Tìm hiểu và trình bày nội dung quyền con người trong hiến pháp năm 2013 | Bài thu hoạch Pháp luật đại cương

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA QUAN HỆ QUỐC TẾ BÀI THU HOẠCH Họ và tên:
Nguyễn Thị Thanh Huyền Mã sinh viên: 2356140019 Khoa: Quan hệ quốc tế Môn học:
Pháp luật đại cương Lớp TC: NP51001_K43_4 Đề tài:
Tìm hiểu và trình bày nội dung quyền con
người trong hiến pháp năm 2013
1. Khái quát chung về Luật Hiến pháp Việt Nam
Trong mỗi một quốc gia, Hiến pháp được xem là ngành luật cơ bản và chủ
đạo nhất của hệ thống pháp luật bởi nó điều chỉnh những quan hệ xã hội cơ bản
nhất, quan trọng nhất; đồng thời cũng là cơ sở nguyên tắc, quy định để hình thành
nên các ngành luật khác. Tại hệ thống pháp luật Việt Nam, Hiến pháp giữ vai trò
chủ đạo đối với toàn bộ hệ thống pháp luật Việt Nam. Vì vậy có thể khái quát được
rằng Luật Hiến pháp Việt Nam chính “là một ngành luật trong hệ thống pháp luật
Việt Nam, gồm tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội
cơ bản về tổ chức quyền lực nhà nước, về chế độ chính trị, chính sách kinh tế, văn
hoá – xã hội, quốc phòng và an ninh, đối ngoại, quan hệ quốc tế, chế độ bầu cử,
quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân, tổ chức và hoạt động của bộ
máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (Trường Đại học Kiểm sát
Hà Nội, PGS.TS. Vũ Thị Hồng Vân – Chủ biên, Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, tr9.)
Liên quan đến Luật Hiến pháp Việt Nam nói chung có một số vấn đề khái quát như sau:
Thứ nhất, về đối tượng điều chỉnh.
Đối tượng điều chỉnh của Luật Hiến pháp Việt Nam là các quan hệ xã hội
liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội và nhà nước, từ đó tạo thành nền
tảng của chế độ xã hội và nhà nước, có liên quan đến việc thực hiện quyền lực nhà
nước như mối quan hệ giữa nhà nước với công dân, xã hội với nhà nước. Theo đó,
những quan hệ được điều chỉnh bao gồm:
(1) Trong lĩnh vực chính trị, Luật Hiến pháp điều chỉnh các quan hệ xã hội
giữa các chủ thể: Đảng Cộng sản Việt Nam với Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ
nghĩa Việt Nam; Nhà nước với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị -
xã hội, các tổ chức xã hội; Đảng, Nhân dân, Nhà nước; Nhà nước, cơ quan nhà
nước với con người, với công dân trong việc thực hiện và đảm bảo quyền con
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
(2) Trong lĩnh vực về tổ chức và hoạt động nhà nước, Luật Hiến pháp điều
chỉnh các quan hệ giữa các cơ quan nhà nước trong việc phân công, phối hợp và
kiểm soát lẫn nhau trong việc thực hiện quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền
tư pháp; Quan hệ giữa các cơ qua nhà nước với nhau; giữa nhà nước với những
người làm việc trong bộ máy nhà nước.
(3) Trong lĩnh vực quan hệ giữa Nhà nước với cá nhân: Luật Hiến pháp điều
chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến việc xác định địa vị pháp lý cơ bản của cá
nhân về quyền con người, quyền công dân và các nghĩa vụ cần thiết đối với nhà nước.
(4) Trong lĩnh vực khác như kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa học, giáo dục,
công nghệ , ... nhà nước định hướng phát triển các quan hệ xã hội này theo các mục
tiêu mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã đặt ra trong từng giai đoạn lịch sử.
