c tm tt ni dung, xc đnh v tr của VB trch trong tc phm đc đng

khung v đt ngay trc VB đc.

2.3.2. H thng ng liu – vn bn đc hiu

Di đy l bng tổng hp cc VB đc dng lm ng liu dy đc trong Ngữ

văn 11, b sch Chn tri sng to (Bng 6).

Bng 6. Danh mục vn bn đc hiu Ng vn 11, b sch Chân tri sng to

Loi vn bn

Th loi, nhan đ

Bi hc

VB vn hc

(gm 28 VB)

Tuỳ bút, tn vn

– Ai đ đt tn cho dng sng?

– Ci l

– Trăng sng trn đm sen

Bi 1

Ngồi đi trước hin nhà

Bi 3

Truyn th

– Li tin dn

– T Uyn gp Ging Kiu

– Th Knh nui con cho Th Mu

Bi 3

– Trao duyn

– Thu Kiu hu rưu Hon Thư và Thc Sinh

Bi 7

Truyn ngắn

– Chiu sưng

– Mui ca rừng

– Kin và ngưi

Bi 6

Kch

– Vnh biệt Cửu Trng Đài

– Sng hay khng sng – đ là vn đ

– m mưu và tnh yu

Bi 5

Th

Chiu xun

Bi 1

Chn qu

Bi 4

Ch kh anh hng

Bi 5

To pht Bch Đ thành

Bi 6

– Độc “Tiu Thanh k”

– Knh gửi cụ Nguyn Du

Bi 7

– Nguyệt cm

– Thi gian

– Gai

Bi 8

Nhớ con sng qu hưng

Bi 9

Truyn kí

– Ngi nhà tranh ca cụ Phan Bội Chu  Bn

Ng – Ti đ hc tp như th nào?

– Xà bng “Con Vt”

Bi 9

VB ngh lun

(gm 4 VB)

– Một cy bt và một quyn sch c th thay đi

th giới

– Ngưi tr và những hành trang vào th k XXI

– Hnh tưng con ngưi chinh phục th giới

trong “ng già và bin c”

Bi 2

t-va Mun-ch và “Ting tht”

Bi 8

VB thng tin

(gm 4 VB)

Cng nghệ AI ca hiện ti và tưng lai

Bi 2

– Sn Đong – th giới ch c một

– Đồ gm gia dụng ca ngưi Việt

– Cung đưng ca k ức, hiện ti và tưng lai

Bi 4

2.3.3. Tri thc ting Vit

Tri thc ting Vit đc trnh by trong khung, ngay sau tri thc đc hiu

(trong mc Tri thức Ngữ văn), l nhng tri thc m chng trnh yu cu. Cc tri

thc ny đc dy gn vi cc hin tng ngn ng xuất hin trong VB v mang

tnh chất cng c, gip HS đc hiu VB tt hn (Bng 7).

Bng 7. Cc đn v tri thc ting Vit

Cc đn v tri thc ting Vit

Bi

Cch gii thch ngha của t

Bi 1

Bi 2

Đc đim c bn của ngn ng ni

Bi 3

Cch trch dn v lp danh mc ti liu tham kho (trch dn, danh mc

tham kho)

Bi 4

Đc đim c bn của ngn ng vit

Bi 5

Mt s hin tng ph v nhng quy tc ngn ng thng thng: đc

đim v tc dng

Bi 6

Đc đim, tc dng của bin php tu t đi

Bi 7

Bin php tu t lp cấu trc

Bi 8

Li v thnh phn cu v cch sa

Bi 9

2.3.4. Tri thc lm vn (vit, to lập vn bn theo kiu bi)

Tri thc ny gm: tri thc v kiu bi (tn, cch hiu v kiu bi; yu cu đi

vi kiu bi;… đc đng khung trong SGK), m hnh kiu bi (qua mc Đc ngữ

liệu tham kho). Đy l nhng tri thc cng c đ HS khng ch hiu đc đc đim

của kiu bi m cn c th vn dng đ to lp VB đng vi yu cu của kiu bi.

Yu cu đi vi kiu bi đc th hin phn no qua ng liu tham kho. Qua

mc Đc ngữ liệu tham kho, GV hng dn HS đi chiu VB bi vit ny vi yu

cu, dn  của kiu bi đ nhn din kiu bi v thc hnh cch vit (xem thm mc

Phưng php dy vit).

Trong Chng trnh Gio dc phổ thng mn Ng vn ở lp 11, HS đc hc

cch vit 7 kiu bi:

Bng 8. Cc kiu bi vit trong SGK Ng vn 11, b sch Chân tri sng

to

Kiu vn bn

Đ bi

Bi hc

Ngh lun vn hc

Vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc

(truyn th) hoc mt tc phm ngh thut (bi

ht):

– Gi tr nội dung, nghệ thut ca truyện th

“Tr Cc” (theo Phm Th Ngũ)

– “Bài ca hi vng” ca Văn K – những cnh

chim chào đn tưng lai (theo H Thu)

Bi 3

Vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc

(kch bn vn hc) hoc mt tc phm ngh thut

(b phim):

– Xung đột trong bi kch “V Như T” (theo

Phm Vnh C)

– Ám nh nước trong “Ma len tru” (Nguyễn

Th Minh Thi)

Bi 5

Vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc (bi

th) hoc mt tc phm ngh thut (pho tng):

– “Con chào mào”, một thng điệp đa ngha (Đ

Lai Thu)

– “Thiu nữ chi đàn nguyệt” – tranh lụa ca

Mai Trung Thứ (theo bn dch của Lu Bch

Ngc)

Bi 8

Ngh lun x hi

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi: Tm

quan trng ca việc hc phưng php hc (theo

Trn Th

Ngc Huyn, trch)

Bi 2

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi trong tc

phm vn hc: Th nào là sng trn vẹn? (theo

Lm

Hong Phc)

Bi 6

Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi trong tc

phm ngh thut hoc tc phm vn hc:

– Bc tranh Đm cưới chuột v bi hc v s ho

nhp, gn b (theo Hng Minh)

– Tnh cht phi thưng trong con ngưi bnh

thưng Thu Kiu (Vũ Hnh)

Bi 7

VB thng tin

Vit VB thuyt minh (v mt quy trnh) c lng

ghp mt hay nhiu yu t nh miu t, t s,

biu cm, ngh lun: Quy trnh làm một chic

nn l (nhm bin son tổng hp)

Bi 1

Vit bo co nghin cu v mt vấn đ, t nhin

hoc x hi: Bo tồn đa dng sinh hc chim 

một s khu bo tồn vng Đng Bc Việt Nam

(theo Hong Vn Thng, Đ Nht Huỳnh, L

Mnh Hng)

Bi 4

Vit VB thuyt minh (v mt đi tng) c lng

ghp mt hay nhiu yu t nh miu t, t s,

biu cm, ngh lun: “Ti thy hoa vàng trn cỏ

xanh”: những thước phim đnh thức k ức tui

th và tnh qu hưng (nhm bin son tổng hp

theo Ct Khu,…)

Bi 9

2.3.5. Tri thc v ni v nghe

Ni dung tri thc v ni v nghe trong SGK gm:

– Cch ni/ trnh by mt kiu bi c th.

– K nng giao tip ni chung: k nng trnh by, lng nghe, phn hi.

Ni dung th nhất thng gn vi kiu bi vit m HS đ hc, đ vit.

Ni dung th hai – k nng giao tip ni chung – HS cũng s đc hc qua tng

bi ni v nghe đ tng bc hnh thnh k nng trnh by, lng nghe, phn hi.

Nhng v khng cn thit lp li ở hu ht cc bi, nn sch ch trnh by kh cn k

trong mt vi bi đu hc k 1. Khi ni hoc trnh by cc kiu bi khc, HS thc

hin da vo nhng gi  trong cc bi ny.

2.4. Thit k bi hc thng qua cc nhim vụ hc tp

2.4.1. Đc đim chung

Cc nhim v hc tp trong SGK Ngữ văn 11, cũng nh SGK Ngữ văn 10, c

nhng đc đim sau:

– Bm st cc YCCĐ v phm chất, nng lc v cc k nng đc vit, ni, nghe

m CTGDPT tổng th cũng nh CTGDPT mn Ng vn đ quy đnh.

– Đc thit k theo nguyn tc pht huy tnh chủ đng, sng to của HS,

hng dn HS tng bc kin to tri thc v hnh thnh k nng.

– Ph hp vi tm nhn thc v đc đim tm sinh l của HS lp 11.

2.4.2. Đc đim ca cc nhim vụ hc tập phn Đc

– Đc thit k da trn YCCĐ v đc, hng dn HS hon thnh mc tiu/

YCCĐ m chng trnh đ đ ra, bao gm cc yu cu v đc hiu ni dung, đc

hiu hnh thc v lin h, so snh, kt ni v yu cu đc mở rng.

– Đc thit k theo ba giai đon của tin trnh đc: trc, trong v sau khi đc.

Ba giai đon ny đc ci đt ng vi ba mc ln của bi hc đc l Trước khi đc,

Đc VB v Sau khi đc.

– Hng dn HS khm ph ni dung v hnh thc của VB, qua đ, hnh thnh

v pht trin cc k nng đc theo kiu/ loi VB đ đc xc đnh trong chng

trnh. – Hng dn HS thc hnh đc mở rng ở nh c h tr, kim tra.

2.4.3. Đc đim ca cc nhim vụ hc tập phn ting Vit

– Đc thit k da trn yu cu v ting Vit của CTGDPT mn Ng vn ở lp

11. – Gn vi ng liu trong VB đc.

– Gm cc bi tp thc hnh kin thc mi v n li cc đn v kin thc đ hc

ở nhng bi hc trc, cấp lp di.

2.4.4. Đc đim ca nhim vụ hc tập phn T đc đn vit v phn Vit

– Đc thit k da trn YCCĐ v vit, hng dn HS hon thnh mc tiu/

YCCĐ m chng trnh đ đ ra.

– Bao gm cc bi tp ngn (Từ đc đn vit), cc đ bi v cc bng kim (sau

khi vit VB). Cc cu hi ny gn vi mt đ bi c th đ HS hc kin thc v kiu

bi đ thng qua thc hnh vit mt bi. Cc bng kim (checklist) đc xy dng

da trn yu cu v kiu bi.

– Gn vi th loi VB đc (trong mt s trng hp).

– Hng dn HS thc hnh theo quy trnh vit gm 4 bc (vi phn Vit):

Chun b vit; Tm , lp dàn ; Vit bài; Xem li và chnh sửa.

2.4.5. Đc đim cc nhim vụ hc tập phn Ni v nghe

– Đc thit k da trn yu cu cn đt v ni v nghe, hng dn HS hon

thnh mc tiu/ YCCĐ m CTGDPT mn Ng vn ở lp 11 đ đ ra.

– Bao gm cc cu hi v bng hng dn HS luyn tp cch ni v cc bng

kim. Cc cu hi ny thng gn vi mt đ bi c th HS đ lm ở phn Vit đ

HS c c hi chia s bi đ vit bng hnh thc ni, đng thi hc k nng giao tip:

ni, nghe v ni – nghe tng tc, ngha l hc bng cch lm (learning by doing).

Cc bng kim đc xy dng da trn yu cu v kiu bi ni.

3. CU TRC SCH V CU TRC CC BI HC

3.1. Cu trúc b sch

Cấu trc SGK Ngữ văn 11 (2 tp), b sch Chn tri sng to đc thit k nh

vi SGK Ngữ văn 10. Gm cc phn sau đy:

3.1.1. Hng dn s dụng sch

Hng dn s dng sch gm hnh nh của cc mc trong bi hc v  ngha của

vic thc hin cc mc đ.

3.1.2. Cc bi hc 3.1.3. Cui sch c một s bng công cụ

Tp mt: 5 bi; tp hai: 4 bi (xem Mc lc).

3.1.3.1. Bng tra yu t Hn Vit

Bng ny dng đ tra cu ngha v cch s dng mt s yu t Hn Vit c

xuất hin trong cc VB đc hiu ở mi tp sch.

3.1.3.2. Bng tra cu thuật ng

Bng ny dng đ tra cu mt s thut ng vn hc lin quan, thuc tri thc

Ng vn (đc hiu, ting Vit) gn vi cc bi hc, l tri thc h tr cho hot đng

đc, vit, thc hnh ting Vit. Cc thut ng đc sp xp theo th t A, B, C ch

ci thut ng, km theo s trang xuất hin cc thut ng đ trong SGK.

3.1.3.3. Bng tra cu ting nc ngoi

Bng ny dng đ tra cu danh t ring ting nc ngoi xuất hin trong cc

VB đc hiu v phin m ting Vit của cc danh t ny.

3.2. Cu trúc bi hc

Di đy l lc đ cấu trc bi hc:

S đ cu trúc v chc nng cc mục trong bi hc

ÔN TẬP

VB 4: đc mở rng theo th loi, thc hnh

đc th loi chnh của bi hc

Xem thm cc trang

3.2.1. Mục tiu nng lực đc th

3.2.1.1. Mục tiu k nng đc

Gm cc YCCĐ chnh v đc hiu hnh thc, đc hiu ni dung. V d: Bi 1.

Thng điệp từ thin nhin c cc YCCĐ nh sau:

• Nhn bit và phn tch đưc s kt hp giữa t s và trữ tnh trong tuỳ bt, tn

văn (đc hiu hnh thức).

• Phn tch và đnh gi đưc ch đ, tư tưng, cm hứng ch đo, thng điệp mà

tc gi mun gửi đn ngưi đc; pht hiện đưc cc gi tr văn ho, trit l nhn sinh

(đc hiu nội dung).

• Nhn bit và phn tch đưc một s đc đim c bn ca ngn ngữ văn hc,

tnh đa ngha ca ngn từ trong tc phm văn hc (đc hiu nội dung).

Ngoi ra, mt s bi đc cũng c thm mc tiu đc lin h, vn dng, đc mở

rng. V d: Bi 7. Những điu trng thy c YCCĐ nh sau:

• Vn dụng đưc những hiu bit v tc gi Nguyn Du đ đc hiu một s tc

phm ca ng.

Bi 8. Ci ti – th giới độc đo c YCCĐ nh sau:

• So snh đưc hai VB văn hc vit cng đ tài  cc giai đon khc nhau; lin

tưng, m rộng vn đ đ hiu su hn VB đưc đc.

Ngoi ra, v đc, cn c mc tiu chung cho cc bi đc hiu VB vn hc, VB

ngh lun, VB thng tin, tuy khng đa vo YCCĐ của tng bi hc nhng GV v

HS khng đc b st:

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 35 VB văn hc (bao gồm c VB đưc hướng dn

đc trn mng Internet) c th loi và độ dài tưng đưng với cc VB đ hc. Hc

thuộc lng một s đon th, bài th yu thch trong chưng trnh.

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 9 VB ngh lun (bao gồm c VB đưc hướng dn

đc trn mng Internet) c độ dài tưng đưng với cc VB đ hc.

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 18 VB thng tin (bao gồm c một s VB đưc

hướng dn đc trn mng Internet) c kiu VB và độ dài tưng đưng với cc VB đ

hc.

3.2.1.2. Mục tiu k nng vit, k nng ni v nghe

Gm YCCĐ v k nng vit theo quy trnh v vit theo kiu bi; ni v nghe

mt đ ti (thng l trn c sở đ thc hin bi vit). SGK Ngữ văn 11 c cc kiu

bi chnh: vit VB thuyt minh (v mt quy trnh/ đi tng) c lng ghp mt hay

mt s yu t (miu t, t s, ngh lun, biu cm); vit VB ngh lun v mt vấn đ

x hi.

V d: Bi 1. Thng điệp từ thin nhin c cc YCCĐ nh sau:

• Vit đưc bài thuyt minh c lồng ghp một hay nhiu yu t như: miu t, t

s, biu cm, ngh lun.

Bi 8. Ci ti – th giới độc đo c YCCĐ nh sau:

• Vit đưc VB ngh lun v một tc phm văn hc (bài th) hoc một tc phm

nghệ thut (bức tranh, pho tưng); nu và nhn xt v nội dung, một s nt nghệ

thut đc sc.

Mi bi hc thc hin mt mc tiu ni v nghe khc nhau, thng gn vi

mc tiu kiu bi vit. Cch tch hp nh vy to thun li cho GV khi trin khai

bi dy v thun li cho HS khi hc đc, vit, ni v nghe v cng mt th loi.

3.2.2. Đc, thực hnh ting Vit, vit ngn (T đc đn vit)

V đc, thc hnh ting Vit, vit ngn, hnh thc cu hi rất đa dng v chc

nng, nn cũng đa dng v cch s dng. Di đy l bng tm tt chc nng v

đnh hng s dng của cc nhm cu hi đc hiu Trước khi đc, Đc VB, Sau khi

đc, Thc hành ting Việt, Vit ngn (Từ đc đn vit), Đc VB kt ni ch đim v

Đc VB m rộng theo th loi (xem Bng 9).

Bng 9. Chc nng v đnh hớng s dụng cc nhm cu hi, bi tp

Nhm cu hi

Chc nng

Đnh hớng s dụng

Trc khi đc

To tm th, hng th cho HS,

khi gi kin thc nn của HS

đ trc tip đc VB.

Cho HS tr li trc khi đc

VB trn lp.

Đc VB

– Hng dn HS rn luyn mt

s k nng trong khi đc: lin

tưng, tưng tưng, suy lun,

d đon,...

– Kch hot kin thc nn của

HS; gip tm hiu nhanh mt s

chi tit quan trng; cc yu t,

b phn của VB v t kim sot

vic hiu của mnh.

– Chun b d liu cho vic hiu

chnh th VB ở bc Sau khi

đc.

Khi dy HS đc, đc đn

nhng đon c k hiu

v box cu hi, GV nhc dng

mt vi pht, suy ngh, tr li

cu hi, sau đ đc tip.

Sau khi đc

– Gip HS đp ng đc YCCĐ

của bi đc.

– Cc cu hi đc thit k theo

ba cấp đ: (1) nhn bit; (2)

phn tch, suy lun; (3) đnh gi,

vn dng.

– GV dnh thi gian thch đng

đ HS suy ngm, tho lun v

trnh by  kin của bn thn

v vấn đ nu ln t cc cu

hi.

– Hng dn HS nhn bit v

nhn xt v tc dng của cc chi

cc chi tit b mt của VB (t

ng, hnh nh, bin php ngh

thut,...).

– Gip HS nhn ra mi quan h

gia cc chi tit trong tnh chnh

th của VB; vai tr, tc dng

của cc thnh t trong vic th

hin chủ đ, thng đip của VB.

– Hng dn HS lin h vi

kinh nghim, kin thc nn của

bn thn, vi cc VB khc, vi

cuc sng đ hiu VB v nhng

vấn đ của cuc sng; rt ra

đc bi hc cho bn thn.

– Tip tc pht trin cc k nng

đc hiu VB (xem bng k nng

đc trong SGK).

– Thng xuyn gip HS kt

ni vi tri thc nn (v th

loi, VB cng loi, kin thc

v tri nghim đi sng của

bn thn,...) đ suy ngm v

phn hi nhanh, hiu qu.

– Hnh thnh ở HS thi quen

đnh gi, t đnh gi (bng

cch đi chiu vi YCCĐ).

Hng dn

đc VB kt ni

ch đim

Nhng cu hi ny đc thit k

đ hng dn HS đc hiu mt

VB trong s kt ni chủ đim,

nhm t đm cc  tởng v chủ

đim của bi hc.

Hnh thnh ở HS thi quen kt

ni chủ đim trong khi đc VB.

Hng dn

đc VB mở

rộng theo th

loi

Nhng cu hi ny đc thit k

đ hng dn HS vn dng

nhng tri thc v th loi vo

đc VB cng th loi (đc mở

rng theo th loi).

HS đc VB mở rng theo th

loi ở nh; tr li cc cu hi

đc theo th loi (s trnh by,

trao đổi ti lp ở tit n tp,

khi đc yu cu).

Thực hnh

ting Vit

L kin thc, k nng cng c

nhm gip HS đc VB v thc

hnh vit tt hn.

– Thc hin sau khi đc hiu

ba VB của bi hc.

– Ng liu rt ra t ba VB đ.

– Gip hiu cc VB hn v lm

c sở đ thc hnh “vit ngn”.

T đc đn

vit (vit ngn

tch hp đc

vi ting Vit)

– Kt ni đc vi vit.

– Gip ngh nhanh, vit nhanh.–

Pht huy k nng tởng tng,

sng to v đnh gi, vn dng

sau khi đc.

– HS ch thc hnh bc Đc

VB, Sau khi đc.

– Hng dn HS đc hiu

ni dung, v kt ni chủ đim

bi hc.

3.2.3. Vit vn bn, ni v nghe (Bng 10)

Bng 10. Chc nng v đnh hớng hot đng vit vn bn, ni v nghe

Vit

Ni v nghe

Chc

nng

Dy hc cch tm hiu v nm tri

thc v kiu bi.

Dy hc cch xc đnh yu cu của

kiu bi ni.

Dy hc cch đc, phn tch

“mu”, cch đp ng yu cu đi

vi kiu bi qua “mu”.

Dy hc cch trnh by, th hin 

tởng bng li ni, điu b,...

đng thi, dy cch nghe v cch

phn hi v nhng g đ nghe.

Dy hc cc bc to lp VB:

Chun b vit; Tm , lp dàn  v

cch Vit bài.

Dy hc cc bc thc hin bi

ni: Chun b ni (xc đnh đ tài,

đi tưng ngưi nghe, mục đch,

khng gian và thi gian ni, tm ,

lp dàn , luyện tp); Trnh bày

bài ni.

Dy hc cch đnh gi/ t đnh

gi (đc li v chnh sa, rt kinh

nghim).

Dy hc cch trao đổi, đnh gi.

Hng dn HS đc, tm hiu Tri

thức v kiu bài.

Hng dn HS thc hin cc bc

bao gm khu Luyện tp ở nh.

Hng dn HS đc, quan st VB

tham kho, tr li cc cu hi.

Hng dn HS trnh by bi ni

trn lp.

Hng dn HS tm hiu tho lun,

trnh by cch thc thc hnh cc

bc chun b, tm , lp dn 

(tho lun nhm, trnh by sn

phm,...).

Hng dn HS v yu cu v cch

thc hin bc Trao đi, đnh gi

trn lp.

Hng dn HS vit bi ở lp (mt

đon/ c bi) hoc ở nh; sau đ

tin hnh bc đc li, chnh sa

v rt kinh nghim.

Hng dn HS thc hin trao đổi

đnh gi c “trong vai tr ngi

nghe” v “trong vai tr ngi

ni”.

3.2.5. n tập

– Chc nng: Gip HS củng c cc kin thc v đc, vit, ni v nghe, kin

thc v chủ đim bi hc, suy ngm v cu hi ln của bi hc v tm cu tr li.

– Đnh hng: GV cho HS lm c nhn hoc nhm, sau đ trnh by trn lp.

4. PHNG PHP, BIỆN PHP DẠY HC

4.1. Đnh hớng pht trin nng lc trong dy hc Ng vn

Mn Ng vn, cũng nh cc mn hc khc trong CTGDPT tổng th 2018 c

mc tiu pht trin cc phm chất, nng lc ngn ng v nng lc vn hc trn c

sở pht trin cc k nng đc, vit, ni v nghe. Ct li của nng lc l kh nng

hnh đng, kh nng gii quyt vấn đ. V th, đ thc hin chng trnh gio dc

HS trở thnh ngi c kh nng hnh đng, gii quyt vấn đ, chng ta cn phi

thay đổi c cch dy ln cch hc. Trong đ, thay đổi c bn l phi chuyn t cch

dy truyn th kin thc sang hng dn, tổ chc cho HS qua hot đng, thc hin

cc nhim v hc tp. Vic đổi mi trong dy hc Ng vn cũng khng ngoi đnh

hng đ.

Sau đy l mt s gi  v phng php dy hc, bin php tổ chc hot đng

đc, vit, ni v nghe nhm pht trin nng lc của HS.

4.2. Dy đc hiu vn bn

Đ hng dn HS khng ch hiu ni dung VB m cn bit cch đc VB, GV

cn phi hp s dng cc phng php v bin php dy hc, trong đ, nn ch

trng mt s phng php sau đy:

4.2.1. Thuyt trnh

Phng php thuyt trnh khi đc GV s dng, cn ht sc ngn gn, chn lc

ở mt s thi đim của bi dy đc. Chng hn, thuyt trnh khi gii thiu tri thc

đc hiu, tm tt, đnh v VB trong mt ng cnh bao qut, tổng hp  kin của HS,

đa ra li bnh hay đp n tham kho cho mt cu hi kh,...

4.2.2. Th phm k nng đc

, cch đc

Đ đc hiu đc mt VB, ngi đc phi s dng đng thi nhiu loi k

nng: đc lướt, theo di, lin tưng, tưng tưng, truy xut kin thức nn, suy lun,

phn tch, tng hp, đnh gi, so snh, d đon, kim sot cch hiu,... Đy đu l

nhng k nng mi đc ch  p dng trong ln thay sch ny, trn thc t HS đ

đc rn luyn qua mt nm hc lp 10. Cch nhanh nhất gip HS thc hin cc k

nng ny l GV th phm v k nng đc cho HS quan st.

Cch thc hin nh sau:

– GV chn mt/ hai k nng đc ci đt trong SGK, gii thch ngn gn v k

nng đ;

– Chn mt đon trong VB (c th chiu trn mn hnh, hoc gi cao trang

SGK cho c lp thấy), chn mt t ng, hnh nh hay mt cu vn;

– Đc to đon đ v gch chn/ đnh dấu v tr m GV đnh lm mu; – Ni to

nhng suy ngh trong đu mnh khi đc.

V d: Vi k nng tưng tưng, khi đc VB T Uyn gp Ging Kiu (Bi 3.

Kht khao đoàn tụ), đon th k v vic Ging Kiu ho php bin ci lu c thnh

mt lu đi:

Trước sn mừng cuộc tnh say

Ting vui đi nguyệt, tiệc bày đi hoa

Bng my bng ko quanh nhà

Tho am thot đ đi ra lu đài

Tưng quan sng một gc tri

Nhn nh o, m, xim, hài, bit bao!

C cu hi đ HS rn luyn k nng hnh dung/ tởng tng trong khi đc: Hy

hnh dung s thay đi ca khung cnh trước và sau khi nàng tin Ging Kiu làm

php.

GV c th lu  thm: vic tởng tng gip ch đng k cho vic hiu VB,

chng hn, khi đ hnh dung r nt khung cnh trc v sau khi nng tin Ging

Kiu lm php, HS s hiu đc nim vui, hnh phc của nhn vt sau cuc gp g

Th phm v k năng đc: l cch GV va đc VB, va ni to nhng nhng g mnh cm nhn,

suy ngh trong đu (cm xc, hnh dung, suy đon,...) v VB. Bng cch ny, GV gip cho HS

quan st, theo di đc cch m mt ngi đc c k nng s dng trong qu trnh đc.

k diu l cuc sng sum vy, vui nh hi ở ci tin; yu t k o đ gp phn lm

nn nim vui ấy, chng khc no trong mt giấc mng đp.

Mt v d khc, đc VB Chiu sưng đn đon:

Đột nhin, khng ai bo ai, tt c im lng: h vừa ngửi thy một mi k d, một

mi nht và m ướt, tanh lm như mi rong ru. Rồi một bng đen dài hiện trong

sưng, pha trước mt. Một ngưi đon:

Sch yu cu HS thc hin k nng d đon: “Cc ng dn sp đc chng kin

điu g?”

GV th phm bng cch ni to d đon, cn c đ d đon (Chng hn: Thy/

c đon… V thy/ c da vào… Vy ta c lưu : Đ d đon tt cn căn cứ vào

một s du hiệu…).

Sau đ, GV dnh t pht cho HS thc hnh k nng đc tng t trong nhm v

c th HS ln lt va đc VB (bng mt), va thc hin k nng đc.

Phng php th phm (th phm v k nng đc) d nhin cn c th p dng

trong vic hng dn HS luyn k nng đc th vi yu cu ngt nhp đng ch

theo yu cu tit tấu ring của th loi. Cũng l th phm, nhng trong trng hp

ny, GV ch cn dng chnh ging đc v cch ngt nhp đng ch của mnh. 4.2.3.

Đm thoi gi mở

S đa dng v cch hiu VB gip HS c c hi th hin v tip nhn nhng

cch nhn khc nhau v VB, lm cho gi hc thm hng th. V th m trong gi

đc hiu VB, vai tr của GV l tổ chc, hng dn HS tng bc tri nghim, khm

ph tri thc thng qua h thng cu hi. Đy l cch dy hiu qu, gip HS chủ

đng kin to tri thc v VB, v th loi, v cuc sng, qua đ hnh thnh v pht

trin nng lc sng to, gii quyt vấn đ, k nng giao tip, đng thi đt đc

nhng yu cu cn đt v nng lc đc hiu VB theo mc tiu của CTGDPT tổng

th, CTGDPT Ng vn 2018.

Cu hi cn đc s dng thch hp vi nhiu cấp đ t duy khc nhau. SGK Ngữ

văn 11, b sch Chn tri sng to quy h thng cu hi thnh ba loi chnh:

1. cu hỏi nhn bit; 2. cu hỏi phn tch, suy lun; 3. cu hỏi đnh gi, vn dụng.

Cu hỏi nhn bit: Đy l loi cu hi hng dn HS tm nhng thng tin, chi

tit, t ng, hnh nh quan trng, hin th trn VB. Vic tm, xc đnh cc thng tin,

hnh nh, t ng, s kin l bc đu tin rất quan trng trong tin trnh đc, chun

Thc ra, cch ngt nhp th cũng kh t do, nhng c nhng đim ngt nhp rất xc đnh v c

tnh bt buc (v d nhp của nhng cu th by ch bt buc ngt chẵn trc, l sau kiu: Dc ln

khc khuu/ dc thăm thẳm: 4/3; nhp của nhng cu th by ch trong th song thất lc bt bt

buc ngt l trc, chẵn sau kiu: Trng Tràng thành/ lung lay bng nguyệt: 3/4). Đy chnh l

nhng ch GV cn lm mu hoc sa cho HS.

b c sở đ phn tch, suy lun kin to ngha,  ngha cho chnh cc chi tit, t ng,

hnh nh đ.

V d:

– Bn hy xc đnh lun đ, lun đim, l lẽ và bng chứng trong VB và mi

lin hệ giữa cc yu t y. (Bi 2. Hành trang vào tưng lai, VB Ngưi tr và

những hành trang vào th k XXI)

– Li “tin dn” đưc thut li theo ngi k nào? Da vào đu đ bn khẳng

đnh như vy? (Bi 3. Kht khao đoàn tụ, VB Li tin dn)

– …

Cu hỏi phn tch, suy lun: Đy l loi cu hi hng dn HS tm hiu, khm

ph, suy đon nhng tng  ngha n di b mt ngn t của VB, hng dn HS s

dng kin thc nn của bn thn đ gii m v kin to ngha cho cc chi tit, t

ng, hnh nh m HS đ tm ra trc đ. Su xa hn, nhm cu hi ny cn gip HS

khm ph mi lin h gia cc chi tit, s kin, t đ, hiu nhn ra tnh chnh th

của VB v  ngha, thng đip của VB.

Đy l loi cu hi m GV cn s dng nhiu v pht huy tc dng của chng

trong qu trnh dy đc VB. Tuy vy, cn lu  nhng cu hi ny thng khng c

mt đp n duy nhất đng. GV cn gip HS nhn ra rng: khi đa ra nhng cch

hiu khc nhau, HS phi chng minh, l gii đc cch hiu của mnh, cc  kin ấy

s đc tn trng v khch l. Dng cu hi phn tch, suy lun rất đa dng. Lnh

dng cho cc cu hi ny thng gn vi yu cu “phn tch”, “gii thch”, “v sao”,

“so snh”, “ch ra…”, “hy ch ra…”,… V d:

– Phn tch tnh cm, cm xc ca ch th trữ tnh đi với s phn ca

nàngTiu Thanh (ch  từ ngữ, hnh nh, biện php tu từ,... trong s đi snh giữa

bn phin m và bn dch ngha, dch th). (Bi 7. Những điu trng thy, VB Độc

“Tiu Thanh k”)

– Hy ch ra mi lin hệ v nội dung giữa su dng th đu và hai dng th

cui. Từ đ, bn hiu g v tm s ca Nguyn Du và thi đi ca ng? (Bi 7.

Những điu trng thy, VB Độc “Tiu Thanh k”)

– …

Cu hỏi đnh gi, vn dụng và đc sng to: Cc đnh gi thng da trn

nhng lin h, so snh.

Đc khng phi ch đ hiu m cn đ đnh gi nhng ci hay của VB v

nhng vấn đ của cuc sng m VB gi ln, do vy, cn hng dn HS đnh gi

nhng ci hay, thm ch ci cha hon chnh của VB, trnh thi quen tip nhn VB

mt cch li bing, mt chiu.

Qu trnh đc cũng l qu trnh ngi đc phi s dng tri thc nn của mnh

đ hiu VB, đng thi đ nhn thấy VB c  ngha nh th no đi vi cuc sng

của mnh. V th, cn hng dn HS lin h nhng vấn đ đt ra trong VB vi cuc

sng, lin h VB ny vi VB khc, lin h vi bn thn đ hiu VB, hiu cuc sng

v hiu bn thn; qua đ hiu VB hn.

Dng cu hi đnh gi, vn dng cũng rất phong ph. Lnh của cu hi thng

s dng cc cm t lin quan đn yu cu đnh gi, lin h, kt ni, vn dng nh

“c tc dng g”, “c vai tr th no”, “nhn xt”, “bnh lun”, “lin h … v cho

bit...”, … V d:

– Xc đnh ch đ ca VB Trao duyn và cho bit, phn VB này c vai tr th

nào trong việc gp phn th hiện ch đ ca Truyn Kiu. (Bi 7. Những điu trng

thy, VB Trao duyn)

– Bnh lun  kin cho rng: trong cc nhn vt Tiu Thanh (Đc “Tiu Thanh

k”), Thu Kiu (Truyn Kiu) đu c hnh bng ca Nguyn Du. (Bi 7. Những

điu trng thy, VB Độc “Tiu Thanh k”)

Tuy nhin, trn thc t, nhiu cu hi ở phn Sau khi đc cũng kt hp cc dng

nu trn. V d:

– Li “tin dn” gip bn bit g v nhn vt chàng trai và c gi? (phn tch,

suy lun) Qua đ, hy nhn xt cch xy dng nhn vt trong truyện th dn gian

(đnh gi). (Bi 3. Kht khao đoàn tụ, VB Li tin dn)

– Bn hnh dung th nào v cng trnh “Cửu Trng Đài” mà V Như T đang

xy dng d dang? (nhn bit) Việc xy dng cng trnh y c phi là nguyn nhn

chnh gy nn bo lon và kt cuộc bi thm  cui Hồi V hay khng? V sao? (phn

tch, suy lun) (Bi 5. Băn khoăn tm lẽ sng, VB Vnh biệt Cửu Trng Đài)

– Theo bn, cch quan st và th hiện mi quan hệ giữa con ngưi với thin

nhin trong hai truyện ngn Mui của rng (Nguyn Huy Thiệp, 1986), Chiu

sng (Bi Hin, 1941) c những đim tưng đồng, khc biệt nào? Từ thi đim

sng tc, bi cnh văn ho – x hội ca mi truyện, hy l gii s tưng đồng và

khc biệt y. (Bi 6. Sng với bin rừng bao la, VB Mui ca rừng)

– …

Ngoi ra, sch cũng to c hi đ HS pht huy sở trng, nng khiu ring

trong tri nghim v tip nhn tc phm vn hc bng cch nu thm mt s bi tp

sng to (c đnh dấu ). Chng hn:

– Bi tp sng to: Sng tc một bài th, vẽ một bức tranh,... v hnh tưng

sng Hưng (hoc v sng ni qu hưng ca bn). (Bi 1. Thng điệp từ thin

nhin)

– Bi tp sng to: Từ những VB đ đc và hiu bit ca bn thn v s pht

trin ca khoa hc, cng nghệ trong th k XXI, hy thc hiện một sn phm sng

to (đon văn, tranh vẽ, đon video clip, in-pho-grp-phch (infographic),...) th

hiện hnh dung ca bn v những bin đi trong tưng lai và cch thức con ngưi

thch nghi với th giới tưng lai đ. (Bi 2. Hành trang vào tưng lai)

– Bi tp sng to: Hy din xui đon trch này và nhn xt s khc biệt

giữa đon trch và đon din xui v hiệu qu th hiện nội dung ca tc phm. (Bi

3. Kht khao đoàn tụ)

– Bi tp sng to: Thit k một bưu thip hoc thiệp chc Tt/ mừng sinh

nht, trn đ c hnh vẽ một sn phm truyn thng ca đa phưng. (Bi 4. Nt đẹp

văn ho và cnh quan)

– Bi tp sng to: Thành lp nhm kch và sn khu ho (một phn hoc

toàn phn) một trong hai VB Vnh bit Cu Trng Đi, Sng hay khng sng – đ

l vấn đ. Cho bit bn d đnh vào vai nhn vt nào trong màn sn khu ho ca

nhm và gii thch l do. (Bi 5. Băn khoăn tm lẽ sng)

– Bi tp sng to: Vẽ một bức tranh th hiện hnh dung ca bn sau khi đc

bài th hoc vit một đon văn (khong 200 chữ) nu n tưng su sc nht ca

bn v bài th. (Bi 8. Ci ti – th giới độc đo)

– Bi tp sng to: Hy vit v một cun sch hoc một tc phm nghệ thut

gp phn thay đi suy ngh ca bn trong đon văn khong 200 chữ. (Bi 9. Những

chn tri k ức)

– …

Trong cc bi đc, b cu hi sau khi đc (tuỳ VB, gm t 5 đn 8 cu) đc

thit k theo nguyn tc bm st v bao phủ cc YCCĐ của bi hc. Da trn b

cu hi ny, GV c nhiu cch trin khai nhim v hc tp của HS, chng hn: 1.

ln lt gii quyt tng cu hi; 2. sp xp b cu hi theo ba nhm cu hi (nhn

bit; phn tch, suy lun; đnh gi, vn dụng); 3. sp xp cc cu hi theo nhm

vấn đ.

