lOMoARcPSD|50713028
HỌ TÊN: Phạm Quốc Khánh
LỚP: Thông tin thư viện 22A MSV: 2205TTVA010
HỌC PHẦN: XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VỐN TÀI LIỆU
Đề án xây dựng nguồn lực thông tin tại trung tâm thông tin thư viện trường THPT Cầu Giấy
Phần I: Khái quát chung
1. Khái niệm nguồn lực thông tin và phát triển nguồn lực thông tin
1.1. Nguồn lực thông tin
Trong lĩnh vực thông tin, thư viện (TTTV) "Nguồn lực thông tin"" (Information Resource").
Nguồn lực thông tin là yếu tố cấu thành nên hoạt động thư viện, đồng thời cũng là yếu tố có tầm
quan trọng đặc biệt trong việc thỏa mãn nhu cầu tin của người dùng tin, tạo nên chất lượng hiệu
quả trong hoạt động thông tin thư viện.
1.2. Phát triển nguồn lực thông tin
Phát triển tài nguyên thông tin chính là các hoạt động nhằm làm tăng thêm nguồn lực thông
tin/tài liệu cả về số lượng và chất lượng trên cơ sở nhu cầu người dùng tin. Phát triển NLTT là một
dạng hoạt động tất yếu, có ý nghĩa to lớn đến việc phát triển thư viện một cách bền vững. Quá
trình phát triển NLTT đòi hỏi phải đầu tư lớn và liên tục. Để làm tốt công việc này, các cơ quan
TTTV cần có cách tiếp cận hợp lý, khả thi và kinh tế.
2. Đặc tính và vai trò của nguồn lực thông tin
2.1. Đặc tính của nguồn lực thông tin
Nguồn lực thông tin phản ánh những thành tựu của nhân loại về khoa học quân sự, nghiệp vụ
Công an…những tài liệu trong thư viện ghi lại kinh nghiệm, hiểu biết của con người đó tích lũy
được trong tiến trình lịch sử. Đó là những thông tin có giá trị, những thành quả lao động của con lOMoARcPSD|50713028
người trên tất cả các lĩnh vực. Nó giúp cho việc nâng cao trình ộ văn hóa, chuyên môn, phục vụ
nghiên cứu khoa học, hoàn thiện quy trình sản xuất cũng như việc hình thành nhân cách trong xã hội.
2.2. Vai trò của nguồn lực thông tin
Thông tin/tài liệu đó xuất hiện cùng với sự xuất hiện của thư viện và tồn tại với con người qua
hàng ngàn năm lịch sử. Sự trường tồn với thời gian đó minh chứng cho sức sống cũng như vai trò
của nó trong tiến trình lịch sử nhân loại. Vì vậy, trước hết NLTT có vai trò rất lớn ối với xã hội.
NLTT được coi là “bộ nhớ” của nhân loại, là kho tàng văn hoá của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.
Nhờ có sách báo mà những kinh nghiệm, những hiểu biết của thế hệ trước có thể lưu truyền qua
thời gian, nhờ kế thừa được những thành tựu đó nên tốc ộ phát triển của xã hội ngày càng cao và
thông qua tri thức được lưu giữ trong NLTT sẽ phản ánh được trình ộ phát triển của xã hội. Nhận
thức được giá trị của NLTT nên từ xa xưa nhân loại luôn quan tâm đến việc sưu tầm, bảo quản và
truyền lại cho các thế hệ mai sau. Thứ hai, NLTT ối với cơ quan thông tin, thư viện thì nó chính
là một trong 4 bộ phận quan trọng cấu 6 thành. Giữa các bộ phận có mối liên hệ và tác động với
nhau, thúc ẩy nhau phát triển, nhưng trong 4 bộ phận đó thì NLTT có vị trí quan trọng nhất.