(5) “Cuối cùng là trong quan hệ Nhà nước Việt Nam với các quốc gia khác
và cộng đồng quốc tế khu vực, thế giới.” (Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội,
PGS.TS. Vũ Thị Hồng Vân – Chủ biên, Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, tr1)
Thứ hai, về phương pháp điều chỉnh.
Phương pháp điều chỉnh của Luật Hiến pháp cũng đa dạng như đối tượng
điều chỉnh của ngành luật này. Thứ nhất, Luật Hiến pháp điều chỉnh các quan hệ xã
hội thông qua phương pháp điều chỉnh là bắt buộc – quyền uy. Theo đó, các chủ
thể tham gia vào quan hệ pháp luật liên quan đến tổ chức quyền lực nhà nước
không bình đẳng về quyền lợi và trách nhiệm, nhất là đối với hai phái chủ thể Nhà
nước và Nhân dân. Các quy phạm trong Luật Hiến pháp bắt buộc chủ thể được
điều chỉnh bởi Luật Hiến pháp phải thực hiện hành vi nhất định nào đó.
Ngoài ra, Luật Hiến pháp còn điều chỉnh theo phương pháp cho phép – công
nhận đối với các quan hệ mang tính chất quyền lực nhà nước mà các chủ thể chịu
sự ràng buộc của pháp luật, hay phải chấp hành, không có sự lựa chọn nào khác
với quyền lực nhà nước, hoặc được nhà nước công nhận, pháp luật ghi nhận quyền và lợi ích hợp pháp.
Thứ ba, về luật của Luật Hiến pháp.
Luật Hiến pháp Việt Nam có các loại nguồn chính như sau:
(1) Hiến pháp – đây là nguồn cơ bản của Luật Hiến pháp Việt Nam.
Những nội dung chính yếu, bao quát nhất của Luật Hiến pháp Việt Nam đều
được thể hiện trong Hiến pháp của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây
cũng là nguồn chính yếu, nguồn gốc của các quy định pháp luật, của các nguồn luật khác về sau.
(2) Các luật cụ thể hoá Hiến pháp.
Đúng như tên gọi của nguồn luật này, các luật này hình thành từ việc thể chế
hoá các quy định của Hiến pháp về những vấn đề nhất định, có thể kể đến như:
Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức Toà án nhân dân,...
(3) Các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật có liên quan.
Một lần nữa, cần khẳng định rằng, Luật Hiến pháp là ngành luật cơ bản,
giữa vị trí chủ đạo trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Hiến pháp Việt Nam nói
riêng và Luật Hiến pháp Việt Nam nói chung chính là nền móng pháp lý cơ bản,
nền rảng pháp lý cho những ngành luật quốc gia khác.
2. Khái quát chung về quyền cơ bản của con người
2.1. Khái niệm quyền con người
Mặc dù các quốc gia trên thế giới đã có sự thừa nhận về quyền con người và
được Liên hợp quốc thể hiện qua Tuyên ngôn thế giới về quyền con người năm
1948. Tuy nhiên cho đến hiện nay vẫn chưa có một khái niệm toàn diện, được sử
dụng và hiểu thống nhất. Mặc dù đã có nhiều khái niệm được đưa ra, tuy nhiên xét
về bản chất đều hiểu quyền con người chính là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên,
vốn có của con người được pháp luật ghi nhận và bảo vệ. Hay nói cách khác có thể định nghĩa:
“Quyền con người là tổng hợp những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và
khách quan của con người được công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm trong
pháp luật quốc gia và các thoả thuận pháp lý quốc tế.”
Có thể nói, khái niệm nêu trên đang nhìn nhận quyền con người đồng thời
trên cả hai quan điểm, đó là các quyền tự nhiên và quyền pháp lý.
2.2. Đặc điểm của quyền con người
Quyền con người có một số đặc điểm như sau:
Một là, tính phổ biến.
