Tiểu luận CLM2032: Khám Phá Vùng Văn Hóa Trường Sơn - Tây Nguyên

TRƯỜNG ĐHSP NGHỆ THUẬT TW
KHOA VĂN HÓA NGHỆ THUẬT TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: CÁC VÙNG VĂN HÓA Ở VIỆT NAM
Họ và tên: Hoàng Phương Linh Mã sinh viên: 2353420038 Lớp: K17_QLVH Lớp tín chỉ: CLM2032_1 Khoa: Văn hóa nghệ thuật
Hà Nội, Ngày… tháng….năm
TRƯỜNG ĐHSP NGHỆ THUẬT TW
KHOA VĂN HÓA NGHỆ THUẬT TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: CÁC VÙNG VĂN HÓA Ở VIỆT NAM
ĐỀ TÀI: VÙNG VĂN HÓA TRƯỜNG SƠN – TÂY NGUYÊN
Họ và tên: Hoàng Phương Linh Mã sinh viên: 2353420038 Lớp: K17_QLVH Khoa: Văn hóa nghệ thuật MỤC LỤC
I. Khái niệm về vùng văn hóa Trường Sơn – Tây Nguyên II. Điều kiện tự nhiên 1. Địa hình 2. Khí hậu
III.Điều kiện kinh tế - xã hội 1. Điều kiện kinh tế 2. Điều kiện xã hội IV. Đặc trưng văn hóa 1.
Đặc trưng văn hóa vật chất a. Kiến trúc nhà ở b. Trang phục c. ẩm thực d. Phương tiện đi lại 2.
Đặc trưng văn hóa tinh thần a. Lễ hội b. Phong tục tập quán
V. Đánh giá, nhận xét của bản thân dưới góc độ là một nhà Quản Lý Văn Hóa. VI. Kết luận chung TÀI LIỆU THAM KHẢO 2
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
Trong thời đại ngày nay nền kinh tế ngày càng phát triển và các quốc gia
trên thế giới ngày càng xích lại gần nhau thì văn hóa dân tộc ngày càng trở thành
trung tâm của sự chú ý. Văn hóa là một lĩnh vực đang ngày càng được quan tâm
nghiên cứu nhiều trên thế giới và trong đó văn hóa của Việt Nam cũng không
phải là ngoại lệ. Nền văn hóa xuất hiện trong mọi mặt của cuộc sống với mối
quan hệ hai chiều, mọi lĩnh vực đều mang trong mình tính văn hóa và văn hóa
bao trùm mọi lĩnh vực và tác động đến mọi lĩnh vực.
Chỉ xét riêng về khái niệm “Văn hóa là gì ?”, tuy rằng có những điểm
chung nhưng mỗi khu vực, mỗi dân tộc, mỗi tổ chức lại có những định nghĩa
khác nhau. Văn hóa vốn bao giờ cũng là nền tảng quyết định của xã hội, một văn
hóa cho sự phát triển mạnh mẽ, sâu sắc toàn diện nhất toàn cầu hóa và hội nhập,
toàn cầu hóa như một tất yếu. Có thể khẳng định: Văn hóa là cốt hồn của dân tộc,
một dân tộc, nếu không giữ được bản sắc văn hóa riêng thì dân tộc đó sẽ bị lu
mờ thậm chí không còn dân tộc đó nữa. Vì thế, xây dựng và phát triển nền văn
hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc không chỉ là trách nhiệm của
ngành văn hóa mà còn là trách nhiệm của toàn đảng, toàn dân và toàn xã hội. Vì
vậy em đã lựa chọn đề tài “Vùng văn hóa Trường Sơn – Tây Nguyên” để làm đề
tài cho bài tiểu luận này. I.
