Tài liệu tự học lập trình scratch | Trường Đại học Điện Lực

Bùi Vi t Hà
We support approaches to coding that engage young people in
thinking creatively, reasoning systematically, and working
collaboratively -- essential skills for everyone in today's society.
Chúng tôi hỗ trợ một công cụ lập trình mới giúp trẻ suy nghĩă
hợpălýăhơn,ăhệ thốngăhơn,ăsángătạoăhơn,ălàmăviệc nhóm và rèn
luyện các kỹ nĕngăcần thiết trong xã hội hôm nay. Hà Nội 2017 Mục lục
Vì sao Scratch? ....................................................................................................................... 12
M căđích ............................................................................................................................. 13
B tăđ u ................................................................................................................................ 13
N i dung bài học ................................................................................................................ 13
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 13
M r ng .............................................................................................................................. 13 CH
NGă1:ăLẨMăQ←ENă↑ I SCRATCH ......................................................................... 14
BƠiă1.ăT ăduyămáyătínhălà gì ................................................................................................... 15
M căđích ............................................................................................................................. 15
B tăđ u ................................................................................................................................ 15
N i dung bài học ................................................................................................................ 16
1. Quân cờ trên bàn cờ vuông ................................................................................................................. 16
2. Quét nhà .............................................................................................................................................. 17
3. Quan sát mộtà hươ gàt hà
yàt hà àphỏng giải quyết vấ àđề .................................................... 18
.àM yàt hà" ghĩ"à hưàthế nào? ............................................................................................................. 19
.àCo à gười sử dụ gà yàt hàđể giải quyết vấ àđề g àv à hưàthế nào? ............................................... 20
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 20
M r ng .............................................................................................................................. 22
Bài 2. Làm quen v i Scratch .................................................................................................. 23
M căđích ............................................................................................................................. 23
B tăđ u ................................................................................................................................ 23
N i dung bài học ................................................................................................................ 24
1. Làm quen với giao diện Scratch ........................................................................................................... 24
.àĐiều khiển nhân vật bằng các lệnh ...................................................................................................... 26
3. Bắtàđầuà à hươ gàt hàđơ àgiản bằng sự kiện "Bắtàđầuà hươ gàt h" ............................................ 27
4. Phân loại các nhóm lệ hàđiều khiển nhân vật ..................................................................................... 28
5. Cửa sổ lệnh của nhân vật và sân khấu ................................................................................................. 28
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 30
M r ng .............................................................................................................................. 32 CH
NGă2:ăB TăĐ U L P TRÌNH SCRATCH .............................................................. 33
Bài 3. Chuy năđ ng 1 ............................................................................................................. 35
M căđích ............................................................................................................................. 35
B tăđ u ................................................................................................................................ 35
N i dung bài học ................................................................................................................ 35
1. Cùng quan sát nhóm lệnh Motion ....................................................................................................... 35
2. Tọaàđộ nhân vậtàv àk hàthước sân khấu ............................................................................................. 36
.àHướng chuyể àđộng của nhân vật....................................................................................................... 38
4. Hãy cho nhân vật chuyể àđộ gàđơ àgiản trên sân khấu ..................................................................... 39
5. Thêm lệnh lặp ...................................................................................................................................... 40
6. Bổ sung nhân vật ................................................................................................................................. 41
.àThayàđổi nền sân khấu ......................................................................................................................... 43
8. Cho nhân vật chào hỏi ......................................................................................................................... 46
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 47
M r ng .............................................................................................................................. 49
Bài 4. Vẽ hình 1 ...................................................................................................................... 50
M căđích ............................................................................................................................. 50
B tăđ u ................................................................................................................................ 50
Hoạtăđ ng bài học............................................................................................................... 50
1. Chế độ vẽ theo chuyể àđộng nhân vật ................................................................................................ 50
2. Vẽ 1 số hình hình họ àđơ àgiản ........................................................................................................... 51
.àThayàđổi màu và nét bút ...................................................................................................................... 53
4. Thiết lập bút vẽ riêng ........................................................................................................................... 55
5. Vẽ theoàđiều kiện và sự kiện cảm biến ................................................................................................ 57
6. Bổ sung cảm biến bàn phím ................................................................................................................ 58
7. Lệnh Stamp vẽ hình của nhân vật lên màn hình.................................................................................. 59
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 60
M r ng .............................................................................................................................. 62
Bài 5. Âm thanh 1................................................................................................................... 64
M căđích ............................................................................................................................. 64
B tăđ u ................................................................................................................................ 64
N i dung bài học ................................................................................................................ 64
1. Nhân vật có thể nói, hát ...................................................................................................................... 64
2. Nhóm lệnh âm thanh ........................................................................................................................... 65
3. Âm thanh, nhạc nền sân khấu ............................................................................................................. 66
4. Thu âm trực tiếp âm thanh cho nhân vật ............................................................................................ 67
5. Bổ sung âm thanh cho nhân vật và sân khấu ...................................................................................... 69
Câu h i và bài t p .............................................................................................................. 71
M r ng .............................................................................................................................. 74
Bài 6. Chuy năđ ng 2 ............................................................................................................. 75
3 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
M căđích ............................................................................................................................. 75
B tăđ u ................................................................................................................................ 75
N i dung bài học ................................................................................................................ 75
.àĐiều khiển nhân vật khi chạm biên màn hình ..................................................................................... 75
2. Lệnh lặp vô hạn .................................................................................................................................... 76
3. Hội thoại giữa 2 nhân vật,à hươ gàt hàso gàso g ............................................................................ 76
4. Chuyể àđộng bằ gàthayàđổi trang phục .............................................................................................. 78
5. Lệ hàđiều khiể à àđiều kiện ............................................................................................................... 79
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 82