Quyền con người là quyền gắn với lợi ích tự nhiên, bẩm sinh, gắn với bản
chất con người, do vậy bất cứ con người ở bất cứ nơi đâu đều có quyền này.
Hai là, tính đặc thù.
Mặc dù phổ biến, tuy nhiên quyền con người cũng bị ảnh hưởng bởi những
đặc trưng, bản sắc riêng, phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế-xã hội, truyền
thống văn hoá, lịch sử ở từng quốc gia, từng khu vực lãnh thổ riêng biệt. Theo đó,
với tính chất đặt thù về quyền con người, các quốc gia có quyền đưa ra những quy
định pháp luật phù hợp nhất định với đặc trưng vùng miền của mình, tuy nhiên
phải đảm bảo không trái với các chuẩn mực quốc tế tại các điều ước quốc tế về
nhân quyền đã được ghi nhận.
Ba là, tính giai cấp.
Tính gia cấp không thể hiện trong nội dung của các quyền và được thể hiện
trong việc thực thi quyền con người. Theo đó, với tư cách là chế định pháp lý,
quyền con người gắn liền với nhà nước và pháp luật, hai hiện tượng mang tính giai cấp sâu sắc.
2.3. Phân loại quyền con người
Quyền con người có thể được phân chia thành từng nhóm theo những tiêu
chí khác nhau. Tuy nhiên, dưới góc độ pháp lý có thể chia quyền con người thành hai nhóm chính như sau:
Một là nhóm các quyền dân sự, chính trị. Trong nhóm quyền này có thể kể
đến một số quyền tiêu biểu như: Quyền sống; Quyền không bị phân biệt đối xử;
Quyền được thừa nhận và bình đẳng trước pháp luật; Quyền tự do đi lại, cư trú;
Quyền tự do ý kiến và biểu đạt; Quyền kết hôn, lập gia đình và bình đẳng trong hôn nhân; ...
Hai là nhóm các quyền kinh tế, xã hội và văn hoá. Một số quyền tiêu biểu
thuốc nhóm quyền này có thể nhắc đến như: Quyền được giáo dục; Quyền làm việc
và hưởng thù lao công bằng, hợp lý; Quyền về sức khoẻ; Quyền được tham gia và
đời sống văn hoá và được hưởng các thành tựu khoa học; ...
Việc phân loại quyền này cũng phù hợp với những văn kiện pháp lý quan
trọng về quyền con người đã được Liên hợp quốc ban hành là: Tuyên ngôn thế giới
về quyền con người năm 1948; Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị
năm 1966 và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hoá năm 1966.
3. Các quyền cơ bản của con người trong Hiến pháp 2013
3.1. Quyền con người trong các bản Hiến pháp Việt Nam
Theo dòng lịch sử phát triển của Luật Hiến pháp Việt Nam, chúng ta đã trải
qua tất cả 5 Hiến pháp: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm
1980, Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013 (Hiến pháp hiện hành của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo đó ngay từ bản Hiến pháp đầu
tiên vào năm 1946 cho đến nay, những vấn đề về quyền con người đã được nhà
nước ta sớm quan tâm và có những ghi nhận cụ thể áp dụng. Cụ thể được thể hiện
qua các bản Hiến pháp như sau:
Tại Hiến pháp năm 1946, nước ta đã ghi nhận những quy định tiến bộ về
quyền con người dưới hình thức quyền công dân mà tới tận năm 1948 mới được
Liên hợp quốc ghi nhận tại Tuyên ngôn thế giới về quyền con người. Mặc dù
những quyền này vẫn còn khá chung chung tuy nhiên đã thể hiện khá đầy đủ nội
dung quyền con người dưới các góc độ: chính trị, kinh tế, xã hội; tín ngưỡng; học
tập; bình đẳng nam nữ; tự do ngôn luận;....
Vẫn tiếp tục duy trì và phát huy những giá trị tốt đẹp của Hiến pháp 1946,
Hiến pháp 1959 và Hiến pháp 1980 đã hoàn thiện hơn những quy định về quyền
con người trên cơ sở “quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.