Khái niệm về vùng văn hóa Trường Sơn – Tây Nguyên
Trường Sơn – Tây Nguyên bao gồm lãnh thổ của bốn tỉnh Gia Lai, Kon
Tum, Đắc Lắc, Lâm Đồng, nằm gọn trên vùng núi non và cao nguyên phía tây Trung Bộ. 3 ( Bản đồ địa lý ) II. Điều kiện tự nhiên 1. Địa hình
Tây nguyên là vùng cao nguyên, phía tây bắc giáp tỉnh Quảng Nam, phía
đông giáp các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận,
Bình Thuận, phía nam giáp các tỉnh Đồng Nai, Bình Phước, phía tây giáp với
các tỉnh Attapeu ( Lào ) và Ratanakiri và Mondulkiri ( Campuchia )
Trong khi Kon Tum có biên giới phía tây giáp Lào và Campuchia thì Gia
Lai, Đắc Lắc và Đắc Nông chỉ có chung đường biên giới với Campuchia. Còn
Lâm Đồng không có đường biên giới quốc tế. Tổng diện tích của 5 tỉnh ở đây rộng 54.639 km2.
Thực chất, Tây Nguyên không phải là một cao nguyên duy nhất mà là một
loạt cao nguyên liền kề. Đó là các cao nguyên Kon Tum cao khoảng 500m, cao
nguyên Kon Plông, cao nguyên Kon Hà Nừng, Plâyku cao khoảng 800m, cao
nguyên M’Drăk cao khoảng 500m, cao nguyên Buôn Ma Thuật cao khoảng
500m, Mơ Nông cao khoảng 800 - 1000m, cao nguyên Lâm Viên cao khoảng
1500m và cao nguyên Di Linh cao khoảng 900 – 1000m. Tất cả các cao nguyên
này đều được bao bọc về phía đông bởi những dãy núi và khối núi cao ( chính là Trường Sơn Nam ) 4
Tây Nguyên lại có thể chia thành ba tiểu vùng địa hình đồng thời là ba
tiểu vùng khí hậu, gồm Bắc Tây Nguyên (tương ứng với các tỉnh Kon Tum và
Gia Lai), Trung Tây Nguyên (tương ứng với các tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông),
Nam Tây Nguyên (tương ứng với tỉnh Lâm Đồng). Trung Tây Nguyên có độ cao
thấp hơn và nền nhiệt độ cao hơn hai tiểu vùng phía Bắc và Nam.
Với đặc điểm thổ nhưỡng đất đỏ Bazan ở độ cao khoảng 500 m đến 600 m
so với mặt biển, Tây Nguyên rất phù hợp với những cây công nghiệp như Cà
phê, Ca cao, Hồ tiêu, Dâu tằm. Cây điều và cây Cao su cũng đang được phát
triển tại đây. Cà phê là cây công nghiệp quan trọng số một ở Tây Nguyên. Tây
Nguyên cũng là vùng trồng cao su lớn thứ hai sau Đông Nam Bộ và đang tiến
hành khai thác mỏ quặng Bô xít. Tây Nguyên cũng là khu vực ở Việt Nam còn
nhiều diện tích rừng với thảm sinh vật đa dạng, trữ lượng khoáng sản phong phú
hầu như chưa khai thác và tiềm năng du lịch lớn, Tây nguyên có thể coi là mái
nhà của Miền Trung, có chức năng phòng hộ rất lớn. Tuy nhiên, nạn phá rừng,
hủy diệt tài nguyên thiên nhiên và khai thác lâm sản bừa bãi chưa ngăn chặn
được tại đây có thể dẫn đến nguy cơ làm nghèo kiệt rừng và thay đổi môi trường, sinh thái. 2. Khí hậu
Nằm trong vùng Nhiệt đới Xavan, khí hậu ở Tây Nguyên được chia làm
hai mùa: mùa mưa từ tháng 5 đến hết tháng 10 và mùa khô từ tháng 11 đến
tháng 4, trong đó tháng 3 và tháng 4 là hai tháng nóng và khô nhất. Do ảnh
hưởng của độ cao nên trong khi ở các cao nguyên cao 400–500 m khí hậu tương
đối mát và mưa nhiều, riêng cao nguyên cao trên 1000 m thì khí hậu lại mát mẻ
quanh năm, đặc điểm của khí hậu núi cao.