M r ng .............................................................................................................................. 84
Bài 7. Vẽ hình 2 ...................................................................................................................... 87
M căđích ............................................................................................................................. 87
B tăđ u ................................................................................................................................ 87
N i dung bài học ................................................................................................................ 88
1. Thực hành vẽ 1 số h hàđaàgi àđều .................................................................................................... 88
2. Tìm qui luật của cách vẽ đaàgi àđều ................................................................................................... 88
3. Vẽ hình tròn ......................................................................................................................................... 89
4. Vẽ hình phức tạp với vòng lặp lồng nhau ............................................................................................ 91
Câu h i và bài t p ............................................................................................................... 92
M r ng .............................................................................................................................. 94
Bài 8. Âm thanh 2................................................................................................................... 96
M căđích ............................................................................................................................. 96
B tăđ u ................................................................................................................................ 96
N i dung bài học ................................................................................................................ 96
1. Kết nối âm thanh với nhân vật, nền sân khấu. Ứng dụng kể chuyện .................................................. 96
2. Trống và nhịp trống ............................................................................................................................. 98
3. Em bé nhảy và múa theo nhịp trống. ................................................................................................ 100
.àĐ hà ốt nhạc ................................................................................................................................... 101
5. Một số bài hát, bản nhạc hoàn chỉnh ................................................................................................ 105
Câu h i và bài t p ............................................................................................................ 106
M r ng ............................................................................................................................ 109 CH
NGă3:ăTÌMăHI ←ăSỂ←ăH NăSCRATCH ............................................................... 110
Bài 9. H i thoại .................................................................................................................... 111
M căđích ........................................................................................................................... 111
B tăđ u .............................................................................................................................. 111
N i dung bài học .............................................................................................................. 112
1. Bắtàđầuà à hươ gàt hàhội thoạiàđơ àgiản ....................................................................................... 112
4 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
2. Biến nhớ là gì? ................................................................................................................................... 113
3. Lệnh, biểu thức, hàm có giá trị d gà hưà iến nhớ .......................................................................... 116
4. Một số ví dụ sử dụng biến nhớ và hàm số ........................................................................................ 117
5. Tạo nút cho phép nhậpàđiều chỉnh biến nhớ trên màn hình ............................................................. 118
6. Hội thoại với sân khấu ....................................................................................................................... 119
.àĐiều khiển nhân vật chạy dọ à
àh hàtheoà àhướng .................................................................... 119
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 120
M r ng ............................................................................................................................ 123
Bài 10. H i thoại và truy n thông ........................................................................................ 125
M căđích ........................................................................................................................... 125
B tăđ u .............................................................................................................................. 125
N i dung bài học .............................................................................................................. 125
1. Bài toán hội thoạià àđiều khiển giữa 3 nhân vật .............................................................................. 125
2. Gửi và nhậ àth gàđiệp ..................................................................................................................... 126
3. Sử dụng "nút lệnh" trong các bài toán giao tiếp ............................................................................... 128
4. Th gàđiệp của nền sân khấu ............................................................................................................ 129
5. Phân biệt 2 lệnh truyề àth gàđiệp ................................................................................................... 131
6. Lập trình theo sự kiệ àhayàtheoàth gàđiệp truyền thông ................................................................ 132
7. Vai trò truyền thông củaàth gàđiệp ................................................................................................. 132
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 133
M r ng ............................................................................................................................ 134
Bài 11. Cảm biến .................................................................................................................. 137
M căđích ........................................................................................................................... 137
B tăđ u .............................................................................................................................. 137
N i dung bài học .............................................................................................................. 138
1. Các câu lệnh cảm biến trong Scratch ................................................................................................. 138
2. Cảm biến màu sắc .............................................................................................................................. 140
3. Cảm biến khoảng cách, va chạm ....................................................................................................... 141
4. Cảm biến chuột và bàn phím ............................................................................................................. 141
5. Cảm biến thời gian ............................................................................................................................. 142
6. Kiểu biến nhớ: dùng chung và riêng .................................................................................................. 144
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 145
M r ng ............................................................................................................................ 146 CH
NGă4:ăSCRATCHăNỂNGăCAO ............................................................................... 148
Bài 12. Xử lý s 1 ................................................................................................................. 149
M căđích ........................................................................................................................... 149
B tăđ u .............................................................................................................................. 149
5 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
N i dung bài học .............................................................................................................. 149
1. Biến nhớ và hàm số ........................................................................................................................... 149
2. Các thao tác làm việc với biến nhớ .................................................................................................... 151
3. Kiểu dữ liệu trong Scratch ................................................................................................................. 152
.àC àph pàt hàđơ àgiản với số trong Scratch ..................................................................................... 153
5. Kiểu dữ liệu logic ............................................................................................................................... 154
6. Biểu diễn biểu thức logic ................................................................................................................... 155
7. Các lệ hàđiều khiển có sử dụng biểu thức logic ................................................................................ 156
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 157
M r ng ............................................................................................................................ 160
Bài 13. Xử lý s 2 ................................................................................................................. 161
M căđích ........................................................................................................................... 161
B tăđ u .............................................................................................................................. 161
N i dung bài học .............................................................................................................. 161
1. Một số thuật toán số đơ àgiản .......................................................................................................... 161