V d:  Bi 9. Những chn tri k ức, VB 2. Ti đ hc tp như th nào? c 7

cu hi, bi tp:

1. Tm tt nội dung ca VB.

2. S xut hiện ca Đức Gim mục và cuộc tr chuyện giữa ngài với P-

xcp cng cc hc sinh trong lớp đ c tc động như th nào đn P-xcp? Bn c

nhn xt g v cch tc gi thut li cuộc tr chuyện này?

3. Bn hiu th nào v phn “th”, phn “ngưi” và cuộc tranh đu giữa

hai phn này trong quan niệm ca P-xcp? Cch sử dụng ngi k, đim nhn trong

VB đ c tc dụng g trong việc th hiện cuộc đu tranh y?

4. Ch ra một s đim khc nhau v nội dung và hnh thức nghệ thut giữa

hai phn VB trước và sau cu “Ti bit đc một cch c  thức năm ln mưi bn

tui”. Những khc biệt như vy c làm mt đi s thng nht trong tnh chnh th

ca tc phm khng? V sao?

5. Phn tch một s chi tit trong VB cho thy nhn thức ca tc gi ti thi

đim vit tc phm và nhn thức ca nhn vt chnh trong qu khứ c những đim

khc biệt. Gii thch l do ca s khc biệt y.

6. Phn tch một s chi tit đ làm r  ngha ca những tri nghiệm thc

t đi sng và tm quan trng ca việc t hc qua sch đi với nhn vt P-xcp.

Bi tp sng to: Hy vit v một cun sch hoc một tc phm nghệ thut

gp phn thay đi suy ngh ca bn trong đon văn khong 200 chữ.

C th sp xp, trin khai theo cc cu hi, bi tp trn theo bn nhm vấn đ

nh sau:

1. Cu chuyn, s vic: cu hi 1, 2.

2. Dấu mc thi gian v nhng đổi thay: cu hi 3, 4.

3. Khong cch nhn thc gia ngi k v nhn vt: cu hi 5.

4. Thng đip t tri nghim: cu hi 6, bi tp sng to.

4.2.4. T chc tho luận, tng cng tng tc trong gi hc

Cng vi vic s dng phng php đm thoi gi mở, GV cũng c th tổ chc

cho HS tho lun tng tc cởi mở trong gi hc. T tnh đa ngha của VB, HS đc,

kin to, hin thc ho tc phm vn hc cho bn thn. Đ l mt qu trnh t tri

nghim v tng to phc tp gia HS vi VB. Do vy, c nhng khc bit trong

kt qu đc hiu của HS ny vi HS khc l hin nhin v thng lm ny sinh

nhiu vấn đ,  kin m vic trao đổi, tho lun trong lp hc l cn thit, hu ch

cho tất c mi ngi.

Khi mt vấn đ đc nu ln, qua tho lun, HS c điu kin t bổ sung, điu

chnh cch hiu v VB của bn thn. Mt khc, cũng gip HS nhn thấy vi mt

VB, nhng ngi đc khc nhau t phi c nhiu cch hiu khc nhau. Trc thc

t đ, HS cn bit chấp nhn cc cch hiu khc, nu thấy l c c sở. Tri li, đi

vi cch hiu thiu c sở, HS cn mi sc l l, bng chng đ bc b mt cch

thuyt phc.

SGK Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to thng nu ln qua h thng cu hi

cho HS tho lun, xoay quanh:

– Cc vấn đ lin quan đn ni dung v hnh thc ngh thut của VB nh: 

ngha của hnh nh, biu tng, hnh tng ngh thut, quan đim, l sng, cch

hnh x của nhn vt, quan đim, thi đ của tc gi trong VB, cc gi tr v t

tởng v thm m m VB mang li; cch xy dng nhn vt, cch k chuyn, cc

bin php ngh thut v tc dng của chng;...

– Cc vấn đ của cuc sng do VB gi ln. Chng hn: vấn đ gii, tnh bn,

ng x trong gia đnh, quan nim của bn thn v cc vấn đ t tởng đo l hay cc

vấn đ x hi – sinh thi, hi nhp ton cu ho v bn sc dn tc,… đnh hng

ngh nghip, khởi nghip, s dng mng x hi,…

– Cc vấn đ ny sinh t pht ngn của ai đ khc bit, đc đo hoc c tc

dng lm nng khng kh chung trong trng, trong lp v ngoi x hi t nhiu c

lin quan đn vic hiu VB hoc dng VB đ hiu vấn đ của đi sng.

– ...

Hnh thc tổ chc tho lun, tng tc trong lp hc cũng cn linh hot. C th

tổ chc cho HS tho lun trong nhm (2 HS; 4 – 5 HS), tho lun chung trong lp.

Sn phm,  kin của c nhn hay cc nhm c th đc trnh by bng li hoc

bng VB trn giấy khổ ln; c nhn, đi din cc nhm khc theo di đ gp , nhn

xt,... Nhng  kin khc bit, đc đo hoc cch l gii th v, thuyt phc,... cn

đc GV v lp hc ghi nhn, tn trng, khch l đng mc.

4.2.5. Hng dn hc sinh kt hp thực hnh vit trong qu trnh đc

Vit ngn, vit nhanh

trong v sau khi đc l mt cch phn hi tch cc, hiu

qu trong đc hiu VB. Đy cũng l cch gip HS th hin v lu gi  tởng bng

vic vit nhanh ln giấy hay mn hnh, qua đ, tch hp đc vi vit, đc, vit vi

ting Vit. GV c th hng dn vit ngn bng nhiu hnh thc đ HS thc hin ở

nh hoc trn lp:

– Ghi nhng  tởng ny sinh trong qu trnh đc ln trn nhng ming giấy

nh (take – note), dn vo trang sch;

– Vit đon vn sau khi đc VB trnh by nhng suy ngh, cm nhn v VB

hoc sng to thm mt đon vit v nhn vt hoc vit li ci kt của VB;

– V s đ kt cấu, s đ tnh cch nhn vt, s đ so snh hai nhn vt, s

kin, cnh,...; v tranh th hin s tởng tng của mnh v nhn vt, s kin hoc

cnh vt đc miu t trong VB; – Vit nht k đc sch; – ...

Cũng nh SGK Ngữ văn 10, SGK Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to gi hot đng ny

trong bi hc trn lp l Từ đc đn vit. Tuy nhin, ở mc ny đ cp đn “vit ngn” vi cch

hiu rng hn: vit nhanh ra giấy  tởng cm nhn trong v sau khi đc sch ni chung, k c khi

đc ở nh, trong th vin,...

Nhng g HS vit, v,... c th đc s dng đ trao đổi, tho lun trong gi

đc hiu VB, đng thi đc tp hp vo mt h s hc tp đ lm cn c, minh

chng đnh gi qu trnh hc tp của HS.

4.2.6. Đng vai

Mt trong nhng hnh thc tri nghim VB sinh đng, th v l ho thn vo

nhn vt đ hiu nhn vt, hiu cc tnh hung c th của đi sng, của tc phm v

t pht hin bn thn. Trong gi đc hiu VB, GV nn tổ chc cho HS diễn kch,

đng vai đ to cho HS c hi th nghim nhng vai tr, tnh hung khc nhau

trong mt mi trng gi đnh an ton. Khi diễn kch, đng vai, HS c c hi hc

cch ng x, tri nghim nhng cm xc khc nhau, pht trin tr tởng tng sng

to, k nng gii quyt vấn đ, k nng giao tip, đng thi, gip pht trin tr thng

minh cm xc của mnh. Qua đ, HS tip nhn kin thc mt cch chủ đng, sng

to, hng th. GV c th tổ chc cho HS:

– Phn vai, đc diễn cm mt tc phm, th hin cm xc, tnh cch nhn vt

bng ging đc.

– Tởng tng mnh l mt nhn vt trong VB đ hnh dung nu mnh ở trong

hon cnh của nhn vt đ th mnh s gii quyt vấn đ nh th no, s c nhng

cm xc, suy ngh g.

– Mi mt HS đng vai nhn vt hoc đng vai tc gi đ nhng HS khc vi vai

tr l ngi đc, nu cu hi cho nhn vt hoc tc gi.

– Sn khấu ho mt đon trch trong mt VB vn hc.

Cũng cn ni thm rng: cc phng php nu trn, thc ra khng h xa l vi

GV v HS; khi c điu kin, nhiu thy c đ s dng rất hiu qu linh hot. Tuy

nhin, CTGDPT Ng vn 2018 bm chc đnh hng pht trin nng lc, cc

phng php ny cn đc tip tc phi hp s dng nhm đp ng tt cc YCCĐ

của vic dy đc.

4.3. Dy vit theo kiu vn bn

Đ c th to lp mt VB, ngi vit cn c nhiu loi kin thc nh kin thc

v đ ti cn vit, kin thc v cch thc to lp VB, kiu loi VB, cch hnh vn

v giao tip vi ngi đc. Cũng nh đc – tip nhn, vit – to lp l mt hot

đng t duy phc tp. V th, dy to lp VB khng nn v khng th nng vi. HS

cn phi đc dy theo quy trnh, theo thao tc v thc hnh luyn tp thng

 đy, chng ti dng khi nim “kiu VB” thay cho khi nim “kiu bi”. Bởi v, trong

CTGDPT mn Ng vn 2018, c nhng kiu bi tp thc hnh lm vn nh: vit bn tng trnh,

bn kin ngh, bo co kt qu nghin cu, bo co nghin cu mt vấn đ t nhin hoc x hi,

thuyt minh (v mt quy trnh/ đi tng), vit đon vn (theo yu cu của đ bi),… cn gi

chung l “kiu VB”, đ bo đm s bao qut v chun xc.

xuyn. V phng php, GV tr gip, hng dn HS bng nhiu cch: thuyt trnh,

phn tch mu, lm mu, hng dn quy trnh, thao tc vit,...

4.3.1. Thuyt trnh

Vic thuyt trnh, nu khng b lm dng, lun l mt li th đi vi GV trong

dy hc. Ngay c trong dy vit, c nhng thi đim bi hc cũng cn đn li thuyt

trnh, diễn ging của GV, nhất l khi thi gian c hn, khng tin/ khng cn thc

hin đm thoi, tho lun. Chng hn, khi cn gii thiu Tri thức v kiu bài, cht

li cc bc trong quy trnh vit, nhn xt tổng hp v bi vit của HS,... GV c th

thuyt trnh. D nhin, cn thuyt trnh rất gy gn, dễ hiu, kt hp phn tch v d

minh ho v nu cu hi nhm tc đng đn tr no của HS.

4.3.2. Phân tch kiu vn bn

Trong CTGDPT mn Ng vn ở lp 11, HS đc yu cu thc hnh vit nhiu

kiu VB: Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi (hay vấn đ x hi trong tc phm

vn hc/ ngh thut); vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc (truyn th/ kch

bn vn hc/ bi th) hoc mt tc phm ngh thut (bi ht/ b phim/ bc tranh/

pho tng); vit VB thuyt minh (v mt quy trnh/ đi tng) c lng ghp mt

hay nhiu yu t nh miu t, t s, biu cm, ngh lun (xem bng tổng hp ở tr.

14 – 15 trong ti liu ny).

Đ h tr cho hot đng thc hnh vit cc kiu VB nu trn, SGK đ đa ra t

mt đn hai bi vit (“ng liu tham kho”)

cho mi kiu VB. GV cn hng dn

HS đc, phn tch kiu VB trong s đi chiu vi yu cu, đ hc cch vit – mt

cch trc quan – t cc bi vit tham kho ấy.

C th thc hin vic phn tch kiu VB theo cc bc sau:

Bước 1: Hng dn phn tch kiu VB.

Chia HS thnh tng nhm nh, yu cu đc ton b VB tham kho, sau đ, GV

cho HS ln lt tho lun cc cu hi hoc đin vo cc phiu hc tp, nhm:

– Nhn bit cấu trc chung của kiu VB (vi mở bi, thn bi, kt bi).

– Quan st, nhn bit đc đim, cch vit ở tng phn VB.

– Xc đnh cc đc đim, cch diễn đt trong VB đ nhn bit yu cu diễn

đt ni chung v diễn đt trong cc phn, đon quan trng khi thc hnh vit

kiu VB đ.

Ngữ liệu tham kho: hnh mu trc quan, khng phi kiu bi mu cho HS sao chp, nhng cũng

khng nhất thit đt đn s mu mc. Mc đch l đ HS đi chiu vi yu cu v s đ dn  kiu

bai đ hc cch vit tng t (xem danh mc ng liu tham kho tr. 24 – 25 trong ti liu ny,

đng thi xem mc Đc ngữ liệu tham kho v cc cu hi hng dn phn tch kiu VB ở phn

vit của mi bi hc trong SGK Ngữ văn 11).

Bước 2: Đi chiu VB tham kho vi Tri thức v kiu bài.

– Yu cu HS/ nhm HS rt ra cc đc đim chnh v kiu bi t VB tham

kho.

– Đi chiu VB tham kho vi cc yu cu đi vi kiu bi đc tm lc

trong mc Tri thức v kiu bài đ nm vng dn  v cch vit.

4.3.3. Th phm trong dy vit

To lp VB l mt qu trnh t duy – thc hnh phc tp, bao gm nhiu khu,

nhiu thao tc cn đc th phm – trc quan ho. GV – trong t cch mt ngi

vit c kinh nghim – cn s dng thun thc phng php lm mu, gip HS “nhn

thấy” đc chui thao tc trong qu trnh vit nh trong mt đon phim quay chm.

Điu m HS cn “nhn thấy”, “nghe thấy” l nhng suy ngh, la chn diễn ra trong

đu của GV qua vic lm mu: phn tch xc đnh yu cu của đ, hnh thnh 

tởng, tm t ng hnh nh, diễn đt thnh li, ty xo, chnh sa,... Ging nh mt

GV ton trnh by cch gii bi ton của mnh bng li ni đ gip HS “nhn thấy”

logic t duy của mnh, th phm vi GV Ng vn l cch ni to nhng suy ngh,

cm xc, lin tởng ny sinh trong đu mnh; ni đn đu lm đn đấy trong khi c

gng to ra sn phm ngn t: mt  tởng, mt b cc, mt cu vn, đon vn, mt

lun đim c l l, bng chng, mở bi, kt bi, chuyn tip, s nhấn mnh, s lt

qua,...

Trong qu trnh th phm k nng vit, GV nn thc hin theo cc bc:

4.3.3.1. Chun b

– Gii thch mc đch của vic GV th phm, đ HS hc cch vit, to lp VB

tng t.

– Ni r k nng m GV s th phm cho HS. V d: “Hm nay, chng ta s hc

cch chi tit ho dn / trin khai lun đim/ cch vit đon mở bi, kt bi/ cu,

đon chuyn / phn tch v nu bng chng trong bi vn ngh lun”,... Hoc:

“Trong tit hc ny, chng ta s thc hnh cch lp danh mc tham kho cho bo

co nghin cu v mt vấn đ t nhin hoc x hi,…”.

– Yu cu HS ch  nghe nhng g GV ni, quan st cc hot đng vit của

GV, ghi li nhng g HS quan st đc v cch to lp VB, v d: “Thy/ c đ thc

hin yu cu trn bng cch,...” hoc: “Thy/ c s lm th vic vit mt đon vn

ngn đ cc em quan st v t rt ra cch vit cho mnh…”.

– Ch nn chn th phm mt phng din/ thao tc c th của kiu loi VB.V

d cch vit mở bi cho mt bi vn ngh lun, cch trin khai mt lun đim, mt

yu cu thnh đon vn ngn.

4.3.3.2. Th phm

– GV cn ni to, r rng, chm ri cch thc hin tng yu t của VB, v d

nh nhng suy ngh v yu cu của đ, nhng  tởng ny sinh trong đu, lm sao

th hin nhng  tởng thnh dn , chn la cch vit mở bi, chn t ng ny hay

t ng kia,... HS cn đc nhn thấy r rng tin trnh to lp VB qua vic nghe

nhng li ni của GV, đng thi quan st tng hnh đng vit của GV. V d, va

vit, GV va ni:

+ Vit cu m bài như th nào cho hp dn ngưi đc?

+ Đn đy, thy/ c sẽ xung dng, chuyn qua một đon khc.

+ Thy/ c ngh là mnh phi nhn li dàn  xem c bỏ st  nào khng?

+ C lẽ là cn thay th từ “...” bng từ “...” th mới ph hp.

+ ...

– Dng my chiu hoc bng ph đ va vit va ni to nhng suy ngh của

mnh khi vit. Điu ny gip HS nhn r nhng  tởng của GV đang đc th hin

nh th no trn trang giấy, k c nhng pht ngp ngng đ suy ngh tip, đ tm

t thch hp, nhng đon vit ra xong li xo đi, cch chn  no l lun đim, cch

đa dn chng chng minh cho lun đim,...

4.3.3.3. Giao nhim vụ tng tự v hng dn hc sinh thực hnh

– Yu cu HS nhc li nhng g cc em nghe v quan st đc v cch to lp

VB của GV, nhng kinh nghim m HS rt ra đc sau khi quan st v c th vn

dng khi thc hin mt cng vic tng t.

– Yu cu HS thc hin mt thao tc, mt cng vic, mt đ ti tng t, gn

gũi, va sc vi HS. GV cng HS tng bc thc hin theo cc cu hi khi gi,

hng dn HS, tm tt  của HS, trnh by cc  đ ln bng,... va vi vai tr

hng dn, va vi vai tr th k.

– GV yu cu HS thc hnh vit theo nhm; sau đ, cho tng HS thc hnh

vit. 4.3.4. Hng dn quy trnh vit vn bn

 khu ny, GV hng dn HS vit VB theo quy trnh đ nu trong SGK Ngữ

văn 11, vi hu ht cc kiu VB: 1. Chun b vit (xc đnh đ ti, mc đch vit,

đi tng ngi đc m VB hng ti, thu thp t liu); 2. Tm , lp dàn ; 3. Vit

bài; 4. Xem li và chnh sửa.

V nguyn tc, đy l “hng dn” vit, tổ chc cho HS thc hnh vit, nn

GV khng p đt quan đim của mnh, khng lm thay HS bất k cng đon no (k

c lp dn ). HS phi l ngi “lm”, t mnh thc hin tất c cc khu đ c sn

phm (sn phm tng khu, tng phn v sn phm VB) vi s tr gip của GV v

s tng tc của cc thnh vin trong nhm, trong lp. Đ HS “lm ra” đc sn

phm theo k vng, cn to mt mi trng hc tp thoi mi, khng gy p lc cho

HS; khuyn khch, tr gip HS trong sut tin trnh vit. Sn phm của HS cn

đc tho lun, gi , điu chnh, sa cha đ c bi vit tt hn. Nu sn phm của

HS cn nhiu khim khuyt, cn gip cc em hiu rng: hot đng vit l hot đng

tip diễn, s thay đổi, pht trin  tởng tip tc xy ra cho đn sn phm cui

cng, khng nn nng vi hay mc cm, hoang mang,…

Cũng cn lu  rng: nhim v thc hnh của HS khng ch l to lp VB của

mnh m cn l phn hi, t đnh gi, đnh gi bi vit của bn, chnh sa nhiu ln

đ to ra VB tt hn,...

Tng bc trong quy trnh vit VB đ đc SGK Ngữ văn 11, b sch Chn

tri sng to hng dn kh t m. GV cn c vo đ đ hng dn HS thc hin. 

đy, xin lu  thm mt s đim.

4.3.4.1. Pht huy tnh mở, tnh thực tin ca đ bi

– Đ bi cn phi gn vi nhng vấn đ của thc t, nm trong tm quan tm,

nhn thc của HS, đ HS c kh nng vn dng kin thc nn đ c đ to lp VB,

đng thi, hnh dung đc bi cnh, mc tiu, đi tng giao tip. GV khuyn khch

HS suy ngh t chn đ ti/ vấn đ m mi ngi quan tm, hng th, mong mun

đc chia s.

– Đ ti phi c tnh mở, tc l gi ra nhiu kh nng, c hi đ HS la chn.

V d cc lnh đu dnh cho HS mt bin đ la chn kh rng, kiu:

“… Hy vit bi vn ngh lun v mt vấn đ x hi m bn quan tm đ gi

tham gia cuc thi” (Bi 2); “… hy vit VB ngh lun nhn xt v ni dung v hnh

thc ngh thut của mt kch bn vn hc hoc b phim m bn yu thch” (Bi 5);

“Hy vit bi vn ngh lun v mt bi th hoc mt bc tranh/ pho tng m bn

yu thch” (Bi 8).

4.3.4.2. Tuân th quy trnh, lp li nhiu ln đ hnh thnh “động hnh”, thi

quen v k nng

Đ hnh thnh, pht trin k nng to lp VB, cn phi c thi gian v qu trnh.

Vic thc hnh vit theo quy trnh v th cn lp đi lp li vi mt tn suất ph hp.

V th, GV cn mnh dn, t tin yu cu HS thc hin đng quy trnh. Trong SGK

Ngữ văn 10 cũng nh Ngữ văn 11, phn dy hc vit trong c chn bi hc đu thit

k theo tinh thn lp li đ. Hn th, vi mt s kiu bi trng đim cn đc tng

cng s lp li theo kiu bi. V d: Quy trnh 4 bc (1. Chun b vit; 2. Tm ,

lp dàn ; 3. Vit bài; 4. Xem li và chnh sửa) cn đc lp đi, lp li:

– Ba ln đi vi kiu bi ngh lun v vấn đ x hi: Vit VB ngh lun v một

vn đ x hội (Bi 2); Vit VB ngh lun v một vn đ x hội trong tc phm văn

hc (Bi 3); Vit VB ngh lun v một vn đ x hội trong tc phn nghệ thut hoc

tc phm văn hc (Bi 7);

– Ba ln đi vi kiu bi ngh lun v mt tc phm vn hc hoc tc phm

ngh thut: Vit VB ngh lun v một tc phm văn hc (truyện th) hoc một tc

phm nghệ thut (bài ht) (Bi 3); Vit VB ngh lun v một tc phm văn hc (kch

bn văn hc) hoc một tc phm nghệ thut (bộ phim) (Bi 5); Vit VB ngh lun v

một tc phm văn hc (bài th) hoc một tc phm nghệ thut (bức tranh/ pho

tưng) (Bi 8);

– Hai ln đi vi kiu bi thuyt minh (VB thng tin c lng ghp nhiu yu t

bổ tr): Vit VB thuyt minh (v một quy trnh) c lồng ghp một hay nhiu yu t

như miu t, t s, biu cm, ngh lun (Bi 1); Vit VB thuyt minh (v một đi

tưng) c lồng ghp một hay nhiu yu t như miu t, t s, biu cm, ngh lun

(Bi 9).

4.3.4.3. Hng dn thực hnh vit vn bn theo quy trnh

 đy c hai yu cu: 1. vit đng yu cu của tng kiu VB; 2. thc hin đng,

thun thc quy trnh vit.

V yu cu vit đng kiu VB: Điu quan trng l qua mc Tri thức v kiu bài v

Đc ngữ liệu tham kho, GV cn gip HS nm đc m hnh chung v kiu bi v

cch vit. SGK cũng đ c nhng h tr cn thit v vic ny, GV chủ đng tổ chc

cho HS luyn tp, thc hnh. Hn na, cc đ bi thng nu r kiu VB m HS

cn vit. V d:

Đ bi 1 (Bi 5)

Cu lc b Vn hc – Ngh thut của trng bn tổ chc cuc thi vit v Tc

phm sn khu – điện nh ti yu. Đ tham gia, hy vit VB ngh lun nhn xt v

ni dung v hnh thc ngh thut của mt kch bn vn hc hoc b phim m bn

yu thch.

[Kiu VB: Vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc (kch bn vn hc) hoc

mt tc phm ngh thut (b phim).] Đ bi 2 (Bi 8)

Hy vit bi vn ngh lun v mt bi th hoc mt bc tranh/ pho tng m

bn yu thch.

[Kiu VB: Vit VB ngh lun v mt tc phm vn hc (bi th) hoc mt tc

phm ngh thut (pho tng).] Đ bi 3 (Bi 7)

Hy vit bi vn ngh lun v mt vấn đ x hi gi ra t mt tc phm ngh

thut hoc tc phm vn hc m bn quan tm.

[Kiu VB: Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi trong tc phm ngh thut

hoc tc phm vn hc.]

V yu cu vit đng quy trnh: Đ đp ng đc yu cu ny, HS cn luyn

tp, thc hnh lp đi lp li nhiu ln. SGK Ngữ văn 11 đ hng dn kh t m. 

đy ch lm r thm v mt s đim nh sau:

Bước 1: Chun b vit

Bc ny gm nhiu thao tc. Mt s thao tc trong s đ đ kh quen thuc

vi

GV v HS đ đc rn luyn nhiu.  đy ch lu  đn thao tc xc đnh đ ti.

Vi đ bi 1 v 2 nu trn, hng dn HS xc đnh đ ti cho bi vit, tc l hng

dn chn tc phm vn hc/ ngh thut ph hp lm đi tng cho bi ngh lun

của tng HS. Tnh chất ph hp trong la chn tc phm ngh lun gn vi cc tiu

ch:

• L tc phm m bn thn HS tht s am hiu, c hng th; thun li cho vic

bn bc, trao đổi  kin trong bi vit;

• Đc bn thn v nhiu bn khác yu thch hay đang đc nhiu ngi quan

tâm;• Có chủ đ rõ ràng và nhng đim đc sc v hnh thc ngh thut dễ nhn

thấy.

Cc bi vit (ng liu tham kho) nh: Xung đột trong bi kch “V Như T”

(ngh lun v kch bn vn hc); Ám nh nước trong “Ma len tru” (ngh lun v

mt b phim); “Con chào mào”, một thng điệp đa ngha (ngh lun v mt bi

th); “Thiu nữ chi đàn nguyệt” – tranh lụa ca Mai Trung Thứ (ngh lun v mt

bc tranh);… đu l nhng v d đp ng tiu ch la chn nu trn.

Tng t, vi đ bi 3, ở bc Chun b vit, vấn đ khng ch l chn tc

phm ph hp m cn l chn vấn đ x hi đt ra trong tc phm ph hp, bởi mt

tc phm c th đ cp đn nhiu vấn đ x hi. Chn vấn đ đ ngh lun cn tho

mn tiu ch:

• Là vấn đ m bn thn HS tht s am hiu, c hng th; thun li cho vic bn

bc trao đổi  kin trong bi vit;

• Đc bn thn v nhiu bn, nhiu ngi quan tm;

• Đc th hin trong tc phm mt cch tp trung, th v hấp dn.

Cc bi vit (ng liu tham kho) nh Th nào là sng trn vẹn? (Vit VB ngh

lun v mt vấn đ x hi trong tc phm vn hc; Bc tranh Đm cưới chuột v bi

hc v s ho nhp, gn b; Tnh cht phi thưng trong con ngưi bnh thưng

Thu Kiu (Vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi trong tc phm ngh thut hoc

tc phm vn hc) l nhng v d đp ng tiu ch la chn nu trn.

Bước 2: Tm , lp dàn 

Đi vi lp dn , trong khi hng dn HS đc ng liu tham kho, cn lu  HS

xc lp dn  của VB (mở bi/ mở đu; thn bi/ ni dung; kt bi/ kt thc), đc bit

l dn  c th ở phn thn bi. C nh vy, HS mi nm đc m hnh/ cấu trc của

VB đ thc hnh v c k nng lp dn .

Vi Bước 3: Vit bài; Bước 4: Xem li và chnh sửa, cn lu :

• Vic vit bi hon chnh nn yu cu HS thc hin ở nh, trn lp hc khng c

nhiu thi gian, c th ch tổ chc cho HS vit mt vi đon (trn c sở trin khai dn

 đ c).

• Trc khi HS vit bi, GV cung cấp cho HS tiu ch đnh gi VB hoc bng

kim v gii thch r  ngha của tng tiu ch đ gip HS đnh hng bi vit của

mnh.

•  bc Xem li và chnh sửa cn hnh thnh ở HS thi quen s dng bng

kim

. V d: Bng kim k nng vit VB ngh lun v mt vấn đ x hi sau:

Ni dung kim tra

Đt

Cha

đt

Mở bi

Nu vấn đ x hi cn ngh lun.

Nu  ngha/ tnh cấp thit/ tm quan trng của

vấn đ.

Thân bi

Trnh by v lm r  kin qua t nhất hai lun

đim chnh.

Xem xt vấn đ t nhiu pha.

Th hin nhn thc, quan nim, thi đ, lp

trng của ngi vit v vấn đ ngh lun

(trc cc biu hin đng/ sai/ tt/ xấu,...).

Lm sng t vấn đ bng cc l l v bng

chng.

Hng đn nhn thc chung hoc nu gii php

cho vấn đ.

Bng kim: l mt mu bng tm tt mt tổ hp tiu ch c bn đ đnh gi b cc, ni dung, hnh

thc v k nng thc hin bi vit/ VB theo yu cu đi vi kiu bi.

Kt bi

Khng đnh li v vấn đ,  kin đ trnh by.

Nu  ngha thc tiễn của vấn đ.

K nng

trnh by,

din đt

Sp xp lun đim, l l, bng chng hp l.

Diễn đt r rng, gy gn.

S dng cc t ng, cu vn to s gn kt

gia cc lun đim, gia bng chng vi l l

v bo đm mch lc cho bi vit.

4.4. Pht trin nng lc trong dy ni v nghe

Ni – nghe l mt trong cc k nng giao tip. Đ ni – nghe hiu qu, ngi

ni v ngi nghe cn c nhiu loi kin thc: kin thc v chủ đ mun ni, ngn

ng, hiu bit v cc loi vn phong của ngn ng ni, đi tng giao tip, cch

giao tip vi nhng đi tng khc nhau, s khc bit gia ngn ng ni v vit,

hiu qu của cch phng tin giao tip phi ngn ng. Khng ch hc cch ni,

nghe m HS cn hc cch giao tip c vn ho.

HS hc cch ni – nghe trong qu trnh HS đc, vit v trong tit ni v nghe,

qua cc hot đng tho lun, chia s nhng g đ đc, vit. GV cn tổ chc cho HS

đng vai l ngi nghe, ngi ni đ hnh dung đc cm xc, suy ngh của ngi

ni, ngi nghe. Qua đ, khng ch hc cch ni m cn hc đc cch d đon

tm l ngi nghe, cch đng cm vi ngi ni, hc cch phn hi ngi khc v

phn hi sao cho ph hp.

4.3.1. Dy ni

Khi dy ni, GV cn:

– Hng dn HS tr li cc cu hi: Ngưi nghe là ai? H mun bit những g

v điu sẽ ni? Mục đch ni (ca ti) là g? T đ, hng dn HS xc đnh ni

dung ni v cch ni.

– Hng dn cch thc, quy trnh chun b mt bi ni (da trn bi vit đ

vit) v ni dung (trong trng hp HS đ c bi vit th hng dn HS chuyn ni

dung bi vit thnh bi ni) v v cch ni (cch thc, quy trnh chun b mt cuc

tho lun, tranh lun v cch tham gia tho lun, tranh lun).

– Hng dn HS dng bng kim đ kim sot bi ni của bn thn.

4.3.2. Dy nghe

Khi dy HS nghe, GV nn:

– Lm mu cch lng nghe ngi ni bng cch: nhn vo mt ngi ni, nu

cu hi cho ngi ni v nhng g cha r, nhc li điu ngi ni va trnh by

đ đm bo hiu đng  ngi ni.

– Dng mnh giấy nh ghi chp vn tt nhng g đ nghe.

– Dng bng kim đ gp  cho bi ni của bn bng ging điu nh nhng v

bng nhng mu cu nh: Bài ni ca bn rt hay/ th v,… nhưng nu c th, bn

làm r thm...; Nu là ti, ti sẽ...; Nn chăng bn tp trung vào nội dung...;…

4.3.3. Dy ni – nghe tng tc

Hng dn HS:

– Kin nhn ch đn lt mnh ni, khng ngt li ngi ni;

– Ni tip cuc hi thoi bng nhng cu hi, li nhn xt, bổ sung gn vi

chủ đ cuc tho lun/ tranh lun/ đi thoi;

– Tn trng ngi ni v nhng  kin khc bit;– Hp tc, gii quyt vấn đ

vi thi đ tch cc.

Lưu : Bn thn cch ni của GV trong qu trnh dy chnh l “mu” m HS

hng ngy quan st, hc hi. V th, GV phi hc cch ni sao cho gy gn, r rng,

ph hp đi tng ngi nghe.

4.5. Dy ting Vit

Vic dy ting Vit trong CTGDPT mn Ng vn 2018 khng nhm cung cấp

kin thc chuyn ngnh ngn ng, m nhm phc v vic đc hiu v h tr HS

trong to lp cc loi VB. Do đ, ng liu đc s dng trong dy hc ting Vit

cn đc tch hp vi ng liu đ đc la chn ở phn đc hiu. Điu ny gip HS

gn kt đc cc kin thc ngn ng vo qu trnh tip nhn VB, t đ c th nng

cao nng lc đc hiu. Tuy nhin, GV cũng c th cn nhc thm vic nhng ng

liu gn vi thc t s d ng ngn ng trong đi sng hng ngy đ to hng th

cho HS.

Ngoi ra, đ vic dy hc cc đn v kin thc ting Vit trong CTGDPT mn

Ng vn 2018 đt hiu qu, GV lu  đn vic tch hp dy ting Vit vo cc hot

đng dy hc cc k nng khc nh vit, ni v nghe.

Khi tổ chc dy hc ting Vit, GV cn ch  đn trnh đ ting Vit của HS đ

tn dng, pht huy nhng mt tch cc trong k nng s dng ting Vit v hn ch

nhng mt tiu cc trong qu trnh s dng ngn ng của cc em. Vic ch  đn

trnh đ ting Vit của HS cn gip đnh hng s dng cc phng php, k thut

dy hc ph hp.

Vi đnh hng nh vy, vic tổ chc dy hc ting Vit trong sch Ngữ văn

11, b sch Chn tri sng to nn đc thc hin vi mt s gi  sau:

4.4.1. Dy tri thc ting Vit

GV c th s dng mt s phng php, bin php sau:

– Phng php thuyt trnh: GV dng li đ thng bo, gii thiu, gii thch

cho HS v nhng đn v kin thc mi đc xc đnh ở cui mc Tri thức Ngữ văn.

– Phng php đm thoi gi mở: GV s dng cu hi đ hng dn HS

phn tch cc ng liu mu đ đi đn vic rt ra cc đn v kin thc ting Vit c

bn.

– Phng php trc quan: GV c th kt hp s dng thm cc phng tin

trc quan đ h tr HS lnh hi kin thc.

Ngoi ra ở phn ny của bi hc, GV c th s dng thm mt s k thut nh

cng no, KWL,… đ khi gi, huy đng tri thc nn của HS v nhng đn v kin

thc ting Vit vn c của HS.

4.4.2. Dy Thực hnh ting Vit

Đi vi nhng ni dung thc hnh, GV c th s dng mt s phng php,

bin php sau đ tổ chc dy hc:

– Phng php đm thoi gi mở: GV c th s dng cu hi đ hng dn HS

gii quyt cc bi tp thc hnh hoc dng cu hi đ kim tra, đnh gi kt qu

thc hnh của HS.

– Phng php dy hc hp tc: GV c th s dng kt hp hnh thc dy hc

theo nhm vi dy hc cp đi đ tổ chc cho HS thc hnh, trao đổi, chia s kt

qu bi tp vi nhau cũng nh thc hin vic t đnh gi v đnh gi đng đng v

mc đ thng hiu v vn dng kin thc của HS.

– Phng php tr chi: GV c th tổ chc thc hnh di hnh thc tr chi

đ kch thch đng c, hng th hc tp của HS.

Ngoi ra, GV c th kt hp vi vic s dng mt s k thut sau đ lm cho

phn thc hnh thm hấp dn, sinh đng nh k thut s dng phiu hc tp (thit

k phiu hc tp t nhng bi tp thc hnh do SGK đ ngh theo đnh hng s

phm của GV), k thut khn tri bn đi vi nhng bi tp mang tnh “vấn đ”, k

thut s đ t duy,...

4.4.3. Dy vit ngn/ vit đon vn (mục T đc đn vit)

Đy l ni dung dy hc mang tnh tch hp cao: tch hp k nng đc vi vit,

tch hp ni dung ting Vit vo hot đng đc v vit. V vy, GV c th tổ chc

ni dung dy hc theo nhng gi  di đy:

– Hng dn HS vit theo hnh thc c nhn. GV cn lu  HS v vic vn

dng nhng ni dung của cc gi hc v đc hiu VB trc đ v kin thc ting

Vit va hc vo đon vit ngn.

– Tổ chc cho HS chia s, trao đổi đon vit vi nhau theo hnh thc cp đi

hoc cng b trn bn tin hc tp của lp.

– Hng dn HS t đnh gi v đnh gi đng đng bng bng kim

(checklist).

– Tổ chc nhn xt, đnh gi, sa cha mt vi sn phm tiu biu.

– Nhc nhở HS lu gi sn phm trong h s hc tp của c nhn.

