Tổng hợp ghi chú hay | Môi trường và phát triển | Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố HCM

lOMoAR cPSD| 41487872
TỔNG QUAN VỀ MÔI TRƯỜNG
Khái niệm: Chức năng hệ thống môi trường
- “MT bao gồm các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo quan hệ mật thiết với
nhau, bao quanh con người, có a/h đến đời sống, kt, xh, sự tồn tại, pt của con
ng, sinh vật và tự nhiên”(2020).
- Thành phần mt: “ Là yếu tố vật chất tạo thành mt gồm đất, nc, không khí, âm
thanh, ánh sáng, sinh vật và các hình thái vật chất khác”
- Phân loại mt: theo chức năng, theo vt địa lí, theo khu vực dân cư sinh sống.
- Chức năng mt: cung cấp không gian sống, chứa đựng và cung cấp tài nguyên, chứa
đựng chất thải + đồng hóa và xử lí chất thải, lưu trữ và cung cấp thông 琀椀n. - Khoa học mt:
+ Là một lĩnh vực nghiên cứu liên ngành, đa ngành.
+ Bao gồm: hóa học, sinh học, tâm lý học, kinh tế học, xã hội học, chính trị học, đạo đức học,…
Các hướng 琀椀ếp cận và nghiên
cứu mt - Tiếp cận giáo dục học (gd mt) + Giáo dục ý thức + Nhận thức + Kiến thức + Kỹ năng
- Tiếp cận công nghệ học: Coog nghệ là nguyên nhân gây ô nhiễm => xử lí ô
nhiễm từ trong lòng công nghệ. - Tiếp cận kinh tế
+ Nguyên nhân ô nhiễm mt từ kinh tế
+ Dùng biện pháp kinh tế như một chế tài
+ Biến rác thải thành một nguồn đầu tư
phát - Tiếp cận độc học(hóa học)
+ Xem xét ô nhiễm môi trường từ những rủi ro của các sản phẩm hóa học và
tác động đến con ng, sinh vật + Xử lí ô nhiễm
- Tiếp cận y tế học(bệnh học mt)
+ Chất gây ô nhiễm như một mầm gây bệnh
+ Chống ô nhiễm đc nhìn từ góc độ sức
khỏe - Tiếp cận sinh học
+ Suy giảm hệ gien, giảm đa dạng sinh học + Bảo tồn thiên nhiên
- Tiếp cận sinh thái học khuyết nhân
văn + Con ng là “ông chủ” của hệ sinh
thái + Có thể “cải tạo” thiên nhiên
- Tiếp cận sinh thái học nhân văn lOMoAR cPSD| 41487872
+ Một yếu tố của môi trường.
+ Tương tác với môi trường. Hoạt động bv mt:
- Là hđ giữ gìn, phòng ngừa và hạn chế các tác động xấu đến mt.
- Ứng phó sự cố mt, khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện, phục hồi mt.
- Khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ mt trong lành Ô nhiễm mt là gì:
- Ô nhiễm mt là sự thay đổi các 琀 nh chất: sinh học, hóa học,… vượt quá các 琀椀êu chuẩn
cho phép.(chưa vượt: dị vật) Quy chuẩn kt mt:
- Là mức gh của các thông số về chất lượng mt xung quanh, hàm lượng của
các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kĩ thuật về quản lí.
- Cơ quan nhà nc có thẩm quyền ban hành dưới dạng văn bản, bắt buộc áp dụng để bv mt.
- QCVN 01: 2008/BTNMT; Số hiệu: 04/2018/QĐ – BTNMT ngày 18/7/2008: QC
KTQG về nc thải cao su. Tiêu chuẩn mt:
- Là mức gh của các thông số về chất lượng mt xung quanh, hàm lượng của
các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lí.
- Cơ quan nhà nước và các tổ chức công bố dưới dạng văn bản, tự nguyện áp dụng để bảo vệ mt.
Chất thải: là chất ở dạng rắn lỏng khí đc thải bỏ ra trong quá trình sản xuất, sinh hoạt
Sức tải mt: là giới hạn chịu đựng của mt đối vs các nhân tố tác động để mt có thể phục hồi
Quan trắc môi trường: .
- Là quá trình theo dõi có hệ thống: + Các thành phần mt
+ Các yếu tố tác động lên mt => đánh giá hiện trạng
+ Diễn biến chất lượng mt => tác động xấu đến mt. Suy thoái mt: Sự cố mt Tị nạn mt:
- Là vc con ng buộc phải rời khỏi nơi cư trú truyền thống của mình tạm thời hay
vĩnh viễn do những nguyên nhân mt, gây nguy hiểm cho cs của họ. - Nguyên nhân:
+ K có đất canh tác, mất đất cư trú
+ Mất rừng, hoang mạc hóa. + Xói mòn đất
+ Mặn hóa hoặc úng ngập
+ Biến động khí hậu và thời 琀椀ết
+ Quản lí nhà nc kém hiệu quả lOMoAR cPSD| 41487872
=> Tị nạn mt chính là chỉ thị của sự bất ổn định và là một trong những nguyên
nhân dẫn đến tranh chấp, xung đột. Tranh chấp mt:
- Mỗi nhóm xã hội gắng giành giật về phần mình lợi ích tối đa về tài nguyên và mt - Nguyên nhân: + Thiếu hụt tài nguyên:
*Tốc độ khai thác nhanh hơn tốc độ phục
hồi * Phân bố k đều các nguồn tài nguyên + Tham lam
Xung đột mt: tranh chấp dẫn đến xung đột giữa các
nhóm xh - Xung đột chức năng mt: + Không gian sống + Cung cấp tài nguyên
+ Chứa đựng chất thải
Một số xng đột điển hình
+ Tranh chấp các nguồn tài nguyên thiên nhiên
+ Chất thải gây ô nhiễm
Nguyên nhân dẫn đến xung đột:
- Xung đột nhận thức mt
- Xung đột mục 琀椀êu sử dụng TN-MT - Xung đột lợi ích mt
Đương sự xung đột
- Nội bộ cộng đồng dân cư
- Có phân chia chiến tuyến
- Giữa cơ quan quản lí với một trong 2 nhóm đương sự Qui mô xung đột
- Làng/xã/tỉnh/thành Tội phạm mt
- Là những hành vi nguy hiểm cho xã hội vi phạm các qui định của Nhà nước
đến bvmt, qua đó gây thiệt hại cho mt
- Co những nhóm đã trở thành tội phạm chuyên nghiệp. (VD: CTY BỘT NGỌT VEDAN)
An ninh mt: 琀 nh mới
- “Trạng thái mà hệ thống mt có k/n đảm bảo điều kiện sống an toàn của con người”.
- Theo luật BVMT 2014: “Là việc đảm bảo không có tác động lớn của mt đến
sự ổn định chính trị, xã hội và phát triển kinh tế của quốc gia”.
- Một hệ thống mt bị mất anh ninh có thể do các nguyên nhân: + Tự nhiên + Con người + Do cả 2 nguyên nhân
- Yếu tố ảnh hưởng đến an ninh mt:
+ Biến đổi khí hậu: lOMoAR cPSD| 41487872
A/h lên toàn bộ hệ thống an ninh mt chung
Tổng hợp của các lĩnh vực vào 琀椀ềm năng nóng lên toàn cầu trong thời gian qua: _ Năng lượng: 45% _ Suy giảm rừng 18%
_ Sản xuất nông nghiệp: 11% sử dụng phân bón quá mức, khí metan từ bò
_ Sản xuất hóa chất: 22% _ các lĩnh vực khác: 4%
+ Ô nhiễm xuyên biên giới:
Liên quan đến chất thải gây ô nhiễm mt: các hoạt động sản xuất, gây
ô nhiễm hằng ngày; chất thải k đc xử lí triệt để
Chuyển giao, mua bán công nghệ
+ Tranh chấp tài nguyên, tranh chấp mt
+ Bất đồng về các quốc gia về phân chia tài nguyên
Ảnh hưởng đến an ninh mt, đến an ninh quốc gia.
Giải quyết k tốt sẽ xảy ra chiến tranh.
Tranh chấp dầu mỏ: T8/1990, Iraq cho quân tấn công Kuwait để
giành giật nguồn tài nguyên dầu mỏ. (Ctranh Vùng Vịnh)
Tranh chấp Preah Vihear giữa Thái Lan và Campuchia: T6/2008.
+ Khủng bố sinh thái:
Khủng bố bằng vi khuẩn than xảy ra ở Mĩ sau ngày 11/9/2001
Chiến tranh Vùng Vịnh: Iraq đốt hành tram giếng dầu gây ô nhiễm mt.