.àB iàto àt à àước số thực sự của 1 số tự hi à hoàt ước........................................................... 162
.àB iàto àt àƯìCNNà ủa hai số tự nhiên ........................................................................................... 162
4. Bài toán kiểm tra số nguyên tố .......................................................................................................... 163
5. Bài toán tính nhanh 100! ................................................................................................................... 164
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 165
M r ng ............................................................................................................................ 166
Bài 14. Xử lí xâu ký tự 1 ...................................................................................................... 167
M căđích ........................................................................................................................... 167
B tăđ u .............................................................................................................................. 167
N i dung bài học .............................................................................................................. 167
1. Cách xâu ký tự đượ àlưuàt ữ trong máy tính ..................................................................................... 167
2. Các hàm xử lý xâu ký tự trong Scratch .............................................................................................. 168
3. Spelling English Word. Bài toán học phát âm tiếng Anh ................................................................... 168
4. Kiểm tra tính chất của từ, xâu ký tự .................................................................................................. 169
5. Hàm lấy xâu con của 1 xâu hoặc từ ................................................................................................... 171
6. Hàm xóa 1 ký tự (1 phần) của xâu ..................................................................................................... 171
7. Hàm chèn xâu (ký tự) vào xâu khác tại vị t à hoàt ước ..................................................................... 172
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 174
M r ng ............................................................................................................................ 175
Bài 15. Xử lí xâu ký tự 2 ...................................................................................................... 176
M căđích ........................................................................................................................... 176
B tăđ u .............................................................................................................................. 176
6 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
N i dung bài học .............................................................................................................. 176
1. Số nhị phân ........................................................................................................................................ 176
2. Chuyển số nhị phân sang thập phân ................................................................................................. 177
3. Chuyển số thập phân sang nhị phân ................................................................................................. 178
4. Kiểm tra 1 ký tự / từ có nằm trong 1 từ khác hay không .................................................................. 179
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 181
M r ng ............................................................................................................................ 183
Bài 16. Làm vi c v i List 1 .................................................................................................. 184
M căđích ........................................................................................................................... 184
B tăđ u .............................................................................................................................. 184
N i dung bài học .............................................................................................................. 184
1. Biến nhớ kiểu danh sách (List) ........................................................................................................... 184
2. Nhập danh sách học sinh lớp học ...................................................................................................... 186
3. Các thao tác trực tiếp trên danh sách ............................................................................................... 186
4. Bài toán tìm Min, Max ....................................................................................................................... 189
5. Bài toán tìm kiếm giá trị trong dãy .................................................................................................... 190
6. Bài toán sắp xếp dãy .......................................................................................................................... 192
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 195
M r ng ............................................................................................................................ 196
Bài 17. Làm vi c v i List 2 .................................................................................................. 198
M căđích ........................................................................................................................... 198
B tăđ u .............................................................................................................................. 198
N i dung bài học .............................................................................................................. 198
1. Tìm hiểuàđộng vật .............................................................................................................................. 198
2. Bài toán sinh hoán vị, tập con ngẫu nhiên......................................................................................... 202
3. Từ điển sinh bài kiểm tra trắc nghiệm ............................................................................................... 205
4. Bài luyện trắc nghiệm có hình ảnh .................................................................................................... 208
5. Sử dụng nhiều danh sách có liên kết ................................................................................................. 210
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 211
M r ng ............................................................................................................................ 213
Bài 18. Th t c 1 .................................................................................................................. 215
M căđích ........................................................................................................................... 215
B tăđ u .............................................................................................................................. 215
N i dung bài học .............................................................................................................. 215
1. Có thể rút gọ à hươ gàt hà ằng cách nào? .................................................................................... 215
2. Thiết lập và sử dụng khái niệm thủ tục trong Scratch ....................................................................... 216
3. Các thao tác khác với thủ tục ............................................................................................................ 218
7 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
4. Một số ví dụ đơ àgiản về thủ tục ....................................................................................................... 219
5. Thủ tục gọi thủ tục khác và gọi chính nó ........................................................................................... 222
.àChươ gàt hàvẽ ngôi sao 5 cánh ....................................................................................................... 223
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 225
M r ng ............................................................................................................................ 226
Bài 19. Th t c 2 .................................................................................................................. 229
M căđích ........................................................................................................................... 229
B tăđ u .............................................................................................................................. 229
N i dung bài học .............................................................................................................. 230
1. Thiết lập tham số cho thủ tục ............................................................................................................ 230
2. Thủ tụ àđế à gược Count down ....................................................................................................... 233
3. Biến nhớ của thủ tục.......................................................................................................................... 234
4. Một số thủ tục với xâu ký tự .............................................................................................................. 235
5. Một số thủ tục với số ......................................................................................................................... 238
6. Một số bài toán xử lýàli à ua àđến dãy số....................................................................................... 239
7. Thủ tụ àđệ qui (gọi chính nỏ) ............................................................................................................. 243
8. Bài toán vẽ cây, lá hoàn chỉnh ........................................................................................................... 244
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 245
M r ng ............................................................................................................................ 247
Bài 20. Clone. Phân thân c a nhân v t ................................................................................. 250
M căđích ........................................................................................................................... 250