Vic vit ngn c th đc thc hin ti lp hoc ở nh tuỳ theo điu kin thi

gian của lp hc. Tuy nhin, GV cn tổ chc nhn xt, đnh gi mt vi sn phm

tiu biu trn lp (c th ngay trong tit hc ting Vit/ đu tit hc Vit/ trong tit

n tp).

5. PHNG TIỆN DẠY HC

5.1. S đ, biu bng

Kin thc đc lu gi di hai dng: ngn ng v hnh nh. S dng hnh nh,

s đ s gip HS hiu bi su hn, nhn r mi quan h gia cc kin thc; củng c,

nh lu kin thc; rn luyn nng lc khi qut, phn tch, so snh, phn loi vấn đ.

C nhiu loi s đ, biu bng: s đ khi qut tnh cch nhn vt; s đ cc

chi tit v nhn vt; s đ diễn bin tm trng nhn vt; s đ mi quan h gia cc

nhn vt, cc s kin; s đ tm tt ni dung chnh của mt bi hc, mt chng,

mt phn; s đ cc yu t trong tc phm; s đ cấu trc VB; bng tổng kt mt

chng, mt hc k; bng so snh cc đn v kin thc;...

Đnh hng s dng: S dng s đ, biu bng khuyt (khuyt nhiu: kh,

khuyt t: dễ) km theo cu hi; cho cc nhm tho lun, đin vo s đ; cho cc

nhm trnh by s đ, chnh sa, đnh gi; cho s đ sai, HS chnh sa, sp xp li

(v d: s đ ct truyn).

5.2. Hnh nh

Khi s dng tranh, nh khi dy hc đc hiu VB vn hc, GV cn ch :

– Khng lm dng v đc trng của vn chng l tnh hnh tng, chất liu:

ngn t, c tc dng pht huy tr tởng tng của ngi đc;

– Ch s dng trong trng hp nhng hnh nh, s vt xa l vi HS, đ gip

HS hiu r hn hnh tng ngh thut của tc phm.

5.3. Yu cu đi với phng tin trc quan –

Ph hp vi ni dung bi hc, kt qu cn đt.

– C tnh khi qut cao: tổng kt, tm lc đc cc kin thc c bn (s

đ,biu bng).

– Th hin đc mi quan h gia cc phn, cc yu t trong bi hc, chng.

– Phn bit cc cc thng tin chnh, ph bng mu sc, kch c của cc kiu

hnh, kiu ch, mũi tn.

– Diễn đt ngn gn bng cc cm t, mnh đ, k hiu.

– C hnh, c ch đủ ln.

6. PHNG PHP KIM TRA, ĐNH GI NNG LỰC HC SINH

6.1. Mục tiu đnh gi

Đnh gi kt qu gio dc trong gio dc ni chung v mn Ng vn ni ring,

nhm cc mc tiu sau:

– Gip HS nhn ra nhng g mnh đ đt hoc cha đt so vi YCCĐ v phm

chất v YCCĐ m chng trnh đ đ ra, đ gip HS điu chnh vic hc v tin b.

– Gip HS t đnh gi hiu qu của cc hot đng dy hc, t đ, điu chnh

cc hot đng dy hc nhm gip HS đt chun chng trnh.

– Gip cc nh qun l v pht trin chng trnh nhn ra nhng đim tt/ cha

tt đ điu chnh chng trnh v cch qun l, đm bo chất lng gio dc.

6.2. Cn c đnh gi

Cn c đnh gi kt qu gio dc trong mn Ng vn l cc yu cu cn đt v:

– Cc phm chất chung, đc th hin qua mn hc;

– Cc nng lc chung, đc bit l nng lc giao tip;

– Cc nng lc chuyn bit m CTGDPT mn Ng vn đ đ ra đi vi HS

mi lp hc, cấp hc.

6.3. Ni dung đnh gi

Trong mn Ng vn, GV đnh gi phm chất, nng lc chung, nng lc đc th

v s tin b của HS thng qua cc hot đng đc, vit, ni, nghe. C th l: 6.3.1.

Đnh gi hot động đc

Đo lng mc đ HS đt yu cu v đc hiu ni dung, chủ đ của VB, quan

đim v  đnh của ngi vit; xc đnh cc đc đim thuc v phng thc th

hin, kiu VB, th loi v ngn ng s dng; nhn xt, đnh gi v gi tr v s tc

đng của VB đi vi bn thn; th hin cm xc đi vi nhng vấn đ đc đt ra

trong VB; lin h, so snh gia cc VB v gia VB vi đi sng.

6.3.2. Đnh gi hot động vit

Đnh gi kh nng to lp cc kiu VB: ngh lun (x hi v vn hc), thuyt

minh, bo co nghin cu v mt vấn đ t nhin hoc x hi m chng trnh đ đ

ra.

Đnh gi k nng vit da vo cc tiu ch, bng kim, đc xy dng da trn

đc đim của kiu bi, bao gm ni dung, kt cấu bi vit, kh nng biu đt v lp

lun, hnh thc ngn ng v trnh by,...

6.3.3. Đnh gi hot động ni v nghe

Đnh gi kh nng HS ni đng chủ đ v mc tiu; s t tin, nng đng của

ngi ni; bit ch  đn ngi nghe; bit tranh lun v thuyt phc; c k thut ni

thch hp; bit s dng cc phng tin giao tip phi ngn ng v phng tin cng

ngh h tr.

Đnh gi kh nng nm bt ni dung do ngi khc ni, kh nng đt cu hi,

nu vấn đ, trao đổi đ kim tra nhng thng tin cha r; c thi đ nghe tch cc v

tn trng ngi ni; bit lng nghe v tn trng nhng  kin khc bit.

6.4. Cch thc đnh gi

C hai hnh thc đnh gi: thng xuyn v đnh k.

6.4.1. Đnh gi thng xuyn

Đy l hnh thc đnh gi đc thc hin lin tc trong sut qu trnh dy hc,

th hin ở vic HS thc hin cc nhim v hc tp do GV giao: tr li cu hi, thc

hin cc phiu hc tp, trao đổi trong nhm,...

6.4.2.Đnh gi đnh k

L hnh thc đc thc hin ở thi đim gn cui hoc cui mt giai đon hc tp

(cui hc k, cui cấp hc), gm kim tra vit v kim tra ni.

Đi vi đ kim tra vit VB vn hc, cn ht sc cn nhc vic s dng dng đ

trc nghim, v VB vn hc l mt thc th mở v đng, c th c nhiu cch hiu.

Đi vi kin thc ting Vit v lm vn, GV c th s dng đ trc nghim.

Khi đnh gi k nng đc của HS, GV cn chn nhng VB bn ngoi SGK

nhng đm bo đ di v cng th loi vi VB m HS đ đc hc đ c th kim

tra chnh xc k nng đc hiu VB của HS.

Khi đnh gi k nng vit v ni nghe của HS, GV cn ra nhng đ mở, nm

trong tm hiu bit v quan tm của HS, đ HS c đủ tri thc nn v hng th lm

bi, đng thi c c hi th hin c tnh v nng lc sng to.

6.5. Ch th tham gia đnh gi

Bn cnh vic GV đnh gi HS, GV cn hng dn v to c hi cho HS đc t

đnh gi v đnh gi ln nhau thng qua bng kim.

7. CU TRC SCH GIO VIN V NHỮNG ĐIM LU  TRONG VIỆC

S DỤNG SCH

7.1. Cu trúc sch gio vin

SGV Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to đc thit k gm 2 tp:

Tp mt

Phn th nhất: Mt s vấn đ chung

Phn th hai: Hng dn tổ chc dy hc cc bi c th

Bi 1: Thng điệp từ thin nhin (Tuỳ bt, tn vn)

Bi 2: Hành trang vào tưng lai (VB ngh lun)

Bi 3: Kht khao đoàn tụ (Truyn th)

Bi 4: Nt đẹp ca văn ho và cnh quan (VB thng tin)

Bi 5: Băn khoăn tm lẽ sng (Bi kch)

Tp hai

Phn th hai: Hng dn tổ chc dy hc cc bi c th (tip theo)

Bi 6: Sng với bin rừng bao la (Truyn ngn)

Bi 7: Những điu trng thy (Truyn th Nm v Nguyễn Du)

Bi 8: Ci ti – th giới độc đo (Th c yu t tng trng)

Bi 9: Những chn tri k ức (Truyn – truyn k)

Bi

Ch đim

Th loi

Thng điệp từ thin nhin

Tuỳ bt, tn vn

Hành trang vào tưng lai

VB ngh lun

Kht khao đoàn tụ

Truyn th

Nt đẹp ca văn ho và cnh quan

VB thng tin

Băn khoăn tm lẽ sng

Bi kch

Sng với bin rừng bao la

Truyn ngn

Những điu trng thy

Truyn th Nm v Nguyễn Du

Ci ti – th giới độc đo

Th c yu t tng trng

Những chn tri k ức

Truyn – truyn k

7.2. Nhng đim lu  trong vic s dụng sch

a. V ni dung dy hc v cch tổ chc thc hin đi vi tng bi hc cũng

nh tng ni dung, tng phn c th, SGV ch gi , khng p đt; GV c ton

quyn x l ni dung kin thc, k nng đc nu trong chng trnh v phn b

trong SGK đ xy dng k hoch bi hc.

b. SGV bm st SGK v lun lun bm st mc tiu của Chng trnh Gio dc

phổ thng mn Ng vn 2018. Đ l v vic ra đ, kim tra đnh gi (c thng

xuyn v đnh k) kt qu hot đng hc tp của HS theo đnh hng pht trin nng

lc đu cn c vo mc tiu chng trnh (h thng cc YCCĐ, đ đc phn b

cho 9 bi hc).

c. Mc tiu bi hc khng phi ch c tc dng đnh hng cho vic dy của

m cn đnh hng vic hc của tng c nhn HS. Trc gi hc, GV cn:

– Lu  HS đc tm hiu mc tiu bi hc trc khi thc hin dy hc;

– Thng xuyn nhc nhở HS t theo di, kim tra, gim st vic thc hin tng

YCCĐ trong sut qu trnh hc tp của mnh.

– Cn c Ma trn YCCĐ – hệ thng cu hỏi đc hiu đi vi tng VB trong bi

hc đ đnh hng; t gim st cc ni dung v vic tổ chc hot đng dy đc hiu

của mnh.

d. Tuỳ đi tng HS v điu kin dy hc c th, GV c th chủ đng điu tit

v mt thi gian trong vic hng dn đc hiu cc VB, phn b, điu chnh li h

thng cu hi (xc đnh trng tm, đim nhấn; thm cu hi ph;... thm ch, trong

trng hp tht s cn thit, c th thay ng liu đc, tc l thay mt VB no đ

trong SGK bng VB khc, tng đng vi mt h thng cu hi đc hiu tng

đng). Tuy nhin, khng đc h thấp yu cu của chng trnh v đc bit, tuyt

đi khng đc đ st yu cu cn đt khi xy dng k hoch v thc hin bi dy.

8. U ĐIM V TNH KH THI CA SCH GIO KHOA NG VN 11

TRONG VIỆC THỰC HIỆN MỤC TIU CA CHNG TRNH GIO

DỤC PHỔ THÔNG MÔN NGỮ VN 2018

C th tm tt mt s u đim v tnh kh thi của b sch nh sau:

8.1. Bm st v bao qut cc mục tiu ca Chng trnh Gio dục ph thng

tng th, Chng trnh Gio dục ph thng Ng vn 2018

Điu trc tin, sch phi bo đ m nguyn tc: khng đ st YCCĐ. Đ bo

đm đc nh vy, vi tng bi hc, bi đc, bi vit, ni v nghe,... nhm bin

son SGK Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to đu c thit k ma trn YCCĐ –

cu hi, bi tp v th hin, c th ho ma trn trong tng phn của bi hc, cũng

nh tng bi trong mi tp sch. Vic lm ny cc k quan trng: YCCĐ của

chng trnh l ch da duy nhất vng chc, tin cy, cho vic kim tra, đnh gi kt

qu hc tp của HS, bo đm cho HS lm cc bi kim tra, bi thi kt thc hc k,

ht nm hc v thi tt nghip, thi đi hc ở cui cấp (ch cn b st mt YCCĐ d

nh cũng khin HS b khim khuyt v k nng đc, vit, cc em s rất b ng, kh

khn khi gp đ thi/ đ kim tra yu c u th hin k nng ny).

8.2. Tích hp trit đ, t nhin yu cu đc hiu theo th loi v theo ch đim

H thng VB chn lc, đt chun; c t trng cn đi theo yu cu của chng

trnh; c VB k tha SGK hin hnh, c VB mi,... tiu biu v th loi, va sc

vi HS lp 11; nhiu VB hay, hấp dn đi vi ngi hc.

Vic đc hiu theo th loi đc sch đc bit coi trng: HS s đc thc hnh

đc theo th loi qua ba vng: đc theo th loi VB 1, đc theo th loi VB 2, đc

theo th loi VB mở rng. Cch tổ chc hot đng đc nh th c th gip bo đm

đc rng: Khi đc giao cho mt VB tng t v th loi, v đ kh, đ di, HS s

bit cch đc v c kh nng t đc hiu VB ấy m khng cn đn s h tr trc

tip của GV.

H thng cu hi Trước khi đc, Đc VB (trong khi đc), Sau khi đc đc xy

dng theo đc trng th loi gip HS vn dng tri thc nn (Tri thức Ngữ văn) thc

hnh đc theo tin trnh v hnh thnh pht trin k nng t đc hiu VB theo th

loi (vic tổ chc nhim v hc tp v đc xy dng da trn h thng cu hi ny

s đc đc gi mở v cch thc hin trong SGV).

 mt s VB c tnh đim nhấn trong tp mt, tp hai, sch c đa thm cc bi

tp sng to nhm gip HS c c hi th hin nhng tri nghim cng k nng, nng

khiu ring của mnh sau khi đc hiu VB (v tranh, sng tc th, dng hot cnh,

sn khấu ho,...).

Tuy nhin, cc bi hc trong sch khng ch ch trng hng dn HS đc hiu

theo th loi m cn ch  hng dn HS đc VB theo chủ đim. Chn bi hc l

chn chủ đim, đc c đng trong nhan đ của bi hc:

Tp mt: Thng điệp từ thin nhin (Tuỳ bt, tn vn), Hành trang vào tưng lai

(VB ngh lun), Kht khao đoàn tụ (Truyn th), Nt đẹp văn ho và cnh quan

(VB thng tin), Băn khoăn tm lẽ sng (Bi kch).

Tp hai: Sng với bin rừng bao la (Truyn ngn), Những điu trng thy

(Truyn th Nm v Nguyễn Du), Ci ti – th giới độc đo (Th), Những chn

tri k ức (Truyn – truyn k).

Cch tổ chc cấu trc tng bi hc v h thng bi hc theo tinh thn trn to

c hi tch hp k nng đc theo chủ đim vi đc theo th loi; gip cho bi hc

sinh đng, uyn chuyn hấp dn hn, v cũng gip HS thc hin cc YCCĐ v đc

hiu hnh thc VB, đc hiu ni dung VB, lin h, kt ni, so snh,... trong đc hiu

VB đc thun tin, t nhin hn.

8.3. Coi trng tích hp thc hnh ting Vit với đc hiu vn bn v rn k

nng ngh nhanh, vit nhanh cho HS trong to lp vn bn

Vi Thc hành ting Việt, ngoi vic đp ng ni dung kin thc pht trin

nng lc ting Vit cho HS theo yu cu của chng trnh, sch cn chủ trng vic

gip HS thc hnh đc hiu VB tt hn (nh vic nhn bit cc hin tng ting

Vit đng ch  xuất hin trong VB đc); mi bi hc đu c bi tp yu cu HS

thc hnh cch ngh nhanh, vit nhanh khi thc hnh mt đon vn ngn (mc Từ

đc đn vit).

8.4. Hớng dn kh t m v cch vit, thao tc thc hnh vit theo quy trnh

(với 4 bớc c bn)

Đ lm đc điu ny, sch đc bit coi trng vic trang b cho HS tri thc nn

v kiu bi, s dng hiu qu ng liu đc tham kho đ HS hc cch vit (b cc

dn  v ni chung cch tổ chc bi vit, cch sp xp, trin khai lun đim qua l l

vi bng chng,...). Vic thc hnh vit theo quy trnh thng đc trin khai t

mt đ bi c tnh mở v da trn tri thc nn, ng liu đc tham kho. Sch hng

dn HS kh t m tng bc thc hnh vit theo quy trnh (1. Chun b vit; 2. Tm

, lp dàn ; 3. Vit bài; 4. Xem li và chnh sửa); ở bc cui, sch cung cấp mt

bng kim, đ HS t kim tra k nng theo cc tiu ch vit kiu bi. Cch trin khai

bi dy – hc vit nh vy gp phn đổi mi cch dy hc vit, pht trin cc k

nng vit cho HS mt cch hiu qu so vi cch dy vit truyn thng.

8.5. Tích hp, to s kt ni t nhin gia vit, ni v nghe

Sch tn dng kt qu thc hnh vit theo quy trnh đ dy ni v nghe theo

quy trnh. V cũng nh vi dy – hc vit, vic dy – hc ni v nghe cũng đc

hng dn t m cc thao tc thc hnh theo quy trnh, km theo bng kim k nng.

Quy trnh ba bc tuy khi qut nhng vic hng dn thao tc thc hin cũng kh

t m.

8.6. Sch chú trng đúng mc đn vic n tp k nng trong bi hc v hớng

dn hc sinh đc m rng

Cui mi bi, mi hc k sch đu c h thng cu hi n tp; ch  hng dn

nhc nhở HS thc hin cc yu cu đc mở rng theo th loi m Chng trnh

Gio dc phổ thng mn Ng vn 2018 đ nu (nhng li rất dễ b b qun), nh:

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 35 VB văn hc (bao gồm c VB đưc hướng dn

đc trn mng Internet) c th loi và độ dài tưng đưng với cc VB đ hc.

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 9 VB ngh lun (bao gồm c VB đưc hướng dn

đc trn mng Internet) c độ dài tưng đưng với cc VB đ hc.

– Trong 1 năm hc, đc ti thiu 18 VB thng tin (bao gồm c VB đưc hướng dn

đc trn mng Internet) c kiu VB và độ dài tưng đưng với cc VB đ hc.

CHUYN Đ HC TP NG VN 11

1. MỤC TIU V QUAN ĐIM BIN SOẠN SCH CHUYN Đ HC TẬP

Qun trit đc tinh thn Chun mc, Khoa hc, Hiện đi, sch Chuyn đ hc

tp Ngữ văn 11, b sch Chn tri sng to đc bin son nhm gip HS lp 11

c thin hng v vn chng, Khoa hc X hi v Nhn vn đp ng tt cc

YCCĐ của Chng trnh Gio dc phổ thng mn Ng vn 2018. C th l:

– Khi hon thnh chuyn đ 1, chuyn đ 3, HS s bc đu bit nghin cu v

vit đc mt bo co nghin cu v mt vấn đ vn hc trung đi hay gii thiu s

nghip vn hc v phong cch ngh thut của mt tc gi.

– Khi hon thnh chuyn đ 2, HS c thm nhng tri thc, k nng đ nhn bit

v đnh gi v bn chất x hi của ngn ng; cc yu t mi của ngn ng trong đi

sng x hi đng đi, đng thi bit vn dng cc yu t đ trong giao tip ph

hp, hiu qu hn.

V quan đim bin son, nhm tc gi đc bit lu :

– Bm st mc tiu mn hc, đng thi to c hi cho HS c thin hng theo

hc cc ngnh Khoa hc X hi v Nhn vn c đc s chun b cn thit: c

nhng ni dung hc tp phn ho v đnh hng ngh nghip mt cch thit thc.

– Ch trng vic hnh thnh, pht trin nng lc v cc phm chất c bn da

trn cc yu cu nng cao k nng đc, vit cũng nh yu cu tp nghin cu, tp

ng dng tổng hp v sng to.

– Kt ni linh hot, hiu qu gia vic thc hin cc chuyn đ hc tp Ng vn

lp 11 (35 tit) vi dy hc đc, vit, ni v nghe theo SGK Ngữ văn 11 (105 tit)

trong nm hc, to hiu ng cng hởng tch cc.

Chng hn, kin thc v k nng Vit bo co nghin cứu v một hiện tưng t

nhin hoc x hội ở Bi 4; k nng Vit VB ngh lun v một tc phm văn hc hoc

tc phm nghệ thut (cc Bi 3, 5, 8); Vit VB ngh lun v một vn đ x hội trong

tc phm văn hc hoc tc phm nghệ thut (cc Bi 6, 7) đc tch lu khi thc

hnh vit theo quy trnh s đc kt ni, tch hp khi HS thc hin Chuyn đ 1 v

Chuyn đ 3. Tng t k nng đc hiu trong 9 bi hc SGK, nhất l đc VB thng

tin c tnh khoa hc (Bi 4), đc tch hp vi k nng đc hiu cc ng liu c tnh

khoa hc v ngn ng hc x hi.

2. ĐC ĐIM CU TRC SCH, CU TRC BI HC CHUYN Đ

2.1. V cu trúc sch

B sch bm st h thng YCCĐ (mc tiu) dy hc m Chng trnh Gio dc

phổ thng mn Ng vn 2018 đt ra đi vi cc chuyn đ hc tp Ng vn lp 11.

Sau Li ni đu, sch trnh by ba chuyn đ thit k thnh ba bi hc, thc hin

trong 33 tun (trung bnh mi tun 01 tit):

– Chuyn đ 1: TP NGHIÊN CU VÀ VIẾT BO CO VỀ MT VẤN ĐỀ

VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM (trong Chng trnh Gio dc phổ thng

mn Ng vn 2018 ghi k hiu: 11.1)

– Chuyn đ 2: TÌM HIỂU NGÔN NGỮ TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HI HIỆN

ĐẠI (trong Chng trnh Gio dc phổ thng mn Ng vn 2018 ghi k hiu: 11.2)

– Chuyn đ 3: ĐỌC, VIẾT VÀ GIỚI THIỆU VỀ MT TC GIẢ VĂN HỌC

(trong Chng trnh Gio dc phổ thng mn Ng vn 2018 ghi k hiu: 11.3) 2.2.

V cu trúc bi hc – chuyn đ

Tuỳ theo yu cu c th v ni dung phng php dy hc, mi chuyn đ hc

tp đc tổ chc thnh hai hoc ba phn ln. C th hnh dung cấu trc ni dung –

YCCĐ ba chuyn đ theo cc ma trn sau:

Ma trn Chuyn đ 1 (11.1)

Ni dung dy – hc

Yu cu cn đt (Mục tiu)

Phn th nht: Tm hiu yu cu v

cch thc nghin cu mt vn đ vn

hc trung đi Vit Nam

I. Đc ng liu tham

kho

II. Tm hiu yu cu của vic nghin

cu mt vấn đ vn hc trung đi Vit

Nam III. Tm hiu cch thc, quy trnh

thc hin nghin cu mt vấn đ vn

hc

trung đi Vit Nam

IV. Thc hnh

– Bit cc yu cu v cch thc nghin

cu mt vấn đ vn hc trung đi

Vit Nam. [1]

– Vn dng đc mt s hiu bit t

chuyn đ đ đc hiu v vn hc

trung đi Vit Nam. [3]

Phn th hai: Vit bo co nghin

cu mt vn đ vn hc trung đi

Vit Nam I. Tm hiu chung v cch

vit bo co nghin cu mt vấn đ

vn hc trung đi Vit Nam

II. Cch thc vit bo co nghin cu

mt vấn đ vn hc trung đi Vit Nam

III. Thc hnh

– Bit vit mt bo co nghin cu. [2]

– Vn dng đc mt s hiu bit t

chuyn đ đ vit v vn hc trung đi

Vit Nam. [3]

Phn th ba: Thuyt trnh mt vn

đ vn hc trung đi Vit Nam

I. Cch thc thuyt trnh gii thiu v

mt vấn đ vn hc trung đi

II. Thc hnh

Bit thuyt trnh mt vấn đ; bit

thuyt trnh mt vấn đ vn hc trung

đi Vit Nam. [4]

Ma trn Chuyn đ 2 (11.2)

Ni dung dy – hc

Yu cu cn đt (Mục tiu)

Phn th nht: Bn cht x hi – vn

ho ca ngn ng

I. Đc ng liu tham kho

II. Khi qut v bn chất x hi –

vn ho của ngn ng

III. Thc hnh

Hiu đc ngn ng l mt hin tng

x hi v l mt b phn cấu thnh của

vn ho. [1]

Phn th hai: Cc yu t mới ca

ngn ng – nhng đim tích cc v

hn ch

I. Đc ng liu tham kho

II. Khi qut v cc yu t mi của

ngn ng v nhng đim tch cc, hn

ch III. Thc hnh

Nhn bit v đnh gi đc cc yu t

mi của ngn ng trong đi sng x hi

đng đi. [2]

Phn th ba: Cch vn dụng yu t

mới ca ngn ng đng đi trong

giao tip I. Đc ng liu tham kho

II. Khi qut mt s yu cu, cch

thc vn dng yu t mi của ngn ng

đng đi trong giao tip

III. Thc hnh

Bit vn dng cc yu t mi của ngn

ng đng đi trong giao tip. [3]

Ma trn chuyn đ 3 (11.3)

Ni dung dy – hc

Yu cu cn đt (Mục tiu)

Phn th nht: Tm hiu s nghip

vn chng v phong cch ca mt

tc gi vn hc

I. Tm hiu cch đc v mt tc gi

vn hc II. Cm nang đc hiu tc gi

vn hc III. Thc hnh

– Nhn bit đc mt s đc đim nổi

bt v s nghip vn chng v phong

cch ngh thut của mt tc gi ln.

[1] – Bit cch đc mt tc gi vn hc

ln.

[2]

– Vn dng đc nhng hiu bit t

chuyn đ đ đc hiu mt tc gi vn

hc. [4]

Phn th hai: Vit bi giới thiu v

mt tc gi vn hc

I. Hng dn phn tch kiu VB

II. Cch vit bi gii thiu v mt tc

gi

vn hc

III. Thc hnh

– Bit cch vit bi gii thiu v mt

tc gi vn hc đ đc. [3]

– Vn dng đc nhng hiu bit t

chuyn đ đ vit v mt tc gi vn

hc.

[4]

Phn th ba: Thuyt trnh giới thiu

v mt tc gi vn hc

I. Cch thc thuyt trnh gii thiu v

mt tc gi vn hc II. Mt s đ thc

hnh

Bit thuyt trnh v mt tc gi vn

hc. [5]

H thng ng liu vn bn đc s dụng trong ba chuyn đ

Cc ng liu vn bn

Chuyn

đ

Trang

Truyện “Lục Vn Tin” và l tưng đo đức ca

nhn dn (L Tr Viễn)

6 – 9

Độc thoi nội tm trong “Truyện Kiu” (Trn Đnh

S)

11 – 14

Nhà th Phan Văn Tr và những bài th bt chin với

Tn Th Tưng (theo Đon L Giang)

22 – 27

Ngn ngữ là một hiện tưng x hội (theo Mai Ngc

Ch)

34 – 36

Ngn ngữ là nhn t cu thành, lưu truyn văn ho

(theo Vũ Đc Nghiu)

37 – 38

Th nào là từ mới ting Việt? (theo Phm Vn Tnh)

41 – 45

Ngn ngữ giới tr dưới gc nhn ca ngn ngữ hc

x hội (theo Nguyễn Vn Hip – Đng Th Hng)

48 – 53

Những kt hp “l ho” trong th ca (theo Hong

Kim Ngc)

54 – 56

S nghiệp th ca ca Xun Diệu (Nguyễn Vn Long)

60 – 61

Một s đc đim trong phong cch th Xun Diệu

trong phong trào Th mới (L Quang Hng)

62 – 64

Đc đim th văn Nguyn Đnh Chiu (Ngữ văn 11,

Nng cao, tp mt, Trn Đnh S – Tổng Chủ bin)

70 – 71

Đc li truyện ngn trào phng ca Nguyn Cng

Hoan (Nguyễn Đng Mnh)

72 – 74

Vi ba chuyn đ, cc nhim v hc tp đc xy dng theo nguyn tc gip

HS hiu thng qua thc hnh đc phn tch ng liu đ nm đc thao tc, quy trnh

(tp nghin cu, vit, thuyt trnh). Chuyn đ 11.1 v 11.3 c đủ cc yu cu cn

đt v ni dung hc tp gip HS pht trin c ba loi k nng đc hiu ng liu ngh

lun vn hc, vit bo co v vấn đ vn hc v v sng tc của mt tc gi.

Ring vi Chuyn đ 11.2, trn c sở hng dn HS đc hiu mt s ng liu

nghin cu ngn ng hc, thc hnh mt s bi tp, gip HS: hiu đc ngn ng

l mt hin tng x hi v l mt b phn cấu thnh của vn ho; nhn bit v

đnh gi đc cc yu t mi của ngn ng trong đi sng x hi đng đi, t đ,

bit vn dng cc yu t mi của ngn ng đng đi trong giao tip. H thng

biu bng v bi tp chuyn đ

Nhm h tr HS thc hnh, cc ni dung kin thc, cu hi bi tp đc thit

k theo tinh thn lm r cc thao tc trong đc hiu, thc hnh vit, ni v nghe. V

d Chuyn đ 11.1 s dng 9 biu bng:

Tn biu bng, bi tp chuyn đ 11.1

Trang

Bng so snh đi chiu đ ti v vấn đ nghin cu

Bng tổng hp ti liu t cc bi vit, cng trnh nghin cu lin

quan

Bng tổng hp ti liu t cc tc phm vn hc trung đi lin

quan

Phiu hc tp lp k hoch đ cng nghin cu

Mu ghi chp ti liu tm hiu vấn đ trong mt tc phm

Mu ghi chp ti liu tm hiu vấn đ trong nhiu tc phm

Bng hng dn lp danh mc ti liu tham kho trnh by theo

quy tc v hng dn của Hip hi Tm l Hoa Kỳ (The

American Psychological Association – APA)

Bng kim k nng vit bo co v mt vấn đ vn hc trung đi

Vit Nam

Bng kim k nng thuyt trnh v mt vấn đ vn hc trung đi

32 – 33

3. MỘT S LU  CHUNG V PHNG PHP DẠY HC

Chuyn đ hc tp trc đy hu nh chủ yu thc hin trong cc trng

chuyn, lp chn. Nay chuyn đ hc tp l ni dung hc tp bt buc đi vi HS ở

tất c cc trng Trung hc phổ thng (THPT) (“bt buc” ở đy l bt buc theo

thin hng la chn ngh nghip chuyn mn của ngi hc đ theo hc trng

hoc hc ln bc Đi hc, sau Đi hc). Do vy, khi tổ chc thc hin cc chuyn

đ hc tp, GV cn lu  mt s đim di đy:

Thứ nht: Hng dn HS thc hin cc YCCĐ c tnh nng cao đi vi cc hot

đng đc, vit, thuyt trnh, nhn xt phn bin,... trong cc chuyn đ hc tp. Cũng

l đc, vit, ni v nghe, nhng khng phi l s “ni di” cc hot đng đc, vit, ni

v nghe thng thng nh khi hc tp cc bi trong SGK.

Đc ở trong chuyn đ hc tp l đc su, đc k, đc c tnh nghin cu nhm

pht hin, khi qut vấn đ trong nghin cu, sng to. Chng hn, khi HS đc ng

liu tham kho v đc đim gi tr truyn Lục Vn Tin (Nguyễn Đnh Chiu) của

nh nghin cu L Tr Viễn, cn lu  HS: khng phi ch đ bit cch đc mt

trch đon theo th loi m quan trng l phi rt ra đc cch thc m nh nghin

cu đ thc hin cng vic nghin cu mt vấn đ vn hc dn gian nh th no (V

d: Ông đ đt ra cu hi nghin cu g, đ xem xt đi tng trn nhng phng

din no, đ thc hin cc thao tc g,... đ c đc cc nhn đnh kt lun trong bi

nghin cu của mnh).

Vit trong chuyn đ hc tp, khng phi l vit mt đon, mt bi vn theo đ

bi cho sẵn m l vit bo co kt qu nghin cu mt vấn đ vn hc c tnh khi

qut do bn thn HS tm ti, pht hin, l vit bo co nghin cu v mt vấn đ vn

hc trung đi, hoc v mt tc gi l nh vn ln,... Tất c đu đi hi ở HS c k

nng phi hp nhiu khu, nhiu thao tc phc tp trong quy trnh vit.

Hot đng ni v nghe cũng vy. Ni ở đy l thc hin bi thuyt trnh hon

chnh, c quy m v mt vấn đ/ đ ti khoa hc; nghe ở đy l nm bt ni dung

lun đim khoa hc, nghe v đa ra nhn xt, phn bin, gp  xc đng,... Đ cũng

đu l nhng nhim v hc tp c tnh nng cao r rt v YCCĐ so vi ni v nghe

trong cc bi hc theo SGK.

Thứ hai: Tổ chc cho HS luyn tp cc bi tp thc hnh t dễ đn kh, t c

th đn khi qut, t đn gin đn phc tp. Chng hn, vi Chuyn đ 11.1 v

11.3, hng dn HS thc hnh thao tc trc khi thc hnh tổng hp:

– Thc hnh tm kim vấn đ, xc đnh đ ti.

– Thc hnh thu thp, x l t liu .

– Thc hnh lp danh mc tham kho, cc biu mu, cc phiu hc tp.

– Thc hnh lp danh mc tham kho theo cc quy chun,...

Thứ ba: Trn lp, cn pht huy vai tr hng dn, nng lc th phm (khi cn)

của GV. GV cn dnh thi gian hng dn cn k, quan tm đng mc đn tng

nhm đi tng HS, to nhiu c hi cho HS thc hnh đc mở rng, vit ng dng

v thc hnh cc thao tc tp nghin cu, tp vit bo co, tp vit kch bn, tp

thuyt trnh, tp diễn xuất, tp phn bin/ tng tc ni v nghe,... HS d nhin

khng c cch no khc l phi tch cc, chủ đng trong thc hnh.

Tuy nhin, khng nn nhn danh yu cu hay nguyn tc “thc hnh” m giao

khon hn cc đ ti, nhim v hc tp cho HS v nh t my m thc hin; tri li,

bi hc chuyn đ trn lp cn th hin r vai tr v hot đng của c GV ln HS.

Trc v trong khi HS lm vic, GV cn theo st kp thi đa ra nhng hng dn,

h tr mt cch c th, rnh mch v cc thao tc hay quy trnh thc hin. Cng

khng nn bin tit hc chuyn đ thnh cc tit đ mt s HS hay mt vi nhm

HS trnh by, trnh diễn sn phm/ kt qu lm vic t pht (“t bin, t diễn”) của

mnh.

Thứ tư: Cc hot đng thc hnh trong hc tp chuyn đ đu l cc hot đng

c tnh chuyn mn, phc tp. V th, khng th k vng đt ra yu cu nhim v

qu cao vt ln trn mc “tp...”, “bit...”, “bc đu...” đi vi s đng HS trong

lp.

Thứ năm: V đnh gi kt qu hc tp, vi phn ln cc ni dung trng tm

trong tng chuyn đ, SGV đu c đa ra mu bng kim đ khng ch GV m c

HS cũng c c hi đnh gi v t đnh gi k nng sn phm của bn hay của mnh.

Tuy vy, nh đ ni, cn lu  ở mc chnh l “tp...”, “bit...”, “bc đu...” đi

vi s đng HS trong lp.

Thứ su: V thi gian, bi hc cc chuyn đ hc tp đu đc thit k nhm

trin khai thc hin trong nhiu tun: thi gian ấy đủ di đ ngấm v thấm cc tri

thc, miễn l GV ln đc k hoch dy hc kh c th hp vi thc t, đi tng

HS. V thi kho biu, tuỳ tnh hnh k hoch của mi trng, thy c trong tổ cn

thng nhất đng k lch dy hc tng chuyn đ sao cho ph hp. Chng hn, nu

khng tin ri đu mi tit mt tun, c th dn hai, ba tit vo mt buổi đ c hai,

ba tun dnh mt buổi dy hc chuyn đ.

4. CU TRC SCH GIO VIN V NHỮNG LU  TRONG VIỆC S

DỤNG SCH

4.1. Cu trúc sch gio vin

Cũng nh SGV Chuyn đ hc tp Ngữ văn 10, SGV Chuyn đ hc tp Ngữ

văn 11 đc thit k gm cc phn chnh:

Phn thứ nht: Mấy lu  chung v ni dung, phng php dy hc Chuyn đ

hc tp Ngữ văn 11

Phn thứ hai: Hng dn dy hc cc chuyn đ

Chuyn đ 11.1

Chuyn đ 11.2

Chuyn đ 11.3

4.2. Lu  trong cch s dụng sch

Nghin cu k ma trn YCCĐ trong s đi chiu vi h thng ni dung l thuyt

v thc hnh tng ng.

Coi trng v to điu kin cho HS thc hin cc nhim v hc tp, đc bit l yu

cu vn dng thc hnh.

Tch hp thc hnh đc VB, tp nghin cu vi vit bo co, son kch bn,

vit bi gii thiu v thuyt trnh/ diễn xuất,... tch hp nhim v hc tp chuyn đ

vi nhim v hc cc bi hc trong SGK Ngữ văn 11.

5. U ĐIM V TNH KH THI CA VIỆC THỰC HIỆN CC CHUYN Đ

HC TẬP TRONG BỘ SCH

C th khng đnh tnh kh thi v mt s u đim của b ti liu dy hc chuyn

đ hc tp ny nh sau:

5.1. Tính mục đích, hiu qu ca dy hc trong sch Chuyn đ hc tập

Ng vn 11, b sch Chân tri sng to đc xc đnh rt r rng

Đng nh đ xc đnh trong li ni đu:

– Hon thnh chuyn đ 1, chuyn đ 3, HS s bc đu bit nghin cu v vit

đc mt bo co nghin cu v mt vấn đ vn hc trung đi hay gii thiu s

nghip vn hc v phong cch ngh thut của mt tc gi.