3. Các yếu tố tác động tới phát triển nguồn lực thông tin
3.1. Chính sách phát triển
Chính sách phát triển NLTT của một quốc gia, hay của một cơ quan TTTV có ý nghĩa vô cùng
quan trọng. Một NLTT mạnh, có chất lượng phụ thuộc đầu tiên vào chính sách phát triển. Chỉ có
thông qua chính sách, hoạt động phát triển NLTT mới có định hướng, đầu tư và kế hoạch thực
hiện mang tính khả thi. Trong thực tiễn, Đảng và Nhà nước đã rất chú trọng đến vấn đề này. Một
trong những văn bản cao nhất thể hiện chính sách phát triển NLTT cho các cơ quan TTTV hiện
nay là Pháp lệnh thư viện. Năm 2002, Chính phủ ra Nghị định số 72/2002/NĐ-CP quy định chi
tiết thi hành Pháp lệnh Thư viện. Tại chương IV iều 14 có viết: “Bảo ảm kinh phí cho các thư viện
phát triển vốn tài liệu, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, theo hướng hiện đại hóa, từng bước thực
hiện điện tử hóa, tự động hóa, xây dựng thư viện điện tử, tạo cảnh quan môi trường văn hóa nhằm
nâng cao chất lượng người ọc, tổ chức khai thác, sử dụng vốn tài liệu, thông tin và các hoạt động
khác của thư viện theo úng chỉ tiêu, kế hoạch đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt”. lOMoARcPSD|50713028
3.2. Chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thông tin thư viện
Chức năng nhiệm vụ của mỗi cơ quan TTTV có ảnh hưởng trực tiếp đến công tác phát triển
NLTT. Bởi lẽ, mục ích hướng đến cuối cùng của bất cứ cơ quan TTTV nào là nhằm hoàn thành
một cách tốt nhất chức năng, nhiệm vụ của mình. Mỗi cơ quan TTTV dù cùng hệ thống hay khác
hệ thống thì bên cạnh có những chức năng nhiệm vụ chung (hệ thống thư viện công cộng; hệ thống
thư viện chuyên ngành...) còn có chức năng, nhiệm vụ đặc thù của mình. Chính yếu tố này quyết
định đến mục tiêu hoạt động phát triển NLTT của cơ quan TTTV.
3.3. Kinh phí đầu tư
Một tác động mang tính sống còn ối với hoạt động phát triển NLTT của các cơ quan TTTV –
đó chính là kinh phí hoạt ộng. Thực tế cho thấy, bất kỳ hoạt động riêng lẻ nào trong quá trình phát
triển NLTT đều phụ thuộc vào tính khả thi của các nguồn kinh phí. Ngân sách tài chính của các
cơ quan TTTV được cấp thường không phải lúc nào cũng đáp ứng được nhu cầu của người dùng.
Do vậy, ngân sách này cần phải ảm bảo tính cân ối giữa NLTT với các loại hình thông tin/tài liệu.
Chính vì 7 vậy đòi hỏi các cơ quan TTTV cần lên kế hoạch để có nguồn kinh phí bổ sung phù hợp
và khả thi. Vì vậy, kinh phí có những ảnh hưởng trực tiếp nhất định đến việc lựa chọn, đặt mua và
bổ sung các nguồn lực thông tin ưa vào phục vụ. Hơn nữa, với nguồn kinh phí phụ thuộc từ nhiều
nguồn khác nhau đòi hỏi cán bộ làm công tác bổ sung cũng như các nhà quản lý có cái nhìn toàn
diện hơn trong việc ưa ra chính sách phát triển NLTT của cơ quan mình một cách hợp lý để đáp
ứng được nhu cầu thông tin của người dùng, khả năng duy trì hoạt động của cơ quan. Sự thiếu hụt
về kinh phí không tránh khỏi ảnh hưởng xấu đến phát triển NLTT.
3.4. Trình ộ cán bộ
Trong các cơ quan TTTV, dù có sự đầu tư kinh phí lớn cho việc phát triển NLTT nhưng cán
bộ TTTV không có trình ộ thì kho tài liệu đó chỉ là kho chế. Trình ộ cán bộ thư viện có ảnh hưởng
đến ngay từ đầu của việc quyết định lựa chọn tài liệu nào để bổ sung cho đến khi phổ biến NLTT
đó cho người dùng tin. Cán bộ thư viện phải trở thành những chuyên gia thông tin trong xã hội tri
thức, nhất là khi thư viện truyền thống ang chuyển dần sang TV hiện đại, thư viện số. lOMoARcPSD|50713028
3.5. Vấn đề công nghệ
Khi xây dựng, phát triển NLTT, việc lựa chọn và ứng dụng công nghệ để hỗ trợ cho các hoạt
động là rất quan trọng. Bởi vì nó là công cụ ắc lực giúp ta thực hiện các công việc trong quy trình
tạo lập và vận hành NLTT. Do đó công nghệ phải đáp ứng các yêu cầu trong hoạt động phát triển
NLTT, đặc biệt là NLTT điện tử/thông tin số. Công nghệ đã tác động tới hoạt động phát triển NLTT
trong việc thu thập, tạo lập các bộ sưu tập số dễ dàng, thuận tiện. Giúp cho người quản trị và kỹ
thuật viên trong quá trình tạo lập, bảo quản và cung cấp dữ liệu. Dễ dàng trao ổi dữ liệu với các
chuẩn khác, có công cụ sao lưu, chia sẻ, an toàn dữ liệu. Chính vì vậy, để phát triển NLTT ạt hiệu
quả cao phải có hệ thống mạng Internet được kết nối Internet với ường truyền ủ đáp ứng cho số
người dùng tối thiểu của thư viện.
