Tổng quan về Cách mạng tháng 8/1945 tại Việt Nam | Môn Lịch sử Đảng - Đại học Bách Khoa Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61572994
Hoàn cảnh lịch sử: (Trên thế giới)
● Đến đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ Hai đã bước vào giai đoạn cuối.
Hồng quân Liên Xô liên tiếp giành thắng lợi, các nước phát xít ngày càng thất
bại trên chiến trường châu Âu, Liên Xô và các nước đồng minh chuẩn bị tiến
thẳng vào sào huyệt cuối cùng – Béc-lin.
Xe tăng Hồng quân tiến vào trung tâm Berlin
● Ngày 9-5-1945, phát xít Đức đầu hàng quân đồng minh vô điều kiện, chiến tranh kết thúc ở châu Âu.
22h43’ ngày 8/5/1945, thống chế Wilhelm Keitel, đại diện toàn quyền được ủy
nhiệm của nước Đức Quốc xã đã ký văn bản đầu hang khong điều kiện Liên Xô
và các nước Đồng minh, chấm dứt Chiến tranh thế giới thứ 2. lOMoAR cPSD| 61572994
● Ngày 8-8-1945, Hồng quân Liên Xô tiến công đánh vào quân đội Nhật. Ngày
14-8-1945, phát xít Nhật đầu hàng quân đồng minh không điều kiện, Chiến tranh
thế giới lần thứ hai kết thúc.
Ngoại trưởng Nhật Shigemitsu ký văn kiện đầu hàng Đồng minh của Nhật Bản
trên chiến hạm USS Missouri ngày 2/9/1945.
● Trước tính hình đó, mặc dù đang ốm nặng Hồ Chí Minh đã sáng suốt nhận thức
rằng: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả
dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập dân tộc” (Trích Võ
Nguyên Giáp những chặng đường lịch sử, Nxb CTQG, H trang 196).
Hoàn cảnh lịch sử: (Trong nước)
● Ngày 9/3/1945, phát xít Nhật làm cuộc đảo chính hất cẳng Pháp. Ngay trong đêm
đó Hội nghị Ban thường vụ Trung ương mở rộng quyết định phát động một cao
trào cách mạng làm tiền đề cho tổng khởi nghĩa.
● Tháng 3/1945, Trung ương đảng ra chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành
động của chúng ta”.
● Tháng 4/1945 phong trào kháng Nhật cứu nước diễn ra mạnh mẽ.
● Tháng 5/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân
Trào làm căn cứ địa cách mạng. lOMoAR cPSD| 61572994
Bữa cơm đạm bạc của Bác Hồ và các chiến sỹ ở Tân Trào
Đình Tân Trào (huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang) nơi diễn ra Quốc dân Đại hội do Việt Minh
triệu tập tháng 8/1945, quyết định Tổng khởi nghĩa, bầu ra Ủy ban dân tộc giải phóng do Hồ Chí
Minh làm Chủ tịch (Ảnh: hochiminh.vn) Hoàn cảnh Kinh Tế: lOMoAR cPSD| 61572994 •
Độc quyền thương mại của thực dân Pháp:** Pháp áp đặt hệ thống
thương mại độc quyền, giữ cho người dân Việt Nam không có quyền
tham gia vào thị trường tự do. •
Bóc lột tài nguyên: Pháp khai thác và bóc lột tài nguyên của Việt Nam
một cách không minh bạch, gây ra sự thất thoát lớn về tài nguyên quốc gia. Hoàn cảnh Xã Hội: •
Bất bình đẳng xã hội: Xã hội Việt Nam chia thành hai lớp: tầng lớp thống
trị (bản địa và thực dân Pháp) và tầng lớp bị áp bức, bị loại trừ. •
Nghèo đói và khổ cực: Đa số người dân sống trong điều kiện nghèo đói,
thiếu hụt nơi ở, thức ăn và dịch vụ y tế.
=> Những điều kiện khắc nghiệt của hoàn cảnh kinh tế - xã hội trong thời kỳ
này đã góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển của Cách mạng tháng
8/1945. Sự bất bình đẳng và khổ cực đã kích thích lòng yêu nước và ý thức tự
giác của người dân Việt Nam, đồng thời tạo ra điều kiện thuận lợi cho việc tổ
chức và thực hiện cuộc cách mạng độc lập dân tộc. Diễn Biến:
● Tại Tân Trào đã diễn ra Hội nghị toàn quốc của Đảng họp từ ngày 14 15/8/1945.
Hội nghị của Đảng họp tại thời điểm lịch sử phong trào cách mạng của toàn dân
ta diễn ra sôi sục trong cả nước và phát xít Nhật đầu hàng vô điều kiện (15/8/1945).