– Hon thnh chuyn đ 2, HS c thm nhng tri thc, k nng đ nhn bit v

đnh gi v bn chất x hi của ngn ng; cc yu t mi của ngn ng trong đi

sng x hi đng đi, đng thi bit vn dng cc yu t đ trong giao tip ph

hp, hiu qu hn.

– Điu bất ng, th v l sau khi hon thnh cc chuyn đ, HS s nhn ra rng,

vic nghin cu mt vấn đ, gii thiu mt tc gi vn hc,... khng l vic qu

kh.

5.2. Cc chuyn đ đc kt ni hp lí, đúng hớng với h thng ni dung

lin quan trong cc bi hc  sch gio khoa Ng vn 11

V d, vic tp vit bo co nghin cu v mt vấn đ vn hc trung đi đc

kt ni vi nhim v hc tp phn vit trong Bi 4 (Vit bo co nghin cứu v một

hiện tưng t nhin hoc x hội); vic đc, vit bi gii thiu v mt tc gi vn hc

đc kt ni vi vic ni dung đc hiu v ni dung vit VB ngh lun v mt tc

phm vn hc hoc tc phm ngh thut ở cc Bi 3, 5, 8. Mt khc, cc chuyn đ

hc tp Ngữ văn 11 cũng đc son v thc hin theo tinh thn tip ni cc chuyn

đ hc tp Ngữ văn 11. Chng hn: Chuyn đ hc tp 11.1 kt ni vi Chuyn đ

hc tp 10.1; Chuyn đ hc tp 11.3 kt ni vi Chuyn đ hc tp 10.3,…

5.3. Sch dy hc chuyn đ theo nguyn tắc thc hnh, đc bit coi trng

tính thc tin, va sc ca cc nhim vụ hc tp trong tng chuyn đ

V d: Chuyn đ 11.2 c cc bi tp thc hnh ting Vit:

Bi tp 1

Tm nhng t ng mi xuất hin gn đy đc cấu to trn c sở cc t ng

sau: tr tuệ, tri thức, kinh t, đc khu, nhn to, thng minh, truyn hnh, ht bụi,

đồng hồ, r-bt, trc tuyn, dy hc, điện thoi. Gii thch  ngha của cc t ng

va tm đc. Bi tp 2

Trong ting Vit c nhng t ng đc cấu to theo m hnh: X + điện tử (nh

bo điện tử, thư điện tử,...). Hy tm thm nhng t ng mi đc cấu to theo m

hnh ny.

Bi tp 3

Tm thm t nhất mt m hnh cấu to cc t ng mi tng t m hnh ở bi

tp 2. Lit k nhng t ng mi đc cấu to t (cc) m hnh ny.

Đ vic luyn tp của HS c hiu qu hn, h thng bi tp thc hnh trong cc

chuyn đ đc xy dng theo hai cấp đ: a) thc hnh thao tc: b) thc hnh tổng

hp.

V d:  Phn thứ nht của Chuyn đ 11.1, bi tp 1 nhm gip HS tp thc

hnh thao tc: tp xc đnh vấn đ nghin cu; chun b cho bi tp 2 thc hnh

tổng hp lp k hoch nghin cu.

Cc bi tp cũng đc thc hin theo kiu tip ni tng phn đ đi đn hon tất.

V d: Tip ni gia hai bi tp thuc Phn thứ nht v Phn thứ hai (Chuyn đ

11.1.):

Bi tp 1 (Phn thứ nht)

Đc k ni dung thng tin trong bng sau:

Đ ti/ vn đ

nghin cu

Cu hi nghin cu

Gi thuyt nghin cu

Ho kh đi Trn

trong Hch tướng s

của Trn Quc Tuấn

v Thut hoài của

Phm Ngũ Lo.

C hay khng s tng đng gia

Hch tướng s của Trn Quc

Tuấn v Thut hoài của Phm

Ngũ Lo? Nu c th nhn t no

đ quy đnh s tng đng gia

hai tc phm vn rất khc nhau v

th loi ấy?

Chủ ngha yu nc

anh hng trong đi

sng dn tc thi Trn

đ thổi ho kh vo

tm hn con ngi v

vn hc.

Da vo tn đ ti/ vấn đ ở ct bn tri, cu hi v gi thuyt nghin cu c

th xc đnh nh ở cc ct bn phi, hy xc đnh cu hi v gi thuyt nghin cu

cho cc đ ti/ vấn đ:

– Dấu ấn tiu s của Nguyễn Đnh Chiu trong truyn th Lục Vn Tin;

– Thnh ng, tc ng, ca dao Vit Nam v đin tch, đin c Trung Hoa trong

Truyện Kiu của Nguyễn Du;

– Bt php miu t ni tm nhn vt của Nguyễn Du qua cc trch đon Trao

duyn, Thu Kiu hu rưu Hon Thư – Thc Sinh.

Bi tp 2 (Phn thứ nht)

Da vo mu ở trang 20, hy lp k hoch đ cng nghin cu cho mt trong

nhng vấn đ ở bi tp 1.

Bi tp 4 (Phn thứ hai)

 bi tp 2 (Phn th nhất Tm hiu yu cu và cch thức nghin cứu một vn

đ văn hc trung đi Việt Nam), bn đ lp k hoch nghin cu cho mt trong cc

vấn đ di đy:

– Dấu ấn tiu s của Nguyễn Đnh Chiu trong truyn th Lục Vn Tin.

– Đin tch, đin c trong Truyện Kiu của Nguyễn Du hoc Lục Vn Tin của

Nguyễn Đnh Chiu.

– Bt php miu t ni tm nhn vt của Nguyễn Du qua cc trch đon Trao

duyn, Thu Kiu hu rưu Hon Thư – Thc Sinh.

Da vo k hoch đ c, lp dn  chi tit cho mt trong ba vấn đ nu trn.

Cc bi tp đc thit k nh trn s to thnh mt chui hot đng tip ni v h

tr ln nhau gip HS rn luyn thc hnh c tnh h thng v hiu qu hn.

Chu trách nhim xut bn: Tổng

Gim đc HOÀNG LÊ BÁCH

Chu trách nhim ni dung:

Tổng biên tp PHẠM VĨNH THI

T chc và chu trách nhim bn tho

Phó Tổng biên tp NGUYỄN VĂN TÙNG

Gim đc Công ty CP Dch v xuất bn giáo dc Gia Đnh TRẦN THỊ KIM NHUNG

Biên tp ni dung: VÕ THỊ PHÚC HỒNG

Trình bày bìa: NGUYỄN MẠNH HÙNG

Thit k sách: NGUYỄN NGỌC ĐAN THANH

Sa bn in: VÕ THỊ PHÚC HỒNG

Ch bn: CÔNG TY CP DỊCH VỤ XUẤT BẢN GIÁO DỤC GIA ĐỊNH

Đa ch sch đin t và tp hun qua mng

- Sch đin t: nxbgd.vn/sachdientu

- Tp huấn online: nxbgd.vn/taphuan

Bn quyn thuc Nhà xut bn Giáo dục Vit Nam.

Tt c các phn ca nội dung cun sch này đu khng đưc sao chp, lưu trữ, chuyn th dưới

bt kì hình thức nào khi chưa c s cho phép bng văn bn ca Nhà xut bn Giáo dục Việt

Nam và Công ty c phn Dch vụ xut bn giáo dục Gia Đnh.

TÀI LIỆU BỒI DỠNG GIÁO VIÊN S DỤNG SÁCH GIÁO KHOA

MÔN NGỮ VN LP 11 (B

SÁCH CHÂN TRỜI SÁNG

TẠO)

Mã s:

In ................... bn, (QĐ ....) khổ 19 x 26,5 cm.

Đn v in: .................... đa ch ........

C sở in: .................... đa ch ........

S ĐKXB:

S QĐXB: .../QĐ- GD - HN ngy ... thng ... nm 20...

In xong và np lu chiu thng ... nm 20...

Mã s ISBN:

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/75

| | Tải xuống

Preview text:

NGUYỄN THÀNH THI (Chủ biên)
NGUYỄN THÀNH NGỌC BẢO – TRẦN LÊ DUY – ĐOÀN LÊ GIANG
PHAN THU HIỀN – DƯƠNG THỊ HỒNG HIẾU – PHẠM NGỌC LAN
TĂNG THỊ TUYẾT MAI – NGUYỄN THỊ HỒNG NAM
NGUYỄN THỊ NGỌC THUÝ – TRẦN LÊ HOA TRANH
ĐINH PHAN CẨM VÂN – PHAN THU VÂN
TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA môn
BỘ SÁCH CHÂN TRỜI SÁNG TẠO
(Tài liệu lưu hành nội bộ) 11 LỚP
NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC VIỆT NAM Lời nói đầu
Sách giáo khoa Ngữ văn 11 và sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời
sáng tạo được biên soạn trên tinh thần bám sát mục tiêu và hệ thống yêu cầu cần đạt được
quy định trong Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018.
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên sử dụng sách giáo khoa môn Ngữ văn lớp 11, cũng như
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên môn Ngữ văn lớp 10, được biên soạn nhằm làm rõ một số nội
dung trong việc triển khai hiện thực hoá Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn
2018, từ đó giúp các thầy, cô giáo sử dụng bộ sách trong giảng dạy một cách chủ động, sáng tạo, hiệu quả.
Phần I, tài liệu điểm lại một số nội dung chính về sách giáo khoa Ngữ văn 11: Quan
điểm biên soạn; Những điểm mới của sách giáo khoa; Cấu trúc sách và cấu trúc các bài
học; Phương pháp, phương tiện dạy học; Phương pháp kiểm tra đánh giá; Cấu trúc sách
giáo viên và những lưu ý trong việc sử dụng sách; Ưu điểm và tính khả thi của sách;...
Phần II, tài liệu trình bày các nội dung về sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 11: Mục
tiêu và quan điểm biên soạn các chuyên đề học tập; Đặc điểm cấu trúc sách, cấu trúc bài
học chuyên đề; Một số lưu ý chung về phương pháp dạy học; Cấu trúc sách giáo viên và
những lưu ý trong việc sử dụng sách; Ưu điểm và tính khả thi của việc thực hiện các
chuyên đề học tập trong bộ sách.
Hi vọng rằng, bộ tài liệu sẽ giúp quý thầy cô trong việc tìm hiểu sách giáo khoa Ngữ
văn 11, sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo, hiểu thêm về
chương trình Ngữ văn mới; từ đó, chủ động, sáng tạo trong việc tiếp cận và sử dụng bộ
sách nhằm triển khai thực hiện tốt Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể và Chương
trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn.
Kính chúc quý thầy cô thành công và có nhiều niềm vui trong năm học mới. Nhóm biên soạn
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTGDPT
Chương trình Giáo dục phổ thông GD & ĐT
Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh NXBGDVN
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông YCCĐ Yêu cầu cần đạt VB Văn bản Mục lục
PHẦN I: SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN 11
...........................................................................5 1. Quan điểm biên soạn sách giáo khoa
.................................................................................................5 2. Những điểm mới của sách giáo khoa
..................................................................................................9 3. Cấu trúc sách và cấu trúc các bài học
................................................................................................26 4. Phương pháp, biện pháp dạy học
.......................................................................................................32 5. Phương tiện dạy học
................................................................................................................................50 6. Phương pháp kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh
....................................................................51
7. Cấu trúc sách giáo viên và những điểm lưu ý trong việc sử dụng sách
...............................53
8. Ưu điểm và tính khả thi của sách giáo khoa Ngữ văn 11 trong việc thực hiện
mục tiêu của Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018
......................................54
PHẦN II: CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP NGỮ VĂN 11
...................................................................57 1. Mục tiêu và quan điểm biên soạn sách chuyên đề học tập
......................................................57 2. Đặc điểm cấu trúc sách, cấu trúc bài học chuyên đề
..................................................................58 3. Một số lưu ý chung về phương pháp dạy học
...............................................................................62
4. Cấu trúc sách giáo viên và những lưu ý trong việc sử dụng sách
..........................................63
5. Ưu điểm và tính khả thi của việc thực hiện các chuyên đề học tập trong bộ sách .........64
SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN 11
1. QUAN ĐIỂM BIÊN SOẠN SÁCH GIÁO KHOA
Sách giáo khoa (SGK) môn Ngữ văn lớp 11, bộ sách Chân trời sáng tạo, Nhà
xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) được biên soạn dựa trên các văn bản
(VB) pháp quy; các quan điểm dạy học Ngữ văn dưới ánh sáng của các lí thuyết dạy
học và lí thuyết tiếp nhận văn học hiện đại. Cụ thể:
1.1. Tuân thủ các văn bản pháp quy
– Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông được thể hiện qua Nghị quyết 29
ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới chương trình và SGK phổ thông của Quốc
hội: chuyển từ giáo dục chú trọng truyền thụ kiến thức sang giáo dục hình thành,
phát triển phẩm chất và năng lực cho người học.
– Chương trình Giáo dục phổ thông (CTGDPT) tổng thể và CTGDPT môn Ngữ
văn (Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD & ĐT), 2018).
– Bám sát các tiêu chuẩn SGK mới ban hành kèm theo Thông tư số 33/2017
ngày 22 tháng 12 năm 2017 của Bộ GD & ĐT.
1.2. Vận dụng các quan điểm dạy học hiện đại
1.2.1. Về vai trò của người học và người dạy
Sách Ngữ văn 11 được biên soạn dựa trên tinh thần các lí thuyết về học tập như:
học tập theo cơ chế “kiến tạo tri thức” (J. Pyaget), “kiến tạo xã hội” (Vygotski,
1978), học tập thông qua hoạt động quan sát và tự điều chỉnh hành vi (Bandura,
1977), học tập thông qua trải nghiệm (Kolb, 1984). Tinh thần chung của các lí thuyết nêu trên:
– Xem người học là chủ thể của quá trình kiến tạo tri thức và người dạy đóng
vai trò hỗ trợ trong quá trình ấy.
– Cho rằng năng lực của người học, về cơ bản, chỉ có thể hình thành, phát triển
thông qua việc thực hiện các nhiệm vụ học tập.
– Xem học tập là quá trình tương tạo1 đa chiều giữa người dạy với người học,
giữa người học với người học và giữa người học với môi trường xã hội.
Theo đó, SGK Ngữ văn 11 thiết kế các hoạt động và các nhiệm vụ học tập phù
hợp, tạo cho HS cơ hội trải nghiệm việc đọc, viết, nói và nghe,... dựa trên những
chủ điểm phù hợp với lứa tuổi. Qua đó, HS kiến tạo tri thức cho bản thân, phát triển
1 Tương tạo (transaction): khác với tương tác (interaction)...
các phẩm chất chủ yếu, các năng lực chung và năng lực đặc thù mà chương trình yêu cầu.
Trong vai trò là chủ thể học tập, HS được tạo cơ hội tham gia vào quá trình đánh giá
kết quả học tập của bản thân thông qua việc thực hiện các bảng kiểm kĩ năng đọc,
viết, nói và nghe mà sách đã thiết kế.
1.2.2. Về dạy học đọc, viết, nói và nghe theo tinh thần tích hợp
1.2.2.1. Dạy – học đọc
Việc hướng dẫn HS thực hiện các hoạt động đọc hiểu các loại VB, nhất là VB
văn học, trong SGK Ngữ văn 11 dựa trên thành tựu nghiên cứu hiện đại về lí luận
văn học cũng như lí thuyết và kinh nghiệm dạy đọc hiểu từ các nền giáo dục phát triển. Chẳng hạn:
– Lí thuyết về thể loại lời nói và giao tiếp theo sơ đồ thể loại, lí thuyết hiện đại về VB, liên VB,...
– Lí thuyết về tiếp nhận văn học (phê bình hồi ứng, mĩ học tiếp nhận) và xử lí VB.
– Lí thuyết về đọc hiểu, dạy học đọc hiểu trong nhà trường đề cao quá trình trải
nghiệm và các hoạt động tương tạo nơi người đọc của Rosenblatt và một số nhà
nghiên cứu giáo dục khác.
Với tư cách là những người đọc “chủ động” trong tiếp nhận, khi tham dự vào
“cấu trúc mời gọi” của VB văn học, người đọc luôn cần sử dụng các kĩ năng đọc
như: theo dõi, dự đoán, liên hệ, đọc lướt, tưởng tượng, suy luận, tóm tắt, khái quát
hoá, đánh giá,... để xử lí VB. Như thế, việc tạo cơ hội cho HS rèn luyện các kĩ năng
vừa nêu để xử lí VB này là hết sức cần thiết.
Xuất phát từ các quan điểm trên, SGK Ngữ văn 11 thiết kế việc dạy học đọc
hiểu mỗi bài học theo một cụm ngữ liệu, với các tri thức công cụ về đọc hiểu loại
VB1/ thể loại2 văn học dựa trên một hệ thống câu hỏi đọc hiểu bám sát mục tiêu (yêu
cầu cần đạt (YCCĐ)) đọc hiểu của chương trình. Hệ thống các câu hỏi này hướng
dẫn HS thực hành đọc theo ba giai đoạn: Trước khi đọc (SGK cấp Trung học cơ sở
(THCS) gọi là Chuẩn bị đọc), Đọc VB (SGK cấp THCS gọi là Trải nghiệm cùng
VB) và Sau khi đọc (SGK cấp THCS gọi là Suy ngẫm và phản hồi).
Theo đó, các câu hỏi ở mục Trước khi đọc có tác dụng kích hoạt tri thức nền,
huy động vốn sống và trải nghiệm đã có, chuẩn bị tâm thế, khơi gợi hứng thú của
1 Loại VB: như VB văn học, VB nghị luận, VB thông tin.
2 Thể loại: như thơ, truyện, kí, kịch (và thể, tức tiểu thể loại như: thần thoại, truyền thuyết, sử thi,
truyện đồng thoại, truyện trinh thám, hồi kí, du kí, bi kịch, hài kịch,... thể thơ lục bát, song thất lục
bát, thơ tự do, thơ Hai-cư,...).
HS,... Các câu hỏi ở mục Đọc VB (trong các box theo dõi, suy luận, dự đoán,...)
hướng dẫn HS trực tiếp đọc, thâm nhập VB, kiến tạo tri thức từ VB hiệu quả hơn.
Các câu hỏi ở mục Sau khi đọc (theo ba mức độ: nhận biết; phân tích, suy luận;
đánh giá, vận dụng) giúp HS tìm hiểu phân tích nội dung, hình thức, kết nối chi tiết,
bộ phận trong tính chỉnh thể của VB, đánh giá ý nghĩa, tác động của VB,... theo các
YCCĐ, quy định CTGDPT môn Ngữ văn. Đặc biệt, yêu cầu của các hoạt động Sau
khi đọc hướng đến mục tiêu phát triển kĩ năng đọc sâu, đọc kĩ VB theo đặc trưng
của từng loại/ thể loại VB ở HS.
1.2.2.2. Dạy – học viết
Để dạy viết hiệu quả, quý thầy cô cần lưu ý một số điểm dưới đây:
– Viết không chỉ đơn giản là tạo ra một sản phẩm chung chung. Trái lại, viết là
tạo lập một sản phẩm giao tiếp. Ở đó, người viết thực hiện hành vi giao tiếp theo
một “sơ đồ thể loại”, vận dụng quy cách của một kiểu VB nào đó khi tạo lập VB,
nhằm đạt được một hiệu quả giao tiếp cụ thể.
– Trong lí luận dạy viết, nhiều nhà nghiên cứu cũng coi kiểu/ loại VB như một
kiểu phương tiện giao tiếp xã hội, thể hiện những nguyên tắc giao tiếp, đặc điểm
văn hoá của một cộng đồng được các thành viên trong cộng đồng chấp nhận. Điều
này cũng có nghĩa là để kiến tạo mỗi kiểu loại VB, người viết phải có những loại
kiến thức và kĩ năng liên quan đến kiểu loại VB ấy.
– SGK Ngữ văn 11 thiết kế việc dạy học viết các kiểu VB mà chương trình quy
định theo các quan điểm nêu trên và theo hai hướng tiếp cận dạy học viết hiện đại:
dạy học viết theo mô hình cấu trúc kiểu VB và theo quy trình viết.
Một mặt, theo mô hình cấu trúc kiểu VB, SGK cung cấp một sơ đồ giản lược
các đặc điểm chính của VB, kèm theo một hoặc hai VB trực quan (ngữ liệu đọc
tham khảo như một “hình mẫu” về kiểu bài) thể hiện tương đối rõ các đặc điểm ấy.
GV dựa vào đó để hướng dẫn HS đọc, quan sát, phân tích cấu trúc, đặc điểm kiểu
VB cũng như thao tác thực hiện bài viết.
Mặt khác, SGK cũng đặc biệt coi trọng việc hướng dẫn HS thực hành viết theo
quy trình. Theo đó, một quy trình chung sẽ được thực hiện lặp lại với nhiều kiểu
bài, nhằm thông qua thói quen mà tạo sự thuần thục ở HS.
Cụ thể, SGK hướng dẫn HS thực hiện viết theo quy trình 4 bước: 1. Chuẩn bị viết;
2. Tìm ý, lập dàn ý; 3. Viết bài; 4. Xem lại và chỉnh sửa.
1.2.2.3. Dạy – học nói và nghe
Việc dạy nói và nghe có một số điểm khác biệt đáng lưu ý so với dạy viết và đọc:
– Nếu như viết và đọc là các hành vi giao tiếp gián tiếp thì nói và nghe là các
hành vi giao tiếp trực tiếp (face to face) trong học tập và sinh hoạt. Nói (cùng với
viết) là cách tạo lập lời nói (hay VB) thể hiện ý tưởng trong giao tiếp với người
khác. Nghe (cùng với đọc) là cách tiếp nhận thông tin để hiểu VB, lời nói và hiểu người khác.
Vì là giao tiếp trực tiếp, cùng với việc sử dụng lời nói (ngôn ngữ), cả người nói lẫn
người nghe còn có thể tận dụng cử chỉ, điệu bộ, ánh mắt,... (ngôn ngữ cơ thể).
– Tuy nhiên, yêu cầu tương tác kịp thời, hồi đáp nhanh nhạy đòi hỏi nhữngkĩ
năng giao tiếp có phần khác với giao tiếp thông qua viết và đọc. Chẳng hạn, để
tương tác hiệu quả, đôi bên cần có cả kĩ năng nói lẫn kĩ năng nghe; đôi bên phải
tuân thủ nguyên tắc luân phiên lượt lời, sự đổi vai trong khi nói và nghe (hội thoại).
Điều này cho thấy: trong dạy học, kĩ năng nói không thể được dạy tách rời kĩ năng
nghe và ngược lại. Do đó, CTGDPT môn Ngữ văn 2018 không chỉ quy định YCCĐ
về nói, YCCĐ về nghe mà còn quy định cả YCCĐ về nói – nghe tương tác.
– Việc phát triển kĩ năng nói gắn liền với các điều kiện: sự hiểu biết về các
phương tiện ngôn ngữ; cách phối hợp các hành vi, cử chỉ phi ngôn ngữ; độ nhạy bén
trong từng hoàn cảnh giao tiếp,... Do đó, bên cạnh việc hướng dẫn luyện tập các kĩ
năng sử dụng tiếng Việt, nhà sư phạm cần tạo cơ hội để HS rèn luyện các kĩ năng
liên quan đến việc phân tích, xử lí các nhân tố của hoàn cảnh giao tiếp, giúp cho
việc giao tiếp (nói và nghe) hiệu quả.
Theo đó, SGK Ngữ văn 11 thiết kế các hoạt động nói, trình bày về một đề tài
trong các bài học theo quy trình chung: 1. Chuẩn bị nói (gồm: xác định đề tài, mục
đích, người nghe, không gian và thời gian nói; tìm ý, lập dàn ý; luyện tập); 2. Trình
bày bài nói; 3. Trao đổi, đánh giá. Đó là quy trình được lặp đi lặp lại với mục tiêu
hình thành kĩ năng nói – nghe trong giao tiếp, hợp tác; đồng thời phát triển năng lực
tư duy, khả năng tự kiểm soát hành vi, nhận thức, thái độ của bản thân trong giao tiếp.
– Việc phát triển kĩ năng nghe về cơ bản được kết hợp với việc phát triển kĩ
năng nói, bởi đây là hai loại kĩ năng không tách rời nhau mà thường phải phát triển
đồng thời. Tuy nhiên, để hình thành kĩ năng nghe, HS cũng cần được cung cấp một
số tri thức giản yếu cũng như hướng dẫn một số kĩ năng thao tác chuyên biệt về
nghe như: chuẩn bị tâm thế trước khi nghe (Chuẩn bị nghe), cách lắng nghe và ghi
chép trong khi nghe (Lắng nghe và ghi chép), cách nêu câu hỏi và phản hồi sau khi
nghe (Trao đổi, đánh giá),... Do đó, một mặt, SGK Ngữ văn 11 thiết kế kết hợp dạy
học nghe với dạy học nói trong hầu hết các bài học, mặt khác cũng tách nội dung
dạy học nghe riêng ở một số bài nhằm tạo điều kiện để HS được rèn luyện riêng các
kĩ năng về nghe như vừa nêu. Ở Bài 1 (Nắm bắt nội dung thuyết trình và quan điểm
của người nói; nhận xét, đánh giá, đặt câu hỏi về bài thuyết trình) và Bài 8 (Nghe
và phản hồi về bài giới thiệu một tác phẩm văn học hoặc tác phẩm nghệ thuật), việc
dạy học nghe được tách riêng sau khi dạy học nói là thiết kế theo tinh thần này.
1.2.2.4. Nguyên tắc tích hợp
Trên nền tảng dạy đọc hiểu VB theo thể loại tích hợp với chủ điểm, dạy đọc
tích hợp với dạy viết, SGK Ngữ văn 11 (bộ sách Chân trời sáng tạo) cũng tận dụng
triệt để tinh thần tích hợp dạy đọc với dạy tiếng Việt, dạy đọc với viết, dạy viết với
dạy nói và nghe. Đây là xu hướng ưu việt và tất yếu của giáo dục hiện đại. Trong
bối cảnh mà số lượng kiến thức của nhân loại gia tăng nhanh chóng, vô tận, nhà
giáo dục không thể và không nên chạy đua về lượng mà cần chú trọng về chất, về
loại và về kĩ năng. Việc dạy đọc hiểu theo thể loại, dạy viết theo kiểu bài, dạy nói
và nghe theo loại/ nhóm vấn đề; tích hợp dạy đọc với tiếng Việt, với viết, tích hợp
dạy viết với nói và nghe;... theo tinh thần của bộ sách, có thể xem là những lựa chọn
khả thi và triển vọng.
1.3. Cách vận dụng của nhóm biên soạn
Quan điểm được nhóm biên soạn quán triệt trong khi biên soạn bộ sách là:
– Bám sát mục tiêu phát triển năng lực, đáp ứng hệ thống YCCĐ của
CTGDPT môn Ngữ văn 2018.
– Tích hợp dạy đọc hiểu theo thể loại và theo chủ điểm, tích hợp dạy đọc với
dạy tiếng Việt, dạy đọc với viết, nói và nghe.
– Tuyển chọn ngữ liệu và tổ chức dạy học đọc hiểu theo cụm VB.
– Hỗ trợ HS tự học, khơi gợi hứng thú cho người học.
2. NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA SÁCH GIÁO KHOA
Do bám sát Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018, SGK Ngữ
văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo, có nhiều điểm mới so với SGK hiện hành về
mục tiêu bài học, quan điểm và phương thức thực hiện việc dạy học tích hợp, cách
kết nối nội dung dạy học, cách thiết kế các nhiệm vụ học tập,...
2.1. Bám sát việc đáp ứng các yêu cầu cần đạt của chương trình
Mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực mà CTGDPT tổng thể (Bộ GD &
ĐT, 2018) và CTGDPT môn Ngữ văn (Bộ GD & ĐT, 2018) đã được cụ thể hoá
bằng một hệ thống các YCCĐ về đọc, viết, nói và nghe nhằm phát triển năng lực
ngôn ngữ (giao tiếp) và năng lực văn học, đồng thời, phát triển ở HS các phẩm chất
cơ bản. SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo xem việc bám sát mục tiêu và
giúp HS đáp ứng được tất cả các YCCĐ là nguyên tắc cao nhất.
Các YCCĐ được thể hiện bằng những động từ chỉ những hành động mà HS có
thể thực hiện, đồng thời, GV có thể đo được mức độ thực hiện các hành động đó.
Ví dụ: Sau khi học xong Bài 1. Thông điệp từ thiên nhiên, bên cạnh việc hình
thành, phát triển phẩm chất: “Biết yêu quý và có ý thức gìn giữ vẻ đẹp của thiên
nhiên”, HS cần đạt các yêu cầu về kĩ năng như sau:
YÊU CẦU CẦN ĐẠT
• Nhận biết và phân tích được sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình trong tuỳ b t, tản văn.
• Phân tích và đánh giá được chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đ o, thông điệp mà tác
giả muốn g i đến người đ c; phát hiện được các giá trị văn hoá, triết lí nhân sinh.
• Nhận biết và phân tích được một số đặc điểm bản của ngôn ngữ văn tính đa nghĩa
của ngôn trong tác phẩm văn phân tích được ý nghĩa hay tác động của văn bản
văn h c trong việc làm thay đổi suy nghĩ, tình cảm, cách nhìn và cách thưởng thức,
đánh giá của cá nhân đối với văn h c và cuộc sống.
• Giải thích được nghĩa của t .
• Viết được bài thuyết minh có lồng ghép một hay nhiều yếu tố như: miêu tả, tự sự,
biểu cảm, nghị luận.
• Biết giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật theo lựa ch n cá nhân (tác phẩm văn h c, tác
phẩm điện ảnh, âm nh c, hội ho ).
• N m b t nội dung thuyết trình và quan điểm của người nói; nêu được nhận xét, đánh
giá về nội dung và cách thức thuyết trình; biết đặt câu hỏi về những điểm c n làm rõ.
• Biết yêu quý và có ý thức gìn giữ vẻ đẹp của thiên nhiên.
YCCĐ của bài học có vai trò:
– Định hướng kết quả mà người biên soạn sách cần bám vào để giúp HS đạt được YCCĐ.
– Là căn cứ để đánh giá HS.
– Là căn cứ để GV thực hiện các phương pháp dạy học, tổ chức các hoạt động
dạy học sao cho giúp HS đạt được yêu cầu (không nâng cao cũng không hạ thấp
yêu cầu). Mọi hoạt động dạy học đều phải được thiết kế dựa trên YCCĐ của bài học.
Tuy nhiên, hệ thống YCCĐ mà chương trình yêu cầu khá đa dạng, nhiều nhóm,
nhiều cấp độ, có quan hệ tương hỗ phức tạp với nhau. Thực hiện tốt YCCĐ này là
điều kiện thực hiện tốt YCCĐ khác và ngược lại. Nếu bỏ sót một YCCĐ hay một
chi tiết, bộ phận của một YCCĐ nào đó sẽ rất tai hại và sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu chung.
Nhằm bảo đảm tính bao quát và kiểm soát được hệ thống YCCĐ, nhóm biên
soạn phải xây dựng ma trận chung cho từng tập sách và từng bài học. Chỉ riêng với
việc đọc hiểu hai VB chính trong từng chủ điểm – bài học, các YCCĐ lớn đã phải
được phân bố một cách hợp lí và đầy đủ.
Ví dụ: Ở Bài 9. Những chân trời kí ức, VB 1 có 7 câu hỏi sau khi đọc: 1.
Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể trong VB. 2.
Theo bạn, câu chuyện này có ý nghĩa như thế nào trong việc thực hiện ý
đồ, mục đích viết tác phẩm Tuấn – chàng trai nước Việt của Nguyễn Vỹ? 3.
Tìm hiểu về cuộc đời, con người của cụ Phan Bội Châu, lưu ý các sự
kiện, tư liệu có liên quan trực tiếp đến đoạn trích Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội
Châu ở Bến Ngự. Từ đó, liệt kê một số sự việc, chi tiết phi hư cấu (thành phần xác
định) và hư cấu (thành phần không xác định). Có thể dùng mẫu bảng dưới đây (làm vào vở): Thành phần
Thành phần không
Sự việc, chi tiết xác định (không
xác định (có thể
được hư cấu) hư cấu)
Ví dụ: Cụ Phan Bội Châu và việc cụ bị X
thực dân Pháp giam lỏng ở Huế.
Ví dụ: Cảm nhận của nhân vật Tuấn
khi gặp cụ Phan Bội Châu: “Trông cụ
không khác nào một vị tiên lão da mặt X
hồng hào, đang bước thung dung ở dưới bóng cây.” ... 4.
Nêu tác dụng của việc kết hợp giữa phi hư cấu với hư cấu trong VB. 5.
Nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ được miêu tả qua ngôi kể
nào và điểm nhìn của ai? Ngôi kể và điểm nhìn ấy có ưu thế gì so với việc sử dụng
các ngôi kể, điểm nhìn khác? 6.
Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và ngôi nhà tranh của cụ ở Bến
Ngự được miêu tả trong VB là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” hay không? Vì sao? 7.
Từ việc đọc hiểu đoạn trích, bạn hãy nêu một số lưu ý về cách đọc VB
thuộc thể loại truyện kí.
VB 2 có các câu hỏi và bài tập sáng tạo: 1.
Tóm tắt nội dung của VB. 2.
Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pê-
xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động như thế nào đến Pê-xcốp? Bạn có
nhận xét gì về cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện này? 3.
Bạn hiểu thế nào về phần “thú”, phần “người” và cuộc tranh đấu giữa
hai phần này trong quan niệm của Pê-xcốp? Cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn trong
VB đã có tác dụng gì trong việc thể hiện cuộc đấu tranh ấy? 4.
Chỉ ra một số điểm khác nhau về nội dung và hình thức nghệ thuật giữa
hai phần VB trước và sau câu “Tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn
tuổi”. Những khác biệt như vậy có làm mất đi sự thống nhất trong tính chỉnh thể
của tác phẩm không? Vì sao? 5.
Phân tích một số chi tiết trong VB cho thấy nhận thức của tác giả tại thời
điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm
khác biệt. Giải thích lí do của sự khác biệt ấy. 6.
Phân tích một số chi tiết để làm rõ ý nghĩa của những trải nghiệm thực
tế đời sống và tầm quan trọng của việc tự học qua sách đối với nhân vật Pê-xcốp.
* Bài tập sáng tạo: Hãy viết về một cuốn sách hoặc một tác phẩm nghệ thuật góp
phần thay đổi suy nghĩ của bạn trong đoạn văn khoảng 200 chữ.
Đối chiếu với các YCCĐ (mục tiêu bài học), ta có ma trận dưới đây cho cả hai VB (Bảng 1):
Bảng 1. Ma trận yêu cầu cần đạt và hệ thống câu hỏi đọc hiểu hai văn
bản truyện – truyện kí: Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến
Ngự (VB 1) – Tôi đã học tập như thế nào? (VB 2)
Yêu cầu cần đạt (Mục tiêu)
Các câu hỏi VB 1 Các câu hỏi VB 2
Nhận biết và phân tích được sự kết hợp
giữa hư cấu và phi hư cấu trong truyện kí [1]: câu 3, 4 [1]: câu 5
– truyện có yếu tố kí. [1]
Phân tích được các chi tiết tiêu biểu, đề
tài, câu chuyện, sự kiện, nhân vật và mối
quan hệ của chúng trong tính chỉnh thể [2]: câu 5, 6 [2]: câu 1, 2, 3, 4 của tác phẩm. [2]
Nhận xét được những chi tiết quan trọng [3]: câu 1, 2, 5 [3]: câu 3, 4
trong việc thể hiện nội dung VB. [3]
Đặc điểm thể loại và cách đọc truyện – [4]: câu 6, bài [4]: câu 7 truyện kí. [4] tập sáng tạo
1. Câu chuyện và ý nghĩa của nó trong tác phẩm: 1, 2.
2. Hư cấu, phi hư cấu: 3, 4.
3. Nhân vật Phan Bội Châu: 5, 6.
4. Đặc điểm chung của truyện kí: 7.
Câu 3: Yêu cầu: Liệt kê một số sự việc, chi tiết phi hư cấu (thành phần xác định)
và hư cấu (thành phần không xác định), theo mẫu bảng gợi ý.
GV: Ý 1. Lưu ý một số điểm:
– Cuộc đời và con người thật của cụ Phan Bội Châu liên quan đến những năm
tháng cụ bị thực dân Pháp giam lỏng ở Huế; tình cảm của nhân dân ba miền, của
thanh niên, HS dành cho cụ và ngôi nhà tranh ba gian của cụ ở Bến Ngự;
– Những gì liên quan đến cụ Phan đều có thể xem là “chứng tích của thời đại”.
Ý 2. Liệt kê vào bảng một số chi tiết thuộc hai loại thành phần xác định (phi hư
cấu) và không xác định (hư cấu) trong đoạn trích.
Bước 1: Yêu cầu HS nêu cách nhận biết yếu tố phi hư cấu, hư cấu trong truyện
kí; nêu một ví dụ về phi hư cấu, một ví dụ về hư cấu.
Bước 2: Nêu và giải thích nhiệm vụ thực hiện bài tập của HS; phân nhóm lẻ,
chẵn; giao nhiệm vụ tìm đánh dấu nhanh lên bảng trộn lẫn.
Bước 3: Đưa đáp án (sau khi HS thực hiện) cho HS đối chiếu.
Bước 4: Yêu cầu HS rút kinh nghiệm cách xác định mỗi loại yếu tố.
HS: Thực hiện theo điều hành của GV. Bước Giáo viên Học sinh
Nhận nhiệm vụ, nêu ví dụ.
Yêu cầu HS nêu cách nhận biết yếu
tố phi hư cấu, hư cấu trong truyện 1
kí; nêu một ví dụ về phi hư cấu, một ví dụ về hư cấu.
– Nhận nhiệm vụ, thực hiện bài tập
Nêu và giải thích nhiệm vụ thực theo nhóm lẻ, chẵn.
hiện bài tập của HS; phân nhóm lẻ, 2
– Trình bày sản phẩm.
chẵn; giao nhiệm vụ tìm đánh dấu
nhanh lên bảng trộn lẫn.
Đưa đáp án tham khảo.
Đối chiếu sản phẩm với đáp án tham 3 khảo.
Yêu cầu HS rút kinh nghiệm cách Cá nhân rút kinh nghiệm (căn cứ
xác định mỗi loại yếu tố.
vào thành phần xác định và thành 4
phần không xác định để xác định
yếu tố phi hư cấu và hư cấu).
Các bước tiếp theo (xem bảng tóm tắt sau đây): Bước Giáo viên Học sinh 1
Nêu câu hỏi phụ yêu cầu HS ôn lại Nhận nhiệm vụ, nhắc lại kiến thức.
sự khác biệt về ngôi kể, điểm nhìn. 2
Dùng hình vẽ, giải thích nhanh.
HS nhận diện ngôi kể (ngôi thứ ba)
và điểm nhìn của Tuấn trong VB. 3
Nêu câu hỏi về ưu thế của ngôi kể, HS suy nghĩ/ thảo luận và đưa ra câu
điểm nhìn mà tác giả đã sử dụng trả lời.
trong VB và trong tác phẩm Tuấn –
chàng trai nước Việt. 4
GV liên hệ với đặc điểm và cách sử
dụng ngôi kể, điểm nhìn thường gặp trong truyện kí.
2.2. Tích hợp triệt để ở nhiều cấp độ
Một điểm mới nổi bật của SGK Ngữ văn 11, cũng như của SGK Ngữ văn 10, bộ
sách Chân trời sáng tạo là sự tích hợp về kĩ năng và tích hợp về nội dung dạy học.
Cụ thể là: Tích hợp dạy học đọc VB theo loại/ thể loại với dạy học theo chủ điểm;
Tích hợp dạy học các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe; Tích hợp dạy học đọc viết với tiếng Việt.
2.2.1. Tích hợp dạy học đọc văn bản theo loại/ thể loại với dạy học theo chủ điểm (xem Bảng 2)
Bảng 2. Tích hợp dạy đọc theo thể loại (hoặc tác giả Nguyễn Du)
với dạy đọc theo chủ điểm Bài Chủ điểm Thể loại
Văn bản (ngữ liệu)
– Ai đã đặt tên cho dòng sông?– Thông điệp từ Cõi lá 1 tuỳ bút, tản văn thiên nhiên
– Trăng sáng trên đầm sen
– Một cây bút và một quyển sách
có thể thay đổi thế giới
– Người trẻ và những hành trang Hành trang vào 2 VB nghị luận vào thế kỉ XXI tương lai
– Hình tượng con người chinh
phục thế giới trong “Ông già và biển cả”
– Lời tiễn dặn 3
Khát khao đoàn tụ truyện thơ
– Tú Uyên gặp Giáng Kiều
– Thị Kính nuôi con cho Thị Mầu
– Sơn Đoòng – thế giới chỉ có Nét đẹp của một 4
văn hoá và cảnh VB thông tin
– Đồ gốm gia dụng của người quan
Việt– Cung đường của kí ức, hiện tại và tương lai
– Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài Băn khoăn tìm lẽ
– Sống hay không sống – đó là 5 bi kịch sống vấn đề
– Âm mưu và tình yêu – Chiều sương
Sống với biển rừng 6 truyện ngắn
– Muối của rừng bao la
– Kiến và người – Trao duyên Những điều
truyện thơ Nôm – Độc “Tiểu Thanh kí” 7 trông thấy và Nguyễn Du
– Thuý Kiều hầu rượu Hoạn Thư và Thúc Sinh – Nguyệt cầm
Cái tôi – thế giới thơ (có yếu tố 8 – độc đá Thời gian o tượng trưng) – Gai
– Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội
Những chân trời truyện – truyện Châu ở Bến Ngự 9 kí ức kí
– Tôi đã học tập như thế nào?
– Xà bông “Con Vịt”
Mục đích của việc dạy học đọc hiểu theo thể loại với chủ điểm là để tăng cường
kết hợp đọc hiểu các yếu tố hình thức loại thể của VB với nội dung các VB trong sự
kết nối chủ điểm, giúp HS vừa biết cách đọc các VB theo thể loại, vừa rèn luyện kĩ
năng nhận thức thiên nhiên, nhận thức xã hội, nhận thức bản thân.
2.2.2. Tích hợp các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe
Tích hợp các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe được thể hiện trong tất cả các bài
học ở những mức độ khác nhau, bao gồm tích hợp kĩ năng đọc và kĩ năng viết, kĩ
năng viết và nói – nghe.
2.2.2.1. Tích hợp kĩ năng đọc và kĩ năng viết
Tích hợp đọc và viết cũng được thể hiện trong phần lớn các bài. Bảng tổng hợp
dưới đây thể hiện rõ điều này (xem Bảng 3):
Bảng 3. Tích hợp dạy – học đọc với dạy – học viết Bài Đọc Viết
Viết VB thuyết minh (về một quy
Đọc hiểu tác phẩm văn học: tuỳ trình) có lồng ghép một hay nhiều yếu 1 bút, tản văn
tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận.
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã 2
Đọc hiểu VB nghị luận hội.
Viết VB nghị luận về một tác phẩm 3
Đọc hiểu truyện thơ
văn học (truyện thơ) hoặc một tác
phẩm nghệ thuật (bài hát).
Đọc hiểu VB thông tin (về tự Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề 4
nhiên, xã hội có nội dung khoa tự nhiên hoặc xã hội. học)
Viết VB nghị luận về một tác phẩm 5 Đọc hiểu VB bi kịch
văn học (kịch bản văn học) hoặc tác
phẩm nghệ thuật (bộ phim).
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã 6
Đọc hiểu VB truyện ngắn
hội trong tác phẩm văn học. Đọ
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã
c tác phẩm của Nguyễn Du 7
hội trong tác phẩm nghệ thuật hoặc
(Truyện Kiều, thơ chữ Hán) tác phẩm văn học. Đọ
Viết VB nghị luận về một tác phẩm
c hiểu thơ trữ tình có yếu tố 8
văn học (bài thơ) hoặc tác phẩm nghệ tượng trưng
thuật (bức tranh, pho tượng).
Viết VB thuyết minh (về một đối
tượng) có lồng ghép một hay nhiều 9
Đọc hiểu VB truyện – truyện kí
yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận.
Mục đích của việc tích hợp dạy học đọc với dạy học viết là để HS phát triển
đồng thời hai loại kĩ năng chủ yếu liên quan đến tiếp nhận VB và tạo lập VB, phát
huy tính chất tương tạo (transaction) tự nhiên giữa đọc và viết.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng đọc nhiều sẽ có tác động tốt đến kĩ năng viết.
Vì thế, mục đích của việc tích hợp đọc và viết cùng kiểu loại VB là giúp HS có thể
vận dụng những hiểu biết về kiểu loại VB (hình thức thể hiện và phong cách ngôn
ngữ) mà HS đã học trong giờ đọc hiểu để tạo lập VB cùng kiểu loại.
Việc tích hợp đọc và viết còn thể hiện ở một cấp độ nhỏ hơn là viết ngắn trong
quá trình đọc (Từ đọc đến viết), qua việc GV hướng dẫn HS thực hiện các phiếu học
tập, vẽ sơ đồ, viết nhật kí đọc sách,... Hoạt động này giúp HS ghi nhớ những gì đã
học lâu hơn, vì quá trình viết là quá trình HS phải định hình suy nghĩ của mình và
thể hiện bằng ngôn từ. Những sản phẩm viết ngắn này sẽ được lưu giữ trong hồ sơ
học tập của HS để các em nhìn lại chính sản phẩm của mình, tự đánh giá. Qua các
sản phẩm đó, GV cũng đánh giá được thái độ học tập, mức độ nhận thức, tư tưởng, tình cảm của HS.
2.2.2.2. Tích hợp kĩ năng viết và nói – nghe
Phần lớn các bài thực hành viết của HS cũng sẽ được trình bày trong các giờ
học nói và nghe (xem Bảng 4).
Bảng 4. Tích hợp dạy – học viết với dạy – học nói và nghe Bài Viết Nói và nghe
– Giới thiệu một tác phẩm văn học
hoặc một tác phẩm nghệ thuật theo
Viết VB thuyết minh (về một quy lựa chọn cá nhân.
trình) có lồng ghép một hay – 1
Nắm bắt nội dung thuyết trình và
nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, quan điểm của người nói; nhận xét,
biểu cảm, nghị luận
đánh giá, đặt câu hỏi về bài thuyết trình.
Viết VB nghị luận về một vấn đề Trình bày ý kiến đánh giá, bình luận 2 xã hội
về một vấn đề xã hội.
Viết VB nghị luận về một tác Giới thiệu một truyện thơ hoặc một 3
phẩm văn học (truyện thơ) hoặc bài hát theo lựa chọn cá nhân.
một tác phẩm nghệ thuật (bài hát)
Viết báo cáo nghiên cứu về một Trình bày kết quả nghiên cứu về một 4
vấn đề tự nhiên hoặc xã hội
vấn đề tự nhiên hoặc xã hội
Viết VB nghị luận về một tác
phẩm văn học (kịch bản văn học) Giới thiệu một kịch bản văn học hoặc 5
hoặc tác phẩm nghệ thuật (bộ một bộ phim theo lựa chọn cá nhân. phim)
Viết VB nghị luận về một vấn đề Trình bày ý kiến về một vấn đề trong 6
xã hội trong tác phẩm văn học
tác phẩm văn học xã hội.
Viết VB nghị luận về một vấn đề Trình bày ý kiến về một vấn đề xã 7
xã hội trong tác phẩm nghệ thuật hội trong tác phẩm nghệ thuật hoặc
hoặc tác phẩm văn học tác phẩm văn học.
– Giới thiệu về một bài thơ hoặc một
Viết VB nghị luận về một tác bức tranh/ pho tượng theo lựa chọn
phẩm văn học (bài thơ) hoặc tác cá nhân. 8
phẩm nghệ thuật (bức tranh, pho – Nghe và phản hồi về bài giới thiệu tượng)
một tác phẩm văn học hoặc tác phẩm nghệ thuật.
Viết VB thuyết minh (về một đối
tượng) có lồng ghép một hay Thảo luận, tranh luận về một vấn đề 9
nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, trong đời sống.
biểu cảm, nghị luận
Mục đích của việc dạy kĩ năng nói – nghe gắn với kĩ năng viết là tạo cơ hội cho
HS chia sẻ những gì đã viết, phát triển năng lực giao tiếp ở cả hai hình thức nói và
viết; đồng thời, để HS nhận ra sự khác biệt đáng lưu ý giữa nói và viết, cho dù đây
đều là các kĩ năng tạo lập VB.
2.2.1. Tích hợp dạy – học đọc với dạy – học tiếng Việt
Việc tích hợp dạy đọc với dạy tiếng Việt được thực hiện theo nguyên tắc: tri
thức kĩ năng về tiếng Việt cụ thể được đưa vào bài học khi có các hiện tượng tiếng
Việt tương ứng xuất hiện trong các VB đọc hiểu, tức là khi có ngữ liệu phù hợp.
Ví dụ 1: Sau khi đọc hiểu VB Ai đã đặt tên cho dòng sông?, HS được thực hành
về cách giải nghĩa của từ với các bài tập như: “Chọn ba chú thích giải thích nghĩa
của từ trong VB Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Hoàng Phủ Ngọc Tường) và cho biết
mỗi chú thích đã giải nghĩa từ theo cách nào”; hoặc “Giải thích nghĩa của từ in đậm
xúm xít (xóm thuyền xúm xít), lập loè (vẫn lập loè trong sương đêm những ánh lửa
thuyền chài…) từ các câu văn trích trong Ai đã đặt tên cho dòng sông?.
Ví dụ 2: Sau khi đọc hiểu VB Trao duyên (trích Truyện Kiều) và Độc “Tiểu
Thanh kí”, HS được thực hành tiếng Việt về phép tu từ đối với các bài tập như: Liệt
kê những dòng thơ có sử dụng biện pháp đối trong VB Trao duyên và nêu tác dụng
của biện pháp này; hoặc chỉ ra giống và khác nhau trong cách sử dụng biện pháp đối
qua một số trường hợp trích từ Truyện Kiều, Độc “Tiểu Thanh kí”.
Việc dạy tri thức tiếng Việt và thực hành tiếng Việt ở đây hướng tới đồng thời
cả hai mục đích: cung cấp hoặc củng cố các tri thức tiếng Việt cơ bản và sử dụng
các tri thức tiếng Việt ấy để đọc hiểu VB tốt hơn.
2.2.2. Tích hợp dạy – học viết và dạy – học tiếng Việt
Việc tích hợp viết và tiếng Việt được thể hiện trước hết qua những bài tập viết
ngắn. Trong khi thực hiện nhanh việc tạo lập những đoạn viết ngắn, HS được yêu
cầu vận dụng những hiện tượng ngôn ngữ đã được học, luyện tập ở phần Thực hành tiếng Việt.
