Tài liệu tổng hợp - Triết học Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm 
Trang chủ (/) Danh mục khoá học (/tat-ca-khoa-hoc) UEH_EBOOK_Triết học Mac Lenin (/khoa-hoc-
5640798326489088) CHƯƠNG 2: Chủ nghĩa duy vật biện chứng (/bai-hoc/chuong-2-chu-nghia-duy-vat-bien-chung-
4831557768445952) Vật chất và ý thức (/bai-hoc/vat-chat-va-y-thuc-4707278125006848) Kiến thức trọng tâm (/bai-
hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184) Mô tả
I. VẬT CHẤT VÀ CÁC HÌNH THỨC TỒN TẠI CỦA VẬT CHẤT
1. Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật trước C.Mác về vật chất
a. Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm
- Chủ nghĩa duy tâm: ý thức có trước và quyết định vật chất.
- Chủ nghĩa duy tâm chủ quan: : ý thức con người quyết định sự tồn tại của sự vật bên ngoài.
- Chủ nghĩa duy tâm khách quan: tinh thần, ý thức khách quan nào đó có trước
và tồn tại độc lập với tự nhiên và con người.
b. Quan niệm của chủ nghĩa duy vật
- Chủ nghĩa duy vật trước Mác đồng nhất vật chất với một hay vài dạng vật chất
cụ thể; coi vật chất là cơ sở sản sinh ra vạn vật trong thế giới.
- Chủ nghĩa duy vật thời cổ đại: mang tính chất phác, đồng nhất vật chất với các
dạng vật thể cụ thể như nước, lửa...
- Chủ nghĩa duy vật thời phục hưng và cận đại: đã đi sâu vào tìm hiểu nhưng
vẫn tiếp tục đồng nhất vật chất với nguyên tử, coi khối lượng vật thể là khối lượng
tĩnh không biến đổi trong không gian và thời gian.
=> Hạn chế: vẫn không hiểu được bản chất của ý thức, về mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức; không xác định được biểu hiện của vật chất trong đời sống xã hội.
2. Cuộc CM trong KHTN cuối TK XIX – đầu TK XX và sự phá sản của các
quan điểm duy vật siêu hình về vật chất
Cuối TK XIX – đầu TK XX, một số phát hiện lớn trong KHTN, đặc biệt là trong
lĩnh vực vật lý học ra đời đã chỉ ra rằng nguyên tử không phải là phần tử nhỏ nhất
mà nó có thể bị phân chia và thế giới vật chất không thể có đơn vị cuối cùng, tuyệt
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 1/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
đối đơn giản và bất biến. Đồng thời không gian, thời gian, khối lượng luôn biến 
đổi cùng với sự vận động cảu vật chất. Tình hình đó khiến cho chủ nghĩa duy vật
rơi vào sự khủng hoảng, còn các nhà khoa học cụ thể thì rơi vào sự hoang mang, hoài nghi.
3. Quan niệm của triết học Mác – Lenin về vật chất
- Theo Angghen: vật chất với tính chất là vật chất không có sự tồn tại cảm tính,
nghĩa là, cần phân biệt vật chất với tính cách là một phạm trù của triết học, một
sáng tạo của tư duy con người trong quá trình phản ánh hiện thực với các sự vật,
hiện tượng cụ thể của thế giới vật chất.
- Theo Lenin: : “Vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại,
chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin cho thấy:
+ Vật chất là cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức.
+ Vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi bằng cách nào đó tác động
lên giác quan của con người một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
+ Ý thức của con người là sự phản ánh đối với vật chất, còn vật chất là cái được ý thức phản ánh.
VD: Mặt trăng là vật chất vì nó tồn tại khách quan không phụ thuộc vào ý thức của ai.
4. Các hình thức tồn tại của vật chất
- Vận động: là phương thức tồn tại của vật chất và là thuộc tính cố hữu của vật chất.
+ Vật chất tồn tại bằng cách vận động.
+ Vận động là một thuộc tính bên trong của vật chất và sự vận động của vật
chất là sự tự vận động, được tạo nên do sự tác động qua lại lẫn nhau của chính các
mặt, các yếu tố trong cấu trúc của vật chất.
+ Vận động gồm nhiều hình thức: cơ học, vật lý, hóa học, sinh học, xã hội. Mỗi
sự vật bao giờ cũng đặc trưng bằng một hình thức vận động cơ bản.
· Vận động cơ học: Chim bay và sự dao động của con lắc
· Vân động vật lí: Ma sát sinh ra nhiệt và nước bay hơi
· Vận động hóa học: Sự chuyển hóa của các chất hóa học
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 2/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
· Vận động sinh học: Sự trao dổi chất giữa cơ thể với môi trường  và
cây cối ra hoa, kết quả.