Cũng từ đây, các quyền con người mới đã được ghi nhận: quyền bất khả xâm phạm
về thân thể; Quyền nghỉ ngơi; Quyền tự do nghiên cứu khoa học, sáng tác văn học,
nghệ thuộc; Quyền của phụ nữ; ...
Tuy nhiên phải đến Hiến pháp 1992, khái niệm “quyền con người” mới thực
sự được đề cập tới. Cụ thể Điều 50 Hiến pháp 1992 quy định: “Ở nước Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn
hoá và xã hội được tôn trọng, thể hiện ở các quyền công dân và được quy định
trong Hiến pháp và luật”. Mặc dù đã được đề cập tới tuy nhiên chế định về quyền
con người chưa thực sự được ghi nhận một cách độc lập, riêng biệt mà theo đó vẫn
thể hiện trong “quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”. Cuối cùng, đến Hiến
pháp 2013 cũng là Hiến pháp hiện hành của nước ta, quyền con người đã được ghi
nhận một cách đầy đủ, riêng biệt bên cạnh quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
Với sự thay đổi này đã ghi nhận sự chuyển biến nhất định trong tư duy, quan điểm
của Đảng và Nhà nước ta với nhân tố con người, đề cao con người là chủ thể tối
cao của quyền lập hiến.
3.2. Các nguyên tắc cơ bản về quyền con người theo Hiến pháp 2013
Quyền con người ghi nhận tại Hiến pháp 2013 dựa trên những nguyên tắc cơ
bản, được xem là những tư tưởng chỉ đạo đúng đắn, khách quan và khoa học. Theo
đó, đây cũng chính là những cơ sở nền móng, là kim chỉ nam để xác định và xây
dựng nội dung về quyền con người. Các nguyên tắc cơ bản này được xác định dựa
trên những quy định trong Hiến pháp 2013, cụ thể bao gồm:
(1) Nguyên tắc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người về
chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội theo Hiến pháp và pháp luật. (Quốc hội
(2013), Khoản 1 Điều 14 Hiến pháp)
Đây là nguyên tắc thể hiện quan điểm của Đảng, Nhà nước cơ bản nhất, đặc
biệt quan trọng về quyền con người. Theo đó, nguyên tắc này được ghi nhận cụ thể
tại Điều 14 Hiến pháp 2013, thể hiện sự nhận thức đúng đắn về bản chất của quyền
con người là quyền tự nhiên, quyền vốn có của con người từ khi sinh ra; không
phải quyền được Nhà nước trao cho. Nhà nước ở đây tồn tại với vai trò là chủ thể
công nhận, tôn trọng, bảo đảm cho quyền con người không bị xâm hại và được
thực hiện một cách hoàn thiện nhất.
(2) Quyền con người chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong
trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội,
đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng. (Quốc hội (2013), Khoản 2 Điều 14 Hiến pháp)
Mặc dù Hiến pháp 2013 thừa nhận quyền con người là tự nhiên, khách quan
và vốn có, nhưng để đảm bảo quyền con người không xâm phạm quốc phòng, an
ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng thì cần
có những hạn chế nhất định. Tuy nhiên, việc đưa ra nguyên tắc này vừa thể đặt ra
giới hạn hạn chế đối với quyền con người nhằm bảo đảm các lý do khác nêu trên,
đồng thời giúp khắc phục sự tùy tiện trong việc xác định hạn chế quyền con người
của các chủ thể, cơ quan nhà nước.
