Tiểu luận Nền Văn minh Maya và Aztec | Môn Lịch sử văn minh thế giới - Đại học Thủ đô Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61164048 MỤC LỤC Tran g 1. MỤC LỤC 1.1. Giới thiệu 2 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 2 1.3.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 1.4.
Phương pháp nghiên cứu 2 1.5.
Kết cấu bài nghiên cứu 2 2. NỘI DUNG 3 2.1. Nền văn minh Maya 3
2.1.1. Địa lý tự nhiên 3 2.1.2. Dân cư 4
2.1.3. Nguồn gốc và sự phát triển 4 2.1.4. Xã hội 4 2.1.5. Kinh tế 6 2.1.6. Chính trị 6 2.1.7. Quân sự 7 2.1.8. Tôn giáo 8 2.1.9. Thành tựu 10
2.1.10. Các giả thuyết về nguyên nhân sụp đổ của nền văn minh Maya 13 2.2. Nền văn minh Aztec 14
2.2.1. Địa lý tự nhiên 14 2.2.2. Kinh tế 14
2.2.3. Nguồn gốc và sự phát triển 15 2.2.4. Xã hội 16 2.2.5. Kinh đô 16 2.2.6. Quân sự 17 2.2.7. Tôn giáo 17 2.2.8. Thành tựu 18
2.2.9. Nguyên nhân sụp đổ 19 3. KẾT LUẬN 19 TÀI LIỆU THAM KHẢO 20 1. MỞ ĐẦU 1.1. Giới thiệu
Châu Mỹ là châu lục nằm ở phía tây bán cầu, gồm 35 quốc gia và vùng lãnh thổ. Với
diện tích hơn 42 triệu km², châu Mỹ là lục địa lớn thứ ba trên thế giới sau châu Á và châu lOMoAR cPSD| 61164048
Phi. Tuy chỉ mới được khám phá ra vào khoảng thế kỷ XV, và được chính thức biết đến với
cái tên America vào năm 1507, nhưng thực chất châu Mỹ không hề là châu lục mới. Nơi
đây đã có nhiều nền văn minh hình thành, phát triển rực rỡ rồi suy tàn trước khi được tìm thấy.
Sau này đã có rất nhiều dự án nghiên cứu, tìm hiểu khám phá về các nền văn minh ấy
nhưng vẫn còn rất nhiều bí ẩn chưa được giải đáp. Tiêu biểu nhất trong số các nền văn minh
đó là nền văn minh Maya và Aztec.
Bài nghiên cứu với chủ đề: “Các nền văn minh ở Trung Mỹ: Maya và Aztec” được lập
ra nhằm tìm hiểu bao quát trên nhiều lĩnh vực đối với hai nền văn minh lớn này. 1.2.
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của bài viết là giải quyết vấn đề tìm hiểu bao quát về nền văn minh Maya và Aztec 1.3.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng của bài nghiên cứu là hai nền văn minh Maya và Aztec trên các lĩnh vực địa
lý tự nhiên, dân cư, lịch sử hình thành và phát triển cùng nguyên nhân suy tàn. Do điều kiện
về tài liệu nghiên cứu, về thời gian thực hiện cũng như trình độ hiểu biết vấn đề còn hạn
chế, khó tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu
từ quý thầy cô bài viết được hoàn thiện hơn. 1.4.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu chủ yếu dựa trên việc thu thập tài liệu từ giáo trình Lịch sử
Văn minh Thế giới và các tài liệu báo cáo nghiên cứu trong và ngoài nước, bên cạnh đó là
xử lý các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp qua sách, báo, Internet,… 1.5.
Kết cấu bài nghiên cứu
Bài viết được chia làm 2 phần:
Phần 1: Nền văn minh Maya Phần 2: Nền văn minh Aztec 2. NỘI DUNG
2.1. Nền văn minh Maya
2.1.1.Địa lý tự nhiên lOMoAR cPSD| 61164048
Đế chế Maya trải dài từ miền nam Mexico tới Bắc Trung Mỹ với vùng đồng bằngở phía
Bắc, vùng cao nguyên ở phía Nam. Khí hậu ở khu vực này là khí hậu nhiệt đới, có mùa
mưa và mùa khô, nhiệt độ dao động quanh năm nóng, lượng mưa nhiều. Vùng núi mát mẻ
và khô. Cảnh quan chủ yếu là rừng nhiệt đới màu mỡ. 2.1.2.Dân cư
Chủ nhân của nền văn minh Maya là người Maya một bộ tộc thổ dân ở Trung bộ Châu
Mĩ mà từ 2000 năm trước đây sống trên bán đảo Yacatan thuộc đông nam Mexico, bắc
Guatemala và Honduras ngày nay.
Thời kì đỉnh cao (Kỷ nguyên Cổ Điển) đế chế Maya có hơn 40 thành bang phát triển
mạnh mẽ trong khu vực, với dân số lên tới 50.000 người trong một thành bang.
