Thách thức trong đầu tư công tại Việt Nam | Môn Kinh tế đầu tư - Đại học Kinh Tế Quốc Dân

lOMoAR cPSD| 58933639
Trong thời gian qua, bên cạnh những thành công và đóng góp tích cực vào
quá trình phát triển đất nước không thể phủ nhận, đầu tư công của Việt
Nam còn nhiều hạn chế, nhất là về hiệu quả đầu tư. Đầu tư công luôn đi
cùng với lãng phí và tốn kém, thậm chí với mức độ ngày càng nặng nề...
Việc Tập đoàn Kinh tế nhà nước Vinashin bỏ 1.000 tỉ đồng để mua tàu
vận tải biển tuyến Bắc - Nam, nhưng chỉ chạy mấy chuyến rồi dừng, đang
được nhắc đến như một điển hình cho sự lãng phí của đầu tư công. Hay,
đầu tư cảng biển dọc 600km ở bờ biển miền Trung quá dày đặc (cứ khoảng
30 - 40km lại có 1 cảng), song, các cảng biển này lại không hoạt động hết
công suất. Thực tế đó cho thấy, mức độ thiếu hiệu quả của các dự án đầu
tư công của Việt Nam rất đáng báo động. Với kiểu xin cấp phép xây dựng
tràn lan như hiện nay, thì tỉnh nào cũng đều sẽ có sân bay, cảng biển, khu
công nghiệp, khu du lịch sinh thái, sân gôn, khu đô thị cao cấp,... mà hiệu
quả thì chưa biết được, mới chỉ thể hiện trên báo cáo nghiên cứu khả thi.
Hạn chế của các chủ thể khi tham gia đầu tư công
- Về việc giải ngân vốn đầu tư : Các chủ đầu tư, cục vụ làm việc với
nhà tài trợ xử lý các vướng mắc tại một số dự án ODA như rút gọn thời
gian lựa chọn nhà thầu, hủy bỏ điều khoản ràng buộc tư vấn quốc tế phê
duyệt rút đơn rút vốn trước khi gửi nhà tài trợ thì dự án mới được giải ngân .
Chủ đầu tư chưa được giải ngân hết 100% kế hoạch vốn được giao
để thanh toán khối lượng hoàn thành, thanh toán theo quyết định được duyệt .
Việc thực hiện công tác GPMB của một số dự án còn chậm, chưa bảo
đảm mặt bằng để bàn giao cho nhà thầu thi công theo tiến độ cam kết và
kế hoạch đã đề ra. Việc ban hành hệ số giá đất chậm; thời gian giải quyết
hồ sơ bồi thường GPMB của các đơn vị liên quan còn chậm, kéo dài. Việc
vận động sự đồng thuận của người dân với chủ trương, giá đất bồi thường
GPMB của các dự án đầu tư công còn gặp nhiều khó khăn . lOMoAR cPSD| 58933639
Một số dự án lớn, trọng điểm có khối lượng GPMB lớn nên quá trình
lập phương án bồi thường GPMB mất nhiều thời gian, trong khi các chế
độ, chính sách, quy trình thực hiện bồi thường GPMB của Nhà nước trong
thời gian qua có thay đổi, làm gián đoạn và kéo dài thời gian GPMB, ảnh
hưởng đến tiến độ thực hiện các dự án.
Hiện việc thực hiện các dự án đầu tư công đang gặp nhiều khó khăn
và khó khăn lớn nhất là công tác bồi thường GPMB. Nhiều khu tái định
cư đã đầu tư xây dựng hoàn chỉnh hạ tầng kỹ thuật thì thường làm cho giá
thành đất ở cao, dẫn đến nhân dân chưa đồng tình. Như việc lát vỉa hè khu
tái định cư hoàn chỉnh, nhưng khi các hộ dân đến xây dựng nhà ở phải
phá bỏ hoặc xe ô tô chở vật liệu xây dựng nhà ở làm hư hỏng..., điều này
không những góp phần làm cho giá đất ở các khu tái định cư tăng lên mà còn gây lãng phí.