2.3. Tri thức Ngữ văn chọn lọc: trang bị kiến thức nền và công cụ bổ trợ đọc hiểu
Các tri thức (bao gồm kiến thức, kĩ năng) trong SGK Ngữ văn 11 được xây
dựng dựa trên yêu cầu về kiến thức đối với lớp 11 mà CTGDPT môn Ngữ văn đã
xác định. Tuy nhiên, đây đều là những tri thức cơ bản, chọn lọc, làm cơ sở để thực
hiện các YCCĐ, tức là xuất phát từ mục tiêu, gắn với mục tiêu dạy học hết sức rõ ràng.
Ví dụ: Khi bài học có YCCĐ, mục Tri thức Ngữ văn sẽ có các mục từ liên quan
như: Tuỳ bút, Tản văn; Yếu tố tự sự trong tuỳ bút, tản văn; Yếu tố trữ tình trong tuỳ
bút, tản văn; Ngôn ngữ văn học và ngôn ngữ văn học trong tuỳ bút, tản văn.
Khi bài học về đọc hiểu có YCCĐ, “Vận dụng được những hiểu biết về tác giả
Nguyễn Du để đọc hiểu một số tác phẩm của ông”, “Nhận biết và phân tích được
một số yếu tố của truyện thơ Nôm như: cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện, độc
thoại nội tâm, bút pháp miêu tả, ngôn ngữ,...”, mục Tri thức Ngữ văn sẽ có các mục
từ liên quan như Cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Du; Điểm nhìn trong
truyện thơ; Nhân vật và đối thoại, độc thoại nội tâm; Bút pháp miêu tả nội tâm
trong truyện thơ Nôm và “Truyện Kiều”.
Tương tự với các nội dung thực hành tiếng Việt tích hợp với đọc hiểu VB, khi
bài học có YCCĐ, giúp HS “nhận biết được đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu
từ đối” thì mục Tri thức Ngữ văn sẽ cung cấp tri thức về Biện pháp tu từ đối: đặc
điểm và tác dụng, nhằm chuẩn bị cho các bài tập thực hành tiếng Việt liên quan.
2.3.1. Hệ thống mục từ – khái niệm Tri thức Ngữ văn công cụ
Các tri thức này được trình bày ngắn gọn (trong mục Tri thức Ngữ văn). Đó là
những tri thức mang tính chất công cụ, giúp HS không chỉ biết cách đọc hiểu VB
trong SGK mà còn biết cách đọc các VB khác cùng thể loại, nằm ngoài chương trình.
Dưới dây là bảng tổng hợp thống kê các mục từ – khái niệm liên quan trong Ngữ
văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo (Bảng 5).
Bảng 5. Các mục từ – khái niệm trong Tri thức Ngữ văn B
Các mục từ – khái niệm à i h ọ c
tuỳ bút; tản văn; yếu tố tự sự trong tuỳ bút, tản văn; yếu tố trữ tình trong tuỳ bút, B
tản văn; ngôn ngữ văn học và ngôn ngữ văn học trong tuỳ bút, tản văn; cách giải à
thích nghĩa của từ i 1
tính thuyết phục của lí lẽ, bằng chứng trong VB nghị luận; yếu tố thuyết minh, miêu B
tả, tự sự trong VB nghị luận; nhan đề của VB nghị luận; cách giải thích nghĩa của à từ (xem Bài 1) i 2
truyện thơ dân gian (cốt truyện trong truyện thơ dân gian, nhân vật trong truyện B
thơ dân gian, ngôn ngữ trong truyện thơ dân gian); truyện thơ Nôm (hay truyện à
Nôm); cốt truyện trong truyện thơ Nôm, nhân vật trong truyện thơ Nôm, ngôn ngữ i
trong truyện thơ Nôm; đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nói 3
VB thông tin, các yếu tố hình thức trong VB thông tin, dữ liệu trong VB thông tin, B
thái độ, ý kiến, quan điểm của người viết trong VB thông tin, thông tin cơ bản của à
VB, cách trình bày ý tưởng và thông tin, dữ liệu; cách trích dẫn và lập danh mục tài i
liệu tham khảo (trích dẫn, danh mục tham khảo) 4
bi kịch, hành động trong bi kịch, cốt truyện bi kịch, xung đột bi kịch, nhân vật chính B
của bi kịch, hiệu ứng thanh lọc của bi kịch; chủ đề chính và chủ đề phụ; đặc điểm à
cơ bản của ngôn ngữ viết i 5
truyện ngắn; cốt truyện của truyện ngắn hiện đại; điểm nhìn ngôi thứ ba (toàn tri, B
hạn tri) và sự thay đổi điểm nhìn (điểm nhìn ngôi thứ ba toàn tri, điểm nhìn ngôi à
thứ ba hạn tri, thay đổi điểm nhìn) nhân vật trong truyện ngắn; một số hiện tượng i
phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường: đặc điểm và tác dụng 6
cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Du; điểm nhìn trong truyện thơ; nhân B
vật và đối thoại, độc thoại nội tâm; bút pháp miêu tả nội tâm trong truyện thơ Nôm à
và “Truyện Kiều”; đặc điểm, tác dụng của biện pháp tu từ đối i 7
tượng trưng, yếu tố tượng trưng trong thơ trữ tình, hình thức và cấu tứ trong thơ trữ B
tình; biện pháp tu từ lặp cấu trúc à i 8
truyện kí; sự kết hợp giữa phi hư cấu và hư cấu trong truyện kí (phi hư cấu, hư cấu); B
lỗi về thành phần câu và cách sửa à i 9
Trong SGK Ngữ văn 11, các thông tin về tác giả được trình bày vắn tắt, đóng
khung, đặt sau các câu hỏi Sau khi đọc. Bởi đây chỉ là các thông tin này bổ trợ tham
khảo, không phải là tri thức bắt buộc HS phải học trên lớp hoặc được dùng để kiểm
tra khả năng ghi nhớ của HS (vì thế, trong tiến trình giờ dạy trên lớp, không cần có
mục Tìm hiểu tác giả, tác phẩm). Riêng với các tác phẩm gồm nhiều chương, hồi,
sách có tóm tắt nội dung, xác định vị trí của VB trích trong tác phẩm được đóng
khung và đặt ngay trước VB đọc.
2.3.2. Hệ thống ngữ liệu – văn bản đọc hiểu
Dưới đây là bảng tổng hợp các VB được dùng làm ngữ liệu dạy đọc trong Ngữ
văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo (Bảng 6).
Bảng 6. Danh mục văn bản đọc hiểu Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo Loại văn bản
Thể loại, nhan đề Bài học Tuỳ bút, tả n văn
– Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Cõi lá Bài 1 VB văn học
– Trăng sáng trên đầm sen (gồm 28 VB)
Ngồi đợi trước hiên nhà Bài 3 Truyện thơ
– Lời tiễn dặn
– Tú Uyên gặp Giáng Kiều Bài 3
– Thị Kính nuôi con cho Thị Mầu – Trao duyên
– Thuý Kiều hầu rượu Hoạn Thư và Thúc Sinh Bài 7 Truyện ngắn – Chiều sương
– Muối của rừng Bài 6
– Kiến và người Kịch
– Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
– Sống hay không sống – đó là vấn đề Bài 5
– Âm mưu và tình yêu Thơ Chiều xuân Bà i 1 Chân quê B à i 4 Chí khí anh hùng Bài 5
Tảo phát Bạch Đế thành Bà i 6
– Độc “Tiểu Thanh kí” – Bài 7
Kính gửi cụ Nguyễn Du – Nguyệt cầm – Thời gian Bài 8 – Gai
Nhớ con sông quê hương Bài 9 Truyện kí
– Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến
Ngự – Tôi đã học tập như thế nào? Bài 9
– Xà bông “Con Vịt”
– Một cây bút và một quyển sách có thể thay đổi thế giới
– Người trẻ và những hành trang vào thế kỉ XXI Bài 2
VB nghị luận – Hình tượng con người chinh phục thế giới (gồm 4 VB)
trong “Ông già và biển cả”
Ét-va Mun-chơ và “Tiếng thét” Bài 8
Công nghệ AI của hiện tại và tương lai Bài 2 VB thông tin
– Sơn Đoòng – thế giới chỉ có một (gồm 4 VB)
– Đồ gốm gia dụng của người Việt Bài 4
– Cung đường của kí ức, hiện tại và tương lai
2.3.3. Tri thức tiếng Việt
Tri thức tiếng Việt được trình bày trong khung, ngay sau tri thức đọc hiểu
(trong mục Tri thức Ngữ văn), là những tri thức mà chương trình yêu cầu. Các tri
thức này được dạy gắn với các hiện tượng ngôn ngữ xuất hiện trong VB và mang
tính chất công cụ, giúp HS đọc hiểu VB tốt hơn (Bảng 7).
Bảng 7. Các đơn vị tri thức tiếng Việt
Các đơn vị tri thức tiếng Việt Bài Bài 1
Cách giải thích nghĩa của từ Bài 2
Đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nói Bài 3
Cách trích dẫn và lập danh mục tài liệu tham khảo (trích dẫn, danh mục Bài 4 tham khảo)
Đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ viết Bài 5
Một số hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường: đặc điể Bài 6 m và tác dụng
Đặc điểm, tác dụng của biện pháp tu từ đối Bài 7
Biện pháp tu từ lặp cấu trúc Bài 8
Lỗi về thành phần câu và cách sửa Bài 9
2.3.4. Tri thức làm văn (viết, tạo lập văn bản theo kiểu bài)
Tri thức này gồm: tri thức về kiểu bài (tên, cách hiểu về kiểu bài; yêu cầu đối
với kiểu bài;… được đóng khung trong SGK), mô hình kiểu bài (qua mục Đọc ngữ
liệu tham khảo). Đây là những tri thức công cụ để HS không chỉ hiểu được đặc điểm
của kiểu bài mà còn có thể vận dụng để tạo lập VB đúng với yêu cầu của kiểu bài.
Yêu cầu đối với kiểu bài được thể hiện phần nào qua ngữ liệu tham khảo. Qua
mục Đọc ngữ liệu tham khảo, GV hướng dẫn HS đối chiếu VB bài viết này với yêu
cầu, dàn ý của kiểu bài để nhận diện kiểu bài và thực hành cách viết (xem thêm mục
Phương pháp dạy viết).
Trong Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn ở lớp 11, HS được học
cách viết 7 kiểu bài:
Bảng 8. Các kiểu bài viết trong SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo Kiểu văn bản Đề bài Bài học
Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học
(truyện thơ) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bài hát):
Nghị luận văn học – Giá trị nội dung, nghệ thuật của truyện thơ Bài 3
“Trê Cóc” (theo Phạm Thế Ngũ)
– “Bài ca hi vọng” của Văn Ký – những cánh
chim chào đón tương lai (theo Hà Thu)
Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học
(kịch bản văn học) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bộ phim):
– Xung đột trong bi kịch “Vũ Như Tô” (theo Bài 5 Phạm Vĩnh Cư)
– Ám ảnh nước trong “Mùa len trâu” (Nguyễn Thị Minh Thái)
Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (bài
thơ) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (pho tượng):
– “Con chào mào”, một thông điệp đa nghĩa (Đỗ Lai Thuý) Bài 8
– “Thiếu nữ chơi đàn nguyệt” – tranh lụa của
Mai Trung Thứ (theo bản dịch của Lưu Bích Ngọc)
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội: Tầm
quan trọng của việc học phương pháp học (theo Bài 2 Trần Thị Ngọc Huyền, trích)
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác
phẩm văn học: Thế nào là sống trọn vẹn? (theo Bài 6 Lâm
Nghị luận xã hội Hoàng Phúc)
Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác
phẩm nghệ thuật hoặc tác phẩm văn học:
– Bức tranh Đám cưới chuột và bài học về sự hoà
nhập, gắn bó (theo Hồng Minh) Bài 7
– Tính chất phi thường trong con người bình
thường Thuý Kiều (Vũ Hạnh)
Viết VB thuyết minh (về một quy trình) có lồng
ghép một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, VB thông tin Bài 1
biểu cảm, nghị luận: Quy trình làm một chiếc
nón lá (nhóm biên soạn tổng hợp)
Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề, tự nhiên
hoặc xã hội: Bảo tồn đa dạng sinh học chim ở
một số khu bảo tồn vùng Đông Bắc Việt Nam Bài 4
(theo Hoàng Văn Thắng, Đỗ Nhật Huỳnh, Lê Mạnh Hùng)
Viết VB thuyết minh (về một đối tượng) có lồng
ghép một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự,
biểu cảm, nghị luận: “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ Bài 9
xanh”: những thước phim đánh thức kí ức tuổi
thơ và tình quê hương (nhóm biên soạn tổng hợp theo Cát Khuê,…)
2.3.5. Tri thức về nói và nghe
Nội dung tri thức về nói và nghe trong SGK gồm:
– Cách nói/ trình bày một kiểu bài cụ thể.
– Kĩ năng giao tiếp nói chung: kĩ năng trình bày, lắng nghe, phản hồi.
Nội dung thứ nhất thường gắn với kiểu bài viết mà HS đã học, đã viết.
Nội dung thứ hai – kĩ năng giao tiếp nói chung – HS cũng sẽ được học qua từng
bài nói và nghe để từng bước hình thành kĩ năng trình bày, lắng nghe, phản hồi.
Nhưng vì không cần thiết lặp lại ở hầu hết các bài, nên sách chỉ trình bày khá cặn kẽ
trong một vài bài đầu học kì 1. Khi nói hoặc trình bày các kiểu bài khác, HS thực
hiện dựa vào những gợi ý trong các bài này.
2.4. Thiết kế bài học thông qua các nhiệm vụ học tập
2.4.1. Đặc điểm chung
Các nhiệm vụ học tập trong SGK Ngữ văn 11, cũng như SGK Ngữ văn 10, có
những đặc điểm sau:
– Bám sát các YCCĐ về phẩm chất, năng lực và các kĩ năng đọc viết, nói, nghe
mà CTGDPT tổng thể cũng như CTGDPT môn Ngữ văn đã quy định.
– Được thiết kế theo nguyên tắc phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS,
hướng dẫn HS từng bước kiến tạo tri thức và hình thành kĩ năng.
– Phù hợp với tầm nhận thức và đặc điểm tâm sinh lí của HS lớp 11.
2.4.2. Đặc điểm của các nhiệm vụ học tập phần Đọc
– Được thiết kế dựa trên YCCĐ về đọc, hướng dẫn HS hoàn thành mục tiêu/
YCCĐ mà chương trình đã đề ra, bao gồm các yêu cầu về đọc hiểu nội dung, đọc
hiểu hình thức và liên hệ, so sánh, kết nối và yêu cầu đọc mở rộng.
– Được thiết kế theo ba giai đoạn của tiến trình đọc: trước, trong và sau khi đọc.
Ba giai đoạn này được cài đặt ứng với ba mục lớn của bài học đọc là Trước khi đọc,
Đọc VB và Sau khi đọc.
– Hướng dẫn HS khám phá nội dung và hình thức của VB, qua đó, hình thành
và phát triển các kĩ năng đọc theo kiểu/ loại VB đã được xác định trong chương
trình. – Hướng dẫn HS thực hành đọc mở rộng ở nhà có hỗ trợ, kiểm tra.
2.4.3. Đặc điểm của các nhiệm vụ học tập phần tiếng Việt
– Được thiết kế dựa trên yêu cầu về tiếng Việt của CTGDPT môn Ngữ văn ở lớp
11. – Gắn với ngữ liệu trong VB đọc.
– Gồm các bài tập thực hành kiến thức mới và ôn lại các đơn vị kiến thức đã học
ở những bài học trước, cấp lớp dưới.
2.4.4. Đặc điểm của nhiệm vụ học tập phần Từ đọc đến viết và phần Viết
– Được thiết kế dựa trên YCCĐ về viết, hướng dẫn HS hoàn thành mục tiêu/
YCCĐ mà chương trình đã đề ra.
– Bao gồm các bài tập ngắn (Từ đọc đến viết), các đề bài và các bảng kiểm (sau
khi viết VB). Các câu hỏi này gắn với một đề bài cụ thể để HS học kiến thức về kiểu
bài đó thông qua thực hành viết một bài. Các bảng kiểm (checklist) được xây dựng
dựa trên yêu cầu về kiểu bài.
– Gắn với thể loại VB đọc (trong một số trường hợp).
– Hướng dẫn HS thực hành theo quy trình viết gồm 4 bước (với phần Viết):
Chuẩn bị viết; Tìm ý, lập dàn ý; Viết bài; Xem lại và chỉnh sửa.
2.4.5. Đặc điểm các nhiệm vụ học tập phần Nói và nghe
– Được thiết kế dựa trên yêu cầu cần đạt về nói và nghe, hướng dẫn HS hoàn
thành mục tiêu/ YCCĐ mà CTGDPT môn Ngữ văn ở lớp 11 đã đề ra.
– Bao gồm các câu hỏi và bảng hướng dẫn HS luyện tập cách nói và các bảng
kiểm. Các câu hỏi này thường gắn với một đề bài cụ thể HS đã làm ở phần Viết để
HS có cơ hội chia sẻ bài đã viết bằng hình thức nói, đồng thời học kĩ năng giao tiếp:
nói, nghe và nói – nghe tương tác, nghĩa là học bằng cách làm (learning by doing).
Các bảng kiểm được xây dựng dựa trên yêu cầu về kiểu bài nói.
3. CẤU TRÚC SÁCH VÀ CẤU TRÚC CÁC BÀI HỌC
3.1. Cấu trúc bộ sách
Cấu trúc SGK Ngữ văn 11 (2 tập), bộ sách Chân trời sáng tạo được thiết kế như
với SGK Ngữ văn 10. Gồm các phần sau đây:
3.1.1. Hướng dẫn sử dụng sách
Hướng dẫn sử dụng sách gồm hình ảnh của các mục trong bài học và ý nghĩa của
việc thực hiện các mục đó.
3.1.2. Các bài học 3.1.3. Cuối sách có một số bảng công cụ
Tập một: 5 bài; tập hai: 4 bài (xem Mục lục).
3.1.3.1. Bảng tra yếu tố Hán Việt
Bảng này dùng để tra cứu nghĩa và cách sử dụng một số yếu tố Hán Việt có
xuất hiện trong các VB đọc hiểu ở mỗi tập sách.
3.1.3.2. Bảng tra cứu thuật ngữ
Bảng này dùng để tra cứu một số thuật ngữ văn học liên quan, thuộc tri thức
Ngữ văn (đọc hiểu, tiếng Việt) gắn với các bài học, là tri thức hỗ trợ cho hoạt động
đọc, viết, thực hành tiếng Việt. Các thuật ngữ được sắp xếp theo thứ tự A, B, C chữ
cái thuật ngữ, kèm theo số trang xuất hiện các thuật ngữ đó trong SGK.
3.1.3.3. Bảng tra cứu tiếng nước ngoài
Bảng này dùng để tra cứu danh từ riêng tiếng nước ngoài xuất hiện trong các
VB đọc hiểu và phiên âm tiếng Việt của các danh từ này.
3.2. Cấu trúc bài học
Dưới đây là lược đồ cấu trúc bài học:
Sơ đồ cấu trúc và chức năng các mục trong bài học
VB 4: đọc mở rộng theo thể loại, thực hành
đọc thể loại chính của bài học Xem thêm các trang ÔN TẬP
3.2.1. Mục tiêu năng lực đặc thù
3.2.1.1. Mục tiêu kĩ năng đọc
Gồm các YCCĐ chính về đọc hiểu hình thức, đọc hiểu nội dung. Ví dụ: Bài 1.
Thông điệp từ thiên nhiên có các YCCĐ như sau:
• Nhận biết và phân tích được sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình trong tuỳ bút, tản
văn (đọc hiểu hình thức).
• Phân tích và đánh giá được chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đạo, thông điệp mà
tác giả muốn gửi đến người đọc; phát hiện được các giá trị văn hoá, triết lí nhân sinh
(đọc hiểu nội dung).
• Nhận biết và phân tích được một số đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ văn học,
tính đa nghĩa của ngôn từ trong tác phẩm văn học (đọc hiểu nội dung).
Ngoài ra, một số bài đọc cũng có thêm mục tiêu đọc liên hệ, vận dụng, đọc mở
rộng. Ví dụ: Bài 7. Những điều trông thấy có YCCĐ như sau:
• Vận dụng được những hiểu biết về tác giả Nguyễn Du để đọc hiểu một số tác phẩm của ông.
Bài 8. Cái tôi – thế giới độc đáo có YCCĐ như sau:
• So sánh được hai VB văn học viết cùng đề tài ở các giai đoạn khác nhau; liên
tưởng, mở rộng vấn đề để hiểu sâu hơn VB được đọc.
Ngoài ra, về đọc, còn có mục tiêu chung cho các bài đọc hiểu VB văn học, VB
nghị luận, VB thông tin, tuy không đưa vào YCCĐ của từng bài học nhưng GV và
HS không được bỏ sót:
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 35 VB văn học (bao gồm cả VB được hướng dẫn
đọc trên mạng Internet) có thể loại và độ dài tương đương với các VB đã học. Học
thuộc lòng một số đoạn thơ, bài thơ yêu thích trong chương trình.
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 9 VB nghị luận (bao gồm cả VB được hướng dẫn
đọc trên mạng Internet) có độ dài tương đương với các VB đã học.
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 18 VB thông tin (bao gồm cả một số VB được
hướng dẫn đọc trên mạng Internet) có kiểu VB và độ dài tương đương với các VB đã học.
3.2.1.2. Mục tiêu kĩ năng viết, kĩ năng nói và nghe
Gồm YCCĐ về kĩ năng viết theo quy trình và viết theo kiểu bài; nói và nghe
một đề tài (thường là trên cơ sở đã thực hiện bài viết). SGK Ngữ văn 11 có các kiểu
bài chính: viết VB thuyết minh (về một quy trình/ đối tượng) có lồng ghép một hay
một số yếu tố (miêu tả, tự sự, nghị luận, biểu cảm); viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội.
Ví dụ: Bài 1. Thông điệp từ thiên nhiên có các YCCĐ như sau:
• Viết được bài thuyết minh có lồng ghép một hay nhiều yếu tố như: miêu tả, tự
sự, biểu cảm, nghị luận.
Bài 8. Cái tôi – thế giới độc đáo có YCCĐ như sau:
• Viết được VB nghị luận về một tác phẩm văn học (bài thơ) hoặc một tác phẩm
nghệ thuật (bức tranh, pho tượng); nêu và nhận xét về nội dung, một số nét nghệ
thuật đặc sắc.
Mỗi bài học thực hiện một mục tiêu nói và nghe khác nhau, thường gắn với
mục tiêu kiểu bài viết. Cách tích hợp như vậy tạo thuận lợi cho GV khi triển khai
bài dạy và thuận lợi cho HS khi học đọc, viết, nói và nghe về cùng một thể loại.
3.2.2. Đọc, thực hành tiếng Việt, viết ngắn (Từ đọc đến viết)
Về đọc, thực hành tiếng Việt, viết ngắn, hình thức câu hỏi rất đa dạng về chức
năng, nên cũng đa dạng về cách sử dụng. Dưới đây là bảng tóm tắt chức năng và
định hướng sử dụng của các nhóm câu hỏi đọc hiểu Trước khi đọc, Đọc VB, Sau khi
đọc, Thực hành tiếng Việt, Viết ngắn (Từ đọc đến viết), Đọc VB kết nối chủ điểm và
Đọc VB mở rộng theo thể loại (xem Bảng 9).
Bảng 9. Chức năng và định hướng sử dụng các nhóm câu hỏi, bài tập Nhóm câu hỏi Chức năng
Định hướng sử dụng
Tạo tâm thế, hứng thú cho HS, Cho HS trả lời trước khi đọc
Trước khi đọc khơi gợi kiến thức nền của HS để VB trên lớp. trực tiếp đọc VB.
– Hướng dẫn HS rèn luyện một
số kĩ năng trong khi đọc: liên
tưởng, tưởng tượng, suy luận, dự đoán,... –
Khi dạy HS đọc, đọc đến
Kích hoạt kiến thức nền của những đoạn có kí hiệu
HS; giúp tìm hiểu nhanh một số Đọc VB
và box câu hỏi, GV nhắc dừng
chi tiết quan trọng; các yếu tố, một vài phút, suy nghĩ, trả lời
bộ phận của VB và tự kiểm soát câu hỏi, sau đó đọc tiếp.
việc hiểu của mình.
– Chuẩn bị dữ liệu cho việc hiểu
chỉnh thể VB ở bước Sau khi đọc.
– Giúp HS đáp ứng được YCCĐ – GV dành thời gian thích đáng của bài đọc. để –
HS suy ngẫm, thảo luận và
Các câu hỏi được thiết kế theo Sau khi đọc
trình bày ý kiến của bản thân
ba cấp độ: (1) nhận biết; (2) về vấn đề nêu lên từ các câu
phân tích, suy luận; (3) đánh giá, hỏi. vận dụng.
– Hướng dẫn HS nhận biết và – Thường xuyên giúp HS kết
nhận xét về tác dụng của các chi nối với tri thức nền (về thể
các chi tiết bề mặt của VB (từ loại, VB cùng loại, kiến thức
ngữ, hình ảnh, biện pháp nghệ và trải nghiệm đời sống của thuật,...).
bản thân,...) để suy ngẫm và
– Giúp HS nhận ra mối quan hệ phản hồi nhanh, hiệu quả.
giữa các chi tiết trong tính chỉnh – Hình thành ở HS thói quen
thể của VB; vai trò, tác dụng đánh giá, tự đánh giá (bằng
của các thành tố trong việc thể cách đối chiếu với YCCĐ).
hiện chủ đề, thông điệp của VB.
– Hướng dẫn HS liên hệ với
kinh nghiệm, kiến thức nền của
bản thân, với các VB khác, với
cuộc sống để hiểu VB và những
vấn đề của cuộc sống; rút ra
được bài học cho bản thân.
– Tiếp tục phát triển các kĩ năng
đọc hiểu VB (xem bảng kĩ năng đọc trong SGK).
Những câu hỏi này được thiết kế
Hướng dẫn
để hướng dẫn HS đọc hiểu một đọ
Hình thành ở HS thói quen kết
c VB kết nối VB trong sự kết nối chủ điểm, nối chủ điểm trong khi đọc VB. chủ điểm
nhằm tô đậm các ý tưởng về chủ điểm của bài học.
Những câu hỏi này được thiết kế HS đọc VB mở rộng theo thể
Hướng dẫn
để hướng dẫn HS vận dụng loại ở nhà; trả lời các câu hỏi
đọc VB mở những tri thức về thể loại vào đọc theo thể loại (sẽ trình bày,
rộng theo thể đọc VB cùng thể loại (đọc mở trao đổi tại lớp ở tiết ôn tập, loại rộng theo thể loại). khi được yêu cầu).
– Thực hiện sau khi đọc hiểu ba VB của bài học. Thực hà
Là kiến thức, kĩ năng công cụ nh
nhằm giúp HS đọc VB và thực – Ngữ liệu rút ra từ ba VB đó.
tiếng Việt hành viết tốt hơn.
– Giúp hiểu các VB hơn và làm
cơ sở để thực hành “viết ngắn”.
– Kết nối đọc với viết.
– HS chỉ thực hành bước Đọc
Từ đọc đến
– Giúp nghĩ nhanh, viết nhanh.– VB, Sau khi đọc.
viết (viết ngắn Phát huy kĩ năng tưởng tượng, – Hướng dẫn HS đọc hiểu
tích hợp đọc sáng tạo và đánh giá, vận dụng nội dung, và kết nối chủ điểm
với tiếng Việt) sau khi đọc. bài học.
3.2.3. Viết văn bản, nói và nghe (Bảng 10)
Bảng 10. Chức năng và định hướng hoạt động viết văn bản, nói và nghe Viết Nói và nghe
Dạy học cách tìm hiểu và nắm tri Dạy học cách xác định yêu cầu của thức về kiểu bài. kiểu bài nói.
Dạy học cách trình bày, thể hiện ý
Dạy học cách đọc, phân tích “
tưởng bằng lời nói, điệu bộ,...
mẫu”, cách đáp ứng yêu cầu đối đồng thời, dạy cách nghe và cách
với kiểu bài qua “mẫu”.
phản hồi về những gì đã nghe.
Dạy học các bước thực hiện bài
nói: Chuẩn bị nói (xác định đề tài,
Dạy học các bước tạo lập VB: đối tượng người nghe, mục đích,
Chuẩn bị viết; Tìm ý, lập dàn ý và Chức
không gian và thời gian nói, tìm ý, cách Viết bài. năng
lập dàn ý, luyện tập); Trình bày bài nói.
Dạy học cách đánh giá/ tự đánh
giá (đọc lại và chỉnh sửa, rút kinh Dạy học cách trao đổi, đánh giá. nghiệm).
Hướng dẫn HS đọc, tìm hiểu Tri Hướng dẫn HS thực hiện các bước
thức về kiểu bài.
bao gồm khâu Luyện tập ở nhà.
Hướng dẫn HS đọc, quan sát VB Hướng dẫn HS trình bày bài nói
tham khảo, trả lời các câu hỏi. trên lớp.
Hướng dẫn HS tìm hiểu thảo luận,
trình bày cách thức thực hành các Hướng dẫn HS về yêu cầu và cách
bước chuẩn bị, tìm ý, lập dàn ý thực hiện bước Trao đổi, đánh giá
(thảo luận nhóm, trình bày sản trên lớp. phẩm,...).
Hướng dẫn HS viết bài ở lớp (một Hướng dẫn HS thực hiện trao đổi
đoạn/ cả bài) hoặc ở nhà; sau đó đánh giá cả “trong vai trò người
tiến hành bước đọc lại, chỉnh sửa nghe” và “trong vai trò người và rút kinh nghiệm. nói”.
3.2.5. Ôn tập
– Chức năng: Giúp HS củng cố các kiến thức về đọc, viết, nói và nghe, kiến
thức về chủ điểm bài học, suy ngẫm về câu hỏi lớn của bài học và tìm câu trả lời.
– Định hướng: GV cho HS làm cá nhân hoặc nhóm, sau đó trình bày trên lớp.
4. PHƯƠNG PHÁP, BIỆN PHÁP DẠY HỌC
4.1. Định hướng phát triển năng lực trong dạy học Ngữ văn
Môn Ngữ văn, cũng như các môn học khác trong CTGDPT tổng thể 2018 có
mục tiêu phát triển các phẩm chất, năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học trên cơ
sở phát triển các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe. Cốt lõi của năng lực là khả năng
hành động, khả năng giải quyết vấn đề. Vì thế, để thực hiện chương trình giáo dục
HS trở thành người có khả năng hành động, giải quyết vấn đề, chúng ta cần phải
thay đổi cả cách dạy lẫn cách học. Trong đó, thay đổi cơ bản là phải chuyển từ cách
dạy truyền thụ kiến thức sang hướng dẫn, tổ chức cho HS qua hoạt động, thực hiện
các nhiệm vụ học tập. Việc đổi mới trong dạy học Ngữ văn cũng không ngoài định hướng đó.
Sau đây là một số gợi ý về phương pháp dạy học, biện pháp tổ chức hoạt động
đọc, viết, nói và nghe nhằm phát triển năng lực của HS.
4.2. Dạy đọc hiểu văn bản
Để hướng dẫn HS không chỉ hiểu nội dung VB mà còn biết cách đọc VB, GV
cần phối hợp sử dụng các phương pháp và biện pháp dạy học, trong đó, nên chú
trọng một số phương pháp sau đây:
4.2.1. Thuyết trình
Phương pháp thuyết trình khi được GV sử dụng, cần hết sức ngắn gọn, chọn lọc
ở một số thời điểm của bài dạy đọc. Chẳng hạn, thuyết trình khi giới thiệu tri thức
đọc hiểu, tóm tắt, định vị VB trong một ngữ cảnh bao quát, tổng hợp ý kiến của HS,
đưa ra lời bình hay đáp án tham khảo cho một câu hỏi khó,...
4.2.2. Thị phạm kĩ năng đọc1, cách đọc
Để đọc hiểu được một VB, người đọc phải sử dụng đồng thời nhiều loại kĩ
năng: đọc lướt, theo dõi, liên tưởng, tưởng tượng, truy xuất kiến thức nền, suy luận,
phân tích, tổng hợp, đánh giá, so sánh, dự đoán, kiểm soát cách hiểu,... Đây đều là
những kĩ năng mới được chú ý áp dụng trong lần thay sách này, trên thực tế HS đã
được rèn luyện qua một năm học lớp 10. Cách nhanh nhất giúp HS thực hiện các kĩ
năng này là GV thị phạm về kĩ năng đọc cho HS quan sát.
Cách thực hiện như sau:
– GV chọn một/ hai kĩ năng được cài đặt trong SGK, giải thích ngắn gọn về kĩ năng đó;
– Chọn một đoạn trong VB (có thể chiếu trên màn hình, hoặc giơ cao trang
SGK cho cả lớp thấy), chọn một từ ngữ, hình ảnh hay một câu văn;
– Đọc to đoạn đó và gạch chân/ đánh dấu vị trí mà GV định làm mẫu; – Nói to
những suy nghĩ trong đầu mình khi đọc.
Ví dụ: Với kĩ năng tưởng tượng, khi đọc VB Tú Uyên gặp Giáng Kiều (Bài 3.
Khát khao đoàn tụ), đoạn thơ kể về việc Giáng Kiều hoá phép biến cái lều cỏ thành một lâu đài:
Trước sân mừng cuộc tỉnh say
Tiếng vui đãi nguyệt, tiệc bày đối hoa
Bóng mây bỗng kéo quanh nhà
Thảo am thoắt đã đổi ra lâu đài
Tường quan sáng một góc trời
Nhởn nhơ áo, mũ, xiêm, hài, biết bao!
Có câu hỏi để HS rèn luyện kĩ năng hình dung/ tưởng tượng trong khi đọc: Hãy
hình dung sự thay đổi của khung cảnh trước và sau khi nàng tiên Giáng Kiều làm phép.
GV có thể lưu ý thêm: việc tưởng tượng giúp ích đáng kể cho việc hiểu VB,
chẳng hạn, khi đã hình dung rõ nét khung cảnh trước và sau khi nàng tiên Giáng
Kiều làm phép, HS sẽ hiểu được niềm vui, hạnh phúc của nhân vật sau cuộc gặp gỡ
1 Thị phạm về kĩ năng đọc: là cách GV vừa đọc VB, vừa nói to những những gì mình cảm nhận,
suy nghĩ trong đầu (cảm xúc, hình dung, suy đoán,...) về VB. Bằng cách này, GV giúp cho HS
quan sát, theo dõi được cách mà một người đọc có kĩ năng sử dụng trong quá trình đọc.
kì diệu là cuộc sống sum vầy, vui như hội ở cõi tiên; yếu tố kì ảo đã góp phần làm
nên niềm vui ấy, chẳng khác nào trong một giấc mộng đẹp.
Một ví dụ khác, đọc VB Chiều sương đến đoạn:
Đột nhiên, không ai bảo ai, tất cả im lặng: họ vừa ngửi thấy một mùi kì dị, một
mùi nhạt và ẩm ướt, tanh lợm như mùi rong rêu. Rồi một bóng đen dài hiện trong
sương, phía trước mặt. Một người đoán:
Sách yêu cầu HS thực hiện kĩ năng dự đoán: “Các ngư dân sắp được chứng kiến điều gì?”
GV thị phạm bằng cách nói to dự đoán, căn cứ để dự đoán (Chẳng hạn: Thầy/
cô đoán… Vì thầy/ cô dựa vào… Vậy ta có lưu ý: Để dự đoán tốt cần căn cứ vào
một số dấu hiệu…).
Sau đó, GV dành ít phút cho HS thực hành kĩ năng đọc tương tự trong nhóm và
cá thể HS lần lượt vừa đọc VB (bằng mắt), vừa thực hiện kĩ năng đọc.
Phương pháp thị phạm (thị phạm về kĩ năng đọc) dĩ nhiên còn có thể áp dụng
trong việc hướng dẫn HS luyện kĩ năng đọc thơ với yêu cầu ngắt nhịp đúng chỗ1
theo yêu cầu tiết tấu riêng của thể loại. Cũng là thị phạm, nhưng trong trường hợp
này, GV chỉ cần dùng chính giọng đọc và cách ngắt nhịp đúng chỗ của mình. 4.2.3.
Đàm thoại gợi mở
Sự đa dạng về cách hiểu VB giúp HS có cơ hội thể hiện và tiếp nhận những
cách nhìn khác nhau về VB, làm cho giờ học thêm hứng thú. Vì thế mà trong giờ
đọc hiểu VB, vai trò của GV là tổ chức, hướng dẫn HS từng bước trải nghiệm, khám
phá tri thức thông qua hệ thống câu hỏi. Đây là cách dạy hiệu quả, giúp HS chủ
động kiến tạo tri thức về VB, về thể loại, về cuộc sống, qua đó hình thành và phát
triển năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề, kĩ năng giao tiếp, đồng thời đạt được
những yêu cầu cần đạt về năng lực đọc hiểu VB theo mục tiêu của CTGDPT tổng
thể, CTGDPT Ngữ văn 2018.
Câu hỏi cần được sử dụng thích hợp với nhiều cấp độ tư duy khác nhau. SGK Ngữ
văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo quy hệ thống câu hỏi thành ba loại chính:
1. câu hỏi nhận biết; 2. câu hỏi phân tích, suy luận; 3. câu hỏi đánh giá, vận dụng.
Câu hỏi nhận biết: Đây là loại câu hỏi hướng dẫn HS tìm những thông tin, chi
tiết, từ ngữ, hình ảnh quan trọng, hiển thị trên VB. Việc tìm, xác định các thông tin,
hình ảnh, từ ngữ, sự kiện là bước đầu tiên rất quan trọng trong tiến trình đọc, chuẩn
1 Thực ra, cách ngắt nhịp thơ cũng khá tự do, nhưng có những điểm ngắt nhịp rất xác định và có
tính bắt buộc (ví dụ nhịp của những câu thơ bảy chữ bắt buộc ngắt chẵn trước, lẻ sau kiểu: Dốc lên
khúc khuỷu/ dốc thăm thẳm: 4/3; nhịp của những câu thơ bảy chữ trong thơ song thất lục bát bắt
buộc ngắt lẻ trước, chẵn sau kiểu: Trống Tràng thành/ lung lay bóng nguyệt: 3/4). Đây chính là
những chỗ GV cần làm mẫu hoặc sửa cho HS.
bị cơ sở để phân tích, suy luận kiến tạo nghĩa, ý nghĩa cho chính các chi tiết, từ ngữ, hình ảnh đó. Ví dụ:
– Bạn hãy xác định luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong VB và mối
liên hệ giữa các yếu tố ấy. (Bài 2. Hành trang vào tương lai, VB Người trẻ và
những hành trang vào thế kỉ XXI)
– Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng
định như vậy? (Bài 3. Khát khao đoàn tụ, VB Lời tiễn dặn) – …
Câu hỏi phân tích, suy luận: Đây là loại câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu, khám
phá, suy đoán những tầng ý nghĩa ẩn dưới bề mặt ngôn từ của VB, hướng dẫn HS sử
dụng kiến thức nền của bản thân để giải mã và kiến tạo nghĩa cho các chi tiết, từ
ngữ, hình ảnh mà HS đã tìm ra trước đó. Sâu xa hơn, nhóm câu hỏi này còn giúp HS
khám phá mối liên hệ giữa các chi tiết, sự kiện, từ đó, hiểu nhận ra tính chỉnh thể
của VB và ý nghĩa, thông điệp của VB.
Đây là loại câu hỏi mà GV cần sử dụng nhiều và phát huy tác dụng của chúng
trong quá trình dạy đọc VB. Tuy vậy, cần lưu ý những câu hỏi này thường không có
một đáp án duy nhất đúng. GV cần giúp HS nhận ra rằng: khi đưa ra những cách
hiểu khác nhau, HS phải chứng minh, lí giải được cách hiểu của mình, các ý kiến ấy
sẽ được tôn trọng và khích lệ. Dạng câu hỏi phân tích, suy luận rất đa dạng. Lệnh
dùng cho các câu hỏi này thường gắn với yêu cầu “phân tích”, “giải thích”, “vì sao”,
“so sánh”, “chỉ ra…”, “hãy chỉ ra…”,… Ví dụ:
– Phân tích tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình đối với số phận của
nàngTiểu Thanh (chú ý từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ,... trong sự đối sánh giữa
bản phiên âm và bản dịch nghĩa, dịch thơ). (Bài 7. Những điều trông thấy, VB Độc “Tiểu Thanh kí”)
– Hãy chỉ ra mối liên hệ về nội dung giữa sáu dòng thơ đầu và hai dòng thơ
cuối. Từ đó, bạn hiểu gì về tâm sự của Nguyễn Du và thời đại của ông? (Bài 7.
Những điều trông thấy, VB Độc “Tiểu Thanh kí”) – …
Câu hỏi đánh giá, vận dụng và đọc sáng tạo: Các đánh giá thường dựa trên
những liên hệ, so sánh.
Đọc không phải chỉ để hiểu mà còn để đánh giá những cái hay của VB và
những vấn đề của cuộc sống mà VB gợi lên, do vậy, cần hướng dẫn HS đánh giá
những cái hay, thậm chí cái chưa hoàn chỉnh của VB, tránh thói quen tiếp nhận VB
một cách lười biếng, một chiều.
Quá trình đọc cũng là quá trình người đọc phải sử dụng tri thức nền của mình
để hiểu VB, đồng thời để nhận thấy VB có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống
của mình. Vì thế, cần hướng dẫn HS liên hệ những vấn đề đặt ra trong VB với cuộc
sống, liên hệ VB này với VB khác, liên hệ với bản thân để hiểu VB, hiểu cuộc sống
và hiểu bản thân; qua đó hiểu VB hơn.
Dạng câu hỏi đánh giá, vận dụng cũng rất phong phú. Lệnh của câu hỏi thường
sử dụng các cụm từ liên quan đến yêu cầu đánh giá, liên hệ, kết nối, vận dụng như
“có tác dụng gì”, “có vai trò thế nào”, “nhận xét”, “bình luận”, “liên hệ … và cho biết...”, … Ví dụ:
– Xác định chủ đề của VB Trao duyên và cho biết, phần VB này có vai trò thế
nào trong việc góp phần thể hiện chủ đề của Truyện Kiều. (Bài 7. Những điều trông
thấy, VB Trao duyên)
– Bình luận ý kiến cho rằng: trong các nhân vật Tiểu Thanh (Độc “Tiểu Thanh
kí”), Thuý Kiều (Truyện Kiều) đều có hình bóng của Nguyễn Du. (Bài 7. Những
điều trông thấy, VB Độc “Tiểu Thanh kí”)
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều câu hỏi ở phần Sau khi đọc cũng kết hợp các dạng nêu trên. Ví dụ:
– Lời “tiễn dặn” giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? (phân tích,
suy luận) Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian
(đánh giá). (Bài 3. Khát khao đoàn tụ, VB Lời tiễn dặn)
– Bạn hình dung thế nào về công trình “Cửu Trùng Đài” mà Vũ Như Tô đang
xây dựng dở dang? (nhận biết) Việc xây dựng công trình ấy có phải là nguyên nhân
chính gây nên bạo loạn và kết cuộc bi thảm ở cuối Hồi V hay không? Vì sao? (phân
tích, suy luận) (Bài 5. Băn khoăn tìm lẽ sống, VB Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài)
– Theo bạn, cách quan sát và thể hiện mối quan hệ giữa con người với thiên
nhiên trong hai truyện ngắn Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp, 1986), Chiều
sương (Bùi Hiển, 1941) có những điểm tương đồng, khác biệt nào? Từ thời điểm
sáng tác, bối cảnh văn hoá – xã hội của mỗi truyện, hãy lí giải sự tương đồng và
khác biệt ấy. (Bài 6. Sống với biển rừng bao la, VB Muối của rừng) – …
Ngoài ra, sách cũng tạo cơ hội để HS phát huy sở trường, năng khiếu riêng
trong trải nghiệm và tiếp nhận tác phẩm văn học bằng cách nêu thêm một số bài tập
sáng tạo (có đánh dấu ). Chẳng hạn:
– Bài tập sáng tạo: Sáng tác một bài thơ, vẽ một bức tranh,... về hình tượng
sông Hương (hoặc về sông núi quê hương của bạn). (Bài 1. Thông điệp từ thiên nhiên)
– Bài tập sáng tạo: Từ những VB đã đọc và hiểu biết của bản thân về sự phát
triển của khoa học, công nghệ trong thế kỉ XXI, hãy thực hiện một sản phẩm sáng
tạo (đoạn văn, tranh vẽ, đoạn video clip, in-pho-gráp-phích (infographic),...) thể
hiện hình dung của bạn về những biến đổi trong tương lai và cách thức con người
thích nghi với thế giới tương lai đó. (Bài 2. Hành trang vào tương lai)
– Bài tập sáng tạo: Hãy diễn xuôi đoạn trích này và nhận xét sự khác biệt
giữa đoạn trích và đoạn diễn xuôi về hiệu quả thể hiện nội dung của tác phẩm. (Bài
3. Khát khao đoàn tụ)
– Bài tập sáng tạo: Thiết kế một bưu thiếp hoặc thiệp chúc Tết/ mừng sinh