III. Điều kiện kinh tế - xã hội 1. Điều kiện kinh tế
Nông nghiệp: Tây Nguyên có điều kiện khí hậu thuận lợi cho việc phát
triển nông nghiệp. Nơi đây là vùng sản xuất cà phê lớn nhất Việt Nam, bên cạnh 5
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
đó, các loại cây công nghiệp khác như cao su, hồ tiêu, bắp, và cây ăn trái cũng
được trồng rộng rãi. Nông nghiệp gia đình vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời
sống kinh tế của người dân địa phương.
( Vùng Tây Nguyên phát triển kinh tế nông nghiệp quy mô lớn )
Chăn nuôi gia súc, gia cầm phát triển mạnh, đặc biệt là các loại gia súc
lớn như bò, dê, cừu. Đây là nguồn cung cấp thực phẩm quan trọng cho vùng và
một nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình.
Về lâm nghiệp: Với diện tích rừng tự nhiên lớn, Tây Nguyên có tiềm năng
phát triển lâm nghiệp. Khai thác gỗ, chế biến lâm sản và bảo vệ rừng là những
hoạt động kinh tế chủ yếu. Bên cạnh đó, các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ như
măng, nấm cũng được khai thác.
Du lịch: Tây Nguyên có tiềm năng du lịch lớn với cảnh quan thiên nhiên
hùng vĩ và văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số. Các điểm du lịch sinh thái,
văn hóa, và lễ hội thu hút lượng lớn du khách trong và ngoài nước, tạo ra nguồn
thu nhập và việc làm cho người dân địa phương. 2. Điều kiện xã hội
Dân cư và dân tộc: Tây Nguyên là nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu
số như Ê Đê, Gia Rai, Ba Na, M’nông. . Mỗi dân tộc có những phong tục tập
quán và ngôn ngữ riêng, tạo nên sự đa dạng văn hóa đặc sắc. 6 Người Ê Đê Người Gia Rai
Giáo dục: Mặc dù trong những năm gần đây, chính phủ đã đầu tư vào giáo
dục tại khu vực Tây Nguyên, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn. Tỷ lệ biết chữ
trong một số dân tộc thiểu số còn thấp, điều này ảnh hưởng đến khả năng tiếp
cận thông tin và phát triển kinh tế của cộng đồng.
Y tế: Hệ thống y tế ở Tây Nguyên còn gặp nhiều khó khăn về cơ sở vật
chất và đội ngũ nhân lực. Người dân thường phải di chuyển xa để đến cơ sở y tế,
và việc tiếp cận dịch vụ y tế còn hạn chế, đặc biệt là đối với các vùng sâu, vùng xa.
Hạ tầng: Hệ thống hạ tầng giao thông, điện, nước và viễn thông ở Tây
Nguyên đang được cải thiện, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Đầu tư vào hạ tầng
giao thông là cần thiết để kết nối các khu vực, thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội. IV. Đặc trưng văn hóa
1. Đặc trưng văn hóa vật chất a. Kiến trúc nhà ở
Ở Trường Sơn – Tây Nguyên có nhiều kiểu ngôi nhà như nhà Rông ( nhà
Rông Sê Đăng, nhà Rông Jrai…), nhà Vòm M’nông, nhà dài Ê Đê, Jrai….
Nhắc đến Tây Nguyên chắc hẳn ai cũng sẽ nghĩ đến ngay nhà Rông ( là
nơi diễn ra toàn sinh hoạt của buôn làng ). 7
Nhà Rông Tây Nguyên ( ảnh: internet )
Bên cạnh đó, nhà Rông Tây Nguyên còn thể hiện sự kết nối tâm linh trong
cộng đồng và truyền đạt cho thế hệ trẻ về những giá trị văn hóa truyền thống.
Loại hình nhà văn hóa này thường được bắt gặp tại các buôn làng người dân tộc
Ba Na, Gia Rai ở phía Bắc vùng Tây Nguyên. Đặc biệt là ở tỉnh Kon Tum và
Gia Lai. Tại Việt Nam, nhà Rông ở Tây Nguyên còn được biết đến là một sản
phẩm kiến trúc phi vật thể truyền thống của dân tộc. Đây là đặc trưng văn hóa
tốt đẹp được lưu truyền qua nhiều thế hệ đồng bào dân tộc.