B tăđ u .............................................................................................................................. 250
N i dung bài học .............................................................................................................. 250
1. Khái niệm phân thân - clone trong Scratch ....................................................................................... 250
2. Rừng hoa ............................................................................................................................................ 253
.àT à hơià oàđuổi chuột ................................................................................................................... 254 .àT à hơià
gà ay .............................................................................................................................. 256
Câu h i và bài t p ............................................................................................................. 257
M r ng ............................................................................................................................ 259 CH
NGă5.ăThiết kế tròăch iăvƠăph n m m giáo d c ........................................................ 261
Bài 21. M t s kỹ thu t thiết kế Games ............................................................................... 262
M căđích ........................................................................................................................... 262
B tăđ u .............................................................................................................................. 262
N i dung bài học .............................................................................................................. 263
1. Một số đặ àđiểm của phần mềm trò chơi ......................................................................................... 263
2. Kỹ thuậtàđế à gược .......................................................................................................................... 265
3. Mô phỏ gàlượtà hơià hoà
à h àvật ............................................................................................... 266
8 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
4. Kỹ thuậtàt hàđiểm số hoà gườià hơi ............................................................................................... 268
5. Thể hiện số v àđếm số ....................................................................................................................... 269
6. Thể hiện chữ,àt à gười, nhân vật .................................................................................................... 273
7. Kỹ thuật sinh ngẫuà hi àt o gà
àt à hơiàv àphần mềm ............................................................... 275
8. Thuật toán sinh ngẫu nhiên 1 bộ đ pà ,àt o gàđ à à àđ pà àđ g .............................................. 278
9. Ví dụ:àt à hơiàđiều khiển bóng ......................................................................................................... 280
Câu h i, bài t p ................................................................................................................. 284
M r ng ............................................................................................................................ 285
Bài 22. Thiết kế 1 s ph n m m giáo d c ............................................................................ 287
M căđích ........................................................................................................................... 287
B tăđ u .............................................................................................................................. 287
N i dung bài học .............................................................................................................. 288
.àChươ gàt hàB tàvẽ màu hoàn chỉnh ............................................................................................... 288
2. Kỹ thuật bắn súng .............................................................................................................................. 289
3. Flappy Bird ......................................................................................................................................... 291
4. Trình diễn trong bảo tàng .................................................................................................................. 295
5. Trình diễn nhảy múa và hát ............................................................................................................... 297
6. Hiệu ứng bay, chạy nhảy ................................................................................................................... 298
Câu h i, bài t p ................................................................................................................. 300
M r ng ............................................................................................................................ 303
.àT à hơiàLuyện trí nhớ (Memory) ...................................................................................................... 303
.àT à hơiàđuổi bắt (New pacman) ....................................................................................................... 303
3. Vẽ theo mẫu (Picture Paint) .............................................................................................................. 304
BƠiă23.ăCácătròăch iăv i s ................................................................................................... 305
M căđích ........................................................................................................................... 305
B tăđ u .............................................................................................................................. 305
N i dung bài học .............................................................................................................. 305
.àT à hơiàđiền số vào dãy, vào bảng ................................................................................................... 305
.àT à hơiàt àsố ................................................................................................................................... 309
.àB iàto àv àt à hơiàvẽ hình mẫu ....................................................................................................... 312
.àT à hơià ắn súng giải toán ............................................................................................................... 314
.àT à hơià ắn súng pháo binh ............................................................................................................. 317
Câu h i, bài t p ................................................................................................................. 321
M r ng ............................................................................................................................ 324
Bài 24. Các trò ch iăv i chữ................................................................................................. 326
M căđích ........................................................................................................................... 326
B tăđ u .............................................................................................................................. 326
9 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
N i dung bài học .............................................................................................................. 326
.àT à hơiàgh pà hữ .............................................................................................................................. 326
.àT à hơiàha g a à(tổng quát) ........................................................................................................... 328
.àT à hơià ưaàtừ ................................................................................................................................. 332
.àT à hơiàluyện trí nhớ ........................................................................................................................ 335
.àT à hơiàđo à à hữ .......................................................................................................................... 339
Câu h i, bài t p ................................................................................................................. 348
M r ng ............................................................................................................................ 350
PH L C 1: Vẽ đồ họa trong Scratch ................................................................................. 352
Cửa sổ thiết kế đồ họa Scratch ......................................................................................... 352
Các công c h th ng chung ............................................................................................ 353
Các công c vẽ c a hình dạng Bitmap ............................................................................. 354
Các công c vẽ c a hình dạng Vector .............................................................................. 356
PH L C 2: CÁC T P L NH SCRATCH ........................................................................ 358
Nhóm câu l nh Move ....................................................................................................... 358
Nhóm câu l nh Look ........................................................................................................ 359
Nhóm câu l nh Sound ...................................................................................................... 362
Nhóm câu l nh Pen........................................................................................................... 362
Nhóm câu l nh Variable ................................................................................................... 363
Nhóm câu l nh Event ....................................................................................................... 365
Nhóm câu l nh Control .................................................................................................... 366
Nhóm câu l nh Sensing .................................................................................................... 367
Nhóm câu l nh Operators ................................................................................................. 370
INDEX .................................................................................................................................. 372
Tài li u tham khảo ................................................................................................................ 373
10 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
11 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h Vì sao Scratch?