● Tiếp đó Hội nghị thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh, thông qua lệnh
tổng khởi nghĩa, quyết định Quốc Kỳ nền đỏ sao vàng, chọn bài “Tiến quân ca”
làm Quốc ca và bầu Uỷ ban giải phóng Trung ương, Chính phủ lâm thời do đồng
chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Hội nghị nhận định các điều kiện chủ quan và
khách quan đã chín muồi để khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi, cơ hội rất tốt cho ta
giành quyền độc lập đã tới. lOMoAR cPSD| 61572994 Quốc kỳ từ 2/9/1945
Tiến quân ca đến 23/6/1954, cờ sao mai
● Hội nghị quyết định Đảng phải kịp thời nắm thời cơ phát động và lãnh đạo toàn
dân tổng khởi nghĩa giành chính quyền và giành thắng lợi trước khi quân đồng minh vào Đông Dương
● Đêm 13/8/1945, Lệnh khởi nghĩa (quân lệnh số 1 của Uỷ ban khởi nghĩa) được
ban bố: Chúng ta phải hành động cho nhanh, với tinh thần vô cùng quả cảm, vô
cùng thận trọng! Cuộc thắng lợi hoàn toàn sẽ thuộc về ta. Cũng ở thời điểm lịch
sử đó, Hồ Chí Minh có thư kêu gọi tổng khởi nghĩa nêu rõ: “Giờ quyết định cho
vận mệnh dân tộc đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự
giải phóng cho ta” ( ĐCSVN, văn kiện Đảng toàn tập, Nxb CTQG, H, 2000 tập 7 trang 418)
● Dưới sự lãnh đạo của Đảng và chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng
loạt nổi dậy tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Từ ngày 14 - 18/8/1945 tổng
khởi nghĩa nổ ra và giành thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc bộ, đại bộ phận
miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã, Bắc Giang, Hải Dương, Hà
Tĩnh, Hội An, Quảng Nam…. lOMoAR cPSD| 61572994
Từ ngày 14 đến ngày 18/8/1945, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành
được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền
Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà
Tĩnh, Hội An, Quảng Nam… Trong ảnh: Ngày 14/8/1945, đội du kích
Ba Tơ tiến về thị xã Quảng Ngãi, cùng nhân dân khởi nghĩa giành
chính quyền. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN)
● Ngày 19/8 khởi nghĩa giành thắng lợi ở Hà Nội, ngày 23/8 khởi nghĩa giành
thắng lợi ở Huế, Bắc Cạn, Hoà Bình, Hải Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng
Trị, Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu… Ngày 25/8 khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn,
Gia Định, Kon Tum, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Biên Hoà, Tây Ninh, Bến Tre, Côn Đảo… lOMoAR cPSD| 61572994 ●
Tại Hải Phòng, nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền vào ngày
23/8/1945. Trước đó, vào ngày 18/8, nhân dân ở 4 tỉnh Bắc Giang, Hải
Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam nổi dậy giành chính quyền ở tỉnh lỵ thành
công. Đây là các tỉnh giành được chính quyền sớm nhất trong cả nước.
(Ảnh: Tư liệu/TTXVN)
Ngày 23/8/1945, khởi nghĩa thắng lợi ở Huế và ở Bắc Cạn, Hòa Bình, Hải
Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu...
Trong ảnh: Nhân dân Thừa Thiên - Huế tham gia giành chính quyền và kéo
vào cửa Thượng Tứ ngày 23/8/1945, ngày cách mạng thắng lợi tại Huế. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN) Kết quả: lOMoAR cPSD| 61572994
● Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8/1945 cuộc tổng khởi nghĩa giành thắng lợi
hoàn toàn, chính quyền trong cả nước về tay nhân dân. Ngày 30/8/1945 trước
cổng Ngọ Môn kinh thành Huế, Bảo đại vị vua cuối cùng của triều Nguyễn đã
trao ấn tín cho chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ cộng hoà. Ông nói: Thà
làm dân một nước tự do còn hơn làm vua một nước nô lệ.
● Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản
Tuyên ngôn độc lập, tuyên bố trước nhân dân Việt Nam và thế giới nước Việt
Nam Dân chủ cộng hoà ra đời. Bản Tuyên ngôn độc lập mở đầu bằng những
“lời bất hủ” trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ và bản Tuyên
ngôn nhân quyền và dân quyền của cách mạng Pháp 1789. Sự kiện này nhằm
khẳng định một chân lý trong sự phát triển của xã hội loài người, đó là những lẽ
phải không ai chối cãi được. Tuyên ngôn độc lập nêu tội ác của thực dân hơn 80
năm thống trị đã “lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái đến cướp đất nước ta,
áp bức đồng bào ta” (Văn kiện Đảng toàn tập Sđd, trang 391)
Đông đảo nhân dân tập trung tại Quảng trường Ba Đình nghe Chủ tịch
Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc Lập ngày 2/9/1945. lOMoAR cPSD| 61572994
Nguyên nhân thắng lợi:
 Nguyên nhân Khách quan:
- 15/8/1945: Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện.
- Quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang.
- Quân Đồng minh chưa kịp tiến vào Đông Dương.
=> Thời cơ cách mạng xuất hiện, nhưng nguy cơ luôn đan xen.
 Nguyên nhân Chủ quan:
- Tầng lớp trung gian đã ngả hẳn về phía cách mạng.
- Lực lượng cách mạng Việt Nam đã được chuẩn bị chu đáo trong15 năm.
- Cách mạng Việt Nam có sự chuẩn bị đầy đủ về đường lối,phương
pháp đấu tranh. Đảng tiên phong luôn sẵn sàng.
Đảng nhận thấy, đây chính là thời cơ “ngàn năm có một” và chỉ tồn
tại trong khoảng nửa tháng. Ý nghĩa:
Chiến thắng của cuộc cách mạng tháng 8 năm 1945 đã:
- Mở ra kỉ nguyên mới: độc lập, tự do, nhân dân lao động lên nắm
chínhquyền, làm chủ đất nước… lOMoAR cPSD| 61572994
- Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành Đảng cầm quyền, chuẩn bị điềukiện
cho những thắng lợi tiếp theo.
- Góp phần tiêu diệt chủ nghĩa phát xít. Cổ vũ các dân tộc thuộc địa đấutranh
tự giải phóng dân tộc.