Tranh phục dựng tranh tường Bonampak
Bốn thành phố chính của người Maya là Chicken Itza, Copan, Tikal và Palenque. lOMoAR cPSD| 61164048
Tranh minh họa dân cư của một thành bang Maya
2.1.3.Nguồn gốc và phát triển
Ngay từ năm 1800 trước Công nguyên, người Maya đã bắt đầu định cư tại những ngôi
làng lâu đời mà ngày nay là Mexico và Trung Mỹ.
Nguồn gốc của văn hóa Maya vẫn khó nắm bắt. Trong các thành phần khảo cổ Maya
sơ khai, dường như có một số liên kết với nền văn hóa Olmec trước đó, nhưng các liên kết
có xu hướng chung chung và phong cách. Vào khoảng thời gian người Olmec suy tàn
(khoảng năm 400 trước Công nguyên), người Maya nổi lên như một nền văn minh lớn của Trung Mỹ.
Các nhà sử học chia lịch sử Maya thành ba thời kỳ: Tiền cổ điển: 1000 TCN-250 CN;
Cổ điển: 250-900 CN; Hậu cổ điển: 900-1521 CN
Thời kỳ Cổ điển được chia thành Cổ điển sớm: 250-550 CN và Hậu cổ điển: 600-900
CN Trong thời kỳ đầu Cổ điển, người Maya chỉ xây dựng một vài thành phố ở Trung Mỹ.
Tuy nhiên, đến Hậu kỳ Cổ điển, dân số đã tăng lên và các thành phố của người Maya đã
được thành lập trên khắp khu vực. 2.1.4.Xã hội
Cấu trúc xã hội của người Maya khá cứng nhắc, đẳng cấp xã hội được cha truyền con nối.
Xã hội Maya gồm: Giai cấp thống trị, quý tộc và tư tế, thương dân và nghệ nhân, thường dân và nông nô, nô lệ.
Các vị vua (gọi là halach uinik, tạm dịch: người đàn ông thực thụ) của mỗi thành bang
hay tiểu quốc và gia tộc tạo nên giai cấp thống trị. Khi vị vua trước mất đi mà không có lOMoAR cPSD| 61164048
người thừa kế nối nghiệp thì hội đồng các lãnh chúa đứng đầu mỗi vùng trong vương quốc
sẽ bầu ra một người xứng đáng với ngôi vị từ các gia đình quý tộc.
Các quý tộc (almehenob) là các học giả hoặc là quan chức hỗ trợ vua, lãnh chúa cai
quản (batab). Những batab sẽ hỗ trợ halach uinik trong việc kiểm soát chính quyền địa
phương và giám sát việc cống nạp của địa phương.
Các tư tế (ahkinob) đóng vai trò quan trọng trong đời sống người Maya vì họ duy trì sự
phù hộ của vị thần. Sự ảnh hưởng của họ ngang bằng với những quý tộc, thậm chí là hơn.
Giống như vua và các quý tộc, họ được thừa hưởng địa vị từ cha mình. Các linh mục dẫn
đầu các nghi lễ, dâng lễ vật và báo trước tương lai. Ngoài nhiệm vụ tôn giáo của họ, các
linh mục thường là nhà toán học, nhà thiên văn học và thầy thuốc.
Tầng lớp quý tộc là những thành viên duy nhất của xã hội Maya biết đọc và viết.
Người Maya là những thương nhân thành đạt, các nghệ nhân Maya thiết kế rất đa dạng đồ vật.
Thường dân là nông dân, người lao động, thương nhân, nghệ nhân. Nông dân là trụ cột
của xã hội Maya. Đàn ông chủ yếu làm ruộng, phụ nữ hầu hết ở nhà dệt may. Khi nông
nhàn, họ đi xây dựng kim tự tháp. Khi có chiến tranh họ sẽ trở thành binh lính ra chiến
trường. Khi giao thương giữa các thành bang, quốc gia phát triển và trở nên quan trọng
hơn, những nhóm người được thành lập để quản lý các dự án xây dựng quan trọng trong
thành phố và tạo ra hàng hóa cho thương mại. Những người này tạo nên tầng lớp trung lưu trong xã hội Maya.
Nô lệ là tù nhân chiến tranh hoặc tội phạm. Nông nô là nô lệ làm việc trên những vùng
đất thuộc về người cai trị hoặc thủ lĩnh thị trấn địa phương. Nô lệ không được tự do đi lại,
thường sẽ bị hiến tế, bồi táng khi chủ nhân chết đi để phục vụ cho cuộc sống của chủ nhân sau khi chết.
Mô hình giọt nước minh họa giai cấp trong xã hội Maya.
Mũi tên hai chiều biểu thị khả năng dịch chuyển địa
vị xã hội của một người.
Đường nét đứt ngăn cách giai cấp, có thể vượt qua
Khoảng cách giữa chóp nhọn với phần còn lại biểu
thị ranh giới địa vị không thể vượt qua
Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong nền
văn hóa Maya. Trong thời kỳ Cổ điển, một số phụ nữ nắm giữ quyền lực với tư cách là
người cai trị trong thành phố của họ, với tư cách là nhiếp chính cho con trai chưa đủ tuổi lOMoAR cPSD| 61164048
vị thành niên hoặc là vợ của một người cai trị đã mất mà không có người thừa kế. Nhiều
phụ nữ cũng là nữ tư tế tiên tri tại các địa điểm linh thiêng khác nhau. Phụ nữ có những
đóng góp to lớn cho nền kinh tế của người Maya, trong nông nghiệp và đặc biệt là trong ngành dệt may. 2.1.5.Kinh tế
Nền kinh tế chủ yếu dựa vào trồng trọt và chăn nuôi, phụ thuộc vào điều kiện tư nhiên
như đất đai, nguồn nước và thời tiết.
Họ trồng ngô, sắn, cà chua, bí đỏ, cacao và nuôi chó, gà, hươu, nai, chim, ong mật. Văn minh Maya mang tính
chất nền văn minh nông nghiệp.
Nơi đây là một trong những nơi
sáng tạo mô hình trồng cây lương
thực đặc trưng sớm nhất trong lịch sử.
Người Maya đã có những tổ
chức buôn bán ngay từ thời kỳ
Trung Tiền Cổ điển, 1000 TCN.
Hai loại mặt hàng mà người Maya
giao dịch là hàng cao cấp và hàng hóa sinh hoạt.
Hàng hóa cao cấp là những
thứ như ngọc bích, vàng, đồng, đồ gốm được trang trí cao, đồ dùng trong nghi lễ và bất kỳ
vật phẩm nào khác được tầng lớp thượng lưu Maya sử dụng làm biểu tượng địa vị. Các mặt
hàng sinh hoạt là những thứ được sử dụng hàng ngày như thực phẩm, quần áo, dụng cụ, đồ gốm cơ bản, muối,…
Người Maya thường giao dịch với một nhóm gọi là thương nhân Chontalpa và buôn
bán với người Aztec bằng cả đường biển lẫn đường bộ. 2.1.6.Chính trị
Ban đầu, các quốc gia Maya được cai trị bởi các tù trưởng. lOMoAR cPSD| 61164048
Vào Thời kỳ Cổ điển, những người cai trị những bắt đầu hợp pháp hóa quyền lực của
họ thông qua các mối quan hệ chính trị và dòng dõi thần thánh của mình.
Những cá nhân không tuân theo người cai trị sẽ bị sự trừng phạt nghiêm khắc vì người
Maya tin rằng việc tuân theo nhà lãnh đạo của họ là rất quan trọng để duy trì sự hài hòa của vũ trụ Maya.
Người Maya cổ đại có cùng một hệ tư tưởng và thế giới quan tương tự, nhưng họ chưa
bao giờ thống nhất thành một đế chế.
Chính trị điển hình của người Maya là các vương quốc nhỏ (ajawil, ajawlel, ajawlil)
đứng đầu bởi truyền thống cha truyền con nối. Người Maya sống trong các quốc gia hoặc
các bang chính trị riêng lẻ (hay còn gọi là kuchkabal, được cai quản bởi một halach uinik)
được liên kết với nhau thông qua thương mại, liên minh chính trị và nghĩa vụ cống nạp.
Một số bang này độc lập, trong khi những bang khác là một phần của hệ thống phân cấp chính trị lớn hơn.
Halach uinik bổ nhiệm các vị quan địa phương (batab), những người giám sát và quản
lý các thành phố và làng phụ thuộc trong bang. Các batab thường nắm giữ quyền hành
chính, tư pháp và quân sự đối với các thị trấn của họ, đảm bảo cống phẩm được dâng lên
cho halach uinik và cung cấp quân đội trong thời chiến. 2.1.7. Quân sự
Mỗi quốc gia Maya có một chỉ huy quân sự
tối cao được gọi là nacom. Nacom có nhiệm kỳ
làm việc là ba năm, chịu trách nhiệm xây dựng
chiến lược quân sự và kêu gọi quân đội ra trận.
Tranh vẽ một nacom ngồi trên ghế sai truyền cho binh
lính với tù nhân chiến tranh quỳ hai bên
Để giành quyền kiểm soát các tuyến đường giao thương và nhận nhiều cống phẩm, các
halach uinik sẽ tuyên chiến với các thành bang láng giềng và các nền văn minh khác
Bằng chứng khảo cổ học và ngôn ngữ học cho thấy rằng đối với người Maya, chiến
tranh đã ăn sâu vào niềm tin tôn giáo của họ. 2.1.8.Tôn giáo 2.1.8.1. Tín ngưỡng
Người Maya tin tưởng vào một chu kì tự nhiên của thời gian. Do đó những nghi thức
và nghi lễ của tôn giáo luôn gắn liền với chu kì của trái đất, của vũ trụ. lOMoAR cPSD| 61164048
Người Maya cho rằng trái đất là trung tâm của vũ trụ, bất động và không di chuyển.
Thần Mặt trời, Thủy thần luôn được coi trọng bởi hai vị thần này có ảnh hưởng lớn đến những vụ mùa bội thu.
Họ tin rằng, vũ trụ có ba mặt phẳng chính: địa ngục, thiên
đường và trần gian. Địa ngục của người Maya, cũng giống như
quan niệm của phương Đông, là khoảng không gian đi xuyên qua
các hang động và bên dưới mặt đất, được cai quản bởi một vị thần
cao niên đại diện cho sự chết và thối rữa. Thần chết
Mặt trời và Bầu trời Itzamna là hai vị thần rất quan trọng trong tiềm thức của người
Maya, tượng trưng cho thiên đường.
Thần bầu trời Itzamna Thần Mặt trời
Thần trong quan niệm tín ngưỡng của người Maya thường hợp nhất lại, có cùng diện
mạo, là một lực lượng có sức mạnh siêu nhiên. Thần của người Maya không phải lúc nào
cũng "tốt" tuyệt đối hoặc “xấu” tuyệt đối.
Người Maya tôn thờ hơn 160 vị thần, nhưng họ không tin vào một hạnh phúc kiếp sau. lOMoAR cPSD| 61164048 2.1.8.2. Nghi lễ
Người Maya có rất nhiều nghi lễ. Từ vua chúa, quý tộc tới thường dân, nô lệ đều cúng
dường các vị thần. Lễ vật phải đảm bảo được sự hài lòng của các vị thần, để duy trì sự phù
hộ cho người Maya. Những lễ vật này có thể là thức ăn, hương nhang hoặc máu người. Có
lẽ nghi thức thường xuyên quan trọng nhất đối với tất cả các thành viên trong xã hội là đổ
máu, hoặc tự hiến tế. Người Maya cho rằng máu chứa đựng bản chất của sự sống vì vậy
máu là lễ vật quý giá nhất được dâng lên các vị thần.
Khi đổ máu, người Maya sẽ chọn những công cụ lấy máu gây đau đớn cho người hiến
tế với niềm tin rằng, sự đau đớn làm nhấn mạnh, tôn lên nghi lễ hiến tế.
Ngoài việc đổ máu, hiến tế con người được thực hiện như một hình thức đặc biệt quan
trọng của sự hiến tế bằng máu. Hình thức hiến tế con người phổ biến nhất và sớm nhất là
chặt đầu các chiến binh có địa vị cao của kẻ thù bị bắt. Sau này việc móc trái tim trở nên phổ biến hơn.
Tác phẩm điêu khắc trong Great Ballcourt tại Chichen Itza mô tả sự hy sinh bằng cách chặt đầu.
Nhân vật bên trái giữ cái đầu bị cắt đứt của nhân vật bên phải, người đang phun máu hình con rắn từ cổ của mình. lOMoAR cPSD| 61164048
Khi gặp hạn hán hoặc thiên tai, vụ mùa
kém, người Maya đưa vào “giếng thánh” một
cô gái đồng trinh 14 tuổi, để hiến tế hoặc cảm
ơn các vị thần, cô gái khi được vứt vào giếng
sẽ trở thành người hầu của Thủy thần, được ăn
ngon mặc đẹp và tận hưởng cuộc sống an nhàn.
Giếng thánh Cenotes, đã được đưa vào khai thác du lịch 2.1.9. Thành tựu 2.1.9.1. Chữ viết
Chữ viết của người Maya xuất hiện khá muộn
so với các quốc gia cổ đại Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn
Độ. Nó được hình thành trên cơ sở hệ thống chữ
viết của người Olmec trước đó.
Hệ thống chữ viết Hoàn chỉnh của người Maya
chỉ xuất hiện vào khoảng thế kỉ III TCN.
Về tổng thể, hệ thống chữ viết của người Maya
có hơn 1.000 kế hiệu khác nhau. Hầu hết đều là
những kí tự tượng hình.
Chữ viết của người Maya 2.1.9.2.
Nghệ thuật và kiên trúc
Người Maya đã sáng tạo những
tuyệt tác nghệ thuật độc đáo và
hiếm có về kiến trúc và điêu khắc.
Đó thường là những kiến trúc tôn
giáo được trang hoàng tỉ mỉ bao
gồm đến dài, tháp, cung điện, dài
thiên văn... Ngạc nhiên là: giống
như những công trình kiến trúc của
người Ai Cập cổ đại, người Maya cũng xây dựng lOMoAR cPSD| 61164048
mà không sử dụng các công cụ bằng kim loại. Loại hình kiến trúc tiêu biểu nhất là Kim tự
tháp. Rất nhiều tác phẩm điêu khắc trên các phiến đá còn lại cho đến ngày nay cho thấy rõ
sự tinh xảo trong nghệ thuật của người Maya. 2.1.9.3. Toán học
Khoảng thế kỷ VI TCN, người Maya tìm ra
số 0 trước cả người Ấn Độ.
Người Maya sử dụng hệ đếm ngũ phân và
nhập phân. Trên cơ sở 5 ngón tay trên một bàn
tay và 20 ngón cả chân lẫn tay. 2.1.9.4. Thiên văn học
Khoảng năm 400 đến 200 TCN, người Maya sáng tạo ra lịch. Không cần đến các công
cụ đo lường hiện đại, người Maya
đã tính được rằng có 365,2420
ngày trong một năm. Ngày nay,
các nhà thiên văn học hiện đại sử
dụng công nghệ đo được một năm bằng 365,2422 ngày.
Tuy nhiên, do sử dụng phổ biến hệ số đếm 20 nên một năm theo lịch của người Maya
được chia thành 18 tháng, mỗi tháng có 20 ngày, 6 ngày còn lại được đưa vào cuối năm. 18
tháng và 6 ngày cuối được đưa vào một tháng cuối năm là ký hiệu thứ 19
Theo lịch này, các năm nối tiếp nhau không ngừng và không có năm nhuận.