Trên tay các bạn là cu n sách Tự học lập trình Scratch, m tămôiătr ng, ngôn ngữ
l p trình "kéo thả" r t m iăđ i v i Vi t Nam. Vì sao mọiăng i c n họcămôiătr ng
l p trình này? Vì sao Scratch lại thích h p cho l a tuổi thiếu nhi, thiếu niên và phù
h p cho vi căđ aăcácăkiến th c l p trình cho các b c học này?
Môiătr ng và ngôn ngữ l p trình Scratch do nhóm nghiên c u Lifelong
Kindegarden Group thu căđại học MIT (Massachusetts Institute of Technology)
thiết l păđ uănĕmă2008.ăụăt
ngăbanăđ u c a nhóm chỉ là thiết l p m t ngôn ngữ
l p trình m i,ăđ năgiản, chỉ dùng kéo thả, dành cho trẻ conăđ thiết l pătròăch i,
phim hoạt hình, ng d ngăđ năgiản, kích thích sự sáng tạoătrongămôiătr ng làm vi c nhóm c a trẻ.
Tuy nhiên Scratch chỉ thực sự bùng nổ từ nĕmă2014ăkhiăm t s qu căgiaănh ăAnh,ă
Mỹ đưăđổi m iăđ tăpháăch
ngătrìnhăgiảng dạy môn Tin họcătrongănhƠătr ng,ăđ a
n i dung kiến th c Khoa họcămáyătínhăvƠoănhƠătr
ng ngay từ c p Ti u học. M t
trong nhữngăđ nghị quan trọng nh t c aăcácăch
ngătrìnhănƠyălƠăc năđ aăcácăngônă
ngữ l pătrìnhăđ năgiản, dạng kéo thả nh ăScratchăvƠoăgiảng dạyătrongănhƠătr ng
ngay từ Ti u học. Vi căđi u chỉnhăch
ngătrìnhămônăTinăhọcănƠyăđưăkéoătheoăsự gia
tĕngăbùngănổ c a Scratch trên phạm vi toàn thế gi i. S l ng họcăsinhăđĕngăkýă
thamăgiaătrangăScratchătĕngăđ t biến cả v s l ng và ch tăl ng. Thực tế đưăch ng
minh tính h p d n c a các môiătr
ng l p trình kéo thả nh ăScratch,ăsự đamămêăl p
trình c a trẻ nh . Scratch vô cùng thích h p cho trẻ l a tuổi từ 6ăđến 14, t c là các
c p Ti u học, THCS c a Vi t Nam. Chính vì v yătrongăCh ngătrìnhăđổi m i giáo
d c c a Vi t Nam sau 2018, B Giáo d că&ăĐƠoătạoăcũngăđưăquyếtăđịnhăđ aăn i
dung kiến th c Khoa học máy tính trong môn Tin học vào ngay từ c p Ti u học, và
những ngôn ngữ l p trình kéo thả nh ăScratchăsẽ là m t lựa chọn t t cho các nhà tr ng và học sinh. Scratch là gì?
Tóm t t m tăvƠiăýăđ trả l i cho câu h i: vậy Scratch là gì? - ScratchălƠă1ămôiătr
ng l p trình ng d ngăđặc bi t,ătrongăđóăvi căắviết”ăl nh sẽ
đ c thực hi n bằngăthaoătácăắkéoăthả”.ă
- Đ u ra c a Scratch hỗ tr các công ngh và ng d ng m i nh t c a CNTT-ICT, do
v y các ng d ng c a Scratch r t phong phú, h p d n, nh t là trẻ nh .
- Scratch có sự phát tri n bùng nổ 2ănĕmătr lạiăđơy.ăĐặc bi t là sau khi m t s qu c
gia có ti m lực khoa học kỹ thu t mạnh trên thế gi iăđưăquyếtăđinhăđ aăScratchăvƠoă giảng dạy trongănhƠătr
ng cho học sinh từ c p Ti u học.
- Scratch hoàn toàn mi n phí và có th chia sẻ r ng rãi trong c ngăđồng.
- Scratch r t thích h păđ tạo ra các ng d ngăđồ họa, animation, bài học, bài giảng,
mô ph ng kiến th c, trình di n,ăsáchăđi n tử, trò ch i,ăầăr t phù h p v i nhà
tr ng, giáo viên, học sinh. - ScratchălƠămôiătr
ng t t nh tăđ dạy học sinh làm quen v iăt ăduyămáyătính,ăkhoaă
học máy tính ngay từ l a tuổi ti u học.
Nộiădung,ăđốiăt ợng cuốn sách
Cu n sách sẽ bao quát t t cả các ch đ chính c aămôiătr ng l p trình Scratch bao
gồm: chuy năđ ng,ăđồ họa, âm thanh, h i thoại, cảm biến, biến nh , xử lý s - xâu
ký tự - mảng s , th t căvƠăclone.ăĐ iăt
ng c a sách có th là giáo viên tin học,
giáoăviênăth ng, học sinh t t cả các c p từ Ti u học, THCS, THPT. V địnhăh
ng n i dung c a cu n sách này sẽ là m t trung dung giữa ng d ng
thu n túy thực tế và kiến th c hàn lâm c a khoa họcămáyătính.ăChúngătôiăkhôngăđiă
quá sâu vào học thu t sẽ gây nhàm chán, khó hi u v i họcăsinh,ănh ngăcũngăkhôngă
saăđà quá nhi u vào các kỹ nĕngăthiết kế tròăch i,ăphimăhoạtăhình,ăầ N i dung sách sẽ đ
c chia thành nhi u bài học nh . Mỗi bài họcăđ u có chung 1 c u trúc nh tăđịnh.ăNg
i học có th tự học hoặc học, thựcăhƠnhăd i sự h ng d n c a giáo viên.
C u trúc 1 bài học sẽ th ng nh t sẽ bao gồm các ph n sau. Mụcăđích
Gi i thi u ng n m căđích,ăyêuăc u c năđạt v kiến th căvƠănĕngălực c aăng i học. Bắtăđầu
Ph n m đ u c a mỗi bài học sẽ th
ng b tăđ u bằng những câu h i,ăđặt v năđ liên
quanăđến bài họcăđ ng iăđọcăsuyănghĩăvƠăchu n bị,ătr căkhiăb c vào ph n chính
th c. Mô hình c a ph n kh iăđ ngănƠyăchínhălƠăkh iăd y nguồn cảm h ng c a
ng i học,ăgiúpăng i học sẽ luôn ch đ ng trong quá trình học t p và luy n t p. Nội dung bài học
N i dung chính c a mỗi bài học sẽ bao gồm m t dãy các hoạtăđ ng hoặc trải nghi mădƠnhăchoăng i học.ăNg
i học có th tự học,ăđọc hoặcălƠmătheoăh ng d n
c aăgiáoăviênăđ thực hi n các hoạtăđ ng này. Các hoạtăđ ng sẽ d n d n d n d t
ng i học khám phá và từngăb c n m b t kiến th c, dựaătrênăđóăsẽ hình thành
nĕngălực theo yêu c u c a bài học.
Câu hỏi và bài tập
Các bài t p, bài luy n tr c nghi m hoặc l pătrìnhăgiúpăng i học c ng c kiến th c
đưăđ c học và rèn luy n kỹ nĕngăl pătrình,ăt ăduyăthu t toán và giải quyết v n đ .
Đaăs các bài t pălƠăđ năgiản. Các bài t p khó sẽ có kèm thêm d u *. M rộng
ĐơyălƠăph n thực sự cóăýănghĩaăv n d ng, m r ng, tìm tòi trải nghi m dành cho
ng i học.ăĐaăs các v năđ , bài t p trong ph n này là những bài khó, yêu c u
ng i học phải suy nghĩ,ăthử nghi m, thực hành nhi uăh n.ăNếuăng i học làm
đ c t t cả các bài toán, v năđ đ căđặt ra trong ph n này thì ch ng t đưăxu t s c
hoàn thành m c tiêu, m căđíchăc a bài học.
13 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h CH NG 1: LÀM QUEN V I SCRATCH
BƠiă1.ăT ăduyămáyătínhălƠăgì Bài 2. Làm quen v i Scratch
14 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
BƠi 1. T duy máy tính lƠ gì Mụcăđích
Học xong bài này, bạn có th : - Hi uăđ
c:ăđ giải quyết 1 v năđ , máy tính sẽ "t ăduy",ă"suyănghĩ"ănh ăthế nào. - Biếtăđ
căđ giải quyết 1 bài toán trên máy tính c năđ c thực hi nănh ăthế nào,
thông qua các ví d minh họa c th . Bắtăđầu
1. Hàng ngày chúng ta v năđ
cănghe,ăxem,ăquanăsátăăcácăch ngătrìnhămáyătínhă
đ căđi u khi n b iăconăng i. Hãy k raă1ăvƠiăch ngătrìnhănh ăv y mà em biết? G i ý:
- Dây chuy n tự đ ng l p ráp máy tính.
- Máy tính b túi tự đ ng tính toán các phép tính.
- Cácătròăch iătrênămáyătính.
2.ăEmăđưăngheăđ c c m từ "tuyăduyămáyătính"ăhayă"máyătínhănghĩ"ă đơuăch a?ă
Hãy nêu ra 1 vài nguồn thông tin mà em biết. Tiếng Anh c m từ này là "Computer
thinking". Em hi u thế nào v c m từ này?
3. Quan sát Robot Asimo Nh t bản. hoặc xem video: https://youtu.be/NZngYDDDfW4
Em hãy trả l i các câu h i sau:
- RobotănƠyăcóăsuyănghĩăgi ngăng i không?