nhật, trên đó có hình vẽ một sản phẩm truyền thống của địa phương. (Bài 4. Nét đẹp
văn hoá và cảnh quan)
– Bài tập sáng tạo: Thành lập nhóm kịch và sân khấu hoá (một phần hoặc
toàn phần) một trong hai VB Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài, Sống hay không sống – đó
là vấn đề. Cho biết bạn dự định vào vai nhân vật nào trong màn sân khấu hoá của
nhóm và giải thích lí do. (Bài 5. Băn khoăn tìm lẽ sống)
– Bài tập sáng tạo: Vẽ một bức tranh thể hiện hình dung của bạn sau khi đọc
bài thơ hoặc viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) nêu ấn tượng sâu sắc nhất của
bạn về bài thơ. (Bài 8. Cái tôi – thế giới độc đáo)
– Bài tập sáng tạo: Hãy viết về một cuốn sách hoặc một tác phẩm nghệ thuật
góp phần thay đổi suy nghĩ của bạn trong đoạn văn khoảng 200 chữ. (Bài 9. Những chân trời kí ức) – …
Trong các bài đọc, bộ câu hỏi sau khi đọc (tuỳ VB, gồm từ 5 đến 8 câu) được
thiết kế theo nguyên tắc bám sát và bao phủ các YCCĐ của bài học. Dựa trên bộ
câu hỏi này, GV có nhiều cách triển khai nhiệm vụ học tập của HS, chẳng hạn: 1.
lần lượt giải quyết từng câu hỏi; 2. sắp xếp bộ câu hỏi theo ba nhóm câu hỏi (nhận
biết; phân tích, suy luận; đánh giá, vận dụng); 3. sắp xếp các câu hỏi theo nhóm vấn đề.
Ví dụ: Ở Bài 9. Những chân trời kí ức, VB 2. Tôi đã học tập như thế nào? có 7 câu hỏi, bài tập: 1.
Tóm tắt nội dung của VB. 2.
Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pê-
xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động như thế nào đến Pê-xcốp? Bạn có
nhận xét gì về cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện này? 3.
Bạn hiểu thế nào về phần “thú”, phần “người” và cuộc tranh đấu giữa
hai phần này trong quan niệm của Pê-xcốp? Cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn trong
VB đã có tác dụng gì trong việc thể hiện cuộc đấu tranh ấy? 4.
Chỉ ra một số điểm khác nhau về nội dung và hình thức nghệ thuật giữa
hai phần VB trước và sau câu “Tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn
tuổi”. Những khác biệt như vậy có làm mất đi sự thống nhất trong tính chỉnh thể
của tác phẩm không? Vì sao? 5.
Phân tích một số chi tiết trong VB cho thấy nhận thức của tác giả tại thời
điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm
khác biệt. Giải thích lí do của sự khác biệt ấy. 6.
Phân tích một số chi tiết để làm rõ ý nghĩa của những trải nghiệm thực
tế đời sống và tầm quan trọng của việc tự học qua sách đối với nhân vật Pê-xcốp.
Bài tập sáng tạo: Hãy viết về một cuốn sách hoặc một tác phẩm nghệ thuật
góp phần thay đổi suy nghĩ của bạn trong đoạn văn khoảng 200 chữ.
Có thể sắp xếp, triển khai theo các câu hỏi, bài tập trên theo bốn nhóm vấn đề như sau:
1. Câu chuyện, sự việc: câu hỏi 1, 2.
2. Dấu mốc thời gian và những đổi thay: câu hỏi 3, 4.
3. Khoảng cách nhận thức giữa người kể và nhân vật: câu hỏi 5.
4. Thông điệp từ trải nghiệm: câu hỏi 6, bài tập sáng tạo.
4.2.4. Tổ chức thảo luận, tăng cường tương tác trong giờ học
Cùng với việc sử dụng phương pháp đàm thoại gợi mở, GV cũng có thể tổ chức
cho HS thảo luận tương tác cởi mở trong giờ học. Từ tính đa nghĩa của VB, HS đọc,
kiến tạo, hiện thực hoá tác phẩm văn học cho bản thân. Đó là một quá trình tự trải
nghiệm và tương tạo phức tạp giữa HS với VB. Do vậy, có những khác biệt trong
kết quả đọc hiểu của HS này với HS khác là hiển nhiên và thường làm nảy sinh
nhiều vấn đề, ý kiến mà việc trao đổi, thảo luận trong lớp học là cần thiết, hữu ích
cho tất cả mọi người.
Khi một vấn đề được nêu lên, qua thảo luận, HS có điều kiện tự bổ sung, điều
chỉnh cách hiểu về VB của bản thân. Mặt khác, cũng giúp HS nhận thấy với một
VB, những người đọc khác nhau ắt phải có nhiều cách hiểu khác nhau. Trước thực
tế đó, HS cần biết chấp nhận các cách hiểu khác, nếu thấy là có cơ sở. Trái lại, đối
với cách hiểu thiếu cơ sở, HS cần mài sắc lí lẽ, bằng chứng để bác bỏ một cách thuyết phục.
SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo thường nêu lên qua hệ thống câu hỏi
cho HS thảo luận, xoay quanh:
– Các vấn đề liên quan đến nội dung và hình thức nghệ thuật của VB như: ý
nghĩa của hình ảnh, biểu tượng, hình tượng nghệ thuật, quan điểm, lẽ sống, cách
hành xử của nhân vật, quan điểm, thái độ của tác giả trong VB, các giá trị về tư
tưởng và thẩm mĩ mà VB mang lại; cách xây dựng nhân vật, cách kể chuyện, các
biện pháp nghệ thuật và tác dụng của chúng;...
– Các vấn đề của cuộc sống do VB gợi lên. Chẳng hạn: vấn đề giới, tình bạn,
ứng xử trong gia đình, quan niệm của bản thân về các vấn đề tư tưởng đạo lí hay các
vấn đề xã hội – sinh thái, hội nhập toàn cầu hoá và bản sắc dân tộc,… định hướng
nghề nghiệp, khởi nghiệp, sử dụng mạng xã hội,…
– Các vấn đề nảy sinh từ phát ngôn của ai đó khác biệt, độc đáo hoặc có tác
dụng làm nóng không khí chung trong trường, trong lớp và ngoài xã hội ít nhiều có
liên quan đến việc hiểu VB hoặc dùng VB để hiểu vấn đề của đời sống. – ...
Hình thức tổ chức thảo luận, tương tác trong lớp học cũng cần linh hoạt. Có thể
tổ chức cho HS thảo luận trong nhóm (2 HS; 4 – 5 HS), thảo luận chung trong lớp.
Sản phẩm, ý kiến của cá nhân hay các nhóm có thể được trình bày bằng lời hoặc
bằng VB trên giấy khổ lớn; cá nhân, đại diện các nhóm khác theo dõi để góp ý, nhận
xét,... Những ý kiến khác biệt, độc đáo hoặc cách lí giải thú vị, thuyết phục,... cần
được GV và lớp học ghi nhận, tôn trọng, khích lệ đúng mức.
4.2.5. Hướng dẫn học sinh kết hợp thực hành viết trong quá trình đọc
Viết ngắn, viết nhanh1 trong và sau khi đọc là một cách phản hồi tích cực, hiệu
quả trong đọc hiểu VB. Đây cũng là cách giúp HS thể hiện và lưu giữ ý tưởng bằng
việc viết nhanh lên giấy hay màn hình, qua đó, tích hợp đọc với viết, đọc, viết với
tiếng Việt. GV có thể hướng dẫn viết ngắn bằng nhiều hình thức để HS thực hiện ở nhà hoặc trên lớp:
– Ghi những ý tưởng nảy sinh trong quá trình đọc lên trên những miếng giấy
nhỏ (take – note), dán vào trang sách;
– Viết đoạn văn sau khi đọc VB trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về VB
hoặc sáng tạo thêm một đoạn viết về nhân vật hoặc viết lại cái kết của VB;
– Vẽ sơ đồ kết cấu, sơ đồ tính cách nhân vật, sơ đồ so sánh hai nhân vật, sự
kiện, cảnh,...; vẽ tranh thể hiện sự tưởng tượng của mình về nhân vật, sự kiện hoặc
cảnh vật được miêu tả trong VB; – Viết nhật kí đọc sách; – ...
1 Cũng như SGK Ngữ văn 10, SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo gọi hoạt động này
trong bài học trên lớp là Từ đọc đến viết. Tuy nhiên, ở mục này đề cập đến “viết ngắn” với cách
hiểu rộng hơn: viết nhanh ra giấy ý tưởng cảm nhận trong và sau khi đọc sách nói chung, kể cả khi
đọc ở nhà, trong thư viện,...
Những gì HS viết, vẽ,... có thể được sử dụng để trao đổi, thảo luận trong giờ
đọc hiểu VB, đồng thời được tập hợp vào một hồ sơ học tập để làm căn cứ, minh
chứng đánh giá quá trình học tập của HS.
4.2.6. Đóng vai
Một trong những hình thức trải nghiệm VB sinh động, thú vị là hoá thân vào
nhân vật để hiểu nhân vật, hiểu các tình huống cụ thể của đời sống, của tác phẩm và
tự phát hiện bản thân. Trong giờ đọc hiểu VB, GV nên tổ chức cho HS diễn kịch,
đóng vai để tạo cho HS cơ hội thử nghiệm những vai trò, tình huống khác nhau
trong một môi trường giả định an toàn. Khi diễn kịch, đóng vai, HS có cơ hội học
cách ứng xử, trải nghiệm những cảm xúc khác nhau, phát triển trí tưởng tượng sáng
tạo, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng giao tiếp, đồng thời, giúp phát triển trí thông
minh cảm xúc của mình. Qua đó, HS tiếp nhận kiến thức một cách chủ động, sáng
tạo, hứng thú. GV có thể tổ chức cho HS:
– Phân vai, đọc diễn cảm một tác phẩm, thể hiện cảm xúc, tính cách nhân vật bằng giọng đọc.
– Tưởng tượng mình là một nhân vật trong VB để hình dung nếu mình ở trong
hoàn cảnh của nhân vật đó thì mình sẽ giải quyết vấn đề như thế nào, sẽ có những cảm xúc, suy nghĩ gì.
– Mời một HS đóng vai nhân vật hoặc đóng vai tác giả để những HS khác với vai
trò là người đọc, nêu câu hỏi cho nhân vật hoặc tác giả.
– Sân khấu hoá một đoạn trích trong một VB văn học.
Cũng cần nói thêm rằng: các phương pháp nêu trên, thực ra không hề xa lạ với
GV và HS; khi có điều kiện, nhiều thầy cô đã sử dụng rất hiệu quả linh hoạt. Tuy
nhiên, CTGDPT Ngữ văn 2018 bám chắc định hướng phát triển năng lực, các
phương pháp này cần được tiếp tục phối hợp sử dụng nhằm đáp ứng tốt các YCCĐ của việc dạy đọc.
4.3. Dạy viết theo kiểu văn bản1
Để có thể tạo lập một VB, người viết cần có nhiều loại kiến thức như kiến thức
về đề tài cần viết, kiến thức về cách thức tạo lập VB, kiểu loại VB, cách hành văn
và giao tiếp với người đọc. Cũng như đọc – tiếp nhận, viết – tạo lập là một hoạt
động tư duy phức tạp. Vì thế, dạy tạo lập VB không nên và không thể nóng vội. HS
cần phải được dạy theo quy trình, theo thao tác và thực hành luyện tập thường
1 Ở đây, chúng tôi dùng khái niệm “kiểu VB” thay cho khái niệm “kiểu bài”. Bởi vì, trong
CTGDPT môn Ngữ văn 2018, có những kiểu bài tập thực hành làm văn như: viết bản tường trình,
bản kiến nghị, báo cáo kết quả nghiên cứu, báo cáo nghiên cứu một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội,
thuyết minh (về một quy trình/ đối tượng), viết đoạn văn (theo yêu cầu của đề bài),… cần gọi
chung là “kiểu VB”, để bảo đảm sự bao quát và chuẩn xác.
xuyên. Về phương pháp, GV trợ giúp, hướng dẫn HS bằng nhiều cách: thuyết trình,
phân tích mẫu, làm mẫu, hướng dẫn quy trình, thao tác viết,...
4.3.1. Thuyết trình
Việc thuyết trình, nếu không bị lạm dụng, luôn là một lợi thế đối với GV trong
dạy học. Ngay cả trong dạy viết, có những thời điểm bài học cũng cần đến lời thuyết
trình, diễn giảng của GV, nhất là khi thời gian có hạn, không tiện/ không cần thực
hiện đàm thoại, thảo luận. Chẳng hạn, khi cần giới thiệu Tri thức về kiểu bài, chốt
lại các bước trong quy trình viết, nhận xét tổng hợp về bài viết của HS,... GV có thể
thuyết trình. Dĩ nhiên, cần thuyết trình rất gãy gọn, dễ hiểu, kết hợp phân tích ví dụ
minh hoạ và nêu câu hỏi nhằm tác động đến trí não của HS.
4.3.2. Phân tích kiểu văn bản
Trong CTGDPT môn Ngữ văn ở lớp 11, HS được yêu cầu thực hành viết nhiều
kiểu VB: Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội (hay vấn đề xã hội trong tác phẩm
văn học/ nghệ thuật); viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (truyện thơ/ kịch
bản văn học/ bài thơ) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bài hát/ bộ phim/ bức tranh/
pho tượng); viết VB thuyết minh (về một quy trình/ đối tượng) có lồng ghép một
hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận (xem bảng tổng hợp ở tr.
14 – 15 trong tài liệu này).
Để hỗ trợ cho hoạt động thực hành viết các kiểu VB nêu trên, SGK đã đưa ra từ
một đến hai bài viết (“ngữ liệu tham khảo”)1 cho mỗi kiểu VB. GV cần hướng dẫn
HS đọc, phân tích kiểu VB trong sự đối chiếu với yêu cầu, để học cách viết – một
cách trực quan – từ các bài viết tham khảo ấy.
Có thể thực hiện việc phân tích kiểu VB theo các bước sau:
Bước 1: Hướng dẫn phân tích kiểu VB.
Chia HS thành từng nhóm nhỏ, yêu cầu đọc toàn bộ VB tham khảo, sau đó, GV
cho HS lần lượt thảo luận các câu hỏi hoặc điền vào các phiếu học tập, nhằm:
– Nhận biết cấu trúc chung của kiểu VB (với mở bài, thân bài, kết bài).
– Quan sát, nhận biết đặc điểm, cách viết ở từng phần VB.
– Xác định các đặc điểm, cách diễn đạt trong VB để nhận biết yêu cầu diễn
đạt nói chung và diễn đạt trong các phần, đoạn quan trọng khi thực hành viết kiểu VB đó.
1 Ngữ liệu tham khảo: hình mẫu trực quan, không phải kiểu bài mẫu cho HS sao chép, nhưng cũng
không nhất thiết đạt đến sự mẫu mực. Mục đích là để HS đối chiếu với yêu cầu và sơ đồ dàn ý kiểu
bai để học cách viết tương tự (xem danh mục ngữ liệu tham khảo tr. 24 – 25 trong tài liệu này,
đồng thời xem mục Đọc ngữ liệu tham khảo và các câu hỏi hướng dẫn phân tích kiểu VB ở phần
viết của mỗi bài học trong SGK Ngữ văn 11).
Bước 2: Đối chiếu VB tham khảo với Tri thức về kiểu bài.
– Yêu cầu HS/ nhóm HS rút ra các đặc điểm chính về kiểu bài từ VB tham khảo.
– Đối chiếu VB tham khảo với các yêu cầu đối với kiểu bài được tóm lược
trong mục Tri thức về kiểu bài để nắm vững dàn ý và cách viết.
4.3.3. Thị phạm trong dạy viết
Tạo lập VB là một quá trình tư duy – thực hành phức tạp, bao gồm nhiều khâu,
nhiều thao tác cần được thị phạm – trực quan hoá. GV – trong tư cách một người
viết có kinh nghiệm – cần sử dụng thuần thục phương pháp làm mẫu, giúp HS “nhìn
thấy” được chuỗi thao tác trong quá trình viết như trong một đoạn phim quay chậm.
Điều mà HS cần “nhìn thấy”, “nghe thấy” là những suy nghĩ, lựa chọn diễn ra trong
đầu của GV qua việc làm mẫu: phân tích xác định yêu cầu của đề, hình thành ý
tưởng, tìm từ ngữ hình ảnh, diễn đạt thành lời, tẩy xoá, chỉnh sửa,... Giống như một
GV toán trình bày cách giải bài toán của mình bằng lời nói để giúp HS “nhìn thấy”
logic tư duy của mình, thị phạm với GV Ngữ văn là cách nói to những suy nghĩ,
cảm xúc, liên tưởng nảy sinh trong đầu mình; nói đến đâu làm đến đấy trong khi cố
gắng tạo ra sản phẩm ngôn từ: một ý tưởng, một bố cục, một câu văn, đoạn văn, một
luận điểm có lí lẽ, bằng chứng, mở bài, kết bài, chuyển tiếp, sự nhấn mạnh, sự lướt qua,...
Trong quá trình thị phạm kĩ năng viết, GV nên thực hiện theo các bước: 4.3.3.1. Chuẩn bị
– Giải thích mục đích của việc GV thị phạm, để HS học cách viết, tạo lập VB tương tự.
– Nói rõ kĩ năng mà GV sẽ thị phạm cho HS. Ví dụ: “Hôm nay, chúng ta sẽ học
cách chi tiết hoá dàn ý/ triển khai luận điểm/ cách viết đoạn mở bài, kết bài/ câu,
đoạn chuyển ý/ phân tích và nêu bằng chứng trong bài văn nghị luận”,... Hoặc:
“Trong tiết học này, chúng ta sẽ thực hành cách lập danh mục tham khảo cho báo
cáo nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội,…”.
– Yêu cầu HS chú ý nghe những gì GV nói, quan sát các hoạt động viết của
GV, ghi lại những gì HS quan sát được về cách tạo lập VB, ví dụ: “Thầy/ cô đã thực
hiện yêu cầu trên bằng cách,...” hoặc: “Thầy/ cô sẽ làm thử việc viết một đoạn văn
ngắn để các em quan sát và tự rút ra cách viết cho mình…”.
– Chỉ nên chọn thị phạm một phương diện/ thao tác cụ thể của kiểu loại VB.Ví
dụ cách viết mở bài cho một bài văn nghị luận, cách triển khai một luận điểm, một
yêu cầu thành đoạn văn ngắn. 4.3.3.2. Thị phạm
– GV cần nói to, rõ ràng, chậm rãi cách thực hiện từng yếu tố của VB, ví dụ
như những suy nghĩ về yêu cầu của đề, những ý tưởng nảy sinh trong đầu, làm sao
thể hiện những ý tưởng thành dàn ý, chọn lựa cách viết mở bài, chọn từ ngữ này hay
từ ngữ kia,... HS cần được nhìn thấy rõ ràng tiến trình tạo lập VB qua việc nghe
những lời nói của GV, đồng thời quan sát từng hành động viết của GV. Ví dụ, vừa viết, GV vừa nói:
+ Viết câu mở bài như thế nào cho hấp dẫn người đọc?
+ Đến đây, thầy/ cô sẽ xuống dòng, chuyển qua một đoạn khác.
+ Thầy/ cô nghĩ là mình phải nhìn lại dàn ý xem có bỏ sót ý nào không?
+ Có lẽ là cần thay thế từ “...” bằng từ “...” thì mới phù hợp. + ...
– Dùng máy chiếu hoặc bảng phụ để vừa viết vừa nói to những suy nghĩ của
mình khi viết. Điều này giúp HS nhìn rõ những ý tưởng của GV đang được thể hiện
như thế nào trên trang giấy, kể cả những phút ngập ngừng để suy nghĩ tiếp, để tìm
từ thích hợp, những đoạn viết ra xong lại xoá đi, cách chọn ý nào là luận điểm, cách
đưa dẫn chứng chứng minh cho luận điểm,...
4.3.3.3. Giao nhiệm vụ tương tự và hướng dẫn học sinh thực hành
– Yêu cầu HS nhắc lại những gì các em nghe và quan sát được về cách tạo lập
VB của GV, những kinh nghiệm mà HS rút ra được sau khi quan sát và có thể vận
dụng khi thực hiện một công việc tương tự.
– Yêu cầu HS thực hiện một thao tác, một công việc, một đề tài tương tự, gần
gũi, vừa sức với HS. GV cùng HS từng bước thực hiện theo các câu hỏi khơi gợi,
hướng dẫn HS, tóm tắt ý của HS, trình bày các ý đó lên bảng,... vừa với vai trò
hướng dẫn, vừa với vai trò thư kí.
– GV yêu cầu HS thực hành viết theo nhóm; sau đó, cho từng HS thực hành
viết. 4.3.4. Hướng dẫn quy trình viết văn bản
Ở khâu này, GV hướng dẫn HS viết VB theo quy trình đã nêu trong SGK Ngữ
văn 11, với hầu hết các kiểu VB: 1. Chuẩn bị viết (xác định đề tài, mục đích viết,
đối tượng người đọc mà VB hướng tới, thu thập tư liệu); 2. Tìm ý, lập dàn ý; 3. Viết
bài; 4. Xem lại và chỉnh sửa.
Về nguyên tắc, đây là “hướng dẫn” viết, tổ chức cho HS thực hành viết, nên
GV không áp đặt quan điểm của mình, không làm thay HS bất kì công đoạn nào (kể
cả lập dàn ý). HS phải là người “làm”, tự mình thực hiện tất cả các khâu để có sản
phẩm (sản phẩm từng khâu, từng phần và sản phẩm VB) với sự trợ giúp của GV và
sự tương tác của các thành viên trong nhóm, trong lớp. Để HS “làm ra” được sản
phẩm theo kì vọng, cần tạo một môi trường học tập thoải mái, không gây áp lực cho
HS; khuyến khích, trợ giúp HS trong suốt tiến trình viết. Sản phẩm của HS cần
được thảo luận, gợi ý, điều chỉnh, sửa chữa để có bài viết tốt hơn. Nếu sản phẩm của
HS còn nhiều khiếm khuyết, cần giúp các em hiểu rằng: hoạt động viết là hoạt động
tiếp diễn, sự thay đổi, phát triển ý tưởng tiếp tục xảy ra cho đến sản phẩm cuối
cùng, không nên nóng vội hay mặc cảm, hoang mang,…
Cũng cần lưu ý rằng: nhiệm vụ thực hành của HS không chỉ là tạo lập VB của
mình mà còn là phản hồi, tự đánh giá, đánh giá bài viết của bạn, chỉnh sửa nhiều lần
để tạo ra VB tốt hơn,...
Từng bước trong quy trình viết VB đã được SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân
trời sáng tạo hướng dẫn khá tỉ mỉ. GV căn cứ vào đó để hướng dẫn HS thực hiện. Ở
đây, xin lưu ý thêm một số điểm.
4.3.4.1. Phát huy tính mở, tính thực tiễn của đề bài
– Đề bài cần phải gắn với những vấn đề của thực tế, nằm trong tầm quan tâm,
nhận thức của HS, để HS có khả năng vận dụng kiến thức nền đã có để tạo lập VB,
đồng thời, hình dung được bối cảnh, mục tiêu, đối tượng giao tiếp. GV khuyến khích
HS suy nghĩ tự chọn đề tài/ vấn đề mà mỗi người quan tâm, hứng thú, mong muốn được chia sẻ.
– Đề tài phải có tính mở, tức là gợi ra nhiều khả năng, cơ hội để HS lựa chọn.
Ví dụ các lệnh đều dành cho HS một biên độ lựa chọn khá rộng, kiểu:
“… Hãy viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội mà bạn quan tâm để gửi
tham gia cuộc thi” (Bài 2); “… hãy viết VB nghị luận nhận xét về nội dung và hình
thức nghệ thuật của một kịch bản văn học hoặc bộ phim mà bạn yêu thích” (Bài 5);
“Hãy viết bài văn nghị luận về một bài thơ hoặc một bức tranh/ pho tượng mà bạn yêu thích” (Bài 8).
4.3.4.2. Tuân thủ quy trình, lặp lại nhiều lần để hình thành “động hình”, thói
quen và kĩ năng
Để hình thành, phát triển kĩ năng tạo lập VB, cần phải có thời gian và quá trình.
Việc thực hành viết theo quy trình vì thế cần lặp đi lặp lại với một tần suất phù hợp.
Vì thế, GV cần mạnh dạn, tự tin yêu cầu HS thực hiện đúng quy trình. Trong SGK
Ngữ văn 10 cũng như Ngữ văn 11, phần dạy học viết trong cả chín bài học đều thiết
kế theo tinh thần lặp lại đó. Hơn thế, với một số kiểu bài trọng điểm còn được tăng
cường sự lặp lại theo kiểu bài. Ví dụ: Quy trình 4 bước (1. Chuẩn bị viết; 2. Tìm ý,
lập dàn ý; 3. Viết bài; 4. Xem lại và chỉnh sửa) còn được lặp đi, lặp lại:
– Ba lần đối với kiểu bài nghị luận về vấn đề xã hội: Viết VB nghị luận về một
vấn đề xã hội (Bài 2); Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn
học (Bài 3); Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩn nghệ thuật hoặc
tác phẩm văn học (Bài 7);
– Ba lần đối với kiểu bài nghị luận về một tác phẩm văn học hoặc tác phẩm
nghệ thuật: Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (truyện thơ) hoặc một tác
phẩm nghệ thuật (bài hát) (Bài 3); Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (kịch
bản văn học) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bộ phim) (Bài 5); Viết VB nghị luận về
một tác phẩm văn học (bài thơ) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bức tranh/ pho tượng) (Bài 8);
– Hai lần đối với kiểu bài thuyết minh (VB thông tin có lồng ghép nhiều yếu tố
bổ trợ): Viết VB thuyết minh (về một quy trình) có lồng ghép một hay nhiều yếu tố
như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận (Bài 1); Viết VB thuyết minh (về một đối
tượng) có lồng ghép một hay nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận (Bài 9).
4.3.4.3. Hướng dẫn thực hành viết văn bản theo quy trình
Ở đây có hai yêu cầu: 1. viết đúng yêu cầu của từng kiểu VB; 2. thực hiện đúng,
thuần thục quy trình viết.
Về yêu cầu viết đúng kiểu VB: Điều quan trọng là qua mục Tri thức về kiểu bài và
Đọc ngữ liệu tham khảo, GV cần giúp HS nắm được mô hình chung về kiểu bài và
cách viết. SGK cũng đã có những hỗ trợ cần thiết về việc này, GV chủ động tổ chức
cho HS luyện tập, thực hành. Hơn nữa, các đề bài thường nêu rõ kiểu VB mà HS cần viết. Ví dụ:
Đề bài 1 (Bài 5)
Câu lạc bộ Văn học – Nghệ thuật của trường bạn tổ chức cuộc thi viết về Tác
phẩm sân khấu – điện ảnh tôi yêu. Để tham gia, hãy viết VB nghị luận nhận xét về
nội dung và hình thức nghệ thuật của một kịch bản văn học hoặc bộ phim mà bạn yêu thích.
[Kiểu VB: Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (kịch bản văn học) hoặc
một tác phẩm nghệ thuật (bộ phim).] Đề bài 2 (Bài 8)
Hãy viết bài văn nghị luận về một bài thơ hoặc một bức tranh/ pho tượng mà bạn yêu thích.
[Kiểu VB: Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học (bài thơ) hoặc một tác
phẩm nghệ thuật (pho tượng).] Đề bài 3 (Bài 7)
Hãy viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội gợi ra từ một tác phẩm nghệ
thuật hoặc tác phẩm văn học mà bạn quan tâm.
[Kiểu VB: Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm nghệ thuật
hoặc tác phẩm văn học.]
Về yêu cầu viết đúng quy trình: Để đáp ứng được yêu cầu này, HS cần luyện
tập, thực hành lặp đi lặp lại nhiều lần. SGK Ngữ văn 11 đã hướng dẫn khá tỉ mỉ. Ở
đây chỉ làm rõ thêm về một số điểm như sau:
Bước 1: Chuẩn bị viết
Bước này gồm nhiều thao tác. Một số thao tác trong số đó đã khá quen thuộc với
GV và HS đã được rèn luyện nhiều. Ở đây chỉ lưu ý đến thao tác xác định đề tài.
Với đề bài 1 và 2 nêu trên, hướng dẫn HS xác định đề tài cho bài viết, tức là hướng
dẫn chọn tác phẩm văn học/ nghệ thuật phù hợp làm đối tượng cho bài nghị luận
của từng HS. Tính chất phù hợp trong lựa chọn tác phẩm nghị luận gắn với các tiêu chí:
• Là tác phẩm mà bản thân HS thật sự am hiểu, có hứng thú; thuận lợi cho việc
bàn bạc, trao đổi ý kiến trong bài viết;
• Được bản thân và nhiều bạn khác yêu thích hay đang được nhiều người quan
tâm;• Có chủ đề rõ ràng và những điểm đặc sắc về hình thức nghệ thuật dễ nhận thấy.
Các bài viết (ngữ liệu tham khảo) như: Xung đột trong bi kịch “Vũ Như Tô”
(nghị luận về kịch bản văn học); Ám ảnh nước trong “Mùa len trâu” (nghị luận về
một bộ phim); “Con chào mào”, một thông điệp đa nghĩa (nghị luận về một bài
thơ); “Thiếu nữ chơi đàn nguyệt” – tranh lụa của Mai Trung Thứ (nghị luận về một
bức tranh);… đều là những ví dụ đáp ứng tiêu chí lựa chọn nêu trên.
Tương tự, với đề bài 3, ở bước Chuẩn bị viết, vấn đề không chỉ là chọn tác
phẩm phù hợp mà còn là chọn vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm phù hợp, bởi một
tác phẩm có thể đề cập đến nhiều vấn đề xã hội. Chọn vấn đề để nghị luận cần thoả mãn tiêu chí:
• Là vấn đề mà bản thân HS thật sự am hiểu, có hứng thú; thuận lợi cho việc bàn
bạc trao đổi ý kiến trong bài viết;
• Được bản thân và nhiều bạn, nhiều người quan tâm;
• Được thể hiện trong tác phẩm một cách tập trung, thú vị hấp dẫn.
Các bài viết (ngữ liệu tham khảo) như Thế nào là sống trọn vẹn? (Viết VB nghị
luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học; Bức tranh Đám cưới chuột và bài
học về sự hoà nhập, gắn bó; Tính chất phi thường trong con người bình thường
Thuý Kiều (Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm nghệ thuật hoặc
tác phẩm văn học) là những ví dụ đáp ứng tiêu chí lựa chọn nêu trên.
Bước 2: Tìm ý, lập dàn ý
Đối với lập dàn ý, trong khi hướng dẫn HS đọc ngữ liệu tham khảo, cần lưu ý HS
xác lập dàn ý của VB (mở bài/ mở đầu; thân bài/ nội dung; kết bài/ kết thúc), đặc biệt
là dàn ý cụ thể ở phần thân bài. Có như vậy, HS mới nắm được mô hình/ cấu trúc của
VB để thực hành và có kĩ năng lập dàn ý.
Với Bước 3: Viết bài; Bước 4: Xem lại và chỉnh sửa, cần lưu ý:
• Việc viết bài hoàn chỉnh nên yêu cầu HS thực hiện ở nhà, trên lớp học không có
nhiều thời gian, có thể chỉ tổ chức cho HS viết một vài đoạn (trên cơ sở triển khai dàn ý đã có).
• Trước khi HS viết bài, GV cung cấp cho HS tiêu chí đánh giá VB hoặc bảng
kiểm và giải thích rõ ý nghĩa của từng tiêu chí để giúp HS định hướng bài viết của mình.
• Ở bước Xem lại và chỉnh sửa cần hình thành ở HS thói quen sử dụng bảng
kiểm1. Ví dụ: Bảng kiểm kĩ năng viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội sau: Chưa
Nội dung kiểm tra Đạt đạt
Nêu vấn đề xã hội cần nghị luận. Mở bài
Nêu ý nghĩa/ tính cấp thiết/ tầm quan trọng của vấn đề.
Trình bày và làm rõ ý kiến qua ít nhất hai luận điểm chính.
Xem xét vấn đề từ nhiều phía.
Thể hiện nhận thức, quan niệm, thái độ, lập
trường của người viết về vấn đề nghị luận Thân bài
(trước các biểu hiện đúng/ sai/ tốt/ xấu,...).
Làm sáng tỏ vấn đề bằng các lí lẽ và bằng chứng.
Hướng đến nhận thức chung hoặc nêu giải pháp cho vấn đề.
1 Bảng kiểm: là một mẫu bảng tóm tắt một tổ hợp tiêu chí cơ bản để đánh giá bố cục, nội dung, hình
thức và kĩ năng thực hiện bài viết/ VB theo yêu cầu đối với kiểu bài.
Khẳng định lại về vấn đề, ý kiến đã trình bày. Kết bài
Nêu ý nghĩa thực tiễn của vấn đề.
Sắp xếp luận điểm, lí lẽ, bằng chứng hợp lí. Diễn đạ Kĩ năng t rõ ràng, gãy gọn. trình bày,
Sử dụng các từ ngữ, câu văn tạo sự gắn kết diễn đạt
giữa các luận điểm, giữa bằng chứng với lí lẽ
và bảo đảm mạch lạc cho bài viết.
4.4. Phát triển năng lực trong dạy nói và nghe
Nói – nghe là một trong các kĩ năng giao tiếp. Để nói – nghe hiệu quả, người
nói và người nghe cần có nhiều loại kiến thức: kiến thức về chủ đề muốn nói, ngôn
ngữ, hiểu biết về các loại văn phong của ngôn ngữ nói, đối tượng giao tiếp, cách
giao tiếp với những đối tượng khác nhau, sự khác biệt giữa ngôn ngữ nói và viết,
hiệu quả của cách phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ. Không chỉ học cách nói,
nghe mà HS còn học cách giao tiếp có văn hoá.
HS học cách nói – nghe trong quá trình HS đọc, viết và trong tiết nói và nghe,
qua các hoạt động thảo luận, chia sẻ những gì đã đọc, viết. GV cần tổ chức cho HS
đóng vai là người nghe, người nói để hình dung được cảm xúc, suy nghĩ của người
nói, người nghe. Qua đó, không chỉ học cách nói mà còn học được cách dự đoán
tâm lí người nghe, cách đồng cảm với người nói, học cách phản hồi người khác và
phản hồi sao cho phù hợp.
4.3.1. Dạy nói Khi dạy nói, GV cần:
– Hướng dẫn HS trả lời các câu hỏi: Người nghe là ai? Họ muốn biết những gì
về điều sẽ nói? Mục đích nói (của tôi) là gì? Từ đó, hướng dẫn HS xác định nội dung nói và cách nói.
– Hướng dẫn cách thức, quy trình chuẩn bị một bài nói (dựa trên bài viết đã
viết) về nội dung (trong trường hợp HS đã có bài viết thì hướng dẫn HS chuyển nội
dung bài viết thành bài nói) và về cách nói (cách thức, quy trình chuẩn bị một cuộc
thảo luận, tranh luận và cách tham gia thảo luận, tranh luận).
– Hướng dẫn HS dùng bảng kiểm để kiểm soát bài nói của bản thân.
4.3.2. Dạy nghe Khi dạy HS nghe, GV nên:
– Làm mẫu cách lắng nghe người nói bằng cách: nhìn vào mặt người nói, nêu
câu hỏi cho người nói về những gì chưa rõ, nhắc lại điều người nói vừa trình bày
để đảm bảo hiểu đúng ý người nói.
– Dùng mảnh giấy nhỏ ghi chép vắn tắt những gì đã nghe.
– Dùng bảng kiểm để góp ý cho bài nói của bạn bằng giọng điệu nhẹ nhàng và
bằng những mẫu câu như: Bài nói của bạn rất hay/ thú vị,… nhưng nếu có thể, bạn
làm rõ thêm...; Nếu là tôi, tôi sẽ...; Nên chăng bạn tập trung vào nội dung...;…
4.3.3. Dạy nói – nghe tương tác Hướng dẫn HS:
– Kiên nhẫn chờ đến lượt mình nói, không ngắt lời người nói;
– Nối tiếp cuộc hội thoại bằng những câu hỏi, lời nhận xét, bổ sung gắn với
chủ đề cuộc thảo luận/ tranh luận/ đối thoại;
– Tôn trọng người nói và những ý kiến khác biệt;– Hợp tác, giải quyết vấn đề
với thái độ tích cực.
Lưu ý: Bản thân cách nói của GV trong quá trình dạy chính là “mẫu” mà HS
hằng ngày quan sát, học hỏi. Vì thế, GV phải học cách nói sao cho gãy gọn, rõ ràng,
phù hợp đối tượng người nghe.
4.5. Dạy tiếng Việt
Việc dạy tiếng Việt trong CTGDPT môn Ngữ văn 2018 không nhằm cung cấp
kiến thức chuyên ngành ngôn ngữ, mà nhằm phục vụ việc đọc hiểu và hỗ trợ HS
trong tạo lập các loại VB. Do đó, ngữ liệu được sử dụng trong dạy học tiếng Việt
cần được tích hợp với ngữ liệu đã được lựa chọn ở phần đọc hiểu. Điều này giúp HS
gắn kết được các kiến thức ngôn ngữ vào quá trình tiếp nhận VB, từ đó có thể nâng
cao năng lực đọc hiểu. Tuy nhiên, GV cũng có thể cân nhắc thêm việc những ngữ
liệu gắn với thực tế sử dụ ng ngôn ngữ trong đời sống hằng ngày để tạo hứng thú cho HS.
Ngoài ra, để việc dạy học các đơn vị kiến thức tiếng Việt trong CTGDPT môn
Ngữ văn 2018 đạt hiệu quả, GV lưu ý đến việc tích hợp dạy tiếng Việt vào các hoạt
động dạy học các kĩ năng khác như viết, nói và nghe.
Khi tổ chức dạy học tiếng Việt, GV cần chú ý đến trình độ tiếng Việt của HS để
tận dụng, phát huy những mặt tích cực trong kĩ năng sử dụng tiếng Việt và hạn chế
những mặt tiêu cực trong quá trình sử dụng ngôn ngữ của các em. Việc chú ý đến
trình độ tiếng Việt của HS còn giúp định hướng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp.
Với định hướng như vậy, việc tổ chức dạy học tiếng Việt trong sách Ngữ văn
11, bộ sách Chân trời sáng tạo nên được thực hiện với một số gợi ý sau:
4.4.1. Dạy tri thức tiếng Việt
GV có thể sử dụng một số phương pháp, biện pháp sau:
– Phương pháp thuyết trình: GV dùng lời để thông báo, giới thiệu, giải thích
cho HS về những đơn vị kiến thức mới được xác định ở cuối mục Tri thức Ngữ văn.
– Phương pháp đàm thoại gợi mở: GV sử dụng câu hỏi để hướng dẫn HS
phân tích các ngữ liệu mẫu để đi đến việc rút ra các đơn vị kiến thức tiếng Việt cơ bản.
– Phương pháp trực quan: GV có thể kết hợp sử dụng thêm các phương tiện
trực quan để hỗ trợ HS lĩnh hội kiến thức.
Ngoài ra ở phần này của bài học, GV có thể sử dụng thêm một số kĩ thuật như
công não, KWL,… để khơi gợi, huy động tri thức nền của HS về những đơn vị kiến
thức tiếng Việt vốn có của HS.
4.4.2. Dạy Thực hành tiếng Việt
Đối với những nội dung thực hành, GV có thể sử dụng một số phương pháp,
biện pháp sau để tổ chức dạy học:
– Phương pháp đàm thoại gợi mở: GV có thể sử dụng câu hỏi để hướng dẫn HS
giải quyết các bài tập thực hành hoặc dùng câu hỏi để kiểm tra, đánh giá kết quả thực hành của HS.
– Phương pháp dạy học hợp tác: GV có thể sử dụng kết hợp hình thức dạy học
theo nhóm với dạy học cặp đôi để tổ chức cho HS thực hành, trao đổi, chia sẻ kết
quả bài tập với nhau cũng như thực hiện việc tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng về
mức độ thông hiểu và vận dụng kiến thức của HS.
– Phương pháp trò chơi: GV có thể tổ chức thực hành dưới hình thức trò chơi
để kích thích động cơ, hứng thú học tập của HS.
Ngoài ra, GV có thể kết hợp với việc sử dụng một số kĩ thuật sau để làm cho
phần thực hành thêm hấp dẫn, sinh động như kĩ thuật sử dụng phiếu học tập (thiết
kế phiếu học tập từ những bài tập thực hành do SGK đề nghị theo định hướng sư
phạm của GV), kĩ thuật khăn trải bàn đối với những bài tập mang tính “vấn đề”, kĩ
thuật sơ đồ tư duy,...
4.4.3. Dạy viết ngắn/ viết đoạn văn (mục Từ đọc đến viết)
Đây là nội dung dạy học mang tính tích hợp cao: tích hợp kĩ năng đọc với viết,
tích hợp nội dung tiếng Việt vào hoạt động đọc và viết. Vì vậy, GV có thể tổ chức
nội dung dạy học theo những gợi ý dưới đây:
– Hướng dẫn HS viết theo hình thức cá nhân. GV cần lưu ý HS về việc vận
dụng những nội dung của các giờ học về đọc hiểu VB trước đó và kiến thức tiếng
Việt vừa học vào đoạn viết ngắn.
– Tổ chức cho HS chia sẻ, trao đổi đoạn viết với nhau theo hình thức cặp đôi
hoặc công bố trên bản tin học tập của lớp.
– Hướng dẫn HS tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng bằng bảng kiểm (checklist).
– Tổ chức nhận xét, đánh giá, sửa chữa một vài sản phẩm tiêu biểu.
– Nhắc nhở HS lưu giữ sản phẩm trong hồ sơ học tập của cá nhân.
Việc viết ngắn có thể được thực hiện tại lớp hoặc ở nhà tuỳ theo điều kiện thời
gian của lớp học. Tuy nhiên, GV cần tổ chức nhận xét, đánh giá một vài sản phẩm
tiêu biểu trên lớp (có thể ngay trong tiết học tiếng Việt/ đầu tiết học Viết/ trong tiết Ôn tập).
5. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
5.1. Sơ đồ, biểu bảng
Kiến thức được lưu giữ dưới hai dạng: ngôn ngữ và hình ảnh. Sử dụng hình ảnh,
sơ đồ sẽ giúp HS hiểu bài sâu hơn, nhận rõ mối quan hệ giữa các kiến thức; củng cố,
nhớ lâu kiến thức; rèn luyện năng lực khái quát, phân tích, so sánh, phân loại vấn đề.
Có nhiều loại sơ đồ, biểu bảng: sơ đồ khái quát tính cách nhân vật; sơ đồ các
chi tiết về nhân vật; sơ đồ diễn biến tâm trạng nhân vật; sơ đồ mối quan hệ giữa các
nhân vật, các sự kiện; sơ đồ tóm tắt nội dung chính của một bài học, một chương,
một phần; sơ đồ các yếu tố trong tác phẩm; sơ đồ cấu trúc VB; bảng tổng kết một
chương, một học kì; bảng so sánh các đơn vị kiến thức;...
Định hướng sử dụng: Sử dụng sơ đồ, biểu bảng khuyết (khuyết nhiều: khó,
khuyết ít: dễ) kèm theo câu hỏi; cho các nhóm thảo luận, điền vào sơ đồ; cho các
nhóm trình bày sơ đồ, chỉnh sửa, đánh giá; cho sơ đồ sai, HS chỉnh sửa, sắp xếp lại
(ví dụ: sơ đồ cốt truyện). 5.2. Hình ảnh
Khi sử dụng tranh, ảnh khi dạy học đọc hiểu VB văn học, GV cần chú ý:
– Không lạm dụng vì đặc trưng của văn chương là tính hình tượng, chất liệu:
ngôn từ, có tác dụng phát huy trí tưởng tượng của người đọc;
– Chỉ sử dụng trong trường hợp những hình ảnh, sự vật xa lạ với HS, để giúp
HS hiểu rõ hơn hình tượng nghệ thuật của tác phẩm.
5.3. Yêu cầu đối với phương tiện trực quan –
Phù hợp với nội dung bài học, kết quả cần đạt.
– Có tính khái quát cao: tổng kết, tóm lược được các kiến thức cơ bản (sơ đồ,biểu bảng).
– Thể hiện được mối quan hệ giữa các phần, các yếu tố trong bài học, chương.
– Phân biệt các các thông tin chính, phụ bằng màu sắc, kích cỡ của các kiểu
hình, kiểu chữ, mũi tên.
– Diễn đạt ngắn gọn bằng các cụm từ, mệnh đề, kí hiệu.
– Cỡ hình, cỡ chữ đủ lớn.
6. PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HỌC SINH
6.1. Mục tiêu đánh giá
Đánh giá kết quả giáo dục trong giáo dục nói chung và môn Ngữ văn nói riêng,
nhằm các mục tiêu sau:
– Giúp HS nhận ra những gì mình đã đạt hoặc chưa đạt so với YCCĐ về phẩm
chất và YCCĐ mà chương trình đã đề ra, để giúp HS điều chỉnh việc học và tiến bộ.