Ngoài ra, người Maya còn có
một loại lịch khác là Lịch Thiêng.
Lịch này dài 260 ngày và được sử
dụng để theo dõi các ngày lễ tôn
giáo và các sự kiện quan trọng khác lOMoAR cPSD| 61164048 2.1.9.5.
Khoa học kỹ thuật
Ngay từ thời đại đồ đá, họ đã biết chế tạo và
sử dụng thành thạo các công cụ cắt gọt từ đá núi
lửa. Người Maya biết chế biến cao su để phục
vụ việc chế tạo công cụ sinh hoạt và giải trí hằng
ngày. Họ sử dụng cao su để bọc lót cho các dụng
cụ có tay cầm như dao, vũ khí... và còn biết làm
những đôi giày cao su không thấm nước. 2.1.9.6. Giải trí
Trò chơi bóng của người Maya (pok-ta-pok hoặc pitz), là một trong số nhiều loại được
chơi trên khắp Trung Mỹ.
Trò chơi được chơi để giải trí trong
các lễ hội hoặc sự kiện đặc biệt như lễ
lên ngôi của vua hoặc để thay thế chiến
tranh. Khi sử sụng với mục đích thay
thế chiến tranh, các đội từ cả hai thành
bang sẽ chơi với nhau và thủ lĩnh của
đội thua cuộc có thể bị giết để hiến tế,
hoặc được sống nhưng thành bang thua
cuộc sẽ cống nạp vật phẩm cho những người chiến thắng.
Sân được chia thành hai nửa bởi một đường vuông góc với trục dài của nó và các đội
đối phương đối mặt với nhau qua đường phân chia này. Các chuyên gia đã suy đoán rằng
trò chơi tượng trưng cho sự chuyển động của mặt trời (quả bóng) qua thế giới ngầm (sân
bóng) mỗi đêm, hoặc nó có thể tượng trưng cho mặt trăng và trái đất. Khi chơi, người sẽ
Maya mặc đệm và thắt lưng nặng nề.
Quả bóng là một quả cầu cao su đặc, khá nặng, được mô tả với nhiều kích cỡ khác
nhau, có thể bị đánh bằng khuỷu tay, hông và đầu gối, nhưng không được đánh bằng đầu, bàn tay hoặc bàn chân. lOMoAR cPSD| 61164048
Người ta cho rằng quả bóng cao su được sản xuất bằng cách trộn nhựa mủ với nước ép
từ cây rau muống, loại nước này có chứa một chất hóa học làm cho cao su bớt cứng và nảy hơn. 2.1.10.
Các giả thuyết về nguyên nhân sụp đổ của nền văn minh Maya
Cho đến những năm 900, người Maya vẫn lưu giữ những ghi chép lịch sử cẩn thận. Họ
vẫn sử dụng chữ tượng hình của mình để khắc tên và ngày tháng trên các kim tự tháp và
đền thờ. Sau đó, dòng chữ viết dừng lại một cách bí ẩn. Các ngôi đền và kim tự tháp bắt
đầu rơi vào tình trạng hư hỏng. Nền văn minh Maya đột ngột biến mất. Vì điều gì mà người
Maya lại từ bỏ nơi sinh sống để biến mất? Đã có nhiều giá thuyết đưa ra để giải đáp cho câu hỏi bí ẩn đó. 2.1.10.1. Hạn hán
Giả thuyết hạn hán cho rằng sự thay đổi khí hậu nhanh chóng dưới hình thức hạn hán
nghiêm trọng (siêu hạn hán) đã dẫn đến sự sụp đổ của người Maya. Nhiều nghiên cứu đã
phát hiện ra nhiều bằng chứng cho thấy hạn hán kéo dài đã xảy ra ở các khu vực Bán đảo
Yucatán và Lưu vực Petén. Hạn hán không chỉ gây khó khăn cho việc trồng đủ lương thực
mà còn gây khó khăn cho việc dự trữ đủ nước để tồn tại trong mùa khô.
Hạn hán khiến đất đai trở nên khô cằn, xói mòn mà còn khiến thảm thực vật trở nên
thưa thớt. Đối với một văn minh có nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, đây là một thử
thách đối với sự tồn vong. Hạn hán gây ra đói nghèo, chiến tranh, xung đột, khiến dân số
Maya suy giảm. Đây được coi là giả thuyết giải thích hợp lý nhất 2.1.10.2.
Chiến tranh xâm lược và nội chiến
Có giả thuyết cho rằng, nội chiến liên miên xảy ra do tầng lớp nông dân đã đứng lên
chống lại các linh mục và quý tộc, là một phần khiến các vương quốc Maya dần suy bại.
Cũng có giả thuyết rằng sự xâm chiếm của người của người Toltec vào Seibal, Peten từ thế
kỷ thứ IX, kéo dài khoảng 100 năm đã khiến nền văn minh Maya diệt vong. 2.1.10.3. Bệnh dịch
Dịch bệnh lan rộng, kéo dài mà không có phương pháp chữa trị có thể giải thích cho
tình trạng suy giảm dân số nhanh chóng.
Dịch bệnh không chỉ khiến dân số trực tiếp giảm mà một số căn bệnh đặc trưng tại
Trung Mĩ như bệnh ký sinh của giun đũa còn khiến dân số còn lại của Maya giảm đi gián
tiếp, thông qua việc suy giảm sức khỏe của lứa trẻ em Maya, khiến trẻ em sau này dễ mắc
bệnh dẫn đến chết người hàng loạt. lOMoAR cPSD| 61164048 2.1.10.4. Nghèo đói
Giả thuyết về những nạn đói khiến dân số Maya sụt giảm cũng được nhắc đến.
Tuy có rất nhiều giả thuyết được đặt ra để trả lời cho câu hỏi người Maya đã biến mất
đi đâu, nền văn minh Maya vì sao lại diệt vong nhưng chưa có một bằng chứng xác thực nào được tìm thấy.
Những di tích khảo cổ sót lại được nghiên cứu nhưng chưa xác thực được nguyên nhân Maya diệt vong.
2.2. Nền văn minh Aztec
2.2.1.Địa lý tự nhiên
Nơi người Aztec cư trú chủ yếu ở thung lũng Mexico – Trung Mỹ, một lưu vực núi cao
hơn 2000 mét so với mực nước biển. Tại đây có một số hồ lớn, nông. Khí hậu vùng này
mát mẻ, ôn hòa. Thảm thực vật trong thung lũng màu mỡ. 2.2.2.Kinh tế
Nền kinh tế Aztec chủ yếu tới từ nông nghiệp. Họ trồng rất nhiều loại cây, nhưng chủ
yếu là ngô, đậu, ớt, cà chua, bí, cacao và xương rồng Nopal. lOMoAR cPSD| 61164048
Sống trên vùng núi cao, ruộng bậc
thang chính là phương pháp canh
tác của người Aztec
2.2.3. Nguồn gốc ra đời và sự phát triển
Một số học giả tin rằng, người Toltec (khoảng 674 – khoảng 1122) đã di cư đến vùng
đất của người Maya, sinh sống ở đó và truyền bá văn minh. Đến thế kỉ XIII, một bộ tộc thổ
dân còn trong thời kì hoang đã từ phía Tây bắc tràn vào Mexico. Đó là bộ tộc Aztec.
Khi đến Mexico, họ đã đánh bại người Toltec vốn đã suy yếu từ lâu.
Nơi người Aztec xây dựng văn minh vốn là địa bàn cư trú của bộ tộc Toltec - chủ nhân
của nền văn minh Toltec bắt đầu phát triển văn minh trong phần lãnh thổ trung bộ Mexico,
gần thành phố Mexico hiện nay.
Theo truyền thuyết, người Aztec
đã từng là một bộ tộc du mục . Họ lang
thang khắp vùng đất, dựng lên những
ngôi nhà tạm thời ở đây đó. Một ngày
nọ, thần mặt trời nói chuyện với mọi
người. Vị thần nói với người Aztec để
tìm kiếm một dấu hiệu - một con đại
bàng với một con rắn trong mỏ đậu
trên một cây xương rồng. Tại nơi đại
bàng đậu, người Aztec đã xây dựng
một thành phố vĩ đại.
Người Aztec cuối cùng đã tìm
được được dấu hiệu mà vị thần đã nói với họ. Con đại bàng xuất hiện trên một hòn đảo đầm
lầy ở Hồ Texcoco. Vào ngày đó, cuộc lang thang của người Aztec kết thúc. Họ định cư và
bắt đầu xây dựng một thành phố. Người Aztec gọi ngôi nhà mới của họ là Tenochtitlan có
nghĩa là “Nơi của quả lê gai” hoặc "Lê gai [mọc giữa] những tảng đá". Ngày nay đại bàng
và rắn trở thành họa tiết quốc huy trên lá cờ của Mexico. lOMoAR cPSD| 61164048 2.2.4. Xã hội
Giống như Maya, địa vị xã hội của người
Aztec là cha mẹ truyền con nối cứng nhắc, hầu như
không có sự dịch chuyển về giai cấp.
Mô hình giọt nước mô tả xã hội Aztec. Mũi tên hai
chiều biểu thị khả năng dịch chuyển địa vị xã hội của một
người. Đường nét đứt ngăn cách giai cấp, có thể vượt qua.
Khoảng cách giữa chóp nhọn với phần còn lại biểu thị ranh
giới địa vị không thể vượt qua.
Xã hội Aztec có 2 giai tầng lớn là quý tộc và thường dân. Quý tộc đứng đầu là hoàng
đế, tiếp đó là hội đồng quý tộc và tư tế, nữ tế. Người trong hội đồng quý tộc có thể là những
quan lại, lãnh chúa, thống đốc.
Hoàng đế (Huetlatoani) được coi là tầng lớp ưu tú nhất và được bầu chọn bởi một hội
đồng gồm các quý tộc, linh mục và các nhà lãnh đạo quân sự. Huetlatoani có nghĩa là "diễn
giả vĩ đại" trong ngôn ngữ của Aztec. Hoàng đế phải có khả năng nói một cách hùng hồn
và thuyết phục. Đó là một kỹ năng rất được kính trọng của người Aztec. Khi hoàng đế trước
mất đi, không giống người Maya, chức vị hoàng đế Aztec không được tuyền lại cho con
mà hoàng đế kế nhiệm sẽ do hội đồng quý tộc bổ nhiệm.
Không chỉ thực hiện nhiệm vụ tên tôn giáo, tư tế và nữ tư tế sẽ giảng dạy tại các trường
học, nghiên cứu thiên văn học, toán học và y học.
Ngoài ra, có một tầng lớp đứng giữa hai giai tầng đó là quý tộc theo thành tích cống
nạp. Thường dân là giai tầng có dân số nhiều nhất, bao gồm: thương nhân, nông dân và
chiến binh, cuối cùng là nô lệ.
Thương nhân là tầng lớp trung lưu trong xã hội Aztec. Họ là những người điều hành
các hiệp hội thương mại trong đế chế. Đặc biệt, ngoại thương với nước ngoài được điều
hành bởi một nhóm thương gia gọi là pochteca. Những người này không chỉ đơn thuần là
thương nhân mà còn là gián điệp.
Aztec không có quân đội thường trực, nhưng họ có thể điều động binh lính từ quý tộc
và thường dân. Đối với thường dân, họ có thể vươn lên địa vị cao quý hơn nhờ vào những
công lao trên chiến trường. Đối với đàn ông Aztec, chết trong trận chiến là vinh dự cao nhất
của họ trong xã hội Aztec.
Thường dân chiếm tới 90% trong xã hội. Nông dân chiếm khoảng 30% được coi là thường dân cấp thấp. lOMoAR cPSD| 61164048
Nông nô và nô lệ là tầng lớp thấp nhất trong giai tầng thường dân. Nông nô là tài sản
tạm thời của các quý tộc mà họ phục vụ, họ vốn cá nhân tự do chọn trả nợ bằng cách phục
vụ một quý tộc trong một khoảng thời gian nhất định. Nô lệ là tù nhân chiến tranh, tội
phạm hoặc người từ nhỏ đã bị cha mẹ bán cho quý tộc để trả nợ. Nô lệ thường bị hiến tế
trong các nghi lễ. Nô lệ có thể được bán lại, nhưng mỗi lần bán lại, nguy cơ bị mua để hiến
tế càng cao. Nô lệ được phép kết hôn và những đứa trẻ sinh ra từ nô lệ sẽ được coi là thường dân tự do 2.2.5. Kinh đô
Trái với nền văn minh Maya, Aztec thống nhất làm một đế chế. Kinh đô của người
Aztec là thành phố Tenochtitlan - là sự kết hợp hai hòn đảo Tenochtitlan và Tlatelolco. Kinh
đô này được bắt đầu xây dựng từ năm 1325 trên các ốc đảo giữa hồ Texcoco nhằm tránh sự
xâm nhập, cướp phá của kẻ thù từ đất liền. 2.2.6. Quân sự
Người Aztec rất coi trọng chiến tranh. Mục đích chính của chiến tranh là mở rộng đế
chế Aztec thông qua sự kết hợp của các cuộc chinh phục và liên minh. Các pochteca, vừa
là gián điệp vừa là thương nhân quý tộc, được gửi đến các đế chế láng giềng bên ngoài và
xung quanh Lưu vực Mexico. Thông tin thu thập được trong quá trình giao dịch được
chuyển đến những người cai trị và thông báo cho các nhà lãnh đạo quân sự và hoàng đế.
Người cai trị sẽ tuyển một người đến để yêu cầu thành bang hoặc đế chế được nhắm tới
phải cống nạp cho người Aztec.
Nếu họ đồng ý một cách hòa bình, người cai trị đương nhiệm sẽ được giữ nguyên vị trí
và mối quan hệ cống nạp được thiết lập. Nếu người cai trị ở đó không tuân theo đồng thời
tất cả giới thượng lưu và thường dân chống lại sự cai trị của người Aztec đều bị giết và một
người Aztec sẽ được bổ nhiệm để cai trị nơi đó. 2.2.7.Tôn giáo 2.2.7.1. Tín ngưỡng
Người Aztec tôn thờ những vị thần quan trọng: thần Quetzalcoatl, thần Huitzilopochtli, thần Tlaloc, thần Mưa...
Quetzalcoatl là một biểu hiện của tín ngưỡng vua - thần, được thể hiện dưới hình dáng
khi là một ông già đeo mặt nạ, khi thì giống một con rắn mình có lông. Hình tượng của vị
thần này thường được cư dân bản địa liên tưởng để lí giải cho những biến cố lịch sử của họ. lOMoAR cPSD| 61164048
Thần Huitzilopochtli - thần Chiến tranh và thần Mặt Trời, được xem là vị thần quan
trọng nhất trong đời sống tâm linh của người Aztec và cả Đế chế của họ. Đây cũng là vị
thần đã dẫn đường chỉ lối cho người Aztec đi tới nơi mà họ đã thành lập kinh đô của họ.
Thần Quetzalcoatl Thần Huitzilopochtli lOMoAR cPSD| 61164048 2.2.7.2. Nghi thức
Người Aztec tổ chức lễ hiến tế trên đỉnh các kim tự tháp giống những kim tự tháp do
người Maya xây dựng. Một hồi trống lớn vang lên khi những người hầu dẫn các nạn nhân
lên đỉnh kim tự tháp. Tư tế sẽ giết nạn nhân bằng cách móc trái tim của người đó. Trái tim
sau đó được đốt cháy trên một bàn thờ. Thi thể nạn nhân sẽ được vứt lăn xuống các bậc của
kim tự tháp. Sau khi nghi lễ hoàn thành, các nạn nhân bị hiến tế sẽ trở thành bữa ăn của
người trong bộ tộc. Những người sắp "bị ăn thịt" được cho ăn một loại nấm gây ảo giác
hoặc uống một thứ chất cồn làm từ nước cây xương rồng lên men để không còn cảm giác điều gì sắp xảy ra. 2.2.8.Thành tựu 2.2.8.1. Chữ viết
Dù không có hệ chữ viết tương đối tốt như của người Maya, họ vẫn tạo ra dược những chữ viết tượng hình. 2.2.8.2. Nghệ thuật
Điêu khắc đá là nghệ thuật nổi bật của người Aztec. Nhiều tác phẩm điêu khắc lớn, bao
gồm cả Lịch đá và các tác phẩm lớn khác vẫn đang được lưu trữ và bảo tồn trong các bảo
tàng Mexico. Các tác phẩm điêu khắc nhỏ hơn về các vị thần, con người, thực vật và động
vật có rất nhiều rong các đền thờ, nhà cửa. 2.2.8.3. Y học
Trong lĩnh vực y học, họ có những bệnh viện với các thầy thuốc có trình độ cao. Các
phương pháp điều trị vết thương, bệnh tật và gãy xương có hiệu quả cao. Thậm chí sau này,
khi xâm chiếm Aztec, người Tây Ban Nha đã nhanh chóng qua các bác sĩ Tây Ban Nha để
tìm đến các chuyên gia y tế Aztec, những người được coi là có phương pháp vượt trội. 2.2.8.4. Thiên văn học
Aztec có hai loại lịch: lịch nghi lễ (gồm 13 tháng) và lịch thông thường (gồm 18 tháng,
mỗi tháng 20 ngày, cộng thêm 5 ngày gọi là nemontemi và được coi là rất xui xẻo). Một
chu kỳ nghi lễ có 260 ngày và một chu kỳ thường 365 ngày. Cứ sau 52 năm, hai lịch sẽ bắt
đầu vào cùng một ngày, sẽ có một buổi lễ đánh dấu dịp này. lOMoAR cPSD| 61164048
2.2.9.Nguyên nhân sụp đổ
Người Aztec tin rằng thế giới có thể kết thúc bất cứ lúc nào. Họ sợ rằng ngày tận thế
có thể đến gần. Hóa ra, một dạng của ngày tận thế thực sự đang đến, nhưng nó không đến
từ các vị thần. Nó đến từ bên kia Đại Tây Dương, người Tây Ban Nha đang chèo thuyền từ
châu Âu để tìm kiếm sự giàu có.
Nền văn minh vĩ đại ấy kết thúc bởi Hernando Cortés và đội quân xâm lược của ông từ
năm 1519 đến năm 1521. Nguyên nhân chính dẫn đến thất bại của người Aztec là do bệnh
đậu mùa du nhập từ Tây Ban Nha. Hàng triệu người Aztec đã chết trong những tháng kháng
chiến cuối cùng vào năm 1521. 3. KẾT LUẬN
Dù đã lụi tàn, bị đánh chìm trong dòng sông lịch sử, hai nền văn minh vĩ đại Maya và
Aztec vẫn sẽ để lại cho nhân loại những thành tựu văn hóa, khoa học – kỹ thuật quý báu.
Cùng với rất nhiều nền văn minh khác như Lưỡng Hà, Ai Cập, La Mã, Inca… Maya và
Aztec góp phần làm phong phú, đa dạng cho các nền văn hóa thế giới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Giáo trình Lịch sử văn minh thế giới (Vũ Dương Ninh, chủ biên). (2009). NXB Giáo dục Việt Nam.
[2] TLN. (2020, July 30). Văn minh Maya - Kho tàng trí tuệ bí ẩn. Thanh Niên.
Retrieved July 6, 2023, from https://thanhnien.vn/van-minh-maya-kho-tang-tri-tue-bi- an185979262.htm
[3] Core Knowledge. (2016). Maya, Aztec, and Inca Civilizations. Core Knowledge Foundation.
[4] Jimenez, M. (2016). The Maya, an introduction (article) | Maya. Khan Academy. Retrieved July 6, 2023, from
https://www.khanacademy.org/humanities/art-americas/early-cultures/maya/a/the-mayaan- introduction
[5] Cartwright, M., & Coe, M. D. (2015, April 24). Maya Food & Agriculture. World
History Encyclopedia. Retrieved July 6, 2023, from
https://www.worldhistory.org/article/802/maya-food--agriculture/