Hệ thống máy chủ ủ mạnh để đáp ứng việc lưu trữ, bảo quản, cung cấp dữ liệu và quản lý người
dùng và các phần mềm hệ thống có bản quyền. Trang web ăng tải và là cổng truy cập của người
dùng vào NLTT số/tài liệu số của cơ quan. Cần có phần mềm quản trị NLTT.
3.6. Vấn đề bản quyền
Vấn đề phát triển NLTT trong thư viện truyền thống, quyền sở hữu tài liệu là quan trọng;
nhưng trong lĩnh vực lưu hành tài nguyên điện tử, quyền sở hữu trí tuệ, cụ thể là quyền tác giả hay
bản quyền là quan trọng hơn. Sưu tầm thông tin và làm cho thông tin đó trở nên phổ biến hơn ối
với những người khác là một iều kiện liên quan đến vấn đề xã hội và những người xây dựng NLTT
số. Phát triển NLTT số phải am hiểu quyền sở hữu trí tuệ để hành động một cách có trách nhiệm
3.7. Người dùng tin
Phát triển NLTT mục ích cuối cùng cũng là đáp ứng/thỏa mãn tốt nhất nhu cầu người dùng
tin. Vì vậy, người dùng tin là động cơ xây dựng và phát triển và cũng là người thẩm định cuối
cùng NLTT của thư viện. Bởi lẽ ó, phát triển NLTT có ảnh hưởng trực tiếp bởi người dùng tin cả
về nội dung và hình thức/loại hình tài liệu
3.8. Vấn đề kiểm soát, lựa chọn tài liệu
Một yếu tố khác cần đề cập cũng có ảnh hưởng quan trọng tới quá trình xây dựng, phát triển
NLTT, đó chính là các cấp quản lý, kiểm duyệt quyết định vào hoạt động lựa chọn tài liệu bổ sung lOMoARcPSD|50713028
tài liệu. Với cơ chế hoạt động hiện nay, quá trình lựa chọn và bổ sung tài liệu phải được lãnh ạo
quản lý các cấp phê duyệt. Điều đó cũng có những tác động đến chính sách phát triển NLTT vì
xuất hiện các quan iểm khác nhau về loại hình, nội dung tài liệu cần bổ sung; nguồn kinh phí được
cấp nhằm phát triển NLTT của mỗi thư viện.
3.9. Quy luật phát triển của tài liệu
Trong thời đại "bùng nổ thông tin" hiện nay, các cơ quan thông tin, thư viện cần căn cứ vào
các quy luật phát triển cơ bản của tài liệu để tiến hành công việc phát triển nguồn lực thông tin.
Các quy luật đó là: quy luật gia tăng số lượng tài liệu, quy luật tập trung và phân tán thông tin,
quy luật lỗi thời của thông tin, quy luật giá cả tài liệu tăng liên tục.
Phần II: Phát triển nguồn lực thông tin tại trung tâm thông tin thư viện trường THPT Cầu Giấy
1. Nguồn lực thông tin tại trung tâm thông tin thư viện trường THPT Cầu Giấy
Hiện nay, nguồn lực thông tin của Trung tâm – thông tin Thư viện tương ối lớn về số lượng;
khá ầy ủ đa dạng về nội dung tương ứng với tất cả các bộ môn được giảng dạy tại trường. Về cơ
bản nguồn lực thông tin đã đáp ứng được nhu cầu tài liệu phục vụ việc giảng dạy, học tập, nghiên
cứu và giải trí của cán bộ, giáo viên và học sinh nhà trường. Loại hình tài liệu của Trung tâm –
thông tin Thư viện chủ yếu là dạng tài liệu truyền thống/tài liệu trên giấy, trải qua các giai ọan
phát triển của Nhà trường, số liệu thống kê về nguồn lực thông tin của Trung tâm – thông tin Thư
viện về tổng số đầu tên sách và tổng số bản sách. Tính đến tháng 05/2021, Thư viện có khoảng:
19.235 đầu bản; 56.870 bản ấn phẩm.
Tài liệu dạng hiện đại: tài liệu nghe - nhìn (băng từ, ĩa từ), tài liệu điện tử có dạng lưu trữ trên
CSDL online,...mà người ta gọi là sách điện tử hoặc tài liệu điện tử, tài liệu số. Đó là các dạng tài
liệu dạng tài liệu như sách, báo, tạp chí, các bộ phim, bản nhạc, các file multimedia, các trang
web, các cơ sở dữ liệu,... được lưu giữ trên các vật mang tin điện tử, có thể ọc ược, truy cập được
thông qua máy tính hay mạng máy tính điện tử. lOMoARcPSD|50713028
2. Hoạt động phát triển nguồn lực thông tin tại trung tâm thông tin thư viện trường THPT Cầu Giấy
2.1. Chính sách phát triển nguồn lực thông tin
Mọi hoạt động của cơ quan, trung tâm thông tin thư viện mục ích là đáp ứng ngày càng tốt
hơn nhu cầu NDT. Chính vì vậy, chính sách phát triển NLTT là nền tảng của mọi hoạt động trung
tâm thư viện. Chính sách phát triển nguồn lực thông tin là một văn bản xác định phương hướng
phát triển vốn tài liệu của một cơ quan, trung tâm thư viện cùng với các quy ịnh, quy chế, thủ tục
lựa chọn tài liệu, nhà cung cấp tài liệu, phù hợp với khả năng tài chính cũng như cơ cấu tổ chức
của từng cơ quan, trung tâm thư viện, khẳng định phương châm bổ sung tài liệu, các diện chủ đề
mà cơ quan, trung tâm thư viện quan tâm thu thập cũng như các thủ tục thanh lọc tài liệu. 2.2.
Phạm vi nội dung của tài liệu cần bổ sung
Nguồn lực thông tin phải xây dựng dựa trên tiêu chí: -
Các môn học cơ bản, bắt buộc phải được trang bị cho học sinh các môn học theo
chương trình của Bộ giáo dục và Đào tạo. -
Các tài liệu học tập đáp ứng cho nhu cầu tập, luyện thi THPT Quốc Gia
2.3. Nguồn bổ sung tài liệu
Về nguồn bổ sung, Trung tâm thực hiện cả hai phương thức là bổ sung phải trả tiền và bổ sung
không phải trả tiền. Bổ sung phải trả tiền (mua) là phương thức chủ yếu của Trung tâm nhằm ảm
bảo bổ sung được những tài liệu như mong muốn. Trung tâm thông tin – Thư viện căn cứ vào
nguồn kinh phí được cấp hàng năm, trên cơ sở danh mục tài liệu ăng ký của các tổ, bộ môn, trung
tâm và căn cứ vào nhu cầu tin của học viên trong trường. Phương thức mua có thể trực tiếp từ các
nhà sách, nhà in, nhà xuất bản.
2.4. Các hình thức phát triển nguồn lực thông tin
Phát triển nguồn tin là hoạt động xuyên suốt từ khi hình thành cho đến khi nó không còn tồn
tại nữa. Mỗi giai oạn phát triển đều có những hình thức khác nhau. Bất kỳ một thư viện nào cũng
có 3 hình thức phát triển nguồn tin, Trung tâm cũng vậy: Hình thức bổ sung khởi ẩu, bổ sung hiện
tại và bổ sung hoàn bị. lOMoARcPSD|50713028
2.5. Quy trình phát triển nguồn lực thông tin/tài liệu
Trung tâm Thông tin – Thư viện tiến hành lập kế hoạch bổ sung theo Kế hoạch từng năm học
của Trường dựa trên nhu cầu sử dụng tài liệu của người dùng tin.
Quy trình lựa chọn tài liệu để bổ sung cho Trung tâm thông tin – Thư viện được tiến hành
theo các qui trình như sau:
- Chọn từ danh mục giới thiệu tài liệu của các nhà xuất bản, các công ty phát hành sách trong trường THPT Cầu Giấy .
- Tổ chức lấy ý kiến qua cuộc họp cán bộ phụ trách Trung tâm – thư viện, thống nhất lập
danh mục tài liệu cần bổ sung phù hợp với các bộ môn được ào tạo tại trường.