- Robot thực ch t hoạtăđ ngănh ă1ămáyătính,ăv yămáyătínhăcóăsuyănghĩăkhông?ăMáyă tínhăcóăt duy không?
4. Em hãy quan sát kết quả c aă1ăch
ngătrìnhămáyătínhăđ năgiản bằng cách m và chạyăch
ngătrìnhăStart.Meo chay.sb2.
- Mô tả chuy năđ ng c aăconămèo.ăMèoăđưăthực hi n các công vi c gì, theo th tự cácăb cănh ăthế nào?
- Soăsánhăđi uăemăđưămôătả v i hình sau:
15 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h - Emăcóărútăraăđ c kết lu n gì không? 5. Câu h i cho t t cả:
- Máy tính sẽ t ăduyănh ăthế nƠoăđ thực hi năcácăch
ngătrình,ăcôngăvi căđ c lên kế hoạchătr c?
- MáyătínhăsuyănghĩăvƠăthực hi n công vi cănh ăthế nào? - Vai trò c a con ng
iănh ăthế nƠoăđ i v i máy tính? Nội dung bài học
1. Quân c trên bàn c vuông
Em hãy nhìn lên bàn c ô vuông sau. các quân c trên bàn c này mỗi l n chỉ điă
đ c sang ô bên cạnh theo hàng ngang hoặc hàng dọc. Câu h i: quân c màu xanh
c n phảiăđiăbaoănhiêuăb
căvƠăđiănh ăthế nƠoăđ đếnăđ c vị trí quân c mƠuăđ ? Từ vị trí quân c màu
xanhăđến vị tríămƠuăđ có
nhi uăcáchăđiăkhácănhau,ă
nh ngăc n chỉ ra các cách điăv iăítăb c nh t. Trả l i:ăĐiăbằngă6ăb
c và có th điătheoănhi uăcáchăđ đếnăđích.
Trên thực tế t t cả các bài toán c n giải, các v năđ c n giải quyếtăcũngăphảiăđ c thực hi n theo từngăb c.
Ghi nh : máy tính thực hi n công vi c theo từngăb c.
16 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h Em có th tìmăđ
c r t nhi u các ví d khác v vi c giải quyết v năđ theoăcácăb c
trên thực tế. Hãy cùng xem các ví d sau, em c n li tăkêăcácăb c c th đ thực hi n các công vi căđó.
- HƠngăngƠyăđi từ nhƠăđếnătr
ng, em phảiăđiăquaăcácăđ ng, ph nào, hãy li t kê l năl tăcácăđ ng, ph đó. - Cácăb
căđ thực hi n vi c n uăc m.
- Giảiă1ăbƠiătoánătheoăcácăb
c, ví d bài toán khai tri n 1 s thành tích các s
nguyên t , bài toán giảiăph
ngătrìnhăb c nh t, bài toán ch ng minh m tăđẳng th c, b tăđẳng th c. 2. Quét nhà
Emăquanăsátăcĕnăphòng.ăNhi m v c a em là c năquétărácăvƠăđ aărácăđến góc nhà, vị
trí có thùng rác. Em chỉ đ
c dùng chổiăquétătheoăcácăh ng ngang và dọc theo các l iăđiătrongăphòng. Thùng rác Cái chổi Hình ảnhăd
iăđơyăchỉ ra các công vi c phải thực hi năđồng th i là th tự c a chúng
đ hoàn thành công vi căđ c giao trên.
S ăđồ thực hi n là: 1 - 2 - 3 - 4 - 5. 5 4 2 3 1
17 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h
Các em quan sát và trả l i các câu h i sau:
- Nếuăthayăđổi th tự cácăb
c là: 3 - 1 - 2 - 4 - 5 thì công vi c có hoàn thành không? - Nếu chỉ thayăđổiăb
c 1-2 thành: 2 - 1 - 3 - 4 - 5 thì kết quả công vi c ra sao? - Cácăb
c 4, 5 có th đổi chỗ choănhauăđ c không? Kết luận - Thôngăth
ngăng iătaăth ng giải quyết các bài toán thực tế thôngăquaăcácăb c. - Th tự cácăb
c là quan trọngăđ hoàn thành nhi m v .
3. Quan sát mộtăch ơngătrìnhămáyătính mô phỏng giải quyết vấnăđề
Có r t nhi u ph n m m hoặcătròăch iămôăph ng giải quyết v năđ thông qua các b c.
- Tròăch iăPacman nổi tiếng m t th i.
Trongătròăch iănƠy,ăPacmană
lƠăng iăđƠoăvƠngăsẽ có
nhi m v tìm vàng dọc theo cácăconăđ ng trong 1 mê cung.ăTuyănhiênătrênăđ ng điăth ng xu t hi n các con
quỉ sẽ tìm cách giết hại ng
iăđƠoăvƠng.ăNg iăđƠoă
vàng phải có nhi m v tránh
các con quỉ đồng th iăđƠoă đ c càng nhi u vàng càng t t.
- Ph n m mătròăch iăxếpăđồ Socoban
M t bác công nhân có nhi m v chuy n các thùng trong v
năđến vị tríăđưăđ căđặt
tr c. Mỗi l n bác công nhân
chỉ có th đ yăđ c 1 thùng điă1ăb c.ăĐ ng điătrongă v n r t khó vì có nhi u b c t ng và nhi u thùng. Bác
công nhân phảiătìmăraăđ c 1
cách dịch chuy n t iă uănh t đ hoàn thành nhi m v . - Tìmăđ ngătrênăđi n thoại
18 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h BƠiătoánătìmăđ ngăđiă(t iă u)ă
giữa hai vị trí trong thành ph .
Choătr c hai vị tríăĐ u và Cu i,
máy tính sẽ phải dựa trên bảnăđồ
giao thông thành ph đ tìm ra
đ că1ăcáchăđiăv i khoảng cách
hoặc th i gian t iă uănh t.
Trên màn hình máy tính sẽ hi n đ
ngăđiăt iă uăđóăv i các thông tin có liên quan.
Các em có th tìm hi uăvƠăđ aăraănhi u ví d khác nữa.
Theo em có nhữngăđi m gì chung v i các ví d trên?
4.ăMáyătínhă"nghĩ"ănh ăthế nào?
Emăhưyăquanăsátăs ăđồ sauăhayăđ c mô ph ng cho các công vi c xử lý trên máy tính. Input Bộ xử lý Output Inpută(đầu vào):
Đ uăvƠoăđ c hi u là:
- Bài toán hay v năđ c n giải quyết.
- Các thông s , dữ li uăbanăđ u c a bài toán. Bộ xử lý:
LƠăch ngătrìnhămáyătính, ph n m m hoặc thiết bị vi xử lý b t kỳ có ch cănĕngătiếp
nh năđ uăvƠo,ăsauăđóătiến hành giải quyếy bài toán. Outpută(đầu ra):
Kết quả c a bài toán, v năđ đ c th hi n đ u ra. Ví d bƠiătoánătìmăđ ngăđiăt iă u.
19 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h Inpută(đầu vào) Xử lý Outpută(đầu ra)
- Vị tríă2ăđi măĐ u và Thực hi nătìmăđ ngăđiă Th hi n trên màn hình Cu i.
t iă uătừ vị tríăĐ uăđến vị đ ngăđiăt iă uănƠy. trí Cu i. - Bảnăđồ đ ng giao thông thành ph . Máy tính thực hi n bài
toánătheoă1ăquiătrìnhăđưă - Cácăquiăđịnh khác v
đ căconăng iăxácăđịnh giao thông, các tuyến đ (l pătrình)ătr c theo các ng 1 chi u,ăầ.
b c chặt chẽ, t iă u,ăbảo
đảmătìmăraăđ c kết quả.
Nh ăv yă"t ăduyăc a máy tính" thực ch t là vi căconăng i cung c p cho máy tính Máy tính
các dữ li uăđ u vào và cách xử lý v n đ thôngăquaăcácăch ngătrình,ăcácăb c, hay t ăduy nh ă
các l nh m t cách tu n tự, chặt chẽ,ăđảm bảo giải quyếtăđ c bài toán, v năđ đ c thế nào? đặt ra.
5.ăConăng i sử dụngămáyătínhăđể giải quyết vấnăđề gìăvàănh ăthế nào? Trên thực tế conăng
i sử d ngămáyătínhăđ giải quyết các bài toán mà nếu không
có máy tính sẽ r t khó giải quyết. Quiătrìnhăconăng
i sử d ngămáyătínhăđ giải quyết v năđ th ngătheoăcácăb c nh ăsau:
- ↓ácăđịnh bài toán, v năđ c n giải quyết (ví d :ăbƠiătoánătìmăđ
ngăđiătrênăbảnăđồ).
- ↓ácăđịnh các dữ li uăđ uăvƠoăbanăđ u (vị tríă2ăđi măĐ u và Cu i, bảnăđồ giao thôngăđ ng ph ,ăầ). - Xây dựngăch
ngătrìnhăđ đ aăvƠoămáyătínhăxử lý (l păch ngătrìnhăbaoăgồm các
l nh,ăđ aăvƠoămáyătínhăđ xử lý). - Máy tính chạyătheoăch
ngătrìnhăđưănạpăvƠăđ aăraăkết quả, th hi nălƠăđ u ra trên màn hình máy tính.
Câu hỏi và bài tập 1. Em hãy li tăkêăcácăb
căđ thực hi n 1 s công vi c hàng ngày nhƠăemă(nh ă
thổiăc m,ăquétănhƠ,ăgiặt qu năáo,ăầ.).
2. Em hãy chỉ raăthêmăcácătròăch iăvƠăph n m m mô ph ng giải quyết v năđ .
3. Cách giải quyếtăbƠiătoánăsauălƠăđúngăhayăsai?
BƠiătoán:ăchoătr c 3 s a, b, c, tính tổng a2 + b2 + c2 nếu biết rằng mỗiăb c chỉ
đ c phép thực hi n 1 phép toán 2 s . Input: a, b, c. Xử lýătheoăcácăb c sau: B1. Tính a2 + b2 B2. Tính c2
20 | T ự h ọ c l p t r ì n h S c r a t c h