+ Xâm lược sinh thái: Các sinh vật ngoại lai Tài nguyên thiên nhiên
Đặc điểm an ninh mt:
Chỉ 琀椀êu so sánh An ninh quân sự An ninh mt Mối đe dọa Đa dạng Tách biệt cụ thể Kẻ thù Người khác Người khác/chính ta Ý thức Có dụng ý Vô ý/có dụng ý Hậu quả Ngắn hạn Dài hạn lOMoAR cPSD| 41487872
Quan niệm về an ninh của LHQ:
- Hội đồng bảo an LHQ 1992 tuyên bố: “Nguồn gốc của sự bất ổn định về kinh tế, xã
hội, nhân văn và sinh thái đã trở thành mối đe dọa đối với hòa bình và ổn định.
Quan niệm về an ninh của Hoa Kỳ:
- Tổng thống Bush (1991): “An ninh sinh thái là bộ phận cấu thành của an inh quốc gia”.
- Tổng thốn Bil Clinton (1994): “An ninh mt là 1 bộ phận của chiến lược chung về an ninh quốc gia”.
Quan niệm về anh ninh của Nga:
- “Chiến lược an ninh quốc gia LBN” do Pu琀椀n kí ngày 10/1/2000 có
phần nói về các nguy cơ đối với an ninh quốc gia của LBN.
- Nhận định: “Nguy cơ 琀 nh trạng sinh thái trong nước xấu đi và các tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt. Hành vi nghiêm cấm Nguyên tắc bvmt:
- Bvmt phải gắn kết vs kinh tế, đảm bảo sự 琀椀ến bộ và phát triển của xã hội.
- Bvmt là sự nghiệp của toàn xh, toàn thế giới.
- Hoạt động bvmt phải thường xuyên, lấy phòng ngừa là chính kết hợp vs khắc phục và cải thiện mt.
- Bảo vệ mt phải phù hợp vs hoàn cảnh của đất nước trong từng thời kì và giai đoạn
- Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm hay làm suy thoái mt phải có trách nhiệm
khắc phục, bồi thường thiệt hại… Tài nguyên là gì?
- “Là tất cả các dạng vật chất, tri thức, thông 琀椀n đc con ng sd để tạo ra của
cải vật chất hay tạo ra giá trị sd ms”.
- Tài nguyên có thể chia làm 2 loại lớn: tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên xã hội
- Theo KHXH, TNTN đc chia thành:
+ Tài nguyên vĩnh cửu. VD: Năng lg mt, gió, thủy triều,…
+ Tài nguyên có thể phục hồi
+ Tài nguyên k thể phục hồi
Các tổng quan chung về pt K/n về pt
- “Là quá trình nâng cao điều kiện sống về vật chất và 琀椀nh thần cho con người bằng
hoạt động tạo ra của cải vật chất, cải 琀椀ến qh xh, nâng cao chất lượng văn hóa.
- Phát triển là xu thế chung của từng cá nhân và cả loài ng trong quá trình sống.
Các chỉ số về pt
- Chỉ số tổng sp quốc nội GDP: GDP là tổng giá trị 琀 nh bằng 琀椀ền mặt của
sp và dịch vụ trong 1 quốc gia trong 1 khoảng tg nhất định (một năm tài chính).
- Chỉ số 琀椀ến bộ đích thực GPI: GPI lượng hóa và cộng them vào các cv
thiện nguyện, xh và trừ đi các chi phí tồn chi các hiệu ứng 琀椀êu cực như
tội phạm, ô nhiễm suy thoái tài nguyên,…
- Chỉ số pt nhân văn HDI: Chỉ số HDI đc đánh giá trên thang điểm từ 1-0 là 1 tập hợp lOMoAR cPSD| 41487872 gồm 3 chỉ thị: + Tuối thọ bình quân + Tỷ lệ % ng biết chữ + GDP/ng
- HDI < 0,5: thấp, chậm pt
- HDI từ 0,501 – 0,799: trung bình. - HDI từ 0,8: cao, pt cao
Mô hình pt thế giới hiện nay
- Mô hình pt ktxh hiện nay phát triển theo trục đường thẳng nhằm cổ vũ cho 1 xã hội 琀椀êu thụ, nổi bật
Đặc điểm của pt theo mô hình tăng trưởng kt hiện nay
- Tăng GDP gần như là mục 琀椀êu duy nhất
- Phát triển kt gây suy thoái tntn
- Ô nhiễm mt mà không 琀 nh chi phí mt vào giá thành sp
=> mô hình pt k bền vững