– Giúp HS tự đánh giá hiệu quả của các hoạt động dạy học, từ đó, điều chỉnh
các hoạt động dạy học nhằm giúp HS đạt chuẩn chương trình.
– Giúp các nhà quản lí và phát triển chương trình nhận ra những điểm tốt/ chưa
tốt để điều chỉnh chương trình và cách quản lí, đảm bảo chất lượng giáo dục.
6.2. Căn cứ đánh giá
Căn cứ đánh giá kết quả giáo dục trong môn Ngữ văn là các yêu cầu cần đạt về:
– Các phẩm chất chung, được thể hiện qua môn học;
– Các năng lực chung, đặc biệt là năng lực giao tiếp;
– Các năng lực chuyên biệt mà CTGDPT môn Ngữ văn đã đề ra đối với HS
mỗi lớp học, cấp học.
6.3. Nội dung đánh giá
Trong môn Ngữ văn, GV đánh giá phẩm chất, năng lực chung, năng lực đặc thù
và sự tiến bộ của HS thông qua các hoạt động đọc, viết, nói, nghe. Cụ thể là: 6.3.1.
Đánh giá hoạt động đọc
Đo lường mức độ HS đạt yêu cầu về đọc hiểu nội dung, chủ đề của VB, quan
điểm và ý định của người viết; xác định các đặc điểm thuộc về phương thức thể
hiện, kiểu VB, thể loại và ngôn ngữ sử dụng; nhận xét, đánh giá về giá trị và sự tác
động của VB đối với bản thân; thể hiện cảm xúc đối với những vấn đề được đặt ra
trong VB; liên hệ, so sánh giữa các VB và giữa VB với đời sống.
6.3.2. Đánh giá hoạt động viết
Đánh giá khả năng tạo lập các kiểu VB: nghị luận (xã hội và văn học), thuyết
minh, báo cáo nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội mà chương trình đã đề ra.
Đánh giá kĩ năng viết dựa vào các tiêu chí, bảng kiểm, được xây dựng dựa trên
đặc điểm của kiểu bài, bao gồm nội dung, kết cấu bài viết, khả năng biểu đạt và lập
luận, hình thức ngôn ngữ và trình bày,...
6.3.3. Đánh giá hoạt động nói và nghe
Đánh giá khả năng HS nói đúng chủ đề và mục tiêu; sự tự tin, năng động của
người nói; biết chú ý đến người nghe; biết tranh luận và thuyết phục; có kĩ thuật nói
thích hợp; biết sử dụng các phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ và phương tiện công nghệ hỗ trợ.
Đánh giá khả năng nắm bắt nội dung do người khác nói, khả năng đặt câu hỏi,
nêu vấn đề, trao đổi để kiểm tra những thông tin chưa rõ; có thái độ nghe tích cực và
tôn trọng người nói; biết lắng nghe và tôn trọng những ý kiến khác biệt.
6.4. Cách thức đánh giá
Có hai hình thức đánh giá: thường xuyên và định kì.
6.4.1. Đánh giá thường xuyên
Đây là hình thức đánh giá được thực hiện liên tục trong suốt quá trình dạy học,
thể hiện ở việc HS thực hiện các nhiệm vụ học tập do GV giao: trả lời câu hỏi, thực
hiện các phiếu học tập, trao đổi trong nhóm,...
6.4.2.Đánh giá định kì
Là hình thức được thực hiện ở thời điểm gần cuối hoặc cuối một giai đoạn học tập
(cuối học kì, cuối cấp học), gồm kiểm tra viết và kiểm tra nói.
Đối với đề kiểm tra viết VB văn học, cần hết sức cân nhắc việc sử dụng dạng đề
trắc nghiệm, vì VB văn học là một thực thể mở và động, có thể có nhiều cách hiểu.
Đối với kiến thức tiếng Việt và làm văn, GV có thể sử dụng đề trắc nghiệm.
Khi đánh giá kĩ năng đọc của HS, GV cần chọn những VB bên ngoài SGK
nhưng đảm bảo độ dài và cùng thể loại với VB mà HS đã được học để có thể kiểm
tra chính xác kĩ năng đọc hiểu VB của HS.
Khi đánh giá kĩ năng viết và nói nghe của HS, GV cần ra những đề mở, nằm
trong tầm hiểu biết và quan tâm của HS, để HS có đủ tri thức nền và hứng thú làm
bài, đồng thời có cơ hội thể hiện cá tính và năng lực sáng tạo.
6.5. Chủ thể tham gia đánh giá
Bên cạnh việc GV đánh giá HS, GV cần hướng dẫn và tạo cơ hội cho HS được tự
đánh giá và đánh giá lẫn nhau thông qua bảng kiểm.
7. CẤU TRÚC SÁCH GIÁO VIÊN VÀ NHỮNG ĐIỂM LƯU Ý TRONG VIỆC SỬ DỤNG SÁCH
7.1. Cấu trúc sách giáo viên
SGV Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo được thiết kế gồm 2 tập: Tập một
Phần thứ nhất: Một số vấn đề chung
Phần thứ hai: Hướng dẫn tổ chức dạy học các bài cụ thể
Bài 1: Thông điệp từ thiên nhiên (Tuỳ bút, tản văn)
Bài 2: Hành trang vào tương lai (VB nghị luận)
Bài 3: Khát khao đoàn tụ (Truyện thơ)
Bài 4: Nét đẹp của văn hoá và cảnh quan (VB thông tin)
Bài 5: Băn khoăn tìm lẽ sống (Bi kịch) Tập hai
Phần thứ hai: Hướng dẫn tổ chức dạy học các bài cụ thể (tiếp theo)
Bài 6: Sống với biển rừng bao la (Truyện ngắn)
Bài 7: Những điều trông thấy (Truyện thơ Nôm và Nguyễn Du)
Bài 8: Cái tôi – thế giới độc đáo (Thơ có yếu tố tượng trưng)
Bài 9: Những chân trời kí ức (Truyện – truyện kí) Bài Chủ điểm Thể loại 1
Thông điệp từ thiên nhiên Tuỳ bút, tản văn 2
Hành trang vào tương lai VB nghị luận 3
Khát khao đoàn tụ Truyện thơ 4
Nét đẹp của văn hoá và cảnh quan VB thông tin 5
Băn khoăn tìm lẽ sống Bi kịch 6
Sống với biển rừng bao la Truyện ngắn 7
Những điều trông thấy
Truyện thơ Nôm và Nguyễn Du 8
Cái tôi – thế giới độc đáo
Thơ có yếu tố tượng trưng 9
Những chân trời kí ức
Truyện – truyện kí
7.2. Những điểm lưu ý trong việc sử dụng sách
a. Về nội dung dạy học và cách tổ chức thực hiện đối với từng bài học cũng
như từng nội dung, từng phần cụ thể, SGV chỉ gợi ý, không áp đặt; GV có toàn
quyền xử lí nội dung kiến thức, kĩ năng được nêu trong chương trình và phân bố
trong SGK để xây dựng kế hoạch bài học.
b. SGV bám sát SGK và luôn luôn bám sát mục tiêu của Chương trình Giáo dục
phổ thông môn Ngữ văn 2018. Đó là vì việc ra đề, kiểm tra đánh giá (cả thường
xuyên và định kì) kết quả hoạt động học tập của HS theo định hướng phát triển năng
lực đều căn cứ vào mục tiêu chương trình (hệ thống các YCCĐ, đã được phân bố cho 9 bài học).
c. Mục tiêu bài học không phải chỉ có tác dụng định hướng cho việc dạy của GV
mà còn định hướng việc học của từng cá nhân HS. Trước giờ học, GV cần:
– Lưu ý HS đọc tìm hiểu mục tiêu bài học trước khi thực hiện dạy học;
– Thường xuyên nhắc nhở HS tự theo dõi, kiểm tra, giám sát việc thực hiện từng
YCCĐ trong suốt quá trình học tập của mình.
– Căn cứ Ma trận YCCĐ – hệ thống câu hỏi đọc hiểu đối với từng VB trong bài
học để định hướng; tự giám sát các nội dung và việc tổ chức hoạt động dạy đọc hiểu của mình.
d. Tuỳ đối tượng HS và điều kiện dạy học cụ thể, GV có thể chủ động điều tiết
về mặt thời gian trong việc hướng dẫn đọc hiểu các VB, phân bố, điều chỉnh lại hệ
thống câu hỏi (xác định trọng tâm, điểm nhấn; thêm câu hỏi phụ;... thậm chí, trong
trường hợp thật sự cần thiết, có thể thay ngữ liệu đọc, tức là thay một VB nào đó
trong SGK bằng VB khác, tương đương với một hệ thống câu hỏi đọc hiểu tương
đương). Tuy nhiên, không được hạ thấp yêu cầu của chương trình và đặc biệt, tuyệt
đối không được để sót yêu cầu cần đạt khi xây dựng kế hoạch và thực hiện bài dạy.
8. ƯU ĐIỂM VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN 11
TRONG VIỆC THỰC HIỆN MỤC TIÊU CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO
DỤC PHỔ THÔNG MÔN NGỮ VĂN 2018
Có thể tóm tắt một số ưu điểm và tính khả thi của bộ sách như sau:
8.1. Bám sát và bao quát các mục tiêu của Chương trình Giáo dục phổ thông
tổng thể, Chương trình Giáo dục phổ thông Ngữ văn 2018
Điều trước tiên, sách phải bảo đả m nguyên tắc: không để sót YCCĐ. Để bảo
đảm được như vậy, với từng bài học, bài đọc, bài viết, nói và nghe,... nhóm biên
soạn SGK Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo đều có thiết kế ma trận YCCĐ –
câu hỏi, bài tập và thể hiện, cụ thể hoá ma trận trong từng phần của bài học, cũng
như từng bài trong mỗi tập sách. Việc làm này cực kì quan trọng: YCCĐ của
chương trình là chỗ dựa duy nhất vững chắc, tin cậy, cho việc kiểm tra, đánh giá kết
quả học tập của HS, bảo đảm cho HS làm các bài kiểm tra, bài thi kết thúc học kì,
hết năm học và thi tốt nghiệp, thi đại học ở cuối cấp (chỉ cần bỏ sót một YCCĐ dù
nhỏ cũng khiến HS bị khiếm khuyết về kĩ năng đọc, viết, các em sẽ rất bỡ ngỡ, khó
khăn khi gặp đề thi/ đề kiểm tra yêu cầ u thể hiện kĩ năng này).
8.2. Tích hợp triệt để, tự nhiên yêu cầu đọc hiểu theo thể loại và theo chủ điểm
Hệ thống VB chọn lọc, đạt chuẩn; có tỉ trọng cân đối theo yêu cầu của chương
trình; có VB kế thừa SGK hiện hành, có VB mới,... tiêu biểu về thể loại, vừa sức
với HS lớp 11; nhiều VB hay, hấp dẫn đối với người học.
Việc đọc hiểu theo thể loại được sách đặc biệt coi trọng: HS sẽ được thực hành
đọc theo thể loại qua ba vòng: đọc theo thể loại VB 1, đọc theo thể loại VB 2, đọc
theo thể loại VB mở rộng. Cách tổ chức hoạt động đọc như thế có thể giúp bảo đảm
được rằng: Khi được giao cho một VB tương tự về thể loại, về độ khó, độ dài, HS sẽ
biết cách đọc và có khả năng tự đọc hiểu VB ấy mà không cần đến sự hỗ trợ trực tiếp của GV.
Hệ thống câu hỏi Trước khi đọc, Đọc VB (trong khi đọc), Sau khi đọc được xây
dựng theo đặc trưng thể loại giúp HS vận dụng tri thức nền (Tri thức Ngữ văn) thực
hành đọc theo tiến trình và hình thành phát triển kĩ năng tự đọc hiểu VB theo thể
loại (việc tổ chức nhiệm vụ học tập về đọc xây dựng dựa trên hệ thống câu hỏi này
sẽ được được gợi mở về cách thực hiện trong SGV).
Ở một số VB có tính điểm nhấn trong tập một, tập hai, sách có đưa thêm các bài
tập sáng tạo nhằm giúp HS có cơ hội thể hiện những trải nghiệm cùng kĩ năng, năng
khiếu riêng của mình sau khi đọc hiểu VB (vẽ tranh, sáng tác thơ, dựng hoạt cảnh, sân khấu hoá,...).
Tuy nhiên, các bài học trong sách không chỉ chú trọng hướng dẫn HS đọc hiểu
theo thể loại mà còn chú ý hướng dẫn HS đọc VB theo chủ điểm. Chín bài học là
chín chủ điểm, được cô đọng trong nhan đề của bài học:
Tập một: Thông điệp từ thiên nhiên (Tuỳ bút, tản văn), Hành trang vào tương lai
(VB nghị luận), Khát khao đoàn tụ (Truyện thơ), Nét đẹp văn hoá và cảnh quan
(VB thông tin), Băn khoăn tìm lẽ sống (Bi kịch).
Tập hai: Sống với biển rừng bao la (Truyện ngắn), Những điều trông thấy
(Truyện thơ Nôm và Nguyễn Du), Cái tôi – thế giới độc đáo (Thơ), Những chân
trời kí ức (Truyện – truyện kí).
Cách tổ chức cấu trúc từng bài học và hệ thống bài học theo tinh thần trên tạo
cơ hội tích hợp kĩ năng đọc theo chủ điểm với đọc theo thể loại; giúp cho bài học
sinh động, uyển chuyển hấp dẫn hơn, và cũng giúp HS thực hiện các YCCĐ về đọc
hiểu hình thức VB, đọc hiểu nội dung VB, liên hệ, kết nối, so sánh,... trong đọc hiểu
VB được thuận tiện, tự nhiên hơn.
8.3. Coi trọng tích hợp thực hành tiếng Việt với đọc hiểu văn bản và rèn kĩ
năng nghĩ nhanh, viết nhanh cho HS trong tạo lập văn bản
Với Thực hành tiếng Việt, ngoài việc đáp ứng nội dung kiến thức phát triển
năng lực tiếng Việt cho HS theo yêu cầu của chương trình, sách còn chủ trọng việc
giúp HS thực hành đọc hiểu VB tốt hơn (nhờ việc nhận biết các hiện tượng tiếng
Việt đáng chú ý xuất hiện trong VB đọc); mỗi bài học đều có bài tập yêu cầu HS
thực hành cách nghĩ nhanh, viết nhanh khi thực hành một đoạn văn ngắn (mục Từ đọc đến viết).
8.4. Hướng dẫn khá tỉ mỉ về cách viết, thao tác thực hành viết theo quy trình
(với 4 bước cơ bản)
Để làm được điều này, sách đặc biệt coi trọng việc trang bị cho HS tri thức nền
về kiểu bài, sử dụng hiệu quả ngữ liệu đọc tham khảo để HS học cách viết (bố cục
dàn ý và nói chung cách tổ chức bài viết, cách sắp xếp, triển khai luận điểm qua lí lẽ
với bằng chứng,...). Việc thực hành viết theo quy trình thường được triển khai từ
một đề bài có tính mở và dựa trên tri thức nền, ngữ liệu đọc tham khảo. Sách hướng
dẫn HS khá tỉ mỉ từng bước thực hành viết theo quy trình (1. Chuẩn bị viết; 2. Tìm
ý, lập dàn ý; 3. Viết bài; 4. Xem lại và chỉnh sửa); ở bước cuối, sách cung cấp một
bảng kiểm, để HS tự kiểm tra kĩ năng theo các tiêu chí viết kiểu bài. Cách triển khai
bài dạy – học viết như vậy góp phần đổi mới cách dạy học viết, phát triển các kĩ
năng viết cho HS một cách hiệu quả so với cách dạy viết truyền thống.
8.5. Tích hợp, tạo sự kết nối tự nhiên giữa viết, nói và nghe
Sách tận dụng kết quả thực hành viết theo quy trình để dạy nói và nghe theo
quy trình. Và cũng như với dạy – học viết, việc dạy – học nói và nghe cũng được
hướng dẫn tỉ mỉ các thao tác thực hành theo quy trình, kèm theo bảng kiểm kĩ năng.
Quy trình ba bước tuy khái quát nhưng việc hướng dẫn thao tác thực hiện cũng khá tỉ mỉ.
8.6. Sách chú trọng đúng mức đến việc ôn tập kĩ năng trong bài học và hướng
dẫn học sinh đọc mở rộng
Cuối mỗi bài, mỗi học kì sách đều có hệ thống câu hỏi ôn tập; chú ý hướng dẫn
nhắc nhở HS thực hiện các yêu cầu đọc mở rộng theo thể loại mà Chương trình
Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018 đã nêu (nhưng lại rất dễ bị bỏ quên), như:
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 35 VB văn học (bao gồm cả VB được hướng dẫn
đọc trên mạng Internet) có thể loại và độ dài tương đương với các VB đã học.
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 9 VB nghị luận (bao gồm cả VB được hướng dẫn
đọc trên mạng Internet) có độ dài tương đương với các VB đã học.
– Trong 1 năm học, đọc tối thiểu 18 VB thông tin (bao gồm cả VB được hướng dẫn
đọc trên mạng Internet) có kiểu VB và độ dài tương đương với các VB đã học.
CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP NGỮ VĂN 11
1. MỤC TIÊU VÀ QUAN ĐIỂM BIÊN SOẠN SÁCH CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP
Quán triệt được tinh thần Chuẩn mực, Khoa học, Hiện đại, sách Chuyên đề học
tập Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo được biên soạn nhằm giúp HS lớp 11
có thiên hướng về văn chương, Khoa học Xã hội và Nhân văn đáp ứng tốt các
YCCĐ của Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018. Cụ thể là:
– Khi hoàn thành chuyên đề 1, chuyên đề 3, HS sẽ bước đầu biết nghiên cứu và
viết được một báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học trung đại hay giới thiệu sự
nghiệp văn học và phong cách nghệ thuật của một tác giả.
– Khi hoàn thành chuyên đề 2, HS có thêm những tri thức, kĩ năng để nhận biết
và đánh giá về bản chất xã hội của ngôn ngữ; các yếu tố mới của ngôn ngữ trong đời
sống xã hội đương đại, đồng thời biết vận dụng các yếu tố đó trong giao tiếp phù hợp, hiệu quả hơn.
Về quan điểm biên soạn, nhóm tác giả đặc biệt lưu ý:
– Bám sát mục tiêu môn học, đồng thời tạo cơ hội cho HS có thiên hướng theo
học các ngành Khoa học Xã hội và Nhân văn có được sự chuẩn bị cần thiết: có
những nội dung học tập phân hoá và định hướng nghề nghiệp một cách thiết thực.
– Chú trọng việc hình thành, phát triển năng lực và các phẩm chất cơ bản dựa
trên các yêu cầu nâng cao kĩ năng đọc, viết cũng như yêu cầu tập nghiên cứu, tập
ứng dụng tổng hợp và sáng tạo.
– Kết nối linh hoạt, hiệu quả giữa việc thực hiện các chuyên đề học tập Ngữ văn
lớp 11 (35 tiết) với dạy học đọc, viết, nói và nghe theo SGK Ngữ văn 11 (105 tiết)
trong năm học, tạo hiệu ứng cộng hưởng tích cực.
Chẳng hạn, kiến thức và kĩ năng Viết báo cáo nghiên cứu về một hiện tượng tự
nhiên hoặc xã hội ở Bài 4; kĩ năng Viết VB nghị luận về một tác phẩm văn học hoặc
tác phẩm nghệ thuật (các Bài 3, 5, 8); Viết VB nghị luận về một vấn đề xã hội trong
tác phẩm văn học hoặc tác phẩm nghệ thuật (các Bài 6, 7) được tích luỹ khi thực
hành viết theo quy trình sẽ được kết nối, tích hợp khi HS thực hiện Chuyên đề 1 và
Chuyên đề 3. Tương tự kĩ năng đọc hiểu trong 9 bài học SGK, nhất là đọc VB thông
tin có tính khoa học (Bài 4), được tích hợp với kĩ năng đọc hiểu các ngữ liệu có tính
khoa học về ngôn ngữ học xã hội.
2. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC SÁCH, CẤU TRÚC BÀI HỌC CHUYÊN ĐỀ
2.1. Về cấu trúc sách
Bộ sách bám sát hệ thống YCCĐ (mục tiêu) dạy học mà Chương trình Giáo dục
phổ thông môn Ngữ văn 2018 đặt ra đối với các chuyên đề học tập Ngữ văn lớp 11.
Sau Lời nói đầu, sách trình bày ba chuyên đề thiết kế thành ba bài học, thực hiện
trong 33 tuần (trung bình mỗi tuần 01 tiết):
– Chuyên đề 1: TẬP NGHIÊN CỨU VÀ VIẾT BÁO CÁO VỀ MỘT VẤN ĐỀ
VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM (trong Chương trình Giáo dục phổ thông
môn Ngữ văn 2018 ghi kí hiệu: 11.1)
– Chuyên đề 2: TÌM HIỂU NGÔN NGỮ TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI HIỆN
ĐẠI (trong Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018 ghi kí hiệu: 11.2)
– Chuyên đề 3: ĐỌC, VIẾT VÀ GIỚI THIỆU VỀ MỘT TÁC GIẢ VĂN HỌC
(trong Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018 ghi kí hiệu: 11.3) 2.2.
Về cấu trúc bài học – chuyên đề
Tuỳ theo yêu cầu cụ thể về nội dung phương pháp dạy học, mỗi chuyên đề học
tập được tổ chức thành hai hoặc ba phần lớn. Có thể hình dung cấu trúc nội dung –
YCCĐ ba chuyên đề theo các ma trận sau:
Ma trận Chuyên đề 1 (11.1)
Nội dung dạy – học
Yêu cầu cần đạt (Mục tiêu)
Phần thứ nhất: Tìm hiểu yêu cầu và
cách thức nghiên cứu một vấn đề văn
học trung đại Việt Nam
I. Đọc ngữ liệu tham
– Biết các yêu cầu và cách thức nghiên khảo
cứu một vấn đề văn học trung đại
II. Tìm hiểu yêu cầu của việc nghiên Việt Nam. [1]
cứu một vấn đề văn học trung đại Việt – Vận dụng được một số hiểu biết từ
Nam III. Tìm hiểu cách thức, quy trình chuyên đề để đọc hiểu về văn học
thực hiện nghiên cứu một vấn đề văn trung đại Việt Nam. [3] học trung đại Việt Nam IV. Thực hành
Phần thứ hai: Viết báo cáo nghiên
cứu một vấn đề văn học trung đại
Việt Nam I. Tìm hiểu chung về cách – Biết viết một báo cáo nghiên cứu. [2]
viết báo cáo nghiên cứu một vấn đề – Vận dụng được một số hiểu biết từ
văn học trung đại Việt Nam
chuyên đề để viết về văn học trung đại
II. Cách thức viết báo cáo nghiên cứu Việt Nam. [3]
một vấn đề văn học trung đại Việt Nam III. Thực hành
Phần thứ ba: Thuyết trình một vấn
đề văn học trung đại Việt Nam
Biết thuyết trình một vấn đề; biết
I. Cách thức thuyết trình giới thiệu về thuyết trình một vấn đề văn học trung
một vấn đề văn học trung đại đại Việt Nam. [4] II. Thực hành
Ma trận Chuyên đề 2 (11.2)
Nội dung dạy – học
Yêu cầu cần đạt (Mục tiêu)
Phần thứ nhất: Bản chất xã hội – văn
hoá của ngôn ngữ I.
Đọc ngữ liệu tham khảo
Hiểu được ngôn ngữ là một hiện tượng II.
Khái quát về bản chất xã hội –
xã hội và là một bộ phận cấu thành của
văn hoá của ngôn ngữ vă n hoá. [1] III. Thực hành
Phần thứ hai: Các yếu tố mới của
ngôn ngữ – những điểm tích cực và hạn chế
Nhận biết và đánh giá được các yếu tố I.
Đọc ngữ liệu tham khảo
mới của ngôn ngữ trong đời sống xã hội II.
Khái quát về các yếu tố mới của đương đại. [2]
ngôn ngữ và những điểm tích cực, hạn chế III. Thực hành
Phần thứ ba: Cách vận dụng yếu tố
mới của ngôn ngữ đương đại trong
giao tiếp I. Đọc ngữ liệu tham khảo II.
Khái quát một số yêu cầu, cách
Biết vận dụng các yếu tố mới của ngôn
thức vận dụng yếu tố mới của ngôn ngữ ngữ đương đại trong giao tiếp. [3]
đương đại trong giao tiếp III. Thực hành
Ma trận chuyên đề 3 (11.3)
Nội dung dạy – học
Yêu cầu cần đạt (Mục tiêu)
– Nhận biết được một số đặc điểm nổi
bật về sự nghiệp văn chương và phong
Phần thứ nhất: Tìm hiểu sự nghiệp cách nghệ thuật của một tác giả lớn.
văn chương và phong cách của một [1] – Biết cách đọc một tác giả văn học
tác giả văn học lớn.
I. Tìm hiểu cách đọc về một tác giả [2]
văn học II. Cẩm nang đọc hiểu tác giả – Vận dụng được những hiểu biết từ
văn học III. Thực hành
chuyên đề để đọc hiểu một tác giả văn học. [4]
Phần thứ hai: Viết bài giới thiệu về – Biết cách viết bài giới thiệu về một
một tác giả văn học
tác giả văn học đã đọc. [3]
I. Hướng dẫn phân tích kiểu VB
– Vận dụng được những hiểu biết từ
II. Cách viết bài giới thiệu về một tác chuyên đề để viết về một tác giả văn giả học. văn học [4] III. Thực hành
Phần thứ ba: Thuyết trình giới thiệu
về một tác giả văn học
Biết thuyết trình về một tác giả văn
I. Cách thức thuyết trình giới thiệu về học. [5]
một tác giả văn học II. Một số đề thực hành
Hệ thống ngữ liệu văn bản được sử dụng trong ba chuyên đề Chuyên TT
Các ngữ liệu văn bản đề Trang
Truyện “Lục Vân Tiên” và lí tưởng đạo đức của
1 nhân dân (Lê Trí Viễn) 1 6 – 9
2 Độc thoại nội tâm trong “Truyện Kiều” (Trần Đình 1 11 – 14 Sử)
Nhà thơ Phan Văn Trị và những bài thơ bút chiến với
3 Tôn Thọ Tường (theo Đoàn Lê Giang) 1 22 – 27
Ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội (theo Mai Ngọc 4 2 34 – 36 Chừ)
Ngôn ngữ là nhân tố cấu thành, lưu truyền văn hoá
5 (theo Vũ Đức Nghiệu) 2 37 – 38
6 Thế nào là từ mới tiếng Việt? (theo Phạm Văn Tình) 2 41 – 45
Ngôn ngữ giới trẻ dưới góc nhìn của ngôn ngữ học
7 xã hội (theo Nguyễn Văn Hiệp – Đặng Thị Hằng) 2 48 – 53
Những kết hợp “lạ hoá” trong thơ ca (theo Hoàng 8 Kim Ngọc) 2 54 – 56
9 Sự nghiệp thơ ca của Xuân Diệu (Nguyễn Văn Long) 3 60 – 61
Một số đặc điểm trong phong cách thơ Xuân Diệu
10 trong phong trào Thơ mới (Lê Quang Hưng) 3 62 – 64
Đặc điểm thơ văn Nguyễn Đình Chiểu (Ngữ văn 11,
11 Nâng cao, tập một, Trần Đình Sử – Tổng Chủ biên) 3 70 – 71
Đọc lại truyện ngắn trào phúng của Nguyễn Công
12 Hoan (Nguyễn Đăng Mạnh) 3 72 – 74
Với ba chuyên đề, các nhiệm vụ học tập được xây dựng theo nguyên tắc giúp
HS hiểu thông qua thực hành đọc phân tích ngữ liệu để nắm được thao tác, quy trình
(tập nghiên cứu, viết, thuyết trình). Chuyên đề 11.1 và 11.3 có đủ các yêu cầu cần
đạt và nội dung học tập giúp HS phát triển cả ba loại kĩ năng đọc hiểu ngữ liệu nghị
luận văn học, viết báo cáo về vấn đề văn học và về sáng tác của một tác giả.
Riêng với Chuyên đề 11.2, trên cơ sở hướng dẫn HS đọc hiểu một số ngữ liệu
nghiên cứu ngôn ngữ học, thực hành một số bài tập, giúp HS: hiểu được ngôn ngữ
là một hiện tượng xã hội và là một bộ phận cấu thành của văn hoá; nhận biết và
đánh giá được các yếu tố mới của ngôn ngữ trong đời sống xã hội đương đại, từ đó,
biết vận dụng các yếu tố mới của ngôn ngữ đương đại trong giao tiếp. Hệ thống
biểu bảng và bài tập chuyên đề
Nhằm hỗ trợ HS thực hành, các nội dung kiến thức, câu hỏi bài tập được thiết
kế theo tinh thần làm rõ các thao tác trong đọc hiểu, thực hành viết, nói và nghe. Ví
dụ Chuyên đề 11.1 sử dụng 9 biểu bảng: TT
Tên biểu bảng, bài tập chuyên đề 11.1 Trang
1 Bảng so sánh đối chiếu đề tài và vấn đề nghiên cứu 16
Bảng tổng hợp tài liệu từ các bài viết, công trình nghiên cứu liên 2 18 quan
Bảng tổng hợp tài liệu từ các tác phẩm văn học trung đại liên 3 19 quan
4 Phiếu học tập lập kế hoạch đề cương nghiên cứu 20
5 Mẫu ghi chép tài liệu tìm hiểu vấn đề trong một tác phẩm 21
6 Mẫu ghi chép tài liệu tìm hiểu vấn đề trong nhiều tác phẩm 21
Bảng hướng dẫn lập danh mục tài liệu tham khảo trình bày theo
7 quy tắc và hướng dẫn của Hiệp hội Tâm lí Hoa Kỳ (The 29
American Psychological Association – APA)
Bảng kiểm kĩ năng viết báo cáo về một vấn đề văn học trung đại 8 30 Việt Nam
9 Bảng kiểm kĩ năng thuyết trình về một vấn đề văn học trung đại 32 – 33
3. MỘT SỐ LƯU Ý CHUNG VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
Chuyên đề học tập trước đây hầu như chủ yếu thực hiện trong các trường
chuyên, lớp chọn. Nay chuyên đề học tập là nội dung học tập bắt buộc đối với HS ở
tất cả các trường Trung học phổ thông (THPT) (“bắt buộc” ở đây là bắt buộc theo
thiên hướng lựa chọn nghề nghiệp chuyên môn của người học để theo học trường
hoặc học lên bậc Đại học, sau Đại học). Do vậy, khi tổ chức thực hiện các chuyên
đề học tập, GV cần lưu ý một số điểm dưới đây:
Thứ nhất: Hướng dẫn HS thực hiện các YCCĐ có tính nâng cao đối với các hoạt
động đọc, viết, thuyết trình, nhận xét phản biện,... trong các chuyên đề học tập. Cũng
là đọc, viết, nói và nghe, nhưng không phải là sự “nối dài” các hoạt động đọc, viết, nói
và nghe thông thường như khi học tập các bài trong SGK.
Đọc ở trong chuyên đề học tập là đọc sâu, đọc kĩ, đọc có tính nghiên cứu nhằm
phát hiện, khái quát vấn đề trong nghiên cứu, sáng tạo. Chẳng hạn, khi HS đọc ngữ
liệu tham khảo về đặc điểm giá trị truyện Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu) của
nhà nghiên cứu Lê Trí Viễn, cần lưu ý HS: không phải chỉ để biết cách đọc một
trích đoạn theo thể loại mà quan trọng là phải rút ra được cách thức mà nhà nghiên
cứu đã thực hiện công việc nghiên cứu một vấn đề văn học dân gian như thế nào (Ví
dụ: Ông đã đặt ra câu hỏi nghiên cứu gì, đã xem xét đối tượng trên những phương
diện nào, đã thực hiện các thao tác gì,... để có được các nhận định kết luận trong bài
nghiên cứu của mình).
Viết trong chuyên đề học tập, không phải là viết một đoạn, một bài văn theo đề
bài cho sẵn mà là viết báo cáo kết quả nghiên cứu một vấn đề văn học có tính khái
quát do bản thân HS tìm tòi, phát hiện, là viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn
học trung đại, hoặc về một tác giả là nhà văn lớn,... Tất cả đều đòi hỏi ở HS có kĩ
năng phối hợp nhiều khâu, nhiều thao tác phức tạp trong quy trình viết.
Hoạt động nói và nghe cũng vậy. Nói ở đây là thực hiện bài thuyết trình hoàn
chỉnh, có quy mô về một vấn đề/ đề tài khoa học; nghe ở đây là nắm bắt nội dung
luận điểm khoa học, nghe và đưa ra nhận xét, phản biện, góp ý xác đáng,... Đó cũng
đều là những nhiệm vụ học tập có tính nâng cao rõ rệt về YCCĐ so với nói và nghe
trong các bài học theo SGK.
Thứ hai: Tổ chức cho HS luyện tập các bài tập thực hành từ dễ đến khó, từ cụ
thể đến khái quát, từ đơn giản đến phức tạp. Chẳng hạn, với Chuyên đề 11.1 và
11.3, hướng dẫn HS thực hành thao tác trước khi thực hành tổng hợp:
– Thực hành tìm kiếm vấn đề, xác định đề tài.
– Thực hành thu thập, xử lí tư liệu .
– Thực hành lập danh mục tham khảo, các biểu mẫu, các phiếu học tập.
– Thực hành lập danh mục tham khảo theo các quy chuẩn,...
Thứ ba: Trên lớp, cần phát huy vai trò hướng dẫn, năng lực thị phạm (khi cần)
của GV. GV cần dành thời gian hướng dẫn cặn kẽ, quan tâm đúng mức đến từng
nhóm đối tượng HS, tạo nhiều cơ hội cho HS thực hành đọc mở rộng, viết ứng dụng
và thực hành các thao tác tập nghiên cứu, tập viết báo cáo, tập viết kịch bản, tập
thuyết trình, tập diễn xuất, tập phản biện/ tương tác nói và nghe,... HS dĩ nhiên
không có cách nào khác là phải tích cực, chủ động trong thực hành.
Tuy nhiên, không nên nhân danh yêu cầu hay nguyên tắc “thực hành” mà giao
khoán hẳn các đề tài, nhiệm vụ học tập cho HS về nhà tự mày mò thực hiện; trái lại,
bài học chuyên đề trên lớp cần thể hiện rõ vai trò và hoạt động của cả GV lẫn HS.
Trước và trong khi HS làm việc, GV cần theo sát kịp thời đưa ra những hướng dẫn,
hỗ trợ một cách cụ thể, rành mạch về các thao tác hay quy trình thực hiện. Càng
không nên biến tiết học chuyên đề thành các tiết để một số HS hay một vài nhóm
HS trình bày, trình diễn sản phẩm/ kết quả làm việc tự phát (“tự biên, tự diễn”) của mình.
Thứ tư: Các hoạt động thực hành trong học tập chuyên đề đều là các hoạt động
có tính chuyên môn, phức tạp. Vì thế, không thể kì vọng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ
quá cao vượt lên trên mức “tập...”, “biết...”, “bước đầu...” đối với số đông HS trong lớp.
Thứ năm: Về đánh giá kết quả học tập, với phần lớn các nội dung trọng tâm
trong từng chuyên đề, SGV đều có đưa ra mẫu bảng kiểm để không chỉ GV mà cả
HS cũng có cơ hội đánh giá và tự đánh giá kĩ năng sản phẩm của bạn hay của mình.
Tuy vậy, như đã nói, cần lưu ý ở mức chính là “tập...”, “biết...”, “bước đầu...” đối
với số đông HS trong lớp.
Thứ sáu: Về thời gian, bài học các chuyên đề học tập đều được thiết kế nhằm
triển khai thực hiện trong nhiều tuần: thời gian ấy đủ dài để ngấm và thấm các tri
thức, miễn là GV lên được kế hoạch dạy học khá cụ thể hợp với thực tế, đối tượng
HS. Về thời khoá biểu, tuỳ tình hình kế hoạch của mỗi trường, thầy cô trong tổ cần
thống nhất đăng kí lịch dạy học từng chuyên đề sao cho phù hợp. Chẳng hạn, nếu
không tiện rải đều mỗi tiết một tuần, có thể dồn hai, ba tiết vào một buổi để cứ hai,
ba tuần dành một buổi dạy học chuyên đề.
4. CẤU TRÚC SÁCH GIÁO VIÊN VÀ NHỮNG LƯU Ý TRONG VIỆC SỬ DỤNG SÁCH
4.1. Cấu trúc sách giáo viên
Cũng như SGV Chuyên đề học tập Ngữ văn 10, SGV Chuyên đề học tập Ngữ
văn 11 được thiết kế gồm các phần chính:
Phần thứ nhất: Mấy lưu ý chung về nội dung, phương pháp dạy học Chuyên đề
học tập Ngữ văn 11
Phần thứ hai: Hướng dẫn dạy học các chuyên đề Chuyên đề 11.1 Chuyên đề 11.2 Chuyên đề 11.3
4.2. Lưu ý trong cách sử dụng sách
Nghiên cứu kĩ ma trận YCCĐ trong sự đối chiếu với hệ thống nội dung lí thuyết
và thực hành tương ứng.
Coi trọng và tạo điều kiện cho HS thực hiện các nhiệm vụ học tập, đặc biệt là yêu
cầu vận dụng thực hành.
Tích hợp thực hành đọc VB, tập nghiên cứu với viết báo cáo, soạn kịch bản,
viết bài giới thiệu và thuyết trình/ diễn xuất,... tích hợp nhiệm vụ học tập chuyên đề
với nhiệm vụ học các bài học trong SGK Ngữ văn 11.
5. ƯU ĐIỂM VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA VIỆC THỰC HIỆN CÁC CHUYÊN ĐỀ
HỌC TẬP TRONG BỘ SÁCH
Có thể khẳng định tính khả thi và một số ưu điểm của bộ tài liệu dạy học chuyên
đề học tập này như sau:
5.1. Tính mục đích, hiệu quả của dạy học trong sách Chuyên đề học tập
Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo được xác định rất rõ ràng
Đúng như đã xác định trong lời nói đầu:
– Hoàn thành chuyên đề 1, chuyên đề 3, HS sẽ bước đầu biết nghiên cứu và viết
được một báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học trung đại hay giới thiệu sự
nghiệp văn học và phong cách nghệ thuật của một tác giả.
– Hoàn thành chuyên đề 2, HS có thêm những tri thức, kĩ năng để nhận biết và
đánh giá về bản chất xã hội của ngôn ngữ; các yếu tố mới của ngôn ngữ trong đời
sống xã hội đương đại, đồng thời biết vận dụng các yếu tố đó trong giao tiếp phù hợp, hiệu quả hơn.
– Điều bất ngờ, thú vị là sau khi hoàn thành các chuyên đề, HS sẽ nhận ra rằng,
việc nghiên cứu một vấn đề, giới thiệu một tác giả văn học,... không là việc quá khó.
5.2. Các chuyên đề được kết nối hợp lí, đúng hướng với hệ thống nội dung
liên quan trong các bài học ở sách giáo khoa Ngữ văn 11
Ví dụ, việc tập viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học trung đại được
kết nối với nhiệm vụ học tập phần viết trong Bài 4 (Viết báo cáo nghiên cứu về một
hiện tượng tự nhiên hoặc xã hội); việc đọc, viết bài giới thiệu về một tác giả văn học
được kết nối với việc nội dung đọc hiểu và nội dung viết VB nghị luận về một tác
phẩm văn học hoặc tác phẩm nghệ thuật ở các Bài 3, 5, 8. Mặt khác, các chuyên đề
học tập Ngữ văn 11 cũng được soạn và thực hiện theo tinh thần tiếp nối các chuyên
đề học tập Ngữ văn 11. Chẳng hạn: Chuyên đề học tập 11.1 kết nối với Chuyên đề
học tập 10.1; Chuyên đề học tập 11.3 kết nối với Chuyên đề học tập 10.3,…
5.3. Sách dạy học chuyên đề theo nguyên tắc thực hành, đặc biệt coi trọng
tính thực tiễn, vừa sức của các nhiệm vụ học tập trong từng chuyên đề
Ví dụ: Chuyên đề 11.2 có các bài tập thực hành tiếng Việt:
Bài tập 1
Tìm những từ ngữ mới xuất hiện gần đây được cấu tạo trên cơ sở các từ ngữ
sau: trí tuệ, tri thức, kinh tế, đặc khu, nhân tạo, thông minh, truyền hình, hút bụi,
đồng hồ, rô-bốt, trực tuyến, dạy học, điện thoại. Giải thích ý nghĩa của các từ ngữ
vừa tìm được. Bài tập 2
Trong tiếng Việt có những từ ngữ được cấu tạo theo mô hình: X + điện tử (như
báo điện tử, thư điện tử,...). Hãy tìm thêm những từ ngữ mới được cấu tạo theo mô hình này.
Bài tập 3
Tìm thêm ít nhất một mô hình cấu tạo các từ ngữ mới tương tự mô hình ở bài
tập 2. Liệt kê những từ ngữ mới được cấu tạo từ (các) mô hình này.
Để việc luyện tập của HS có hiệu quả hơn, hệ thống bài tập thực hành trong các
chuyên đề được xây dựng theo hai cấp độ: a) thực hành thao tác: b) thực hành tổng hợp.
Ví dụ: Ở Phần thứ nhất của Chuyên đề 11.1, bài tập 1 nhằm giúp HS tập thực
hành thao tác: tập xác định vấn đề nghiên cứu; chuẩn bị cho bài tập 2 thực hành
tổng hợp lập kế hoạch nghiên cứu.
Các bài tập cũng được thực hiện theo kiểu tiếp nối từng phần để đi đến hoàn tất.
Ví dụ: Tiếp nối giữa hai bài tập thuộc Phần thứ nhất và Phần thứ hai (Chuyên đề 11.1.):
Bài tập 1 (Phần thứ nhất)
Đọc kĩ nội dung thông tin trong bảng sau:
Đề tài/ vấn đề
Câu hỏi nghiên cứu
Giả thuyết nghiên cứu nghiên cứu
Có hay không sự tương đồng giữa Chủ nghĩa yêu nước
Hào khí đời Trần Hịch tướng sĩ của Trần Quốc anh hùng trong đời
trong Hịch tướng sĩ Tuấn và Thuật hoài của Phạm sống dân tộc thời Trần
của Trần Quốc Tuấn Ngũ Lão? Nếu có thì nhân tố nào đã thổi hào khí vào
và Thuật hoài của đã quy định sự tương đồng giữa tâm hồn con người và Phạm Ngũ Lão.
hai tác phẩm vốn rất khác nhau về văn học. thể loại ấy?
Dựa vào tên đề tài/ vấn đề ở cột bên trái, câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu có
thể xác định như ở các cột bên phải, hãy xác định câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu
cho các đề tài/ vấn đề:
– Dấu ấn tiểu sử của Nguyễn Đình Chiểu trong truyện thơ Lục Vân Tiên;
– Thành ngữ, tục ngữ, ca dao Việt Nam và điển tích, điển cố Trung Hoa trong
Truyện Kiều của Nguyễn Du;
– Bút pháp miêu tả nội tâm nhân vật của Nguyễn Du qua các trích đoạn Trao
duyên, Thuý Kiều hầu rượu Hoạn Thư – Thúc Sinh.
Bài tập 2 (Phần thứ nhất)
Dựa vào mẫu ở trang 20, hãy lập kế hoạch đề cương nghiên cứu cho một trong
những vấn đề ở bài tập 1.
Bài tập 4 (Phần thứ hai)
Ở bài tập 2 (Phần thứ nhất Tìm hiểu yêu cầu và cách thức nghiên cứu một vấn
đề văn học trung đại Việt Nam), bạn đã lập kế hoạch nghiên cứu cho một trong các
vấn đề dưới đây:
– Dấu ấn tiểu sử của Nguyễn Đình Chiểu trong truyện thơ Lục Vân Tiên.
– Điển tích, điển cố trong Truyện Kiều của Nguyễn Du hoặc Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu.
– Bút pháp miêu tả nội tâm nhân vật của Nguyễn Du qua các trích đoạn Trao
duyên, Thuý Kiều hầu rượu Hoạn Thư – Thúc Sinh.
Dựa vào kế hoạch đã có, lập dàn ý chi tiết cho một trong ba vấn đề nêu trên.
Các bài tập được thiết kế như trên sẽ tạo thành một chuỗi hoạt động tiếp nối và hỗ
trợ lẫn nhau giúp HS rèn luyện thực hành có tính hệ thống và hiệu quả hơn.
Chịu trách nhiệm xuất bản: Tổng
Giám đốc HOÀNG LÊ BÁCH
Chịu trách nhiệm nội dung:
Tổng biên tập PHẠM VĨNH THÁI
Tổ chức và chịu trách nhiệm bản thảo
Phó Tổng biên tập NGUYỄN VĂN TÙNG
Giám đốc Công ty CP Dịch vụ xuất bản giáo dục Gia Định TRẦN THỊ KIM NHUNG
Biên tập nội dung: VÕ THỊ PHÚC HỒNG
Trình bày bìa: NGUYỄN MẠNH HÙNG
Thiết kế sách: NGUYỄN NGỌC ĐAN THANH
Sửa bản in: VÕ THỊ PHÚC HỒNG
Chế bản: CÔNG TY CP DỊCH VỤ XUẤT BẢN GIÁO DỤC GIA ĐỊNH
Địa chỉ sách điện tử và tập huấn qua mạng
- Sách điện tử: nxbgd.vn/sachdientu
- Tập huấn online: nxbgd.vn/taphuan
Bản quyền thuộc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Tất cả các phần của nội dung cuốn sách này đều không được sao chép, lưu trữ, chuyển thể dưới
bất kì hình thức nào khi chưa có sự cho phép bằng văn bản của Nhà xuất bản Giáo dục Việt
Nam và Công ty cổ phần Dịch vụ xuất bản giáo dục Gia Định.
TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA
MÔN NGỮ VĂN LỚP 11 (BỘ SÁCH CHÂN TRỜI SÁNG TẠO) Mã số:
In ................... bản, (QĐ ....) khổ 19 x 26,5 cm.
Đơn vị in: .................... địa chỉ ........
Cơ sở in: .................... địa chỉ ........ Số ĐKXB:
Số QĐXB: .../QĐ- GD - HN ngày ... tháng ... năm 20...
In xong và nộp lưu chiểu tháng ... năm 20... Mã số ISBN: