Tư tưởng chính trị của Hàn Phi Tử môn Triết học Mác -Lênin | Đại học sư phạm Hà nội 

lOMoAR cPSD| 39651089
Tư tưởng chính trị của Hàn Phi Tử 1. Tiểu sử
Hàn Phi (khoảng 280 – 233 TCN), triết gia thời cuối Chiến Quốc, là người tập đại thành
tư tưởng Pháp gia. Ông xuất thân từ giới quý tộc nước Hàn, đã nhiều lần dâng kế sách trị
nước lên vua Hàn song chưa từng được sử dụng. Ông nhận thấy vua Hàn “không sửa đổi
làm rõ pháp chế” (bất vụ tu minh kỳ pháp chế), từ đó tạo nên tình trạng “các nhà Nho
dùng văn làm rối loạn pháp luật, bọn hiệp sĩ dùng võ phạm vào điều cấm” (Nho giả
dụng văn loạn pháp, nhi hiệp giả dĩ võ phạm cấm. Sử ký. Lão Trang Thân Hàn liệt truyện).
Về lý luận chính trị, ông tiếp thu điểm ưu trội của ba trường phái trong Pháp gia: “pháp”
(Thương Ưởng), “thuật” (Thân Bất Hại), “thế” (Thận Đáo); từ đó, phát triển và xây
dựng một hệ thống lý luận pháp trị(1) tương đối hoàn chỉnh và tiến bộ so với đương thời. 2. Nội dung
Tư tưởng chủ yếu của Hàn Phi là thuyết Pháp trị
Ông là người tập đại thành tư tưởng pháp trị của Pháp gia với việc ông đã tổng hợp tất
cà những tư tưởng của các nhà triết học Pháp gia trước đó.
Ông dung hợp và kế thừa những gì tinh túy nhất của hai trường phái Nho gia và Đạo gia,
tạo nên những nét đặc sắc nhất của triết học Pháp gia, mà còn trở thành một hệ thống lý
luận hết sức chặt chẽ, sinh động và có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển của lịch sử Trung Hoa.
Quan niệm về chính trị:
+ Hàn Phi cho rằng việc ổn định xã tắc không thể dùng “đức trị” như Nho gia; “kiêm ái”
của Mặc gia; “vô vi nhi trị” của Đạo gia mà phải dựa vào sự biến đổi của lịch sử, trong lOMoAR cPSD| 39651089
mỗi hoàn cảnh lịch sử người làm chính trị phải làm sao đưa ra phương pháp trị nước hiệu quả nhất
+ Trong Thiên Hữu Độ ông nói: “Không có nước nào luôn mạnh, cũng không có nước
nào luôn yếu, hễ những người thi hành pháp luật mạnh thì nước mạnh, còn hễ những
người thi hành pháp luật yếu thì nước yếu”
Trong đường lối pháp trị của mình, Hàn Phi nhấn mạnh:
Thứ nhất, coi trọng pháp luật:
+ Hàn Phi khẳng định tầm quan trọng của pháp luật: "Bỏ pháp luật và thuật trị nước mà
lấy cái tâm để trị thì Nghiêu cũng không chỉ chỉnh đốn được một nước. Bỏ cái quy, cái
củ lấy ý mà đo đạc bừa thì Hề Trọng (quan coi xe cộ của Hạ Vũ) không thể làm thành
một bánh xe. Bỏ thước tấc để so sánh cái dài, cái ngắn, thì Vương Nhĩ (tên người vợ
khéo ngày xưa) không thể nêu được chỗ ở giữa. Nhưng nếu một ông vua trung bình nắm
lấy pháp luật mà trị nước, một người thợ vụng giữ cái quy, cái củ, cái thước, cái tấc, thì
vạn điều không sai một điều. Kẻ làm vua chúa nếu có thể bỏ được các điều mà người
giỏi cũng không làm được, để giữ cái mà người vụng làm vạn điều không sai một thì sức
người dùng được hết mà công danh được xác lập" [6, tr.252].
+ Lấy “pháp” làm gốc để ổn định trật tự xã hội, Hàn Phi cho rằng, khi nói tới “pháp” là
nói đến những điều luật, luật lệ mang tính nguyên tắc, được biên soạn rõ ràng, minh
bạch như khuôn mẫu, đuợc chép trong đồ thư và bày ra nơi quan phủ, ban bố rộng rãi
cho dân chúng biết việc gì được làm và việc gì không được làm.
+Thưởng phải trọng hậu, phạt phải nặng, bởi lẽ khi thưởng trọng hậu thì dân sẽ ham làm
những điều thiện để mong lập công, còn khi phạt phải thật nặng để dân sợ mà không dám làm điều ác. lOMoAR cPSD| 39651089
Thứ hai, trọng “thế”
+ Quan niệm về "thế" của Hàn Phi đó là một thứ quyền lực được đặt ra cho phù hợp với
yêu cầu của pháp luật chứ không phải thứ quyền lực nảy sinh một cách "tự nhiên" trong "chủ nghĩa nhân trị
+ "Thế" không chỉ là địa vị, quyền hành của vua mà còn là sức mạnh của dân, của đất nước, của vận nước.