· Vận động xã hội: Sự biến đổi của công cụ lao động từ đồ đá đến kim
loại và sự thay đổi của các chế độ xã hội từ cộng sản nguyên thủy đến nay.
+ Vận động và đứng im: quá trình vận động không ngừng của thế giới vật chất
bao hàm trong nó hiện tượng đứng im tượng đối. Đứng im là khái niệm triết học
phản ánh trạng thái ổn định về chất của sự vật, hiện tượng trong những mối quan
hệ và điều kiện cụ thể, là hình thức biểu hiện sự tồn tại thực sự của các sự vật, hiện
tượng và là điều kiện cho sự vận động chuyển hóa của vật chất.
- Không gian và thời gian: là các hình thức tồn tại của vật chất; nghĩa là, vật chất
luôn tồn tại trong không gian và thời gian. Không có vật chất nào tồn tại bên ngoài
không gian và thời gian, cũng như không có không gian, thời gian nào tồn tại bên ngoài vật chất.
5. Tính thống nhất vật chất của thế giới
- Tồn tại của thế giới là tiền đề cho sự thống nhất của thế giới.
- Thế giới thống nhất ở tính vật chất, thể hiện ở những khía cạnh sau:
+ Chỉ có thế giới duy nhất và thống nhất là thế giới vật chất. Thế giới vật chất
tồn tại khách quan, có trước và độc lập với ý thức của con người.
+ Mọi bộ phận của thế giới vật chất đều có mối liên hệ thống nhất với nhau,
chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là những kết cấu vật chất hoặc có
nguồn gốc vật chất, do vật chất sinh ra và cùng chịu sự chi phối của những quy
luật khách quan phổ biến của thế giới vật chất.
+ Thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận, không được sinh ra và
không bị mất đi. Trong thế giới không có gì khác ngoài những quá trình vật chất
đang biến đổi và chuyển hóa cho nhau theo các quy luật của thế giới vật chất.
II. NGUỒN GỐC, BẢN CHẤT VÀ KẾT CẤU CỦA Ý THỨC
1. Nguồn gốc của ý thức
- Nguồn gốc tự nhiên : Có 2 yếu tố cơ bản xã cấu thành nguồn gốc tự nhiên của ý
thức: bộ óc con người và sự phản ánh thế giới khách quan tác động lên bộ óc con người.
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 3/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
+ Về bộ óc người: ý thức là một thuộc tính của vật chất nhưng không phải của 
mọi dạng vật chất mà chỉ là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức cao
là bộ óc người, là chức năng của bộ óc: bộ óc càng hoàn thiện, ý thức của con
người càng có phong phú và sâu sắc. Nên nếu bộ óc bị tổn thương thì hoạt động ý
thức cũng bị rối loạn từng phần hay toàn bộ.
VD: Học sinh tặng quà cho giáo viên nhân ngày 20/11.
+ Sự phản ánh thế giới khách quan bằng ý thức con người là hình thức
phản ánh cao nhất. Hình thức đặc biệt đó chỉ có ở con người trên cơ sở phản ánh
tâm lý ngày càng phát triển và hoàn thiện. Các sự vật hiện tượng tác động lên giác
quan của con người và chuyển các tác động đó lên bộ óc người, từ đó con người
hình thành ảnh về sự vật đó.
VD: Khi cùng mô tả một người hoặc cảnh, mỗi người sẽ có cách nghĩ khác nhau.
- Nguồn gốc xã hội: yếu tố cơ bản: lao động và ngôn ngữ
+ Lao động là quá trình con người tác động vào tự nhiên nhằm tạo ra sản phẩm
phục vụ cho nhu cầu tồn tại và phát triển của mình. Lao động cũng là quá trình vừa
làm thay đổi cấu trúc cơ thể người , vừa làm giới tự nhiên bộc lộ nhiều thuộc tính quy lại.
VD: Con người trồng lúa để có lương thực.
+ Trong quá trình lao động đã xuất hiện ngôn ngữ của con người. Ngôn
ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin mang nội dung ý thức.
Không có ngôn ngữ , ý thức không thể tồn tại và thể hiện được. Ngôn ngữ là cái vỏ
vật chất của tư duy, là hiện thực trực tiếp của tư tưởng.
VD: Con người dung ngôn ngữ để giao tiếp với nhau.
2. Bản chất và kết cấu của ý thức - Bản chất:
+ Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
VD: Nhà bảo tồn động vật và thợ săn khi thấy động vật quý hiếm:
=> Nhà bảo tồn động vật sẽ nghĩ cách bảo vệ cho sự phát triển giống loài đó.
=> Người thợ săn nghĩ tới việc con mồi sẽ kiếm được tiền.
+ Là quá trình phản ánh tích cực, sáng tạo hiện thực khách quan của bộ óc người.
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 4/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
VD: Truyền thuyết “Con Rồng Cháu Tiên” ăn sâu vào đời sống tinh 
thần của nhân dân Việt Nam.