(3) Quyền con người không tách rời nghĩa vụ. (Khoản 1 Điều 15 Hiến pháp 2013)
Con người trong mối quan hệ với Nhà nước chính là công dân. Khoản 1
Điều 15 Hiến pháp 2013 quy định “Quyền công dân không tách rời nghĩa vụ công
dân”, đồng nghĩa với việc khẳng định quyền và nghĩa vụ là hai mặt của quyền công
dân. Theo đó, công dân không chỉ có những quyền lợi hợp pháp của mình về quyền
con người mà còn phải có nghĩa vụ thực hiện nghiêm chỉnh các quy định của pháp
luật đảm bảo “tôn trọng quyền của người khác”. (Quốc hội (2013), Khoản 2 Điều 15 Hiến pháp).
(4) Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. ( Khoản 1 Điều 16 Hiến pháp 2013)
Nguyên tắc này được ghi nhận tại Điều 16 Hiến pháp 2013 như sau: “1.
Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật; 2. Không ai bị phân biệt đối xử trong
đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội”. Theo đó, với quan điểm được
ghi nhận tại nguyên tắc này đã góp phần ghi nhận, hướng tới một xã hội dân chủ,
công bằng, văn minh và đảm bảo tinh thần thượng tôn pháp luật.
(5) Quyền con người không được xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, quyền
và lợi ích hợp pháp của người khác. (Khoản 4 Điều 15 Hiến pháp 2013)
Nội dung nguyên tắc này được ghi nhận tại khoản 4 Điều 15 Hiến pháp
2013. Theo đó dựa trên tinh thần của nguyên tắc số (2), nguyên tắc này được đưa
ra như một lần nữa khẳng định rõ hơn rằng, bên cạnh tính tự nhiên sinh ra, tự nhiên
vốn có thì quyền con người cũng cần phải nằm trong một giới hạn nhất định. Điều
này xuất phát từ lý do con người không phải là một cá thể đơn độc trong xã hội
chính vì vậy, mỗi hành động, suy nghĩ của cá nhân này đều có thể tác động, ảnh
hưởng đến cá nhân hoặc chủ thể khác. Do đó để đảm bảo quyền con người được
tôn trọng gắn liền trong mối quan hệ với quốc gia, dân tộc và các chủ thể khác thì
cần đặt ra những giới hạn nhất định như đã được đưa ra tại các nguyên tắc này.
3.3. Nội dung quyền con người theo Hiến pháp 2013
Dựa trên những nguyên tắc về quyền con người đã được phân tích ở mục 3.2
nêu trên, Hiến pháp 2013 đã ghi nhận một cách cụ thể, rõ ràng về từng quyền con
người riêng biệt thuộc hai nhóm quyền con người nói chung. Chi tiết như sau:
Đối với nhóm các quyền dân sự, chính trị:
Thứ nhất, quyền không bị phân biệt đối xử, được thừa nhận và bình đẳng
trước pháp luật. (Ghi nhận tại Điều 16 Hiến pháp 2013)
Thứ hai, quyền sống, quyền được bảo vệ không bị tra tấn, đối xử hoặc trừng
phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục. (Ghi nhận tại Điều 20 Hiến pháp 2013)
Thứ ba, quyền được coi là vô tội; quyền được xét xử công bằng, công khai;
quyền được bào chữa; quyền được yêu cầu bồi thường. (Ghi nhận tại Điều 31 Hiến pháp 2013)
Thứ tư, quyền được bảo vệ đời tư. (Ghi nhận tại Điều 21 Hiến pháp 2013)
Thứ năm, quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo. (Ghi nhận tại Điều 24 Hiến pháp 2013)
Thứ sáu, quyền kết hôn và lập gia đình, bình đẳng trong hôn nhân. (Ghi
nhận tại Điều 36 Hiến pháp 2013)
Đối với nhóm các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa:
Thứ nhất, quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu thu nhập hợp pháp, quyền
thừa kế. (Ghi nhận tại Điều 16, Điều 32, Điều 33 Hiến pháp 2013)
Thứ hai, quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe. (Ghi nhận tại Điều 38
Hiến pháp 2013)
Thứ ba, quyền được nghiên cứu và hưởng thụ các thành tựu khoa học;
quyền được tham gia vào đời sống văn hóa (Ghi nhận tại Điều 40, Điều 41 Hiến pháp 2013)
4. Sự kế thừa, phát triển trong Hiến pháp năm 2013
Hiến pháp năm 2013 được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 28/11/2013,
là bản Hiến pháp thứ năm trong lịch sử lập hiến Việt Nam (không tính đến hai bản
Hiến pháp năm 1956 và 1967 được ban hành bởi chính quyền Miền Nam trong
thời gian chiến tranh chống Mỹ). Xét tổng quát, so với các bản Hiến pháp trước,
Hiến pháp năm 2013 không phải là bước ngoặt, ghi dấu ấn thể chế (như Hiến pháp
năm 1946, hay 1992), mà chỉ là sự mở rộng, đào sâu những định hướng cải tổ đã
được đề cập trong bản Hiến pháp năm 1992 trước đó. Tuy nhiên, điểm đặc biệt là
Hiến pháp 2013 cho thấy sự chuyển động quay trở lại của những nhận thức và
chính sách đặc biệt quan trọng về nhân quyền mà được xác lập trong Hiến pháp
1946 nhưng đã bị lãng quên, xa rời trong các bản Hiến pháp 1959,1980 và 1992
của Việt Nam (cho dù Hiến pháp năm 1992 đã có nhắc đến thuật ngữ “quyền con
người” tại Điều 50, vẫn đề quyền con người vẫn chưa được quy định rõ ràng trong bản Hiến pháp này).
Một số điểm cho thấy Hiến pháp năm 2013 kế thừa tư tưởng và giá trị nhân
quyền của Hiến pháp năm 1946 đó là:
Trong Hiến pháp năm 2013, chế định “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ
của công dân” được đặt ở vị trí thứ hai (giống Hiến pháp năm 1946). Bên cạnh đó,
Hiến pháp 2013 nêu rõ Nhà nước có nghĩa vụ công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo
đảm các quyền con người, quyền công dân (Điều 3 và 14). Như vậy, so với các
Hiến pháp 1959, 1980, 1992, quan điểm và cách hiến định quyền trong Hiến pháp
năm 2013 đã được thay đổi hẳn từ mô thức nhà nước “quyết định”, “trao" quyền
cho người dân sang mô thức các quyền con người là tự nhiên, vốn có, nhà nước
phải ghi nhận, bảo vệ và đảm bảo thực hiện – tức là giống cách thức xác lập quyền
trong Hiến pháp năm 1946. Sự thay đổi này có ý nghĩa quan trọng nhất, vì tạo ra
các tác động tổng thể, ở tầm vĩ mô với việc tôn trọng, bảo vệ và đảm bảo quyền
nhân quyền. Sự thay đổi này cũng cho thấy về mặt nhận thức các nhà lập hiến Việt
Nam đã quay trở về tư tưởng về quyền tự nhiên trong Hiến pháp năm 1946, sau
một thời kì bị ảnh hưởng bởi tư tưởng về quyền pháp lý.
Tương tự Hiến pháp năm 1946, thành phần các quyền hiến định trong Hiến
pháp năm 2013 cũng bao gồm các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá,
đồng thời vẫn ghi nhận quyền tỵ nạn của người nước ngoài và quyền của các nhóm
dễ bị tổn thương như phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, dân tộc thiểu số...
Ngoài những điểm kế thừa Hiến pháp năm 1946 đã nêu trên, Hiến pháp năm
2013 còn có những quy định mà có thể coi là sự phát triển so với Hiến pháp năm 1946, tiêu biểu như sau:
So với Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 2013 sử dụng hai thuật ngữ
“quyền con người” và “quyền công dân” để chỉ các quyền/ tự do được hiến định tại
Chương II. Điều này cho phép ghi nhận và đảm bảo các quyền con người một cách
cụ thể và chính xác hơn, phù hợp với các tiêu chuẩn của luật quốc tế.
Ngoài nghĩa vụ bảo đảm như trong Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm
2013 còn ghi nhận cả nghĩa vụ “tôn trọng” và “bảo vệ” các quyền con người. Điều
này phù hợp với các nghĩa vụ của quốc gia theo luật nhân quyền quốc tế và giúp
tăng cường trách nhiệm của nhà nước trong lĩnh vực này.
Hiến pháp năm 2013 lần đầu tiên quy định “nguyên tắc giới hạn quyền”
(Khoản 2 Điều 14 năm 2013) – một số nguyên tắc phù hợp với luật nhân quyền
quốc tế. Mặc dù quy định này vẫn còn hạn chế là chưa xác định những quyền tuyệt
đối không thể bị giới hạn hay tước bỏ, dẫn đến nguy cơ những quyền này có thể bị
vi phạm nhân danh (Khoản 2 Điều 14 năm 2013); song quy định nguyên tắc giới
hạn quyền cũng có tác dụng hạn chế sự tuỳ tiện của các cơ quan nhà nước trong
các vấn đề nhân quyền.
So với Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 2013 đã ghi nhận nhiều quyền
mới, bao gồm: “quyền của công dân không thể bị trục xuất, giao nộp cho nhà
nước khác” (Khoản 2 Điều 17 năm 2013), quyền sống; quyền bất khả xâm phạm
về thân thể; quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác; quyền riêng tư;
quyền bảo vệ danh dự, uy tín; quyền khiếu nại, tố cáo; quyền có nơi ở hợp pháp;
quyền tự do báo chí, tiếp cận thông tin, biểu tình; quyền biểu quyết trong trưng cầu
ý dân; quyền xét xử kịp thời, công bằng; quyền không bị kết án hai lần vì một tội
phạm; quyền được bồi thường và phục hồi danh dự khi bị oan sai trong tố tụng;
quyền tự do kinh doanh; quyền được đảm bảo an sinh xã hội; quyền về việc làm;
quyền kết hôn, ly hôn; quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ; quyền xác định dân
tộc của mình, sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, lựa chọn ngôn ngữ giao tiếp; quyền được
sống trong môi trường trong lành;... Những sự sửa đổi, bổ sung đó làm cho chế
định này của Hiến pháp năm 2013 phù hợp hơn với nội dung của các điều ước
nhân quyền quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Hiến pháp năm 2013 quy định một nhiệm vụ quan trọng cho Toà án, đó là
“bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân” (Khoản 2 Điều 10
năm 2013) – quy định cho thấy ý tưởng của các nhà lập hiến muốn thúc đẩy quá
trình cải tổ hệ thống toà án, từ vị trí là công cụ tư pháp bảo vệ chế độ sang vị trí là
công cụ tư pháp bảo vệ chế độ sang vị trí là thiết chế bảo vệ công lý trong nhà
nước pháp quyền. Viện kiểm sát là một thể chế hoàn toàn mới nếu so với Hiến
pháp năm 1946. Cơ quan này có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm soát
hoạt động tư pháp; với nhiệm vụ “bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân”, “bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân”,
“bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”,
“góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”
(Khoản 3 Điều 107 năm 2013).
Ở góc độ rộng hơn, Hiến pháp năm 2013 cho thấy sự tái khẳng định và phát
triển tư tưởng về chủ quyền của nhân dân với Hiến pháp (đã được nêu trong Hiến
pháp năm 1946) thông qua việc xác định: “...Nhân dân Việt Nam xây dựng, thi
hành và bảo vệ Hiến pháp này...” (Lời nói đầu). Lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến,
cụm từ “Nhân dân” đều được viết hoa – điều được lý giải là để “thể hiện sự tôn
trọng và đề cao vai trò của Nhân dân với tư cách là chủ thể duy nhất của toàn bộ
quyền lực nhà nước”. Hiến pháp cũng đã làm rõ và mở rộng hơn các phương thức
thực hiện các quyền dân chủ của nhân dân, đặc biệt là tạo cơ sở để thúc đẩy các
hình thức dân chủ trực tiếp (như trưng cầu ý dân), bằng việc quy định : “Nhân dân
thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông
Quốc hội. Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước”
(Điều 6 Hiến pháp năm 2013). Một thiết chế hiến định hoàn toàn mới – Hội đồng
bầu cử quốc gia – đã được Hiến pháp năm 2013 quy định, nhằm tăng cường, hoàn
thiện các hình thức dân chủ trực tiếp của nhân dân (bầu cử). Đây là những yếu tố
thuận lợi với việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền. 5. Kết luận
Có thể khẳng định Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện sự kế thừa và phát triển
những tư tưởng nguyên tắc cơ bản về quyền con người, quyền công dân trong Hiến
pháp năm 1946. Những kế thừa phát triển đó tạo lập cách gắn bó chặt chẽ hơn với
nhận thức chung của nhân loại và các tiêu chuẩn của luật nhân quyền quốc tế. Theo
cách đó, Hiến pháp năm 2013 đã đánh dấu một bước tiến lớn trong vấn đề nhân
quyền so với các bản Hiến pháp năm 1959, 1980, và 1992. Nó cho thấy sự nỗ lực
của các nhà lập hiến trong việc hoàn thiện khuôn khổ hiến định để đảm bảo tốt hơn
các quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam trong thời gian tới. Hiến pháp
năm 2013 ra đời đã tạo một nền tảng pháp lý vững chắc cho việc thực hiện quyền
con người, quyền công dân trên thực tế. Những điểm mới được quy định trong
Hiến pháp về quyền con người là sự tổng kết, chắt lọc từ thực tiễn gần 30 năm đổi
mới, thực hiện những cam kết quốc tế và xuất phát từ đòi hỏi thực tiễn của cuộc
sống. Đây sẽ là cơ sở pháp lý để sửa đổi, bổ sung, ban hành mới những quy định
của luật để hiện thực hóa quyền con người.
Qua những phân tích trên có thể thấy Luật Hiến pháp Việt Nam nói chung và
đặc biệt là với Hiến pháp 2013 của Việt Nam nói riêng đã có những công nhận về
quyền con người. Theo tinh thần của Hiến pháp 2013, quyền con người được xem
là quyền tự nhiên, vốn có một cách khách quan của con người kể từ khi sinh ra và
Nhà nước chỉ là chủ thể giúp ghi nhận một cách cụ thể những quyền này vào hệ
thống pháp luật, nhằm đảm bảo hơn việc tuân thủ bảo vệ quyền con người trong xã
hội. Chính bởi vậy, những nguyên tắc hay nội dung về quyền con người được ghi
nhận tại Hiến pháp 2013 đã bao quát được hầu hết mọi khía cạnh của quyền con
người trong các mối quan hệ xã hội phát sinh. Hơn hết, Hiến pháp 2013 cũng chính
là nguồn luật cơ bản, là tiền đề lý luận, định hướng về quyền con người cho những
văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành khác. Bởi những lẽ đó, thật không sai
khi khẳng định rằng: “Hiến pháp chính là đạo luật bảo vệ các quyền cơ bản của con người”.
6. Tài liệu tham khảo
1. Quốc hội (2013), Hiến pháp.
2. Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, PGS.TS. Vũ Thị Hồng Vân – Chủ biên,
Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam.
3. Nhà giáo ưu tú, PGS.TS. Chu Hồng Thanh, Quyền con người trong Hiến pháp năm 2013.
4. Lê Minh Trường (2021), Quyền con người là gì? Đặc điểm, phân loại các quyền con người.
5. Tạp chí Khoa học : Luật học, Tập 33, Số 2 (2017) 33-40