Ngoài ra, thực tế còn cho thấy, năng lực của một số nhà thầu tư vấn
còn hạn chế, dẫn đến chất lượng công tác tư vấn, hồ sơ còn hạn chế nên
khi khảo sát và triển khai thi công phải tạm dừng để xử lý hoặc điều chỉnh
dự án; một số dự án lựa chọn nhà thầu năng lực chưa đáp ứng được yêu
cầu, dẫn đến thi công dự án chậm. Công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành
của một số chủ đầu tư còn hạn chế, thiếu quyết liệt, thiếu cụ thể. Sự phối
hợp giữa các chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, đơn vị thi công có lúc, có việc còn
chưa kịp thời, thiếu chặt chẽ. Một số chủ đầu tư, đơn vị có hiện tượng né
tránh trách nhiệm, đùn đẩy công việc thuộc thẩm quyền của mình cho cấp
trên, đơn vị khác, làm chậm tiến độ triển khai thực hiện dự án. -
Diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19 tác động lớn đến các hoạt
động của dự án (công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng, hợp đồng xây
dựng, huy động nhân công, tiến độ thi công các dự án), nhất là dự án sử
dụng vốn ODA và vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài khi mà toàn
bộ quá trình hoạt động của dự án chủ yếu liên quan đến yếu tố nước ngoài.
Bên cạnh đó, việc thực hiện giãn cách tại một số địa phương làm cho việc
lưu thông hàng hóa, nhất là nguyên nhiên vật liệu khó khăn, giá nguyên
nhiên vật liệu tăng cao, nguồn lao động bị hạn chế do nhiều công nhân lOMoAR cPSD| 58933639
nghỉ việc, phát sinh thêm các chi phí phòng chống dịch... ảnh hưởng trực
tiếp đến tiến độ thi công xây dựng công trình. -
Về thiếu hụt nhân lực; không thể huy động số lượng cán bộ kỹ thuật,
công nhân có tay nghề và người lao động ở mức độ tối thiểu để đảm bảo
khả năng thi công liên tục đáp ứng tiến độ thực hiện dự án. Các công nhân,
chuyên gia, tư vấn của các nhà thầu nhất là các dự án ODA cũng phải thực
hiện chính sách giãn cách của địa phương tương ứng với tình hình dịch
bệnh. Do ảnh hưởng bởi dịch Covid19 nên việc các chuyên gia sang Việt
Nam bị ảnh hưởng, các gói thầu nhập khẩu máy móc, trang thiết bị,
nguyên vật liệu cũng bị chậm tiến độ. -
Về giá nguyên vật liệu tăng cao đột biến: nguồn cung ứng nguyên
vật liệu, vật tư, thiết bị không thể đáp ứng liên tục đầy đủ do khan hiếm
nguồn cung cấp từ các nguồn sản xuất nguyên liệu. -
Quy trình, thủ tục đầu tư phải qua nhiều khâu, nhiều bước, lấy ý kiến
của nhiều cơ quan, đơn vị làm kéo dài thời gian hoàn thành thủ tục đầu tư
như: quy hoạch; phê duyệt chủ trương đầu tư, phê duyệt dự án đầu tư,
thiết kế bản vẽ thi công - dự toán, lựa chọn nhà thầu,... Trong từng bước
phải lập, đấu thầu lựa chọn tư vấn, thẩm tra, thẩm định và trình phê duyệt;
Về cơ chế chính sách: (1) Về quy trình và thủ tục quản lý và sử dụng
ODA: Điều 23, 25, 34 Luật Đầu tư công năm 2019, Nghị định số
56/2020/NĐ-CP ngày 25/5/2020 của Chính phủ còn phức tạp, khó khăn
thực hiện trong thực tế... làm ảnh hưởng đến quá trình điều chỉnh chủ
trương, điều chỉnh dự án, ký kết Hiệp định. (2) Từ năm 2020, việc lập dự