Vị trí xây dựng nhà Rông: Nhà Rông rất nét văn hóa rất quan trọng đối
với mỗi người dân Tây Nguyên. Vì vậy việc xây dựng nhà Rông là thiêng liêng
đối với họ. Trong đó, vị trí đặt nhà Rông được xem là yếu tố quan trọng hàng
đầu khi xây dựng. Bên cạnh đó, những nghi thức cũng được quan tâm không
kém mỗi khi xây dựng. Vì tính chất trang trọng nên nghi thức xây dựng phải
được những người già làng tài giỏi nhất thực hiện.
Những yếu tố cần đạt được khi chọn vị trí xây dựng nhà Rông: Phải là nơi
cao ráo, thoáng mát về mùa nắng và ấm áp về mùa mưa. Phải được xây dựng ở
trung tâm của làng, từ các con đường xa cũng nhìn thấy Nhà Rông. Phải tiện lợi
cho người dân di chuyển đến địa điểm này. Phải bằng phẳng, rộng, đủ để khi tập
trung phải ít nhất 2 – 3 lần số người của làng.
Đặc trưng của vị trí xây dựng nhà Rông là chọn gỗ xây dựng. Gỗ là chất
liệu chất liệu chủ đạo xây dựng nên nhà Rông bên cạnh các vật liệu tre, mây,
nứa, lá cây, cỏ tranh,… Hầu hết các vật liệu xây dựng nên nhà Rông đều được
lấy từ rừng. Việc đi vào rừng lấy gỗ cũng được tính toán chu đáo bởi các già làng giỏi nhất.
Khi xuất phát, buôn làng sẽ chọn thêm 2 người có sức khỏe, nhanh nhẹn
và tháo vát để đi lấy gỗ cùng đoàn, họ phải chuẩn bị đầy đủ lương thực và vật
dụng cho 9 ngày ở trong rừng tìm gỗ. Khi tìm được cánh rừng có nhiều gỗ tốt,
cả đoàn sẽ dừng lại, đứng vòng quanh, giơ rìu hú 9 tiếng lớn. Ngày hôm sau, họ
sẽ đến lấy cho đủ gỗ xây dựng.
Vào tháng 10 âm lịch, họ sẽ chọn ngày dựng nhà Rông. Ngày đó, làng có
các nghi thức cúng kiến và múa hát cùng nhau. Hoạt động này mang ý nghĩa là
chào mừng một cuộc sống mới bắt đầu trong nhà Rông. Gỗ là chất liệu mộc mạc
nhưng mang lại sự vững chắc
Các đặc điểm trong thiết kế của nhà Rông: Dài khoảng 10m, rộng hơn 4m,
cao 15 đến 16m. Không dùng đến sắt thép, các chỗ nối hay chắp đều được chặt
đẽo cẩn thận rồi dùng mây, lạt tre để buộc. Nóc nhà có 2 mái, nơi chỏm đầu dốc
có một đôi sừng. Một dải trang trí đặc biệt chạy dọc trên sóng nóng. Những tấm
đan tre lồ ô, nứa hoặc cây giang thường được ghép trên sàn nhà. 8 ( ảnh: internet )
Giữa nhà có một hàng lan can chạy dọc. Lan can này là chỗ dựa cho
những ché rượu cần khi làng tổ chức lễ hội. Ngoài ra họ sẽ sử dụng cặp sừng
trâu để trang trí và khắc hình sao tám cánh, hình thôi, chim, người,… một cách
tinh xảo trên cây cột chính giữa. ( ảnh: internet )
Kết cấu Nhà Rông: Về cầu thang, nhà Rông thường được đẽo từ 7 đến 9
bậc. Hình trang trí trên đầu cầu thang sẽ khác nhau tùy theo mỗi dân tộc. Ví dụ
như người Gia Rai sẽ trang trí hình quả bầu đựng nước, người Ba Na là hình ngọn cây rau dớn,. . 9 ( ảnh: internet )
Hai loại nhà Rông xuất hiện ở Tây Nguyên: Gồm nhà Rông trống (đực) và nhà Rông mái (cái). Nhà Rông trống ( đực ) (nguồn: tư liệu) nhà Rông mái ( cái )
Nhà Rông trống, trong tiếng Jrai gọi là Rông tơ nao, có mái to, cao chót
vót. Có nhà cao đến 30m. Nhà Rông trống được trang trí rất công phu. Nhà
Rông mái được gọi là Rông Ana, nhỏ hơn, có mái thấp. Hình thức bên ngoài và bên trong đơn giản hơn.
Kết cấu nhà Rông Tây Nguyên với các cột liên kết với nhau theo hình
thức cột kèo. Để đỡ toàn bộ sàn và mái nhà là phần chân đế gồm 10 đến 14 cột
nâng. Trong đó có 8 cột chính và 2 đến 6 cột phụ nhà “chồ” nơi đặt cầu thang.
Nhà Rông Tây Nguyên thường lớn vì theo quan niệm của người dân, nhà Rông
càng to thì chứng tỏ buôn làng đó càng giàu có, sung túc. b. Trang phục
Sống gần gũi với thiên nhiên, trang phục truyền thống của đồng bào các
dân tộc Tây Nguyên giản dị với những gam mầu tinh tế, đường nét khỏe khoắn
không kém phần độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc ở mỗi vùng miền đất nước. 10 ( nguồn: tư liệu)
Vd như trang phục người Ê Đê. Trong đời sống văn hóa của người Ê Đê,
đàn ông, phụ nữ sẽ có những bộ trang phục riêng.
Phụ nữ Êđê để tóc dài buộc ra sau gáy hoặc trùm khăn lên đầu. Họ mang
áo váy trong trang phục thường nhật. Xưa họ để tóc theo kiểu búi tó và đội nón
duôn bai. Họ mang đồ trang sức bằng bạc hoặc đồng. Vòng tay thường đeo
thành bộ kép nghe tiếng va chạm của chúng vào nhau họ có thể nhận ra người quen, thân.
Áo: Áo phụ nữ là loại áo ngắn dài tay, khoét cổ (loại cổ thấp hình thuyền)
mặc kiểu chui đầu. Thân áo dài đến mông khi mặc cho ra ngoài váy. Trên nền áo
màu chàm thẫm các bộ phận được trang trí là: cổ áo lan sang hai bên bả vai
xuống giữa cánh tay, cửa tay áo, gấu áo. Đó là các đường viền kết hợp với các
dải hoa văn nhỏ bằng sợi màu đỏ, trắng, vàng. Cái khác của trang phục áo nữ
Êđê khác Gia Rai về phong cách trang trí là không có đường ở giữa thân áo.
Đếch là tên gọi mảng hoa văn chính ở gấu áo. Ngoài ra phụ nữ còn có áo lót cộc tay (áo yếm).
Váy: Đi cùng với áo của phụ nữ Êđê là chiếc váy mở (tấm vải rộng làm
váy) quấn quanh thân. Cũng trên nền chàm, váy được gia công trang trí các sọc
nằm ngang ở mép trên, mép dưới và giữa thân bằng chỉ các màu tương tự như áo.
Đồ án trang trí tập trung hơn ở mép trên và dưới thân váy. Có thể đây cũng là
phong cách hơi khác với váy của dân tộc Gia Rai. Váy có nhiều loại phân biệt
ở các dải hoa văn gia công nhiều hay ít. Váy loại tốt là m'iêng đếch, rồi đến 11
m'iêng drai, m'iêng piơk. Loại bình thường mặc đi làm rẫy là bong. Hiện nay nữ
thanh niên thường mặc váy kín. Khăn: Có 2 loại khăn.
Khăn trùm đầu: được chọn các loại vải mềm và cuốn lên đầu, tùy theo
màu vải sở thích của cá nhân.