2.6. Kinh phí đầu tư cho việc phát triển nguồn lực thông tin
Kinh phí bổ sung vốn tài liệu dựa trên nguồn kinh phí dành cho công tác bổ sung tài liệu được
phân bổ hàng năm từ nguồn ngân sách nhà nước cấp ước tính khoảng 90 – 120 triệu ồng.
2.7. Công tác thanh lý tài liệu tài Trung tâm
Trong hoạt động Thông tin Thư viện, thanh lý tài liệu là một hoạt động thường niên. Tùy vào
iều kiện ở mỗi cơ quan TTTV sẽ tiến hành những ợt thanh lý tài liệu cho phù hợp. Những tài liệu
được thanh lý là những tài liệu đã cũ, nát, rách, lỗi thời không còn phù hợp với nhu cầu ộc giả,
không nằm trong diện lưu trữ lâu dài… Thanh lý tài liệu cũng là một trong những nội dung nhằm
xây dựng phát triển nguồn lực thông tin của cơ quan Thông tin Thư viện. Công tác thành lý được
triển khai góp phần làm cho vốn tài liệu của thư viện có chất lượng hơn. Có thanh lý mới có thể
xây dựng các chính sách bổ sung phù hợp với sự phát triển, cũng như có thể loại bỏ các nguồn tài
liệu chất lượng không phù hợp, tạo dựng được vốn tài liệu chất lượng. Hoạt động thanh lý tài liệu
sẽ dành không gian cho tài liệu mới nhập về, giảm chi phí bảo quản tài liệu, tiết kiệm kinh phí và
cải tiến việc truy cập…
2.8. Ưu nhược iểm trong công tác phát triển nguồn lực thông tin trung tâm thư viện tại
trường THPT Cầu Giấy - Ưu iểm: lOMoARcPSD|50713028
Cùng với sự phát triển của Trường THPT Cầu Giấy trong suốt chặn ường 10 năm, Trung tâm
Thông tin - Thư viện đã có nhiều bước phát triển vượt bậc, cùng với việc đầu tư xây dựng mới cơ
sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật theo tiêu chuẩn hiện đại, cùng với ội ngũ cán bộ yệu ngành, yêu
nghề và sự quan, đầu tư úng mức của tâm lãnh ạo Nhà trường qua các thời kỳ đã góp phần vào sự
phát triển mạnh mẽ, làm thay ổi lớn chuyển ổi một thư viện truyền thống lạc hậu đến thư viện điện
tử. Hiện Trung tâm TTTV đã tiến hành phát triển nguồn lực thông tin cả truyền thống và cả hiện
đại với các phương thức như trao ổi, mua, thu thập CSDL, tự số hóa… Các CSDL & tài liệu truyền
thống được mua được chọn lọc, thích ứng theo nhu cầu người dùng, em lại hiệu quả trong sử dụng - Nhược iểm:
Nguồn lực thông tin với nội dung khá đa dạng, phong phú nhưng số lượng các tài liệu không
đồng đều, còn chênh lệch chưa cân ối giữa các bộ môn ang được ào tạo giảng dạy tại trường.
Là thư viện điện tử, tuy nhiên tài liệu số hoá/ điện tử vẫn còn khiêm tốn chiếm tỷ lệ trương ối nhỏ.
Công tác bổ sung tài liệu số, tài liệu điện tử chưa chú trọng úng mức, ngân sách ngành cho bổ
sung tài liệu điện tử chưa cao, công nghệ số hóa giản ơn dẫn đến năng suất, chất lượng chưa cao.
3. Một số giải pháp giúp nâng cao hiệu quả phát triển nguồn lực thông tin tại trung tâm
thông tin thư viện trường THPT Cầu Giấy
3.1. Chú trọng phát triển vốn tài liệu/thông tin về số lượng
- Xây dựng chính sách phát triển nguồn lực thông tin phù hợp
- Tăng cường chia sẻ nguồn lực
- Phát triền nguồn tin/tài liệu nội sinh
- Chú trọng kỹ thuật xử lý thông tin/tài liệu nhằm dễ dàng chia sẻ
3.2. Đảm bảo chất lượng nguồn lực thông tin
- Chú trọng nhu cầu nghiên cứu thông tin của NDT
- Có kế hoạch xử lí, thanh lí tài liệu lOMoARcPSD|50713028
3.3. Một số yếu tố khác
- Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin
- Nâng cao năng lực và trình ộ nghiệp vụ cho cán bộ
- Đào tạo NDT: học sinh trong trường
- Đầu tư kinh phí thường xuyên và có trọng iểm