Tiểu luận - Phân tích quan hệ cạnh tranh và độc quyền tại Việt Nam môn Kinh tế chính trị | Học viện Ngân hàng

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Học phần: Kinh tế chính trị Mác Lênin
ĐỀ TÀI: Phân tích quan hệ cạnh tranh và độc quyền trong
nền kinh tế thị trường. Liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay
Giảng viên hướng dẫn : Phạm Thanh Hiền
Sinh viên thực hiện : Nguyễn Chí Công
Lớp : K23NHC
Mã sinh viên : 23A4010113
Hà nội, ngày 11 tháng 6 năm 2021 1 MỤC LỤC Trang
MỞ ĐẦU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
NỘI DUNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
CHƯƠNG 1: Một số vấn đề lí luận về cạnh tranh và độc quyền
1.1 Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về cạnh tranh . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.1 Khái niệm cạnh tranh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.2 Các loại cạnh tranh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.1.3 Tác động của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường . . . . . . . . . . 5
1.2 Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về chủ nghĩa tư bản độc
quyền . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.2.1 Nguyên nhân dẫn đến độc quyền .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.2.2 Một số lý thuyết về độc quyền trên thị trường . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2.3 Quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh trong giai đoạn chủ nghĩa
tư bản độc quyền . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
CHƯƠNG 2: Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam
2.1 Tình trạng cạnh tranh bất bình đẳng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2 Hành vi cạnh tranh của các doanh nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.3 Độc quyền của một số tổng công ty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
CHƯƠNG 3: Các giải pháp duy trì cạnh tranh và chống độc quyền
3.1 Nguyên nhân của những tồn tại trong cạnh tranh và chống độc quyền
ở Việt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.2 Biện pháp duy trì cạnh tranh, kiểm soát độc quyền . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
KẾT LUẬN ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2 MỞ ĐẦU
Việt Nam hiện nay đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trong quá trình phát triển
kinh tế. Nhưng bên cạnh những thành tựu đó, nền kinh tế nước ta đang đối mặt với
những khó khăn, thách thức to lớn. Một trong những khó khăn, thách thức đó là khả
năng cạnh của nền kinh tế nước ta còn yếu kém. Đứng trước quá trình hội nhập kinh
tế ngày càng sâu rộng ( là thành viên của ASEAN, APEC, WTO, EVFTA,. .) thì nước
ta cần có một nền kinh tế với sức cạnh tranh đảm bảo cho quá trình phát triển kinh tế.
Để đạt được mục tiêu đó, chúng ta cần nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh
nghiệp nhà nước và tư nhân, phải phát huy các lợi thế cạnh tranh. Chúng ta cần có
một chính sách cạnh tranh đúng đắn.
Cạnh tranh là một cơ chế vận hành chủ yếu của nền kinh tế thị trường, nó là
động lực thúc đẩy kinh tế phát triển tuy nhiên nó vẫn có những mặt hạn chế nhất
định. Nhiều nước trên thế giới đã vận dụng tốt qui luật cạnh tranh vào phát triển kinh
tế và đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Từ khi đổi mới kinh tế chúng ta cũng đã áp
dụng qui luật này và mang lại nhiều thành tựu: đời sống nhân dân được cải thiện, xã
hội phát triển hơn, kinh tế phát triển ổn định,... những lợi thế ấy đã giúp chúng ta định
hướng cho chính sách phát triển kinh tế.
Độc quyền là sự chi phối thị trường của một hay nhiều công ty, hoặc một tổ
chức kinh tế nào đó về một sản phẩm nào đó trên một thị trường nhất định. Nguyên
nhân dẫn tới độc quyền thường do cạnh tranh không lành mạnh đem lại. Độc quyền
sẽ làm hạn chế rất nhiều đối với cạnh tranh và phát triển kinh tế.
Để có một môi trường cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát độc quyền có hiệu
quả đang là vấn đề quan trọng được đặt ra với thực trạng hiện nay của nước ta. Vì
vậy, em đã chọn đề tài: "Phân tích quan hệ cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế
thị trường. Liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay" làm đề tài nghiên cứu cho tiểu luận môn học này. 3 NỘI DUNG CHƯƠNG 1
Một số vấn đề lí luận về cạnh tranh và độc quyền
1.1 Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về cạnh tranh
1.1.1 Khái niệm
Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt với nhau giữa những người sản
xuất, kinh doanh hàng hóa nhằm giành giật những điều kiện có lợi về sản xuất và tiêu
thụ hàng hóa để thu được lợi nhuận cao nhất. Trong sản xuất tư bản chủ nghĩa, có 2
loại cạnh tranh: cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành. Cạnh tranh
trong nội bộ ngành là sự cạnh tranh giữa các xí nghiệp trong cùng một ngành, cùng
sản xuất ra một loại hàng hóa nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản
xuất và tiêu thụ hàng hóa có lợi hơn để thu lợi nhuận siêu ngạch.
1.1.2 Các loại cạnh tranh
Một là, cạnh tranh trong nội bộ ngành và sự hình thành giá trị thị trường
Biện pháp cạnh tranh: Các nhà tư bản thường xuyên cải tiến kỹ thuật, nâng cao
năng suất lao động, làm cho giá trị cá biệt của hàng hóa xí nghiệp sản xuất ra thấp
hơn giá trị xã hội của hàng hóa đó để thu được lợi nhuận.
Kết quả của cạnh tranh: Kết quả của cạnh tranh nội bộ ngành là hình thành nên
giá trị xã hội (giá trị thị trường) của từng loại hàng hóa. Điều kiện sản xuất trung bình
trong một ngành thay đổi do kỹ thuật sản xuất phát triển, năng suất lao động tăng lên,
giá trị thị trường của hàng hóa giảm xuống.
VD: Đại diện về sữa của Nestle là Milo và Ovaltine đang gây sự chú ý với cuộc cạnh
tranh “ngầm” trong thông điệp quảng cáo sản phẩm. Cạnh tranh trong chiến lược
quảng cáo: Milo đặt Slogan ' Nhà vô địch làm từ Milo' màu xanh lá, thì ngay bên kia
đường Ovaltine với tấm biển quảng cáo to hơn có in hình hai mẹ con chỉ tay sang
phía ' đối thủ' kèm theo dòng chữ ' Chẳng cần nhà vô địch, chỉ cần con thích' .
Hai là, cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành lợi nhuận bình quân 4
Cạnh tranh giữa các ngành là sự cạnh tranh giữa các ngành sản xuất khác nhau,
nhằm mục đích tìm nơi đầu tư có lợi hơn, tức là tỷ suất lợi nhuận cao hơn.
Kết quả là hình thành nên tỷ suất lợi nhuận bình quân, và giá trị hàng hóa
chuyển thành giá cả sản xuất.
Do hiện tượng di chuyển tư bản từ ngành này sang ngành khác, làm cho ngành
có cung (hàng hoá) lớn hơn cầu (hàng hoá) thì giá cả giảm xuống, còn ngành có cầu
(hàng hóa) lớn hơn cung (hàng hoá) thì giá cả tăng lên. Sự tự do di chuyển tư bản từ
ngành này sang ngành khác làm thay đổi cả tỷ suất lợi nhuận cá biệt vốn có của các
ngành. Sự tự do di chuyển tư bản này chỉ tạm dừng lại khi tỷ suất lợi nhuận ở tất cả
các ngành đều xấp xỉ bằng nhau. Kết quả là hình thành nên tỷ suất lợi nhuận bình quân.
Khi hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân thì lượng lợi nhuận của tư bản ở các
ngành sản xuất khác nhau đều tính theo tỷ suất lợi nhuận bình quân và do đó, nếu
lượng tư bản ứng ra bằng nhau, dù đầu tư vào ngành nào cũng đều thu được lợi nhuận
bằng nhau, gọi là lợi nhuận bình quân.
VD: Cạnh tranh giữa ngành cơ khí, dệt, da. Ngành da có cấu tạo hữu cơ của tư bản
lớn nhất nhưng tỉ xuất lợi nhuận cao nhất. Vì vậy tư bản ngành cơ khí và dệt sẽ tự
phát di chuyển sang ngành da. Sự tự do di chuyển tư bản này chỉ tạm dừng khi tỉ xuất
lợi nhuận ở tất cả các ngành đều xấp xỉ bằng nhau. Kết quả là hình thành nên tỉ xuất lợi nhuận bình quân.
1.1.3 Tác động của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường
Để giành ưu thế trong cạnh tranh các nhà tư bản cần cải tiến kỹ thuật, tổ chức
sản xuất, tăng năng suất lao động giành lấy ưu thế về những điều kiện thuận lợi trong
sản xuất và tiêu thụ hàng hóa thu được lợi nhuận cao nhất.
Tạo động lực để phát triển nền kinh tế: Cạnh tranh (kinh tế) là giành lấy thị
phần. Bản chất của cạnh tranh là tìm kiếm lợi nhuận, là khoản lợi nhuận cao hơn mức
lợi nhuận trung bình mà doanh nghiệp đang có. Kết quả quá trình cạnh tranh là sự
bình quân hóa lợi nhuận trong ngành theo chiều hướng cải thiện sâu dẫn đến hệ quả
giá cả có thể giảm đi. 5
Bên cạnh mặt tích cực, cạnh tranh cũng có những mặt tiêu cực. Những mặt tiêu
cực của cạnh tranh gắn với cạnh tranh không lành mạnh và không bình đẳng, thể hiện:
Thứ nhất, cạnh tranh sẽ làm gia tăng nhanh sự ô nhiễm môi trường và làm mất cân bằng sinh thái.
Thứ hai, cạnh tranh góp phần làm gia tăng sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội.
1.2 Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về chủ nghĩa tư bản độc quyền
1.2.1 Nguyên nhân dẫn đến độc quyền
Lênin khẳng định: “cạnh tranh tự do đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung
sản xuất này, khi phát triển tới một mức độ nhất định, lại dẫn tới độc quyền”.
Theo học thuyết của chủ nghĩa Mác-Lênin, rút ra từ nghiên cứu của chủ nghĩa
tư bản cạnh tranh tự do, C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự báo rằng: cạnh tranh tự do sinh
ra tích tụ và tập trung sản xuất, tích tụ và tập trung sản xuất phát triển đến một mức
độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền.
Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX do
những nguyên nhân chủ yếu sau:
Thứ nhất, sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác động của tiến bộ khoa
học kĩ thuật đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, hình thành các xí nghiệp có quy mô lớn.
Thứ hai, vào 30 năm cuối của thế kỷ XIX, những thành tựu khoa học - kỹ thuật
mới xuất hiện như lò luyện kim mới Bétsơme, Máctanh, Tômát, v.v. . đã tạo ra sản
lượng lớn gang thép với chất lượng cao; phát hiện ra hóa chất mới như axít
sunphuaric (H2SO )4, thuốc nhuộm, v.v. .; máy móc mới ra đời: động cơ điêzen, máy
phát điện, máy tiện, máy phay, v.v. .; phát triển những phương tiện vận tải mới: xe
hơi, tàu thủy, xe điện, máy bay, v.v. . và đặc biệt là đường sắt. Những thành tựu khoa
học - kỹ thuật này, một mặt làm xuất hiện những ngành sản xuất mới đòi hỏi xí
nghiệp phải có quy mô lớn; mặt khác, nó dẫn đến tăng năng suất lao động, tăng khả
năng tích lũy tư bản, thúc đẩy phát triển sản xuất lớn. 6
Thứ ba, trong điều kiện phát triển của khoa học - kỹ thuật, sự tác động của các
quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản như quy luật giá trị thặng dư, quy luật tích lũy,
v.v. . ngày càng mạnh mẽ, làm biến đổi cơ cấu kinh tế của xã hội tư bản theo hướng
tập trung sản xuất quy mô lớn.
Thứ tư, cạnh tranh khốc liệt buộc các nhà tư bản phải tích cực cải tiến kỹ thuật,
tăng quy mô tích lũy để thắng thế trong cạnh tranh. Đồng thời, cạnh tranh gay gắt làm
cho các nhà tư bản vừa và nhỏ bị phá sản, còn các nhà tư bản lớn phát tài, làm giàu
với số tư bản tập trung và quy mô xí nghiệp ngày càng to lớn.
Thứ năm, cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 trong toàn bộ thế giới tư bản
chủ ntghĩa làm phá sản hàng loạt xí nghiệp vừa và nhỏ, thúc đẩy nhanh chóng quá
trình tích tụ và tập trung tư bản.
Thứ sáu, sự phát triển của hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa trở thành đòn
bẩy mạnh mẽ thúc đấy tập trung sản xuất, nhất lả việc hình thành các công ty cổ
phần, tạo tiền đề cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền.
1.2.2 Một số lý thuyết về độc quyền trên thị trường
Cũng như các nhà vi mô học cho ta thấy rằng độc quyền là trạng thái thị
trường chỉ có duy nhất một người bán và sản xuất ra sản phẩm không có sản phẩm
thay thế gần gũi. Đây là một trong những dạng của thất bại thị trường, là trường hợp
cực đoan của thị trường thiếu tính cạnh tranh. Mực dù trên thực tế hầu như không thể
tìm được trường hợp đáp ứng hoàn hảo hai tiêu chuẩn của độc quyền và do đó độc
quyền thuần túy có thể coi là không tồn tại nhưng những dạng độc quyền không
thuần túy đều dẫn đến sự phi hiệu quả của lợi ích xã hội.
Thị trường độc quyền đối với một loại hàng hóa nào đó là thị trường mà trong
đó chỉ có một nhà cung ứng hàng hóa đó. Nhà cung ứng duy nhất này được gọi là nhà
độc quyền. Do là người duy nhất cung ứng hàng hóa ra thị trường nên đường cung
của nhà độc quyền chính là đường cung của ngành và đường cầu của thị trường chính
là đường cầu đối với sản phẩm của nhà độc quyền.
Một ngành được xem là độc quyền hoàn toàn khi hội tụ đủ hai điều kiện:
Một là, đối thủ cạnh tranh không thể gia nhập ngành. Do doanh nghiệp độc
quyền hoàn toàn không có đối thủ cạnh tranh nên có thể ấn định sản lượng hay giá 7
bán tùy ý mà không lo ngại thu hút những doanh nghiêp khác gia nhập ngành vì sự
gia nhập ngành của các doanh nghiệp mới sẽ khó khăn, vì các rào cản chi phí sản xuất.
Hai là, không có những sản phẩm thay thế tương tự .Nếu không có sản phẩm
thay thế thì nhà độc quyền không lo ngại về tác động của chính sách giá của mình
đến phản ứng của doanh nghiệp.
Độc quyền bán và độc quyền mua:
Khái niệm độc quyền thường dùng để chỉ độc quyền bán nhưng tương tự như
độc quyền bán cũng có độc quyền mua - một trạng thái thị trường mà ở đó chỉ tồn tại
một người mua trong khi có nhiều người bán. Khác với độc quyền bán, trong trường
hợp độc quyền mua, doanh nghiệp độc quyền sẽ gây sức ép để làm giảm giá mua sản
phẩm từ những người bán.
Doanh nghiệp độc quyền bán có thể đồng thời là độc quyền mua và trong
trường hợp này lợi nhuận siêu ngạch của nó rất lớn vì bán sản phẩm với giá cao hơn
và mua yếu tố đầu vào thấp hơn mức cân bằng của thị trường cạnh tranh.
Doanh nghiệp độc quyền bán có điều kiện thuận lợi để trở thành độc quyền
mua vì nó sản xuất ra sản phẩm không có sản phẩm thay thế gần gũi và do đó một vài
yếu tố đầu vào của nó có thể là duy nhất, kể cả trong trường hợp yếu tố đầu vào
không duy nhất thì doanh nghiệp độc quyền bán cũng có khả năng chi phối mạnh giá
các yếu tố đầu vào nếu nó có quy mô lớn. 1
1.2.3 Quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền
Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, độc quyền đối lập với cạnh tranh tự do.
Những sự xuất hiện của độc quyền không thủ tiêu được cạnh tranh, trái lại nó còn
làm cho cạnh tranh trởi nên đa dạng, gay gắt và có sức phá hoạt to lớn hơn.
Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền, không chỉ tồn tại sự cạnh tranh
giữa những người sản xuất nhỏ, những nhà tư bản vừa và nhỏ như trong giai đoạn
chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do, mà còn có thêm các loại cạnh tranh sau:
1 Nguồn tham khảo: https://chienluocsong.com/kinh-te-hoc-p33-doc-quyen-mua/ 8
Một là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các xí nghiệp ngoài độc
quyền.Các tổ chức độc quyền tìm mọi cách chèn ép, chi phối, thôn tính các xí nghiệp
ngoài độc quyền bằng nhiều biện pháp như: độc chiếm nguồn nguyên liệu, nguồn
nhân công, phương tiện vận tải, tín dụng, hạ giá có hệ thống,…để đánh bại đối thủ.
Hai là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với nhau.Loại cạnh tranh này có
nhiều hình thức: cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền trong một ngành, kết thúc
bằng một sự thỏa hiệp hoặc bằng sự phá sản của một bên; cạnh tranh giữa các tổ chức
độc quyền khác ngành có liên quan với nhau về nguồn nguyên liệu, kĩ thuật…
Ba là, cạnh tranh trong nội bộ các tổ chức độc quyền.Những nhà tư bản tham
gia cácten, xanhđica cạnh tranh với nhau để giành thị trường tiêu thụ có lợi hoặc
giành tỷ lệ sản xuất cao hơn. Các thành viên của tơrớt và côngxoócxiom cạnh tranh
với nhau để chiếm cổ phiếu khống chế, từ đó chiếm địa vị lãnh đạo và phân chia lợi nhuận có lợi hơn. 9 CHƯƠNG 2
Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam
Hiện nay việc nhận thức về cạnh tranh và độc quyền kinh doanh ở nước ta chưa
nhất quán, chưa nhận thấy vai trò quan trọng của nhà nước trong nền kinh tế, vai trò
chủ đạo của kinh tế nhà nước nên chưa có quan điểm dứt khoát về ủng hộ cạnh tranh
lành mạnh hay chống độc quyền trong kinh doanh. Nhà nước chưa có những qui định
cụ thể, những cơ quan chuyên trách theo dõi giám sát các hành vi liên quan đến cạnh
tranh và độc quyền. Bên cạnh đó tư tưởng chưa coi trọng khu vực kinh tế tư nhân
cũng ảnh hưởng không tốt đến môi trường cạnh tranh. Do những tồn tạii đấy mà thực
trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam còn nhiều bất cập.
2.1 Tình trạng cạnh tranh bất bình đẳng
Cạnh tranh bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà nước
với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác, giữa các doanh nghiệp trong
nước với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Các doanh nghiệp nhà nước
được hưởng nhiều ưu đãi từ phía nhà nước như: các ưu đãi về vốn đầu tư, thuế, vị trí
địa lý, thị trường tiêu thụ,... Ngoài ra các doanh nghiệp này còn tập trung trong tay
một lượng lớn các ngành nghề quan trọng: điện, nước, than, dầu lửa, bưu chính viễn
thông, giao thông vận tải,... các doanh nghiệp tư nhân không được coi trọng. Các
doanh nghiệp nước ngoài hoạt động theo một qui chế riêng, không được ưu đãi từ nhà
nước. Điều này gây thiệt hại lớn về kinh tế, bởi vì một số doanh nghiệp nhà nước
hoạt động không hiệu quả, chây ì, trông chờ vào nhà nước gây ra lãng phí nguồn lực
xã hội, trong khi các công ty tư nhân hoạt động năng nổ và hiệu quả hơn. Ngoài ra do
những qui định không hợp lí trong hoạt động của các doanh nghiệp nước ngoài gây
nên sự e ngại về đầu tư vào nước ta của các công ty nước ngoài.
2.2 Hành vi cạnh tranh của các doanh nghiệp
Một số doanh nghiệp thông đồng, câu kết với nhau nhằm tăng sức cạnh tranh
của các doanh nghiệp trong hiệp hội, để từ đó mà loại bỏ các doanh nghiệp khác bằng 10
cách ngăn cản không cho các doanh nghiệp khác tham gia hoạt động kinh doanh, hạn
chế mở rộng hoạt động, tẩy chay không cung cấp sản phẩm hoặc phục vụ, chèn ép
các doanh nghiệp phải tham gia vào hiệp hội hoặc cho phá sản. Sự câu kết giữa các
doanh nghiệp dẫn tới việc độc quyền chi phối một số mặt hàng trong một thời gian
nhất định làm giá cả của một số mặt hàng tăng cao.
Hành vi lạm dụng ưu thế của doanh nghiệp để chi phối thị trường. Hành vi này
xuất phát từ một số tổng công ty độc quyền hoặc các công ty lớn có khả năng chi
phối thị trường. Các công ty này dựa vào thế mạnh của mình mà sử dụng các biện
pháp cạnh tranh không lành mạnh để loại trừ đối thủ cạnh tranh, thao túng thị trường.
Với sức mạnh độc quyền, các công ty áp đặt giá cả độc quyền, độc quyền mua thì
mua với giá thấp, độc quyền bán thì bán với giá cao để thu lợi nhuận khổng lồ, hoặc
để loại trừ đối thủ cạnh tranh, họ có thể hạ giá bán xuống thấp hơn so với chi phí sản xuất.
Sự lạm dụng ưu thế của doanh nghiệp dẫn đến việc áp dụng các điều kiện trong
sản xuất kinh doanh đối với các doanh nghiệp yếu hơn, chi phối doanh nghiệp này.
Hơn nữa việc lạm dụng này còn hạn chế khả năng lựa chọn của người tieu dùng, khả
năng kinh doanh của các doanh nghiệp thành viên tham gia kinh doanh trong các lĩnh
vực khác. Nó có thể dẫn đến việc áp đặt giá cả sản phẩm, loại sản phẩm,...
Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh :
Các hình thức quảng cáo gian dối, thổi phồng những ưu điểm của hàng hóa
mình làm, giảm ưu điểm của các hàng hóa khác cùng loại, rồi đưa ra những mức giá
cao hơn so với mức giá thực tế của sản phẩm. Điều này cũng gây thiệt hại cho người
tiêu dùng và những doanh nghiệp sản xuất chân chính.
Các hành vi thông đồng với cơ quan quản lý nhà nước để cản trở hoạt động của
các đối thủ trong các ký kết hợp đồng, hối lộ các giao dịch kinh tế, lôi kéo lao động
lành, nghề những chuyên giỏi của các doanh nghiệp nhà nước một cách không chính
đáng còn phổ biến trong nền kinh tế.
2.3 Độc quyền của một số tổng công ty
Một số tổng công ty với thế mạnh về kinh tế của mình đã kiến nghị vơi chính
phủ thực hiện chính sách bảo hộ ngăn cản nhập khẩu, chính sách bao cấp, lãi suất ưu 11
đãi để duy trì lợi thế độc quyền của mình. Nhiều tổng công ty đã thể chế hóa những
ưu đãi độc quyền của mình và đưa ra những quy định bất lợi cho các đối thủ cạnh
tranh nhằm loại bỏ các đối thủ cạnh tranh.
Với ưu thế độc quyền, nhiều công ty đã định ra những sản phẩm mà họ sản
xuất tạo ra sự bất bình đẳng giữa những người kinh doanh với nhau trên thị trường.
Ví dụ: cùng một loại hàng hóa, dịch vụ tổng công ty áp đặt nhiều giá khác nhau đối
với từng loại khách hàng.
Cạnh tranh trong nội bộ tổng công ty bị hạn chế. Được sự bảo hộ của chính
phủ, nhiều tổng công ty hoạt động trì trệ, ỷ lại gây tốn kém, lãng phí cho xã hội. Như
vậy với mục đích chính là nâng cao năng lực cạnh tranh của các tổng công ty đã
không thực hiện được, mà việc thành lập các tổng công ty này đã ảnh hưởng không
tốt, thậm trí là cản trở cạnh tranh trê thị trường. 12 CHƯƠNG 3
Các giải pháp duy trì cạnh tranh và chống độc quyền
3.1 Nguyên nhân của những tồn tại trong cạnh tranh và chống độc quyền ở Việt Nam
Từ thực trạng cho thấy cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam còn có nhiều tồn tại, nguyên nhân của các tồn tại đó là do:
Một là, hệ thống những quy định pháp luật điều chỉnh các quan hệ liên quan
đến cạnh trạnh và độc quyền chưa hoàn chỉnh, ý thức chấp hành pháp luật của mọi
người và của các doanh nghiệp chưa nghiêm minh, nên những hành vi cạnh tranh
không hợp thức còn tồn tại khá phổ biến.
Hai là, quan điểm về vai trò của cạnh tranh và độc quyền chưa nhất quán nên
nội dung một số quy định pháp lý liên quan đến môi trường cạnh tranh còn mâu thuẫn với nhau.
Ba là, thủ tục hành chính chưa được cải thiện, đơn giản hoá kịp thời nên còn
gây nhiều phiền hà cho các nhà đầu tư và cũng tạo ra sự bất bình đẳng trong cạnh
tranh, làm tăng chi phí giao dịch, giảm tính hấp dẫn của môi trường đầu tư ở trong
nước so với các nước khác.
Bốn là, hệ thống thông tin còn yếu kém, chưa kịp thời cân xứng thiếu minh
bạch đã gây ra sự bất bình đẳng trong các cơ hội kinh doanh, ảnh hưởng không tốt
đến môi trường cạnh tranh.
Năm là, quá trình cải cách hệ thống các doanh nghiệp Nhà nước diễn ra còn
chậm. Còn nhiều doanh nghiệp Nhà nước không có hiệu quả nhưng vẫn duy trì, bảo hộ,...
3.2 Biện pháp duy trì cạnh tranh, kiểm soát độc quyền
Trong thời gian tới trước yêu cầu duy trì phát triển kinh tế với nhịp độ cao và
của quá trình hội nhập thì việc cải thiện môi trường cạnh tranh là yêu cầu cấp bách để 13
tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh của mình, thực hiện
quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện tự do hoá thương mại và hội
nhập kinh tế thế giới. Để duy trì cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát độc quyền chúng
ta cần phải thực hiện một số biện pháp sau:
Thứ nhất: tiếp tục đổi mới nhận thức về cạnh tranh, phải thống nhất quan điểm
đánh giá vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế. Phải coi cạnh tranh trong nền kinh
tế pháp luật hợp thức là động lực của sự phát triển và nâng cao hiệu quả kinh doanh
của các doanh nghiệp. Xác định một cách rõ ràng và hợp lý vai trò của Nhà nước
cũng như vai trò chủ đạo của các doanh nghiệp Nhà nước trong nền kinh tế, hạn chế
bớt những doanh nghiệp Nhà nước độc quyền kinh doanh. Thúc đẩy nhanh quá trình
cải cách doanh nghiệp Nhà nước, đẩy nhanh quá trình cải cách doanh nghiệp Nhà
nước. Độc quyền của các doanh nghiệp Nhà nước cần phải được giảm dần, các rào
cản đối với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế cần được tháo gỡ dần
nhằm giảm giá thành sản xuất, tăng năng lực cạnh tranh chung của toàn bộ nền kinh
tế, tăng tính hấp dẫn đối với đầu tư nước ngoài, đồng thời giảm gánh nặng cho ngân sách quốc gia.
Thứ hai: cải tổ pháp luật về cạnh tranh để cho cơ chế cạnh tranh được vận hành
một cách trôi chảy, hạn chế những hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên thị
trường. Nới lỏng các điều kiện ra nhập và rút lui khỏi thị trường để khuyến khích các
nhà đầu tư tham gia sản xuất kinh doanh. Như vậy việc hình thành nên khung pháp lý
chung cho các loại hình kinh doanh thuộc các khu vực kinh tế khác nhau là điều cần
thiết. Để thực hiện được những việc như trên thì trong quá trình sửa đổi luật, bổ sung
và ban hành pháp luật có liên quan đến cạnh tranh và độc quyền thì cần có sự phối
hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và chính quyền địa phương với sự tham gia của các
doanh nghiệp, các chuyên gia nghiên cứu kinh tế và người tiêu dùng. Việc tham gia
đồng bộ giữa các bên khi ban hành sửa đổi luật sẽ đưa ra được các quy định phù hợp
với tình hình thực tế về cạnh tranh và độc quyền hơn.
Thứ ba: xây dựng một cơ quan chuyên trách theo dõi, giám sát các hành vi liên
quan đến cạnh tranh và độc quyền. Rà soát lại và hạn chế bớt số lượng các lĩnh vực
độc quyền, kiểm soát giám sát độc quyền chặt chẽ hơn. Nhà nước cần giám sát chặt 14
chẽ hơn các hành vi lạm dụng của các doanh nghiệp lớn. Cần phải đổi mới chế độ
chứng từ, kế toán kiểm toán để tạo điều kiện thuận lợi cho công tác giám sát tài chính của các doanh nghiệp.
Thứ tư: cải thiện môi trường thông tin và pháp luật theo hướng minh bạch và
kịp thời hơn, đồng thời nhanh chóng cải cách thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện
thuận lợi cho các doanh nghiệp tham gia cạnh tranh.
Thứ năm: cơ cấu lại và kiểm soát độc quyền kể cả độc quyền tự nhiên. Cần xoá
bỏ độc quyền trong kinh doanh, chỉ duy trì độc quyền ở một số ngành quan trọng
phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế như: sản xuất và truyền tải điện năng, khai
thác dầu khí, bưu chính viễn thông, xây dựng cơ sở hạ tầng… kiểm soát chặt chẽ các
doanh nghiệp độc quyền thuộc Nhà nước.
Thứ sáu: Nhà nước cần phải có luật cạnh tranh với mục đích đảm bảo và duy
trì môi trường cạnh tranh. Nội dung luật cạnh tranh cần được thường xuyên nghiên
cứu, thay đổi cho phù hợp với những biến động của môi trường cạnh tranh trong
nước cũng như những yếu tố liên quan đến nước ngoài.
Thứ bảy: cần thành lập các hiệp hội người tiêu dùng với những hoạt động chủ
yếu là cung cấp thông tin phục vụ người tiêu dùng và kịp thời phát hiện những hành
vi cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường. Các hiệp hội này sẽ là đối trọng của
các doanh nghiệp khống chế thị trường. Kinh nghiệm các nước cho thấy hoạt động
bảo vệ lợi ích người tiêu dùng hỗ trợ rất tốt cho việc duy trì tốt môi trường cạnh tranh
lành mạnh. Bảo vệ lợi ích người tiêu dùng và cạnh tranh là 2 vấn đề liên quan mật thiết đến nhau.
Về phía các doanh nghiệp
Cần tuân thủ các quy định của pháp luật về kinh doanh nói chung, các chính
sách về cạnh tranh. Trong xu thế mới, việc tuân thủ pháp luật, cạnh tranh lành
mạnh, đây cũng là một cách để xây dựng thương hiệu trên thị trường. Đẩy mạnh
quan tâm, xúc tiến việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp
theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ về các nội dung thuộc chỉ dẫn hàng hóa.
Mặt khác, tự xây dựng cho mình một chiến lược cạnh tranh chuyên nghiệp và dài
hạn như xây dựng và quảng bá thương hiệu; xây dựng những kênh phân phối mới, 15
các sản phẩm mới; khai thác lợi thế cạnh tranh của riêng mình.
Về phía người tiêu dùng
Người tiêu dùng cần có cái nhìn đúng đắn và chính xác về hàng hóa, sản
phẩm mình sử dụng. Tuyệt đối không sử dụng và loại ra danh sách tiêu dùng của
mình những sản phẩm hàng hóa kém chất lượng, vi phạm pháp luật, có dấu hiệu
cạnh trạnh không lành mạnh. Nếu phát hiện những sản phẩm, hàng hóa là sản
phẩm của hành vi cạnh tranh không có thể lên án và vận động người tiêu dùng
khác không sử dụng, tạo sức ép cho doanh nghiệp vi phạm, từ đó đẩy lùi các hành
vi cạnh tranh không lành lạnh. Tuy nhiên, để thực hiện đồng bộ các giải pháp trên
cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, doanh nghiệp cũng như sự
quan tâm, đóng góp của người tiêu dùng, từ đó tạo một cơ chế vững chắc hạn chế
tối đa các hành vi cạnh tranh không trên thị trường. 16 KẾT LUẬN
Cạnh tranh là một quy luật, là một phần của nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh
cũng có mặt trái của nó, cạnh tranh thường dẫn đến độc quyền, và nó được đánh dấu
bằng sự phá sản của một bên tham gia cạnh tranh, gây ra thắt nghiệp, tạo gánh nặng
cho xã hội. Tuy nhiên xét trong một quá trình lâu dài và dựa vào toàn bộ lợi ích của
xã hội thì cạnh tranh là động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội. Cạnh tranh giữa các
doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế với nhau sẽ làm nguồn lực của xã hội được phân bố
và sử dụng có hiệu quả hơn. Những mặt trái do cạnh tranh đem lại là điều không đáng
ngại nếu như chúng ta có một chính sách cạnh tranh và độc quyền hợp lý.
Thực trạng hiện nay tại Việt Nam cho thấy môi trường cạnh tranh và kiểm soát
độc quyền ở nước ta còn nhiều hạn chế, còn nhiều tồn tại cần được loại bỏ. Chúng ta
còn nhiều việc phải làm để có một môi trường cạnh tranh lành mạnh, trước hết phải
có chính sách cạnh tranh hợp lý, cần phải có pháp luật về cạnh tranh để hướng dẫn
các doanh nghiệp khi tham gia cạnh tranh, làm cho cạnh tranh được thể hiện đúng với
nghĩa của nó là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.
Qua đó ta thấy được cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường là một con dao hai
lưỡi, nó có là động lực cho sự phát triển kinh tế hay không còn tùy thuộc vào sự vận
dụng quy luật này ở mỗi nước. Nếu có chính sách cạnh tranh hợp lý thì nước đó sẽ
được lợi nhiều hơn do cạnh tranh mang lại, bằng không nó sẽ như một cỗ mãy nghiền
nát nền kinh tế Việt Nam. Là nước áp dụng quy luật cạnh tranh muộn nên Việt Nam
có được nhiều kinh nghiệm của những nước đi trước, từ đó hy vọng rằng Việt Nam
chính là mảnh đất màu mỡ cho cạnh tranh phát huy hết ưu điểm, tiềm năng của nó. 17
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ giáo dục và đào tạo (2019), "Giáo trình Kinh tế chính trị Mác-Lênin", NXB giáo dục.
2. Tài liệu học tập Kinh tế chính trị Mác-Lênin.
3. Các vấn đề pháp lý và thể chế chính sách cạnh tranh và kiểm soát độc quyền kinh
doanh của “Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương”.
4. Tạp chí kinh tế và phát triển. 5. Tạp chí thương mại. 6.
https://tapchitaichinh.vn/tai-chinh-kinh-doanh/giai-phap-han-che-canh-tranh-
khong-lanh-manh-trong-nen-kinh-te-thi-truong-314680.html 18