+Để nâng cao “thế” của nhà vua, Hàn Phi chủ trương trong nước nhất nhất mọi thứ đều
phải tuân theo pháp lệnh của vua kể từ hành vi, lời nói đến tư tưởng, chủ quyền phải tập
trung cả vào một người là vua, vua phải được tôn kính, tuân theo triệt để và dân không
được quyền làm cách mạng, không được trái ý vua, vua bắt chết thì phải chết, không
chết tức là bất trung. Điều này gần với tư tưởng Trung quân của Nho gia.
Quan hệ giữa "thế" và "pháp", theo Hàn Phi hai yếu tố này không thể tách rời nhau.
Thứ ba, trọng “thuật”
+“Thuật” chính là cách thức, là phương pháp, mưu lược, thủ đoạn trong việc tuyển và sử
dụng người khi giao việc, nhờ nó mà luật pháp được thực hiện, giúp nhà vua có thể trị quốc, bình thiên hạ
+Nhiệm vụ của thuật cai trị là phân biệt rõ những quan lại trung thành, tận tâm và những
quan lại xu nịnh ma giáo, thử năng lực của quan lại, kiểm tra công trạng và những sai
lầm của họ với mục đích tăng cường bộ máy cai trị trên cơ sở bộ máy luật pháp và chế
độ chuyên chế. Để thực hiện được nhiệm vụ này, “thuật” phải được giữ kín đáo.
+“Thuật” còn thể hiện ở việc dùng người với nguyên tắc cơ bản đó là “chính danh” –
theo quan điểm của Nho gia. Kế thừa quan điểm của Nho gia, Hàn Phi cho rằng, mỗi
người cần thực hiện những tiêu chuẩn với danh phận của mình, và không ai dám làm trái
hoặc làm quá với danh phận đã định. lOMoAR cPSD| 39651089
+Thực chất "thuật" của Hàn Phi chỉ là thủ đoạn của "người làm vua" dùng để điều khiển
cho các quan lại phải giữ gìn pháp luật và tuân theo mệnh lệnh.
3. Những giá trị trong tư tưởng chính trị của Hàn Phi Tử
Thứ nhất, trong đường lối chính trị của mình, Hàn Phi tử đã nhận thấy tầm quan trọng
của pháp luật đối với việc ổn định trật tự xã hội đương thời. Then chốt của việc xây
dựng đất nước giàu mạnh là phải dựa vào pháp luật. Có pháp luật và pháp luật được thi
hành một cách phổ quát và đúng đắn thì xã hội mới ổn định, xã hội ổn định lại là tiền đề
quan trọng để xây dựng đất nước giàu mạnh, làm cho dân chúng được yên bình, hạnh
phúc. Ông cũng đã chỉ ra rằng, để đảm bảo trật tự xã hội, cần phải thay đổi các biện
pháp về chính trị, vì thời thế luôn thay đổi cho nên luật pháp cũng phải thay đổi cho phù
hợp với thực tiễn cuộc sống.
Thứ hai, trong tư tưởng pháp trị của mình, để ngăn ngừa những hành vi vi phạm luật
pháp, giải quyết có hiệu quả những hành vi sai trái. Hàn Phi yêu cầu luật pháp phải có
tính nghiêm minh, phải đảm bảo tính khách quan trong việc xử phạt để phạt đúng người,
đúng tội. Có công phải thưởng, có tội phải phạt. Nếu thi hành pháp luật mà thưởng phạt
không nghiêm sẽ làm cho người dân coi thường pháp luật, tạo cơ hội tăng thêm nhiều tội
ác trong xã hội. Muốn làm được điều đó phải được tăng cường bằng các hình thức như
kiểm tra, giám sát việc thực thi pháp luật, đảm bảo pháp luật được thực hiện đúng chức năng, hành vi.
Thứ ba, trong tư tưởng pháp trị, Hàn Phi luôn chú trọng tới việc hoàn thiện hệ thống
pháp luật. Nhà nước phải hoạt động dựa trên cơ sở của pháp luật, và pháp luật đặt ra
phải phù hợp với thực tiễn. Theo ông, một hệ thống pháp luật tốt không phải được xây
dựng dựa trên ý muốn chủ quan của cá nhân, mà cần phải tuân thủ theo những nguyên
tắc, pháp luật phải minh bạch, được ghi thành văn bản và phổ biến rộng rãi trong nhân
dân bằng các hình thức tuyên truyền. lOMoAR cPSD| 39651089
Thứ tư, với chủ trương trọng dụng nhân tài, Hàn Phi Tử đã nhấn mạnh việc sử dụng
người có đức, có tài không quan tâm tới việc xuất thân từ tầng lớp nào, miễn sao họ có
tài năng thật sự và luôn lo cho dân, cho nước, luôn lấy lợi ích nhân dân đặt lên hàng đầu.
Người sử dụng phải biết con người mình đang dùng có thực tài gì thì bố trí công việc
cho phù hợp, nếu không nắm vững thực tài của họ, thì dễ giao nhầm việc dẫn đến những
tổn thất là điều không thể tránh khỏi.
=> Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử được coi là một bước tiến lớn, đánh dấu một thời
kỳ quan trọng trong việc ổn định trật tự xã hội bằng pháp luật của lịch sử Trung Quốc.
Đây là quan niệm đạt đến đỉnh cao tư tưởng chính trị - pháp lý thời cổ đại, góp phần tô
điểm thêm những giá trị tư tưởng đặc sắc của phương Đông trong kho tàng chung của
nhân loại, đồng thời tiếp tục khẳng định ý nghĩa tích cực với thực tiễn đương đại hôm nay.