Khăn lah (Sbay): được đeo trên các dịp lễ bên vai, được làm băng tâm vải
rộng khoảng 20mm, dài tùy theo sở thích hợp với mình. ( nguồn: internet )
Nam để tóc ngắn quấn khăn màu đen nhiều vòng trên đầu và đeo sbay
trong dịp lễ. Y phục truyền thống gồm áo và khố. ( nguồn: internet )
Áo có hai loại cơ bản: Loại áo dài trùm mông: Đây là loại áo khá tiêu biểu
cho người Ê đê qua trang phục nam, có tay áo dài, thân áo cũng dài trùm mông,
có xẻ tả và khoét cổ chui đầu. Trên nền chàm của thân và ống tay áo ở ngực, hai
bên bả vai, cửa tay, các đường viền cổ, nơi xẻ tà gấu áo được trang trí và viền 12
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
vải đỏ, trắng. Đặc biệt là khu giữa ngực áo có mảng sọc ngang trong bố cục hình
chữ nhật tạo vẻ đẹp, khỏe, lực lãm.
Loại áo dài quá gối: Đây là loại áo dài quá gối, có khoét cổ, ống tay bình
thường không trang trí như loại áo dài trùm mông nói trên,. .
Khố có hai loại cơ bản: Khố (Kpin): chủ yếu được dùng cho binh lính và
nông dân tầng lớp thấp mặc. Khố này có nhiều loại và được phân biệt ở sự ngắn
dài có trang trí hoa văn như thế nào. Đẹp nhất là các loại ktêh, drai, đrêch, piêk,
còn các loại bong và băl là loại khố thường. Khố quần (čhum kpin): được dùng
cho tướng lĩnh và các nhà quý tộc danh giá. Khố quần gồm có ba màu chủ đạo,
màu đen, đỏ và xanh. Đen: tượng trưng cho đất. Đỏ: tượng trưng cho những nhà
giàu quý tộc làm quan. Xanh: tượng trưng cho núi và rừng.
Áo thường ngày ít có hoa văn, bên cạnh các loại áo trên còn có loại áo cộc
tay đến khủy, hoặc không tay. Áo có giá trị nhất là loại áo Ktêh của những
người quyền quý có dải hoa văn "đại bàng dang cánh", ở dọc hai bên nách, gấu
áo phía sau lưng có đính hạt cườm. Nam giới cũng mang hoa tai và vòng cổ. ( nguồn: internet )
Trang phục truyền thống đã trở thành một trong những nét truyền thống
được lưu truyền từ đời này sang đời khác và gắn liền với sống ở nơi đây. Những
bộ trang phục được tự tay những nghệ nhân ngồi dệt vải, thiết kế những mẫu mã
đặc sắc đã cho thấy rằng tâm huyết và quan niệm thẩm mỹ của họ trong từng 13
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
trang phục hết sức tinh tế. Người dân ở đây họ thường mặc trang phục truyền
thống vào những dịp đặc biệt, lễ hội của buôn làng, ngày cưới. c. ẩm thực
Nói đến ẩm thực Tây Nguyên, người ta sẽ nghĩ ngay những món dân giã
với cách chế biến độc đáo đậm chất miền núi. Âm thực, con người cùng những
phong tục, tập quán riêng giữa núi rừng hùng vĩ và các đồi cà phê bạc ngàn là
điểm thu vị thu hút phượt thủ trên mọi miền tổ quốc.
Khác với những địa phương khác, điểm đặc biệt khiến nhiều người
thường hay tò mò nhất trong văn hóa ẩm thực Tây Nguyên là cách chế biến món
ăn. Người Tây Nguyên thường sử dụng các vật dụng như ống tre, nứa, bương,
vầu, lá chuối, bếp than củi,. . để tạo ra món ăn. ( nguồn: tư liệu )
Một trong những điều làm nên một nền ẩm thực tuyệt vời của con người
Tây Nguyên là các nguyên liệu sử dụng để làm món ăn đều không có chứa chất
bảo quan hay hóa chất độc hại. Đây chính là điều mà các bà mẹ nội trợ hay
nhiều ông bố lại thường ưu tiên mua thực phẩm của người đồng bào mỗi khi bắt gặp.
Hầu như các món đặc sản nổi tiếng của người Tây Nguyên đều được làm
từ nguồn nguyên liệu có săn trong mỗi gia đình người dân. Những tinh túy của
nền ẩm thực núi rừng đậm chất hoang sơ, hương vị hấp dẫn lại được kết hợp các 14
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
loại đặc sản vả tảo dược quý hiếm đã tạo nên những món ăn hấp dẫn đến khó cưỡng.
Các món ngon đặc biệt độc đáo làm nên nền ẩm thực Tây Nguyên như:
cơm ống, phở khô, gỏi lá, gà nướng sa lửa bản đôn, ve sầu…
Gà nướng sa lửa bản đôn ve sầu Vd cụ thể món canh thụt
Canh thụt là món ăn rất đặc biết có nguồn gốc từ dân tộc M’Nông. Đây là
một trong những đặc sản mang đậm hương vị và thể hiện bản sắc văn hóa của đông bào Tây Nguyên.
Món được đặt tên là canh thụt bởi cách chế biến độc đáo của nó. Tất cả
các nguyên liệu sẽ được thụt vào ống tre để nấu chín, tương tự như nấu cơm lam.
Để nấu món này cần có lá nhíp, cà đắng, đọt mây, ớt, cá suối, thịt động vật.
Nghe đến tên các loại nguyên liệu thôi đã đủ để bạn hiểu về sự hoang dã mang
tính sơn nước của món ăn này. ( nguồn: internet ) d. Phương tiện đi lại 15
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
Ở vùng Trường Sơn – Tây Nguyên, phương tiện đi lại và vận chuyển quen
thuộc với người dân là sử dụng voi và gùi hàng trên lưng. ( nguồn: internet )
Gùi là phương tiện vận chuyển phổ biến của người Tây Nguyên, ai cũng
có chiếc gùi cho riêng mình. Gùi có nhiều loại, dùng vào nhiều công việc khác
nhau như trữ đồ đạc, mang đồ vật từ nơi này tới nơi khác, dùng khi săn, đi chợ,
đi thăm hỏi, đi nương rẫy… Gùi không chỉ là vật mang vác mà còn là đồ mỹ
thuật, trên đó trang trí hoa văn đẹp, làm tăng thêm nét duyên dáng cho các cô gái,
chàng trai. Tùy theo từng tộc người mà hình dáng, đế gùi cấu tạo khác nhau,
màu sắc và trang trí hoa văn có nét riêng. Nét chung của gùi ở Trường Sơn –
Tây Nguyên là gùi quai đeo vai chứ quai gùi không tì vào trán như nhiều dân tộc ở miền núi phía bắc.
2. Đặc trưng văn hóa tinh thần a. Lễ hội
Tây Nguyên là nơi tụ hội của nhiều dân tộc anh em và cũng có rất nhiều lễ
hội rất đa dạng như lễ hội cồng chiêng, lễ hội đua voi, lễ ăn cơm mới, lễ hội cà
phê Buôn Ma Thuật, lễ tạ ơn cha mẹ…
Vd cụ thể: lễ hội cồng chiêng
Thời gian: Hiện nay, vẫn chưa có thời gian diễn ra lễ hội cồng chiêng Tây
Nguyên cụ thể mà mỗi năm tổ chức vào một thời điểm khác nhau. 16
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
Địa điểm: 5 tỉnh Tây Nguyên sẽ luân phiên tổ chức đó là Đăk Lăk, Lâm
Đồng, Kontum, Đăk Nông và Gia Lai. ( nguồn: internet )
Lễ hội Cồng Chiêng Tây Nguyên năm 2005 được tổ chức UNESCO chính
thức công nhận là kiệt tác văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đây là lễ hội thể
hiện đậm chất nhất nét đẹp và văn hóa của người dân Tây Nguyên rất chân chất, mộc mạc, thật thà,. . b. Phong tục tập quán
Phong tục tập quán của người dân Trường Sơn và Tây Nguyên rất đa dạng
và phong phú, phản ánh đời sống văn hóa đặc sắc của các dân tộc nơi đây nổi bật như:
Nghi lễ cúng bái: Người dân thường tổ chức các lễ cúng để tôn vinh tổ
tiên, cầu cho mùa màng bội thu, sức khỏe và bình an. Các lễ hội như lễ hội cà
phê, lễ hội ăn mừng mùa màng là những dịp quan trọng.
Tục cưới hỏi: Các nghi lễ cưới hỏi thường diễn ra công phu, với nhiều
phong tục truyền thống như trao sính lễ, các nghi thức chào hỏi, và tiệc tùng kéo dài.
Nghi lễ cưới hỏi ở nơi đây cũng có giai đoạn: dạm ngõ, sính lễ, nghi thức
cưới hỏi, phong tục cưới hỏi… 17
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)
Ngôn ngữ và trang phục: Mỗi dân tộc có ngôn ngữ riêng và trang phục
truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa. Ví dụ, người Ê Đê thường mặc trang
phục làm từ vải thổ cẩm. Ngôn ngữ người Ê đê đã có chữ viết riêng theo lối văn
tự Pali- Sancrit của Ấn Độ mà người Ê đê gọi là " Boh hră", có thể là một trong
những loại dạng kiểu chữ viết cong của người Champa, loại chữ Sancrit này
được viết trên giấy da " mơar klĭt", hay trên lá cọ khô "Hla guôl".
Âm nhạc và múa: Âm nhạc là phần không thể thiếu trong các nghi lễ và lễ
hội. Người dân thường biểu diễn các điệu múa truyền thống trong các dịp lễ hội.
Vd điệu múa tân tung da dá của người Cơ Tu
Điệu múa tân tung da dá, được ví như “vũ điệu dâng trời” là tiếng nói tình
cảm, nghệ thuật dân ca dân vũ của người Cơ Tu. “Tung tung” theo tiếng Cơ Tu
có nghĩa là vươn lên cao, sôi động hơn nữa, mạnh mẽ hơn nữa và vững chãi hơn
nữa, thể hiện của khát vọng chinh phục vũ trụ của con người. Còn “Da dá”, theo
tiếng Cơ Tu có nghĩa là thẳng hàng, nhịp đều, mang khát vọng của ý nghĩa tâm
linh tạ ơn đất trời, kính trên nhường dưới, nâng đỡ kẻ yếu. Tung tung da dá được
xem như cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.
Khi múa tung tung, đàn ông mặc khố, choàng áo dệt bằng thổ cẩm, đi
chân trần, tay nắm chắc cây khiên, cây giáo, cây mác hay cây dụ, hoặc nắm chắc
tay bạn múa bên cạnh, vừa tung đôi tay lên vừa bước vừa hú một cách tự tin,
hùng dũng, thể hiện sức mạnh của trai làng, bảo vệ dân làng, săn sàng đương
đầu với khắc nghiệt của thiên nhiên. Khi múa da dá, phụ nữ mặc váy dệt bằng
thổ cẩm, vai trần, cổ đeo vòng cườm, hai tay đưa lên ngang vai, bàn tay ngửa,
thẳng ngón về phía sau thể hiện sự mừng rỡ đón đợi vật thiêng, mắt nhìn thẳng, miệng luôn mỉm cười. 18
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com) ( nguồn: tư liệu )
Động tác múa uyển chuyển, nhẹ nhàng, thể hiện sự chung thủy và không
chịu khuất phục trước hung ác, bạo tàn.
Lối sống gắn bó với thiên nhiên: Người dân nơi đây sống gần gũi với
thiên nhiên, họ thường tổ chức các hoạt động như săn bắn, hái lượm, trồng trọt
và nuôi dưỡng đàn gia súc.
Tín ngưỡng và tôn giáo: Nhiều dân tộc theo tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên,
thần linh, và có những phong tục độc đáo trong việc thực hiện các nghi lễ thờ
cúng. Tôn giáo như đạo tin lành, phật giáo, giáo hội cao đài các hệ phái Tây Ninh… ( nguồn: tư liệu ) 19
Downloaded by Nguyen Linh (vjt55@gmail.com)