toán xây dựng dự án phải thực hiện theo các Thông tư số 10, 11, 15,
16/2019/TT-BXD của Bộ Xây dựng, nhất là Thông tư số 10/2014/TTBXD
đã làm kéo dài thời gian triển khai thực hiện, ảnh hưởng tiến độ khởi công
và giải ngân kế hoạch vốn đã được giao. (3) Chính phủ đã ban hành Nghị
định 15/2001/NĐ-CP ngày 03/3/2021 quy định chi tiết một số nội dung
về quản lý dự án đầu tư xây dựng để thay thế Nghị định số 59/2015/NĐ-
CP ngày 18/6/2015, tuy nhiên Thông tư hướng dẫn triển khai cụ thể các
nội dung của Nghị định 15/2021/NĐ-CP vẫn chưa được ban hành. (4) lOMoAR cPSD| 58933639
Trong năm 2021, hàng loạt các chính sách pháp luật mới của nhà nước đã
được sửa đổi, bổ sung như Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật
Xây dựng (Luật số 62/2020/QH14), Nghị định số
06/2021/NĐ-CP, Nghị định số 10/2001/NĐ-CP, Nghị định số
15/2021/NĐ-CP... Theo các quy định sửa đổi, bổ sung thẩm quyền thẩm
định, phê duyệt hồ sơ thiết kế điều chỉnh và một số thủ tục khác đã thay
đổi, gây khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện ở địa phương làm
ảnh hưởng đến tiến độ duyệt hồ sơ, tiến độ thi công và tiến độ giải ngân
của các dự án. (5) Thời gian điều chỉnh kế hoạch hằng năm quy định thực
hiện trước ngày 15/11 năm kế hoạch, tuy nhiên tại địa phương có nhiều
dự án điều chỉnh phải thông qua Hội đồng nhân dân tại kỳ họp cuối năm
(họp sau ngày 15/11), do đó khó khăn trong việc điều chỉnh kế hoạch để
tăng tỷ lệ giải ngân. (6) Các dự án chuyển tiếp gặp vướng mắc về công
tác bồi thường giải phóng mặt bằng, công tác quản lý hiện trạng, thỏa
thuận áp giá đền bù, xác nhận nguồn gốc sử dụng đất. Các dự án khởi
công mới năm 2021 đã được phân bổ kế hoạch vốn triển khai thực hiện
và chuẩn bị đầu tư ngay từ đầu năm, tuy nhiên, đến 30/9/2021, một số dự
án vẫn chưa hoàn thành các thủ tục đầu tư nên đã bị cắt giảm kế hoạch
vốn năm 20216. (7) Quy định về chi phí mới được ban hành đã có hiệu
lực ngay (Thông tư số 11/2021/TT-BXD của Bộ Xây dựng có hiệu lực từ
15/10/2021) nên phải điều chỉnh lại dự toán và kế hoạch lựa chọn nhà
thầu, làm ảnh hưởng tiến độ thực hiện dự án. -
Trong năm 2021, nhiều chủ đầu tư không vay được tiền ngân hàng
để thanh toán nên có những nhà thầu xây dựng đang bị chủ đầu tư nợ tới
hàng nghìn tỷ đồng. Từ đó, khiến cho tài chính của các nhà thầu rất khó
khăn. Nhiều nhà thầu đứng trước nguy cơ phá sản, càng làm thì càng lún sâu vào công nợ… -
Ngoài khó khăn về nguồn vốn, những khó khăn trong công tác thanh
quyết toán thì vấn đề đơn giá và định mức áp dụng tại các dự án đầu tư
công còn quá lạc hậu và bất cập đang khiến cho một số doanh nghiệp nhà lOMoAR cPSD| 58933639
thầu lớn và có uy tín “sợ” tham gia các dự án đầu tư công vốn rất quan trọng này.
Nhìn chung, hiện nay tình trạng khó khăn về thủ tục thanh quyết toán
cộng với định mức đơn giá quá lạc hậu đã khiến một số doanh nghiệp nhà
thầu, nhất là những nhà thầu có uy tín, năng lực, có thị trường, có uy tín
có tâm lý e ngại tham gia các dự án đầu tư công mà ưu tiên hơn tham gia các dự án FDI, tư nhân. .