+ Ý thức là một hiện tượng xã hội và mang bản chất xã hội.
VD: Một đứa trẻ hướng nội có thể trở nên năng động hơn nếu được
tiếp xúc và vui đùa với những đứa trẻ nhanh nhẹn và năng động hơn. - Kết cấu:
+ Các yếu tố hợp thành các quá trình tâm lý đem lại sự hiểu biết cho con
người về thế giới khách quan, ý thức bao gồm: tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí.
+ Theo chiều sâu của thế giới nội tâm con người, ý thức bao gồm: tự ý
thức, vô thức, tiềm thức.
III. MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Quan điểm duy tâm và duy vật siêu hình về mối quan hệ về mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức.
- Quan điểm duy tâm: coi ý thức là tồn tại duy nhất, tuyệt đối, là tính thứ nhất từ
đó sinh ra tất cả, còn thế giới vật chất chỉ là bản sao, biểu hiện khác của ý thức, là
tính thứ hai do ý thức sinh ra.
- Quan điểm duy vật siêu hình: tuyệt đối hóa yếu tố vật chất, chỉ nhấn mạnh một
chiều vai trò của vật chất sinh ra ý thức, phủ nhận tính độc lập tương đối của ý
thức, không thấy được tính năng động, sáng tạo, vai trò to lớn của ý thức trong
hoạt động thực tiễn cải tạo hiện thực khách quan.
2. Quan điểm duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Theo quan điểm duy vật biện chứng: vật chất và ý thức tồn tại trong mối quan
hệ biện chứng với nhau; trong mối quan hệ đó, vật chất giữ vai trò quyết định đối với
ý thức và ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
- Tính quyết định của vật chất đối với ý thức
+ Vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức: Vì vật chất tồn tại khách quan nên
vật chất là cái có trước. Ý thức là sự phản ánh của vật chất vào trong bộ óc người
nên ý thức có sau. Nếu không có vật chất trong tự nhiên (bộ óc người và thế giới
khách quan), vật chất trong xã hội (lao động, ngôn ngữ) thì không có ý thức. Chính
vì vậy, ý thức chịu sự chi phối, quyết định của vật chất. Ý thức là thuộc tính, là sản phẩm của vật chất.
VD: Thành ngữ: “Có thực mới vực được đạo”.
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 5/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
+ Vất chất quyết định nội dung của ý thức: Ý thức phản ánh hiện thực 
khách quan mà nội dung của nó là kết quả của sự phản ánh hiện thực khách quan
vào trong bộ óc người. Hay nói cách khác, những quy luật khách quan và sự vận
động của thế giới được phản ánh vào bộ óc người được gọi là nội dung của ý thức.
+ Vật chất quyết định bản chất của ý thức: Bản chất của ý thức bao gồm
phản ánh và sáng tạo. Con người phản ánh thế giới khách quan một cách tích cực,
tự giác và sáng tạo. Chính thực tiễn là hoạt động vật chất có tính cải biến thế giới
con người – là cơ sở để hình thành, phát triển ý thức, trong đó ý thức con người
vừa phản ánh, vừa sáng tạo; phản ánh để sáng tạo và sáng tạo trong phản ánh.
+ Vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức: Ý thức tồn tại,
phát triển gắn liền với sự biến đổi của vật chất. Vật chất thay đổi thì ý thức thay
đổi theo. Con người ngày càng phát triển về thể xác và tinh thần thì hình thức phản
ánh của bộ óc người cũng phát triển về cả nội dung và hình thức phản ánh. Chính
sự phát triển không ngừng của khoa học – kỹ thuật là minh chứng cho sự phát triển ý thức của con người.
- Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất
+ Ý thức do vật chất sinh ra và quy định, nhưng khi đã ra đời thì ý thức
có quy luật vận động, phát triển riêng, sự phản ánh của ý thức với vật chất là sự
phản ánh tinh thần, phản ánh sáng tạo và chủ động chứ không phải máy móc,
nguyên si của thế giới vật chất. Nó có thể thay đổi nhanh, chậm, hay đồng thời so
với hiện thực, song, nhìn chung nó thường thay đổi chậm so với sự biến đổi của thế giới vật chất.
+ Ý thức tác động đến vật chất phải thông qua hoạt động thực tiễn của
con người. Con người dựa trên những tri thức về thế giới khách quan, hiểu biết
những quy luật khách quan, từ đó đề ra mục tiêu, phương hướng, biện pháp và ý
chí quyết tâm để thực hiện thắng lợi mục tiêu đã xác định.