Mô hình pt 1 chiều biến tài nguyên thành
chất thải - Tài nguyên Sản xuất Tiêu dùng
Thải bỏ, ô nhiễm, suy thoái mt Những sức ép - Cầu tang: + Tăng trưởng dân số + Tăng trưởng kt + Nhu cầu về tài nguyên tang - Cung giảm:
+ Sx lương thực, thực phẩm suy giảm + Tài nguyên cạn kiệt
- Chất lượng mt suy giảm
+ Gia tang hoang mạc hóa/Mất rừng
+ Gia tawngsd phân bón hh và thuốc trừ sâu
+ Chất thải (rắn, lỏng, khí tang)
=> Tăng trg chi phí y tế do ô nhiễm mt(chi phí chữa bệnh)
Bất bình đẳng xh tăng
- Bât bình đẳng thu nhập
- Bất bình đẳng văn hóa, chuyên môn - Bất bình đẳng mt PT bền vững
- Pt đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện đại mà k làm tổn hại đện k/n đáp ứng các
nhu cầu đó của các thế hệ tương lai. Thể hiện trên 3 mặt – 3 khía cạnh: + Kt +Xh lOMoAR cPSD| 41487872 + Mt II. DÂN SỐ VÀ MT
Các thông số cơ bản của
dân tộc - Tỉ lệ sinh - Tỉ lệ tử
- Tỉ lệ sinh sản tổng cộng (số con của 1 cặp v/c sinh ra) Dân số vn
- Dân số 琀 nh đến năm 2021 là
98.168.833 người - Đứng thứ 15 trên tg
- Đứng thứ 8 ở châu Á
- Đứng thứ 3 ở ĐNÁ, sau Indo và Phi
Gia tang ds và các vđ về TN và mt
- Tác động của mt của sự gia tăng
dân số + Được mô tả bằng công thức I = C.P.E làm tròn Trong đó:
I = cường độ tác động đến mt (琀 nh=số lần) làm tròn 2 số
P = yếu tố gia tăng ds (số lần tương ứng với số năm, bn năm
tang bn lần) C = yếu tố liên quan mức 琀椀êu thụ tn cho 1 đầu ng
E = yếu tố liên quan đến hậu quả mt do 琀椀êu thụ 1 đơn vị tài
nguyên + Tác động mt của sự gia tang ds biểu hiện ở các khía cạnh
Sức ép lớn hơn tới tài nguyên thiên nhiên và mt
Tạo ra các nguồn thải tập trung (phát triển nhu cầu sx tang tang sl các khu
cn xuất hiện nguồn tải tập trung)
Sự chênh lệch về tốc độ phát triển ds
Gia tang ds đô thị và hình thành các thành phố lớn
- Quan hệ giữa dân số và tài
nguyên. + Ds và tn đất đai
Vc suy giảm giá trị đất hiện nay là vấn đề toàn cầu
Nó trở nên bức xúc hơn tại các nc đang pt do sức ép về ds và các biện pháp canh tác
đất đai k hợp lí (phân bón, 琀椀êu chí lựa chọn NPK: giá thành4, hiệu quả5, tùy thuộc
loại cây2, tùy vào từng giai đoạn pt của cây3, loại đất1. Sau mỗi giai đoạn, cần đem
mẫu đất đi phân 琀 ch để biết hàm lượng tồn dư của phân bón)
+ Ds và tài nguyên rừng
Theo đánh giá của FAO, quá trình gia tang ds dẫn đến thu hẹp diện 琀 ch rừng do khai
thác gỗ, phá rừng làm rẫy, mở đg gt, tàn phá hệ sinh thái
+ Ds và tài nguyên nc
Gia tang ds => nhu cầu nc sd tang lên mạnh sẽ => tác động đến mt tự nhiên
ns chung và tài nguyên nc ns riêng lOMoAR cPSD| 41487872
Theo đánh giá của LHQ (2019) trong 20 năm tới, nguồn nc sạch toàn cầu
đang cạn kiệt do nhiều nguyên nhân => mất đi khoảng 33% nguồn nc sd
(biến đổi kh, nóng lên toàn cầu)
Làm giảm diện 琀 ch bề mặt ao hồ và song
Làm ô nhiễm các nguồn nc do chất thải, các loại thuốc trừ sâu diệt cỏ
Làm thay đổi chế độ thủy văn dòng chảy song, suối (do phá rừng, xd đập và công
trình thủy lợi, rác thải bồi lắng,…)
+ Dân số và khí quyển
Tại các trung tâm CN lớn, các khí thải CO, CO2, NOx đang ngày càng đc đưa vào khí quyển.
K khí ở các tp đông dân và khu CN đang ngày càng bị ô nhiễm nghiêm trọng