+ Nếu ý thức phản ánh đúng các dạng vật chất, đúng hiện thực, nó có thể
chỉ đạo hoạt động thực tiễn của con người có hiệu quả trong việc cải biến các đối
tượng vật chất. Ngược lại, nếu ý thức phản ánh sai lệch các dạng vật chất, sai hiện
thực, nó có thể kìm hãm hoạt động thực tiễn của con người trong việc cải biến các
đối tượng vật chất. Tuy nhiên sự kìm hãm này chỉ là tạm thời, không bất biến.
VD: Hủ tục tự thiêu theo chồng (đạo Hindu) khiến nhiều người góa phụ bị ép
nhằm ngăn chặn khả năng vợ ngoại tình...
+ Trong thời đại khoa học- kỹ thuật phát triển, vai trò của ý thức càng
lớn. Những tri thức khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, đóng vai trò
quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 6/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
- Tuy vậy sự tác động của ý thức với vật chất cũng chỉ với một mức độ nhất 
định chứ không thể làm thay đổi quy luật hoạt động của vật chất. Suy cho cùng ở
mức độ nào, nó vẫn phải dựa trên cơ sở sự phản ánh thế giới vật chất.
- Ý nghĩa phương pháp luận
Trong mọi hoạt động nhận thức và thực tiễn, phải xuất phát từ thực tế khách
quan, tôn trọng khách quan; đồng thời phát huy tính năng động chủ quan của mình.
+ Tôn trọng khách quan là tôn trọng tính khách quan của vật chất, tôn
trọng quy luật tự nhiên và xã hội. Phải xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế
khách quan làm căn cứ cho mọi hoạt động nhận thức và thực tiễn của mình. Không
được lấy ý muốn chủ quan của mình làm chính sách, không được lấy tình cảm làm
điểm xuất phát cho chiến lược và sách lược cách mạng.
+ Phát huy tính năng động chủ quan là phát huy vai trò tích cực, năng
động, sáng tạo của ý thức và phát huy vai trò nhân tố con người; giúp con người
nhận thức đúng quy luật khách quan từ đó xác định mục tiêu và phương hướng.
+ Phòng, chống và khắc phục căn bệnh chủ quan duy ý chí. Chống tư
tưởng, thái độ thụ động, ỷ lại thiếu sáng tạo. Bình luận Bình luận Kiến thức trọng tâm Trắc nghiệm ôn tập Tự luận Đỗ Linh Điểm kinh nghiệm: 550
Bài học gần đây: Kiến thức trọng tâm (/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184) TIỆN ÍCH
Tài liệu 0 (/tai-lieu-5640798326489088)
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 7/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm
Thành viên 346 (/thanh-vien-5640798326489088) 
 Lịch học 0 (/lich-hoc-5640798326489088)
 Ghi chú (/ghi-chu-5640798326489088)
Số 69, ngõ 40 Tạ Quang Bửu, Q.Hai Bà Trưng, TP. Hà Nội info@onthisinhvien.com 0947090981
Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Koolsoft
MST: 0106353044 do sở kế hoạch và đầu tư thành phố Hà Nội cấp lần đầu ngày 04/11/2013 Email: info@onthisinhvien.com
Địa chỉ: Số 5B N2 TT5, Khu đô thị Bắc Linh Đàm, P. Đại Kim, Q. Hoàng Mai, TP Hà Nội ---- Hotline
Hotline Tin học IC3, MOS: 0354902976 (Mr. Cường)
Hotline NEU, HVTC, TMU, HVNH, ĐH Công Đoàn: 0336080111 (Ms. My)
Hotline NUCE: 0822027936 (Mr. Linh)
Hotline UEH: 0345 899 842 (Ms. Hà My)
Hotline UEL: 0345 899 842 (Ms. Hà My)
Hotline ĐH Vinh: 0947388866 (Mr. Tuấn Anh)
Hotline hợp tác: 0947090981 (Mr. Hưng) Kết nối với chúng tôi
 (https://www.facebook.com/onthisinhvientoanquoc) TIỆN ÍCH Trang chủ (/)
Giới thiệu (/tin-tuc/gioi-thieu) Khoá học (/tat-ca-khoa-hoc) Tin tức (/tin-tuc)
Liên hệ (https://www.facebook.com/onthisinhvientoanquoc) CÁC CHÍNH SÁCH
Chính sách chung (/chinh-sach-chung)
Chính sách bảo mật thông tin (/chinh-sach-bao-mat-thong-tin)
Hướng dẫn mua hàng (/tin-tuc/huong-dan-mua-hang)
Hướng dẫn kích hoạt khóa học (/tin-tuc/huong-dan-kich-hoat-khoa-hoc)
Chính sách hoàn trả học phí (/tin-tuc/chinh-sach-hoan-tra-hoc-phi)
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 8/9 14:42, 15/11/2021 Kiến thức trọng tâm 
(http://online.gov.vn/Home/WebDetails/63587)
 Trò chuyện trực tuyến 
https://onthisinhvien.com/bai-hoc/kien-thuc-trong-tam-5275904255197184 9/9