TUỔI TRẺ ĐÁNG GIÁ BAO NHIÊU?
(Tác giả: Rosie Nguyễn)
Phần 1: Tôi đã học như thế nào?
NẾU TÔI CÒN HAI MƯƠI
"Những thói quen tốt ta hình thành khi còn trẻ không tạo nên khác biệt nhỏ
nào, đúng hơn, chúng tạo ra tất cả khác biệt." (Aristotle)
Không biết bao nhiêu lần tôi nghe những người trẻ quanh mình than buồn,
chán, bảo không biết gì để làm. Và rồi không biết làm gì nên ta giết thời giờ
với những thú vui nhỏ nhặt, rong chơi cho qua ngày đoạn tháng, ngủ vùi lười
biếng hoặc chìm đắm vào yêu đương.
Nhưng khi đã đi qua gần hết thời đôi mươi, ngấp nghé ở ngưỡng ba mươi,
nhìn lại tôi mới thấy tiếc nuối. Thấy bây giờ cuộc sống có quá nhiều cơ hội,
nhiều điều phải làm, nhiều thứ để học, mà mình lại không có đủ thời gian
cho ngần ấy thứ. Nghĩ nếu mà mình biết những điều này khi còn đi học, khi
mình còn trẻ tuổi, chắc hẳn cuộc sống của mình sẽ khác, chắc mình sẽ bớt đi nhiều vật vã gian nan.
Ai có trải qua rồi mới hiểu, tuổi trẻ ngắn ngủi biết bao nhiêu. Thời gian một
đi là không trở lại. Điều đáng quý nhất mà tuổi trẻ có được là thời gian,
nhưng rất nhiều người trẻ không biết làm gì có ích với thời gian của họ. Trên
thực tế, có rất nhiều điều để làm, khi người ta còn trẻ.
Nếu có thể quay ngược quá khứ, trở lại thời còn mười tám đôi mươi, tôi sẽ dành thời gian để:
1. Đầu tư cho sức khỏe
Chạy bộ, đi bơi, đánh bóng bàn, tập yoga, học võ... Luyện tập thể dục thể
thao không nhất thiết phải là mua một đôi giày hàng hiệu giá hai ba triệu,
mua bộ đồ giá mấy trăm nghìn, hay đăng ký thẻ thành viên trung tâm thể
hình sang trọng phí vài chục triệu một năm. Giày Việt Nam chất lượng cao là
đủ để chạy, vài chục nghìn đồng là có cái kính bơi. Chạy bộ trong công viên
không tốn tiền, đi bơi thì chỉ mười mấy nghìn đồng một vé, các lớp học võ ở
trung tâm thể thao quận huyện khoảng một hai trăm nghìn một tháng, chịu
khó tìm kiếm thì quanh bạn sẽ có không ít câu lạc bộ rèn luyện sức khỏe miễn phí.
Luyện tập thể lực trước hết là đem lại một sức khỏe tốt, giúp tinh thần hưng
phấn, đào thải chất độc bị hấp thụ từ môi trường sống ô nhiễm và thực phẩm
độc hại. Một cơ thể lành mạnh là điều kiện tiên quyết để có một cuộc sống
tốt. Thêm vào đó, tương tác trong những cộng đồng khác nhau giúp ta có
nhiều mối quan hệ hơn, mở rộng tầm nhìn và quan điểm về cuộc đời. 2. Đọc sách
Phần lớn tri thức nhân loại đều nằm trong sách. Còn báo, tạp chí thường chỉ
chứa thông tin, chưa kể báo mạng và mạng xã hội hiện nay đa phần là tin
rác. Vậy mà ngày nay người ta đọc báo nhiều hơn đọc sách. Sự thật là sách
giúp con người thay đổi cuộc đời. Những lúc tinh thần đi xuống, không
muốn làm gì, tốt nhất là đọc sách. Vì sách không những nâng cao kiến thức
mà còn tạo động lực thúc đẩy ta hành động tốt hơn.
Sách cũng không phải rẻ, nhất là với ví tiền mỏng manh của người trẻ. Nếu
không có điều kiện mua sách giấy thì lên mạng tìm các trang web đọc ebook
miễn phí như Sachvui.Com . Nếu đã đọc ebook thì tốt nhất là tìm ebook
nguyên bản tiếng Anh, vừa có kiến thức vừa tăng thêm vốn từ vựng, một
công đôi việc. Chỉ cần một tuần đọc một quyển sách. Một năm nhìn lại, thấy
kiến thức của mình đã dày hơn vài phần.
Điều công bằng nhất trong cuộc sống này là chúng ta đều có quyền lựa chọn
và quyết định con đường mình sẽ đi. Bạn sẽ tuyệt vọng hay ở trên một con
đường mới, bạn sẽ biến mình thành một kẻ thất bại thảm hại hay lột xác
thành công chúa kiêu hãnh? Bạn sẽ là ai? Cuộc đời bạn sẽ như thế nào?
Chẳng phải vì người đàn ông nào cả? trước hết là do bạn!
3. Học trực tuyến trên mạng.
Các trang web MOOC (viết tắt của từ Massive Open Online Course - Khóa
học trực tuyến đại trà) cho phép người dùng theo học trên mạng về nhiều đề
tài khác nhau, như nghệ thuật, lịch sử, thuật lãnh đạo, kinh tế kinh doanh,
cách dạy tiếng Anh, thiết kế, lập trình, thiên văn học, vũ trụ, vân vân. Một số
trang MOOC hoàn toàn miễn phí như: www.coursera.org, www.edx.org, hay
www.khanacademy.org được tạo ra bởi những trường đại học danh tiếng của
Mỹ, với giáo trình chuẩn và được soạn giảng bởi các giáo sư nổi tiếng.
Người dùng chỉ cần đăng ký tài khoản là có thể bắt đầu học. Họ có thể thảo
luận các thắc mắc của mình với bạn bè cùng khóa, các giáo sư và trợ giảng
trong diễn đàn của lớp học. Họ cũng làm bài tập về nhà, được kiểm tra kiến
thức sau mỗi tuần và thi kết thúc môn để kiểm tra trình độ.
Trên thế giới hiện nay, hình thức học trực tuyến qua MOOC đang ngày càng
thịnh hành. Nó bổ sung, bù đắp và thay thế cho hình thức giáo dục truyền
thống. Hình thức này được các nhà giáo dục cho rằng sẽ trở thành loại hình
giáo dục của tương lai, vì ta không phải tốn thời gian di chuyển, có thể tự lựa
chọn khung giờ học phù hợp cho mình, học đồng thời nhiều chương trình
khác nhau, hoặc bổ sung những kỹ năng hái ra tiền mà không được dạy ở các
trường đại học. Với MOOC, người dùng từ khắp nơi trên thế giới có thể trau
dồi kiến thức và thoản mãn niềm khao khát học hỏi, bất kể họ đang ở độ
tuổi, trình độ và địa điểm nào.
Thay vì ngồi thương khóc một mối tình đã chết, đăng ký khóa học Apply to
US Universities (Nộp đơn vào các trường đại học Mỹ), rồi kiếm tấm vé đi du
học Mỹ cho người yêu cũ lé mắt, chẳng phải tốt hơn sao?
4. Cho dân du lịch bụi ở nhờ.
Người trẻ hiện nay ngày càng nhiều người thích đi du lịch. Trong lúc chưa
có thời gian, hay chưa tích góp đủ tiền để đi, sao bạn không thử cho dân du
lịch bụi ở nhờ nhà mình? Các trang web như www. couchsurfing.com hay
www.hospitalityclub.org chuyên kết nối người đi du lịch bụi và người bản
xứ. Khi đi du lịch đến một vùng đất nào đó, ta có thể xin ở nhờ nhà người
dân bản xứ hoàn toàn miễn phí. Khi ở nhà, ta cũng có thể bày tỏ lòng hiếu
khách bằng cách cho du khách ở nhờ. Dân đi bụi chẳng cần gì sang trọng.
Họ chỉ cần một chỗ vừa đủ để đặt lưng buổi tối, một chiếc ghế sô pha, một
phần giường còn trống, hoặc đôi khi chỉ là một sàn nhà sạch sẽ.
Những trải nghiệm như vậy thường đem lại cho đôi bên những kỷ niệm khó
quên. Với người cho ở nhờ, chẳng cần đi đâu cũng sẽ có những câu chuyện
lữ hành từ khắp nơi trên thế giới ở ngay ngưỡng của nhà bạn. Những chia sẻ,
kinh nghiệm của người đi du lịch cũng có thể truyền cảm hứng và chứa
nhiều thông tin hữu ích cho chuyến đi sắp tới. Chỉ cần đăng ký tài khoản,
viết thông tin cá nhân, thế là bạn đã sẵn sàng để kết nối với dân lữ hành toàn
cầu. Nếu không thể cho ở nhờ, thì cũng có thể gặp nhau trò chuyện, dẫn
khách du lịch đi tham quan quanh vùng bạn ở, hoặc tham gia hoạt động của
các nhóm thành viên tại địa phương. 5. Đi du lịch bụi.
Không cần nhiều tiền và thời gian, nhiều tỉnh gần Sài Gòn có thể đi về trong
ngày, chỉ cần đổ đầy bình xăng là mặc sức chạy. Rời khỏi thành phố nghẹt
bụi để tìm đồng lúa bao la, mùi rơm rạ trên cánh đồng mới gặt, mùi khói đốt
đồng, mùi hoa màu tươi tốt, chim cò vỗ cánh bay lên, đàn bỏ nhởn nhơ gặm
cỏ. Nếu còn sinh viên, những tháng nghỉ hè có thể gói đồ xuyên Việt, hoặc
đi một vòng ba nước Đông Dương. Dư dả hơn, chỉ cần trong túi mười mấy
triệu đồng là có thể đi một vòng mấy nước Đông Nam Á bằng đường bộ, từ
Việt Nam đến Campuchia, Thái Lan, Malaysia, xuống Singapore rồi quay trở về.
Du lịch bụi không hề đắt đỏ như người ta tưởng. Trong quyển sách hướng
dẫn du lịch bụi Ta ba lô trên đất Á của mình, tôi đã từng kể câu chuyện
người thật việc thật về cô bé sinh viên đã đi du lịch bụi qua Campuchia và
Thái Lan cả tháng trời chỉ tốn có hai triệu đồng, chủ yếu bằng cách đi nhờ xe
(hitchhiking) và ngủ nhờ nhà người dân bản xứ. Trường hợp như thế trong
giới du lịch bụi không phải là hiếm. Những chuyến đi đó không tốn nhiều
chi phí mà để lại những trải nghiệm thay đổi đời người.
Chìa khóa khi đi du lịch bụi không phải trong túi bạn có bao nhiêu tiền, mà
là trong lòng bạn có bao nhiêu can đảm. Can đảm để bước ra khỏi vùng an
toàn của mình, can đảm để làm điều mới. Can đảm để trải nghiệm. Có nhiều
cách để đi du lịch với ít tiền, thậm chí không có tiền. Có thể đi bộ, đi xe đạp,
đi nhờ xe. Ở nhờ nhà người dân bản xứ qua www.couchsurfing.com như chia
sẻ ở trên, làm việc tình nguyện để đổi lấy nơi ăn ngủ thông qua
www.idealist.org, hoặc www.workaway.info. Giúp đỡ người khác và đem lại
giá trị trong lúc mình đi, hiểu đời hiểu người hơn sau mỗi chuyến đi. 1
6. Làm hướng dẫn viên du lịch.
Với những người trẻ yêu thích trải nghiệm du lịch, muốn thử sức trong
ngành du lịch, có thể thử làm hướng dẫn viên. Bạn không cần phải có bằng
cấp về du lịch hay phải tốt nghiệp ra trường mới làm được. Sinh viên học
sinh vẫn có thể làm. Vừa rèn luyện kỹ năng giao tiếp và khả năng nói tiếng
Anh, vừa có nhiều trải nghiệm thú vị, vừa có thêm kinh nghiệm làm việc và
một ít thu nhập trang trải cuộc sống.
Hiện tại có khá nhiều loại hình câu lạc bộ, tổ chức du lịch để bạn đăng ký
làm thử. Ví dụ như www.triip.me, một trang web với những tour văn hóa, ẩm
thực độc đáo do người bản địa tự thiết kế giúp du khách có những trải
nghiệm phong phú hơn, chủ yếu hướng dẫn viên là sinh viên. Một số tổ chức
tương tự là XO Tours, Back of the Bike Tours, Vietnam Vespa Adventures
Day Tours, Saigon on Bikes, Hanoi Kids Tours, Hanoi Street Food Tour...
Ngoài ra bạn có thể làm hướng dẫn viên tình nguyện cho du khách nước
ngoài qua các câu lạc bộ Saigon Lovers, Saigon Hotpot (saigonhotpot.vn),
Hanoi Kids Club (hanoikids.org) hoặc Hanoi Free Tour Guides
(hanoifreetourguides.com).
7. Làm các công việc thiện nguyện.
Trở thành một tình nguyện viên có rất nhiều cái lợi. Nếu bạn có những sở
thích, ước mơ nào đó, ví dụ tình yêu động vật, hay yêu thích tương tác với
con người, hay làm việc với trẻ em, thì các công việc tình nguyện liên quan
đến những lĩnh vực bạn hứng thú sẽ giúp bạn thỏa mãn sở thích, hoặc ít nhất
giúp bạn biết được mình có thực sự yêu thích nó không. Các hoạt động tình
nguyện còn là cơ hội tuyệt vời để rèn luyện thêm các kỹ năng mềm và có
thêm kinh nghiệm rất hữu ích cho sự nghiệp sau này, cũng như thiết lập
mạng lưới quan hệ hỗ trợ trong công việc và cuộc sống. Bạn có thể tìm thấy
những người thầy, người bạn đồng chí hướng cùng xây dựng cộng đồng, xã
hội tốt đẹp trong những tổ chức tình nguyện. Những người trẻ hay tham gia
vào các hoạt động tình nguyện, từ thiện mà tôi thấy đều là những người dễ
tương tác, có kỹ năng tốt, thường xuyên thể hiện lòng biết ơn, tin yêu vào
những điều tốt đẹp trong cuộc sống.
Các tổ chức phi chính phủ và các câu lạc bộ tình nguyện như AIESEC,
Operation Smile, LIN, Young at Heart Vietnam, Oxfam, Free Hugs
Vietnam, Helping Hand Saigon... vẫn thường xuyên tuyển tình nguyện viên.
Liên tục theo dõi tin tức của các trang web, facebook fanpage của các tổ
chức này và tham gia hoạt động, không những giúp ta có nhiều kỹ năng hơn
mà có khi còn kiếm được cơ hội việc làm chính thức sau đó. 8. Làm thêm.
Cùng với việc làm thiện nguyện, việc làm thêm trong những năm hai mươi
có thể giúp ích người trẻ rất nhiều trên con đường sự nghiệp. Hãy chọn làm
thêm hoặc xin thực tập trong những ngành nghề mà mình hứng thú để giúp
ích cho CV của mình. Nếu thích viết lách có thể viết bài cộng tác cho các tờ
báo dành cho tuổi trẻ. Sinh viên Việt Nam, Hoa Học Trò, Tuổi Trẻ, Thanh
Niên... rất nhiều tờ báo cộng tác với học sinh sinh viên vì sự tinh nhạy với
những xu hướng chuyển động mới của thị trường, thời gian linh động, khả
năng sáng tác nhanh và nhiều của các bạn trẻ. Nếu thích kinh doanh có thể
bắt đầu bằng việc làm nhân viên bán hàng tại các cửa hàng bán lẻ. Làm phục
vụ tại các quán cà phê tuy đơn giản nhưng cũng giúp ta tiếp xúc với nhiều
người hơn, làm quen với việc tương tác khách hàng và tạo dựng mối quan hệ công việc.
9. Tự học các môn nghệ thuật.
Giáo dục Việt Nam không có xu hướng dạy chúng ta về nghệ thuật, cách làm
nghệ thuật và cách thưởng thức nghệ thuật. Do vậy, quãng đời hai mươi
chưa nhiều vướng bận là thời điểm tốt nhất để bạn tự trang bị cho mình
những kiến thức này. Hãy tập chơi một nhạc cụ nào đó (ghita, violin, piano,
trống, sáo...) hoặc học vẽ tranh, khiêu vũ, múa... Các môn nghệ thuật giúp
cho cuộc sống tinh thần của ta thêm phong phú và vững chãi, tăng thêm trí
thông minh và khiến cuộc sống con người trọn vẹn đầy đủ hơn. Đến một lúc
nào đó trong đời, bạn sẽ thấy nghệ thuật là một phần lớn của cuộc sống, và
sẽ thấy thật may mắn là bạn đã không bỏ lỡ niềm vui đó.
10. Dành thời gian cho các hoạt động tinh thần.
Phát triển bên ngoài không thể nào bền vững nếu thiếu đi sự vững chắc bên
trong, hay sự kết nối với phần tinh thần, tâm linh của con người. Tuổi trẻ
thường hướng ngoại mà quên đi chăm sóc nội tâm. Nhưng nhiều khi nó là
nguyên nhân cho những khủng hoảng trầm cảm, chỉ vì ta không nhận thức
được rõ bản thân mình là ai, mình muốn gì thích gì. Vậy nên thời kỳ hai
mươi cũng là thời điểm tốt để tìm hiểu về các hoạt động tinh thần, tìm kiếm
chỗ dựa vững chắc về tâm linh để không bị khủng hoảng niềm tin sau này.
Thời sinh viên không biết có bao nhiêu ngày tôi cảm thấy nhàm chán. Còn
bây giờ khi đã đi làm, bị vướng bận và bó buộc nhiều thứ, chỉ ao ước sắp xếp
được thời gian để tham dự một khóa thiền hay học hỏi thêm về tôn giáo, tinh
thần mà không được. Có rất nhiều chương trình thiền khác nhau. Ví dụ, thiền
Vipassana là một phương pháp được giảng dạy miễn phí tại nhiều nơi trên
thế giới. Nếu hứng thú bạn có thể xem thông tin tại trang www.dhamma.org.
Người ta nói: Trẻ thì muốn làm mà không biết gì để làm, già thì biết mà
không muốn làm. Tuổi trẻ còn dám thử dám làm, tận dụng thời gian này để
trau dồi kiến thức và mài giũa kỹ năng sẽ giúp ích cho người trẻ rất nhiều
trong tương lai. Nếu chịu khó rèn luyện bản thân, ta sẽ tự tin vững bước ra
biển lớn, hòa nhập cùng thế giới và bạn bè năm châu. Người trẻ hiểu biết thì
dân trí sẽ nâng cao. Dân trí nâng cao thì chính quyền cải tiến. Chính quyền
cải tiến thì đất nước đi lên. Đất nước đi lên thì đời sau phát triển. Do vậy,
học tập và rèn luyện không chỉ là cho bản thân, gia đình, mà còn cho xã hội,
đất nước, và cho cả các thế hệ mai sau. ***
SÁCH LÀ CẢ THẾ GIỚI
"Tôi luôn mường tượng rằng Thiên đường cũng từa tựa như một thư viện
vậy." (Jorge Luis Borges)
Nếu mượn được cổ máy thần kỳ của Doraemon, nếu được quay về quá khứ,
nếu có thể nhắn nhủ với tuổi trẻ của tôi một điều thôi, thì điều mà tôi lựa
chọn là: Đọc sách nhiều nữa vào, đồ ngốc ạ!
Vì cứ mỗi lần rời xa sách là tôi thấy đười mình đi xuống.
Ngày xưa, lúc còn trẻ con, cuộc sống của tôi xoay quanh toàn là sách.
Căn nhà cũ của ba má tôi chất đầy sách. Sách từ thời thanh niên của ba má,
xếp dài trên cái kệ bự chảng choáng cả một bức tường trong phòng ngủ, vẫn
không hết lại dồn thành đống chất vào các tủ trong nhà.
Hồi đó nhà toàn sách cũ, đủ mọi thể loại trên trời dưới biển, tôi cứ đụng là
đọc, chẳng cần biết sách loại gì, giá trị ra sao. Sách tuổi đời đã lâu nên long
bìa sút chỉ, mỗi nơi mỗi xấp. Mỗi lần đọc chị em tôi phải tìm tờ ghép trang
lại với nhau rất cực khổ. Đôi khi thiếu giấy nhóm bếp tôi và đứa em lại lên tủ
sách lấy đại vài tờ. Sau này lục lại tủ sách của ông nội, mới giật mình phát
hiện ra hai đứa đã đốt gần hết quyển Tám mươi ngày vòng quanh thế giới mà không biết.
Sách của ba má tôi rất nhiều quyển thuộc văn học cổ điển, Truyện ngắn
Chekhov, Bông hồng vàng, Tiếng chim hót trong bụi mận gai, Jane
Eyre...Tôi cứ lần lượt ngốn hết, có cái hiểu có cái không, nhưng cứ thấy
quyền nào là gặm quyển đó, đắm chìm trong những trang sách. Những kỷ
niệm nho nhỏ với các quyển sách xưa ngô nghê mà chân thực. Nhớ một buổi
trưa, tôi cố sống cố chết cày cho hết quyển Truyện ngắn Solokhov, đến chiều
hai mắt sưng vù lên gật gà gật gù, nên bị má lôi ra mắng cho một trận vì bỏ
ngủ trưa. Hay lần đọc Tiếng chim hót trong bụi mận gai, tới đoạn Meggie
sinh đứa con đầu lòng ở một trang trại xa xôi, miệng không ngừng kêu tên
cha Ralph, tôi vừa đọc vừa khóc thút thít, lòng xót xa tự hỏi tại sao yêu nhau
nhưng không đến được với nhau.
Hồi đó má tôi làm giáo viên ở trường cấp hai của xã. Ngoài những điểm bất
lợi như luôn phải học giỏi thuộc bài để khỏi hổ danh làm con cô giáo, hay thi
thoảng bị má kéo ra khỏi lớp dúi cho quả chuối vì đi học trễ quên ăn sáng,
thì lợi thế lớn nhất là có sách để đọc. Lâu lâu, má mượn được của thư viện
trường một chồng sách cũ, đem về cho hai con mọt sách ngấu nghiến. Bởi
nên những mùa hè xưa bé của hai chị em tôi ngoài những trò bắt cua chăn
vịt, thả diều câu cá thì còn có một thú vui lớn khác là đọc sách. Nhưng quyển
sách đong đầy kỷ niệm thơ trẻ, nào là Calich và Valia, Cuộc phiêu lưu của
Mít Đặc và các bạn, Kho báu của vua Solomon, Tô-mếch và thủ lĩnh Tia
Chớp Đen, Hoàng tử bé, Công chúa nhỏ, Cánh buồm đỏ thắm, Tuổi thơ dữ
dội, Chiếc chìa khóa vàng hay truyện ly kỳ của Buratino, Tâm hồn cao
thượng...Những năm tháng thơ bé trôi qua với những câu chuyện trong trẻo và bình yên.
Cứ như thế, thế giới trẻ thơ của tôi được xây dựng nên từ cái không gian
mộc mạc xanh tươi của vùng nông thôn yên tĩnh, của những nhân vật tuổi
thơ đầy khí phách. Lòng tốt và sự nhân hậu, sự giữ lời hứa, lòng can đảm, sự
kiên nhẫn, tính phiêu lưu mạo hiểm, tinh thần vượt khó...Tất cả những nền
tảng của cuộc sống, tôi và em tôi đã được học từ tuổi thơ của mình. Đôi khi
trong cuộc sống hiện tại, tôi nghiệm ra rằng những rắc rối mà người ta gặp
phải, hầu hết đều bắt nguồn từ sự lãng quên những nguyên tắc cơ bản đó của
cuộc sống. Mải mê chìm vào những giá trị hư ảo mà quên đi điều gì là cốt lõi của đời người.
Sách tôi đọc chỉ là đống sách của ba má và những quyển má mượn thư viện,
nên dĩ nhiên là không đủ, lâu lâu thiếu sách cứ phải đọc đi đọc lại như bò
nhai lại cỏ. Sách mới thì đắt, nên thường nhà tôi chỉ dám mua quyển nào thật
cần thiết. Nhà tôi vốn có mấy cây xoài rất to, mỗi mùa ra bông gió thổi ào
qua một lượt là cả sân tràn ngập bông rụng, quét đi quét lại rất mệt. Nhưng
xoài ra trĩu cành, chấm với mắm ruốc ăn thì tuyệt vời. Năm tôi học lớp chín,
tôi quyết định luyện thi vào trường chuyên cấp ba của tỉnh. Một ngày trong
mùa hè năm ấy, ba dành cả ngày trên cây xoài keo hái. Rồi sáng hôm sau ba
má chở hai giỏ xoài bự xuống chợ ở thành phố ngồi bán tới tận chiều muộn,
mỗi giỏ bằng cỡ cái cần xé trong miền Nam. Tiền bán xoài được đâu chừng
năm chục nghìn đồng, má vào nhà sách mua cho tôi quyển Những bài văn
hay lớp chín, mua xong là trong túi cạn luôn tiền. Tôi nhận sách, vừa ngạc
nhiên vừa hờ hững, kiểu cũng tự kiêu mình đây văn hay chữ tốt, cần gì văn
mẫu. Nhưng má thì vui lắm, bảo đây là quà chúc tôi thi tốt. Đã hơn mười
năm trôi qua rồi mà tôi vẫn nhớ như in nét mặt của má khi đưa sách cho
mình buổi chiều hôm đó. Vẻ mặt bừng sáng của niềm vui, hồ hởi và hy
vọng. Hai giỏ xoài đầy đổi lấy một quyển sách. Nhớ lại mà nghẹn ngào nước
mắt, một thời con nhà nghèo thiếu sách.
Vào cấp ba, tiền học bổng mỗi tháng hình như khoảng tám chục nghìn, mỗi
lần má xuống thăm cho thêm hai chục nữa. Hầu hết đổ vào để mua sách tư
liệu văn học , sách phê bình văn học, sách chuyên sâu, đủ thứ. Tiền thì ít mà
sách cần mua thì nhiều, nên thỉnh thoảng quyển nào ưng ý lắm tôi mới mua,
còn đâu là vào thư viện tỉnh mượn về tra cứu. Thầy dạy văn bắt mỗi đứa phải
có một quyển sổ tư liệu văn học. Tôi lấy một quyển tập giáo án thiệt dày của
má để làm sổ tư liệu. Những ngày gò lưng trên thư viện chép những bài thơ
lạ, những lời phê bình tâm đắc vào sổ, đôi khi nghỉ tay nhìn ra ngoài, thấy
mấy chiếc lá me tây xanh ngắt rung rinh trong gió, trong lòng vừa nhẹ nhàng
vừa vui sướng. Bây giờ nhớ lại, những buổi ngồi say sưa đọc sách hay ghi
chép ở thư viện tỉnh là những khoảnh khắc hạnh phúc nhất của tôi thời cấp ba.
Rồi lên tới đại học. Ta nói quãng đời đại học là quãng đời ngu dại nhất của
tôi. Mang tâm lý con nhà nghèo vào Sài Gòn trọ học, mấy năm sinh viên tôi
chỉ chăm chăm làm thêm kiếm tiền, hà tiện đủ thứ kể cả tiền mua sách. Rồi
cũng không biết đường lên mạng tìm ebook để đọc. Đôi khi đọc sách thì chỉ
đọc những quyển giải trí rẻ tiền. Sách có giá trị thì đọc mỗi năm chỉ vài
quyển, cứ như thế mà ngu dần đi.
Một lần đọc về tiểu sử cựu tổng thống Mỹ Bill Clinton, tôi thấy ông đọc đến
vài trăm quyển sách trong suốt bốn năm đại học. Nghĩ mà tiếc nuối không để
đâu cho hết. Giá như thời đi học chuyên cần đọc như Clinton thì cho dù bây
giờ không thành tổng thống chắc cũng không hổ thẹn mang danh "làm trai
đứng ở trong trời đất."
Đi làm được vài năm, không hiểu được cơ duyên đưa đẩy trời Phật thương
tình sao mà tôi bắt đầu đọc sách lại. Đọc không ngừng nghỉ. Sau một năm
thấy kiến thức của mình tăng lên đáng kể. Nhìn lại một chặng đường dài,
thấy đời mình sang trang mới cũng là nhờ đọc sách. Tôi yêu quý sách bao
nhiêu thì cũng biết ơn sách bấy nhiêu. Bởi nhờ có sách mà tôi mới trưởng
thành hơn, phát triển hơn, nuôi dưỡng lại tình yêu với nghiệp viết và mới trở
thành tác giả, như ước mơ của tôi từ thuở bé.
Không chỉ tôi mà rất nhiều người khác đã thay đổi nhờ sách. Lê Phương Anh
Vũ, người sáng lập câu lạc bộ sinh viên lớn mạnh, là một trong những người
thuộc thế hệ 9X giỏi nhất mà tôi biết. Em kể với tôi rằng thời cấp ba em học
hành không quá nổi bật, lúc vào đại học cũng nhút nhát tự ti. Nhưng từ lúc
em chăm chỉ đọc sách, rồi ra ngoài làm nhiều hơn, tự học, tự phát triển chính
mình, mà em trở thành một trong những người được biết đến nhiều nhất ở
trường đại học của em. Em dìu dắt các thế hệ, sinh viên đi sau, xây dựng
những khóa đào tạo kỹ năng và hướng dẫn nhiều người khác trong con
đường tự học và phát triển bản thân.
Long Ứng Đài, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Đài Loan, một nhà văn nổi tiếng,
cũng từng viết cho con mình một lá thư dài về sách. Người con trai hai mươi
mốt tuổi cảm thấy áp lực vì có cả cha lẫn mẹ đều là những người nổi tiếng,
thành đạt. Cậu nói với mẹ: "Mẹ phải chấp nhận rằng con chỉ là một người
bình thường, không có thành tựu gì nổi bật trong cuộc đời."
Long Ứng Đài trả lời: "Điều quan trọng nhất đối với mẹ, không phải là con
có thành tựu hay không, mà là con có hạnh phúc hay không, trong cuộc sống
hiện đại bây giờ, loại công việc nào có thể ít nhiều đem lại cho con niềm
hạnh phúc? Thứ nhất, nó cho con ý nghĩa, công việc đó không điều khiển
con, không giam cầm con như tù binh. Thứ hai, nó cho con thời gian, nó cho
con trải nghiệm đầy đủ trong cuộc sống. Ví dụ làm quản lý ngân hàng ở Phố
Wall, nhưng mỗi ngày vì tiền mà căng thẳng, có thể lại không bằng làm nghề
nhân viên coi sóc vườn thú, hằng ngày tắm rửa cho voi hay đánh răng cho hà mã."
Nữ nhà văn kể lại câu chuyện lúc còn ở Đức, hai mẹ con họ gặp một họa sĩ
tên là Timothy. Anh ta từ nhỏ đã yêu thích tranh, ở trong hệ thống giáo dục
tự do, nên học hành không ổn định, lúc thì học ngoại ngữ để làm phiên dịch,
lúc thì học làm thợ khóa, lúc học làm thợ mộc. Sau khi tốt nghiệp, anh không
tìm được việc làm. Đến năm 41 tuổi anh ấy vẫn thất nghiệp như thế và vẫn ở
cùng mẹ mình. Lúc không có việc gì làm, anh ta ngồi ở cửa sổ sát đường, vẽ
hươu cao cổ. Trong các bức vẽ của anh, cổ của hươu thò ra từ đỉnh của xe
buýt, xuyên qua sân bay, đi vào rạp phim. Nó mở to đôi mắt với lông mi dài,
nhìn chằm chằm vào một đứa trẻ ngồi trên xa ba bánh.
Long Ứng Đài bảo, bà sợ con thành người vẽ hươu cao cổ như Timothy,
không phải vì anh ta không có tiền hay không có danh. Mà là vì anh ta không
tìm được ý nghĩa cuộc sống.
Cuối thư, bà viết: "Mẹ yêu cầu con chăm chỉ đọc sách, không phải vì mẹ
muốn con có thành tựu hơn người khác, mà là bởi vì, mẹ muốn con có nhiều
hơn nữa quyền lựa chọn cho tương lai, lựa chọn có ý nghĩa, có thời gian làm
việc, chứ không phải là bị ép mưu sinh."
Quả thật, cái mà con người ta cần nhất trong đời là quyền lựa chọn một cuộc
sống được làm những điều có ý nghĩa. Và sách là một công cụ giúp ta đạt được điều đó.
Sách cho ta kiến thức, cho ta động lực, cho ta mơ về những nơi xa hơn. Sách
giúp mở ra một thế giới tốt đẹp hơn, những con người tốt hơn, và cả một
phiên bản tốt hơn của chính ta. Nói không ngoa, sách là cả thế giới.
Ngươi trẻ ở thành phố thì quá nhiều sách để đọc. Còn mỗi lần về nông thôn
thì thấy tụi nhỏ suốt cả mùa hè la cà chơi bời lêu lổng, thiếu sách trầm trọng.
Những người trẻ được nuôi dưỡng đầy đủ, được cho ăn học đàng hoàng như
chúng ta, hãy luôn nuôi dưỡng cho mình kỹ năng đọc sách, Và đừng quên
gieo trồng thói quen đọc ở những đứa trẻ quanh mình, em mình, con mình, cháu mình...
Để hy vọng rằng những hạt mầm tươi sáng mà ta gieo cho lũ trẻ ngày nay, sẽ
hình thành những Antonie de Saint-Exupéry hay Lucy Maud Montgomery
của Việt Nam trong tương lai mai sau.
- Antonie de Saint-Exupéry: phi công, nhà văn người Pháp, tác giả sách Hoàng tử bé
- Lucy Maud Montgomery: Nhà văn người Canada, tác giả của hơn 20 tiểu
thuyết, được biết đến nhiều nhất là Anne tóc đỏ dưới chái nhà xanh và Emily ở trang trại trăng non. ***
ĐỌC SÁCH NHƯ THẾ NÀO
"Bạn càng đọc nhiều, bạn càng biết nhiều.
Bạn càng học nhiều, bàn càng đi nhiều." (Dr.Seuss)
Tại sao tôi lại nói nhiều về sách đến thế trong một quyển sách dành cho người trẻ?
Không phải là bởi vì tôi là một tác giả, tôi muốn hô hào cổ vũ độc giả đọc
nhiều sách, để từ đó gián tiếp thúc đẩy doanh số bán sách của tôi. Hoàn toàn
không. Tác giả viết về tự học mà mong sách bán chạy thì chỉ là chuyện nằm mơ giữa ban ngày.
Lý do là bởi vì, tôi thấy không biết bao nhiêu người trẻ quanh mình chưa
nhận thức đúng tầm quan trọng của sách, cũng như không biết đọc sách thế nào cho đúng cách.
Có hai loại phản ứng tiêu cực tiêu biểu từ người ít đọc khi được khuyên đọc sách nhiều hơn:
"Đọc sách đâu bảo đảm thành công." - Một câu ngụy biện kinh điển của
những người lười đọc.
"Sách chỉ khiến người ta mơ mộng hão huyền phi thực tế." - Phát biểu từ
một người thiếu hiểu biết về sách. Đối với họ chắc sách chỉ có mỗi thể loại
tiểu thuyết diễm tình huyễn hoặc. Tôi không biết lần cuối cùng họ cầm một
quyển sách tử tế trong tay là khi nào.
Rõ ràng là không phải ai đọc sách cũng thành công. Nhưng lại có một sự
thực rõ ràng khác là những người thành công đọc rất nhiều sách. Một nghiên
cứu được tiến hành trên 1.200 người giàu có nhất thế giới cho thấy: Điểm
chung giữa những người này là họ tự giáo dục bản thân thông qua việc đọc
sách. Bill Gates, Steve Jobs, Warren Buffet đều là những người đọc sách rất
chuyên cần. Đọc sách không chắc sẽ giúp ta thành đạt trên đường đời, nhưng
không có nó hầu như ta không thể thành người.
Warren Buffet từng trả lời trong một bài phỏng vấn rằng ông dành 80% thời
gian trong ngày để đọc sách và tiếp thu kiến thức mới. Không chỉ riêng ông,
nghiên cứu tiểu sử của những con người xuất chúng khác, ta sẽ thấy điểm
chung là họ vui vẻ và say mê đọc sách, ngay cả sau những giờ lao động mệt
nhọc. Vì đối với họ, đọc sách là một cách tự học. Và sự học là sự nghiệp cả đời.
Nhưng sách thì có nhiều loại. Đâu phải sách nào cũng giúp mình tiếp thu kiến thức.
Vậy nên đọc sách như thế nào?
Sau một thời gian mày mò tìm hiểu trên con đường tự học, tôi đã tìm được
cách đọc sách thích hợp nhất cho mình. Giờ đây, tôi xin hoan hỉ chia sẻ lại
cho các bạn đọc phương pháp đọc sách của mình.
Đầu tiên là về số lượng, cần đọc ít nhất 50 quyển sách một năm. Có thể vài
người sẽ nói: Như thế là quá nhiều, coi chừng ngộ chữ. Xin thưa là không
nhiều chút nào. Năm mươi quyển sách mỗi năm, chia ra là mỗi tuần một
quyển. Sách có nội dung tốt độ dày trung bình thường khoảng 200 - 300
trang. Tức mỗi ngày chỉ cần đọc 40 - 50 trang sách. Nếu tập trung thì chỉ mất
khoảng một giờ đồng hồ cho việc đọc mỗi ngày. Cứ chăm chỉ ngày nào cũng
vậy, là mỗi năm sẽ hoàn thành được từ 50 quyển sách trở lên. Chứ vài tháng
mới đọc hết một quyển, thì cũng không ích lợi bao nhiêu.
Cách đọc sách của tôi là cân bằng giữa sách hư cấu và phi hư cấu. Mỗi khi
đọc một quyển thuộc thể loại này, tôi lại đọc một quyển thuộc thể loại kia.
Mục đích là để cân bằng giữa thực tế và tưởng tượng. Tôi đọc nhiều sách về
phát triển bản thân, rèn luyện kỹ năng và truyền cảm hứng, các sách về lịch
sử, văn hoá, tinh thần, kinh doanh. Đối với thể loại hư cấu, tôi chọn các tác
phẩm văn học kinh điển và có chiều sâu, biểu hiện tâm lý con người hay
phác hoạ bối cảnh lịch sử xã hội của một thời kỳ, và có giá trị trị lâu dài.
Những quyển như Kiêu hãnh và định kiến, Tiếng chim hót trong bụi mận
gai, Cuốn theo chiều gió, Jane và Eyre... thay vì các loại sách chỉ nói về tình
cảm nam nữ yêu đương thuần tuý.
Tôi tránh xa thể loại tiểu thuyết diễm tình như một người lành mạnh tránh xa
dịch bệnh. Những sách ấy không phải tất cả chỉ toàn rẻ tiền bỏ đi. Nhưng dù
cho tác giả viết hay, dù văn chương bay bổng, cảm xúc ngất trời thì cũng
không có ích lợi nhiều cho con đường tự học. Dù có đọc đến hàng trăm
quyển ngôn tình đi nữa, thì xong rồi cũng không đọng lại bao nhiêu kiến
thức, càng gây tâm lý uỷ mị hoang đường, xa rời thực tế. Thu Giang Nguyễn
Duy Cần, một trong những học giả kỳ cựu bậc nhất Việt Nam giữa thế kỷ 20
có viết: "Kẻ nào đọc những loại tiểu thuyết nhảm sẽ làm mất thời giờ rất quý
báu của họ. Và đáng ân hận hơn, là rồi họ sẽ mất dần óc phán đoán và quân
bình của tâm tình họ nữa."
Sách dở đọc chỉ tốn thời giờ. Tôi thường lựa chọn đọc sách nào được đánh
giá cao, tác giả nổi tiếng, giá trị của tác phẩm đã được thử thách qua độ bền của thời gian.
Vậy làm sao để biết quyển nào hay dở ra sao?
Bí quyết của tôi là: www.goodreads.com. Đây là một trang mạng xã hội về
sách và là công cụ hữu hiệu để chọn sách dành cho dân ghiền đọc. Trang này
tổng hợp những nhận xét, bình luận, xếp hạng sách của người dùng, và dựa
trên những đánh giá sách trước đó của người dùng mà gợi ý những quyển
sách khác cùng thể loại cho họ. Những người bạn phương Tây của tôi trước
khi quyết định mua một quyển sách nào đó thường vào Goodreads đọc tất cả
những bình luận khen chê các kiểu, rồi mới quyết định mua hay không.
Goodreads dù chủ yếu là nhận xét đánh giá sách nhưng vẫn lưu trữ một số
ebook có sẵn để người dùng đọc trực tiếp trên trang. Đa phần là các tác
phẩm kinh điển như Bàn về tự do của John Stuart Mill hay Gió qua rặng liễu
của Kenneth Grahame. Goodreads hoạt động rất mạnh và liên kết với nhiều
tác giả. Những tác giả nổi tiếng thế giới như Paulo Coelho hay Elizabeth
Gilbert thường có những chương trình giao lưu với độc giả, trả lời câu hỏi và
đưa ra lời khuyên về viết văn trên trang này.
Cứ mỗi năm mới đến tôi sẽ đặt mục tiêu năm nay cần đọc bao nhiêu quyển
sách. Đọc xong mỗi quyển thì lên trang Goodreads đánh giá và ghi lại cảm
nhận quan điểm của mình. Nếu có thời gian thì tóm tắt về quyển sách vừa
đọc. Đến cuối năm Goodreads tổng hợp lại thành một trang Your year in
books (tạm dịch: Năm của bạn qua những quyển sách). Nhìn lại một năm
mình đã đọc được khá nhiều, thấy vui vui hay hay vì đã đạt được một thành
tích nho nhỏ cho bản thân. Ngày đầu tiên đăng ký Goodreads tôi đã chẳng
biết nó sẽ đến đâu, chẳng biết có lợi ích gì, chỉ đánh giá sách vì thích. Đến
khi đã trở thành tác giả, được trang bán sách trực tuyến Tiki mời viết chuyên
mục Người nổi tiếng đọc gì, tìm lại đánh giá sách của mình trên Goodreads,
tôi mới à lên, giờ đã thấy chúng hữu dụng. Ngẫm ra sự đời có những chuyện
ta làm mà ai biết được tương lai. Cứ để niềm yêu thích dẫn dắt, rồi cũng có lúc nào đó hữu ích.
Một bí quyết khác nữa là mỗi khi đọc sách, tôi thường để bên mình một
quyển sổ nhỏ. Sổ được chia trang theo nhiều chủ đề, ví dụ: Thành công,
Kinh doanh, Viết lách, Thái độ sống, Thay đổi bản thân. Khi đọc, thấy câu
nào tâm đắc thì ghi vào sổ, kèm với những cảm nhận của mình liên quan tới
câu đó hoặc cách diễn dịch diễn giải nếu có. Sau này mỗi lần cần đọc lại để
tạo động lực hay cần tư liệu để dẫn chứng, chứng minh khi nói chuyện, viết
lách thì tôi lại lấy sổ ra tìm lại. Em trai tôi cũng có một quyển sổ trích dẫn từ
sách và phim, nhưng với mục đích khác. Nó dùng đó như là nguồn tư liệu để
"chém gió", nó bảo thấy lời nói của mình có chiều sâu và sức mạnh hơn hẳn
khi trích dẫn mấy câu nói hài hước hay ho.
Tôi đọc nhiều sách của các tác giả nước ngoài, chủ yếu là tác giả Anh, Mỹ,
và ưu tiên đọc nguyên tác bằng tiếng Anh: Nhà giáo dục tiên phong trong
thời kỳ Minh Trị là Fukuzawa Yukichi, đã áp dụng phương pháp đọc sách
nguyên bản này vào ngôi trường đại học tư thục hiện đại đầu tiên của Nhật
Bản, do ông sáng lập nên. Ông dồn tiền mua sách nguyên bản từ Mỹ về, cho
học trò đọc. Quan niệm của ông là khi đọc sách nguyên bản ta được đọc
nguồn trực tiếp. Còn sách dịch đôi khi không được dịch sát nguồn. Đọc sách
dịch là đọc lại qua một nguồn thứ cấp, theo cách hiểu chủ quan của người dịch.
Nhà văn J.K Rowling từng có lời khuyên cho người viết trẻ rằng nếu muốn
viết tốt, hãy đọc càng nhiều càng tốt. Đọc mọi loại sách có thể. Đọc nhiều thì
bạn sẽ phát hiện ra phong cách mà mình yêu thích, và tránh được các thể loại
sách mà bạn cho là rác rưởi. Nên đối với những người ấp ủ ước mơ làm nghề
viết, nhà văn, nhà báo, copywriter... thì việc đọc chuyên cần là không thể thiếu.
George R.R Martin thì có câu nói "Người đọc sách sống một nghìn cuộc
sống trước khi anh ta chết, còn người không đọc sống chỉ một đời." Những
ai đọc sách thì biết thêm được nhiều cuộc đời khác, nên coi như là sống
nghìn cuộc sống chỉ trong một kiếp người. Sách thật kỳ diệu.
Bởi vậy không đọc sách mỗi ngày là một thiệt thòi lớn. ***
ĐỪNG DỰA VÀO TRƯỜNG HỌC
"Ai cũng là thiên tài. Nhưng nếu bạn đánh giá một con cá qua khả năng leo
cây của nó thì nó sẽ sống cả đời tin rằng mình là kẻ ngu ngốc." (Albert Einstein)
Nói chuyện với đứa em đang học cấp ba. Nó gặp khó khăn nghiêm trọng với
môn văn, vấn đề muôn thuở của mấy thằng con trai khô khan yếu các môn
xã hội. Ngồi một hồi để tư vấn cho nó vài lời khuyên, tôi nhớ lại câu chuyện
ngụ ngôn về trường học loài vật mà tôi từng đọc được. Câu chuyện được
cho là của tác giả George Reavis.
Truyện kể rằng một hôm, các loài thú vật quyết định rằng chúng phải làm gì
đó thật vĩ đại để giải quyết các vấn đề mà thế giới đang đối mặt. Và thế là
chúng mở ra một trường học.
Tất cả loài vật đã thông qua một chương trình giảng dạy bao gồm: leo cây,
chạy, bơi và bay. Để việc quản lý chương trình được dễ dàng hơn, mọi loài
vật đều phải tham gia tất cả các môn học. Và rồi:
Con vịt rất xuất sắc trong môn bơi lội, thậm chí là còn giỏi hơn cả thầy giáo.
Nhưng nó chỉ đủ điểm đậu trong môn bay và rất tệ trong môn chạy. Vì vịt
chạy rất chậm, nó phải ở lại trường sau giờ học và phải bỏ luôn cả bơi để
luyện tập môn chạy. Việc này tiếp diễn cho đến khi màng chân của nó bị
rách toạc khiến vịt chỉ đạt điểm trung bìnhbtrong môn bơi. Vì ở trường, điểm
trung bình là chấp nhận được, nên chẳng ai lo lắng về điều đó trừ vịt.
Con ngựa dẫn đầu lớp trong môn chạy, nhưng nó gặp khó khăn lớn vào những giờ học leo cây.
Sóc thì rất giỏi trong môn leo cây, nhưng nó lại thất bại trong môn bay, khi
thầy giáo yêu cầu phải bay từ dưới đất lên thay vì từ ngọn cây xuống. Nó bị
chuột rút vì phải cố gắng quá sức và sau đó bị bốn điểm trong môn leo và hai điểm trong môn chạy.
Đại bàng là một đứa trẻ hư đốn và thường xuyên bị kỷ luật nặng nề. Trong
giờ học leo trèo, nó vượt qua tất cả các học sinh khác và leo đến ngọn cây
sớm nhất nhưng khăng khăng đòi sử dụng cách riêng của nó để đến đích chứ
không phải dùng chân bám và leo từng bước như hướng dẫn.
Kết thúc năm học, bạn đoán xem con vật nào có tổng điểm cao nhất? Đó là
lươn, một con vật hết sức kỳ dị. Dù chẳng học môn nào xuất sắc, nhưng nó
có thể bơi, chạy, leo và bay mỗi thứ một chút, nên nó đạt điểm trung bình
môn cao nhất và trở thành thủ khoa.
Loài cầy thảo nguyên phản đối hệ thống đào tạo này vì ban quản lý nhà
trường từ chối thêm môn đào hang vào chương trình giảng dạy. Chúng quyết
định không tham gia vào trường học và cho lũ con học việc ở chỗ của một
con lửng. Những con cầy sau đó hợp tác với lũ chim và chuột túi, mở một
trường học tư nhân, và đạt được thành công vang dội.
Câu chuyện này thường xuyên được các nhà giáo dục phương Tây sử dụng
để minh họa cho sự phiến diện của giáo dục chính quy thông qua trường lớp.
Các trường học chính quy từ cấp một đến cấp ba thường xếp lớp dựa trên
tuổi tác và giảng dạy một số môn nhất định. Theo nhà giáo dục người Mỹ
Leo Buscaglia, phương pháp này có không ít hạn chế. Một mặt, việc xếp lớp
dựa trên độ tuổi không đem lại lợi ích cho mọi học sinh, vì sự phát triển về
thể chất và tinh thần của con người là khác nhau dù cùng chung độ tuổi. Mặt
khác, sự đánh giá dựa trên một số môn học trong nhà trường không phát huy
được thế mạnh của mỗi cá nhân và làm hạn chế sự phát triển toàn diện của con người.
Tại Việt Nam, giáo dục nhà trường còn nhiều bất cập vì phải chạy đua theo
thành tích. Nhìn lại bản thân mình, tôi thấy điều này để lại những hậu quả nặng nề.
Thời mới vào cấp ba, tôi đăng ký thi chuyên văn vì hồi đó với tôi học văn dễ
như uống nước. Mỗi đề bài đều tìm ý hay ý mới để viết, nên điểm văn cấp
hai lúc nào cũng cao nhất lớp. Đậu vô trường chuyên, cứ tưởng học mà như
chơi, ai ngờ tan tành giấc mộng.
Chương trình học nhồi nhét khủng khiếp, lớp 10 thì học chương trình lớp 11,
lớp 11 thì học tiếp chương trình lớp 12, rồi 12 thì ôn lại những bài cũ. Ngày
nào cũng có vài đề bài văn phải làm. Mỗi bài thơ truyện ngắn là ba, bốn bài
tập làm văn khác nhau, hết đề này tới đề khác. Ý tưởng đâu mà đẻ ra liên tục
như vậy, nên không còn cách nào khác tôi đành xào nấu những bài cũ, cắt
xén ý này ý nọ lắp ghép vào với nhau. Thầy dạy môn chuyên (thành thật xin
lỗi các thầy) lên lớp giảng bài theo từng ý, cứ như vậy mà chép vô như rô
bốt. Bởi vì học là để thi, mà thi thì chấm bài theo ý. Nên ngay cả môn văn
thầy cũng phải dạy theo công sức sao cho học sinh thi đậu, đủ ý đúng ý của
người ra đề, chỉ biết chạy theo thôi chứ biết làm sao.
Cả năm học cứ chạy theo các kỳ thi, hết thi chuyên đề, lại thi đội tuyển
trường, rồi thi học sinh giỏi tỉnh, đến thi Olympic 30/4, đến thi quốc gia. Mỗi
lần gần tới kỳ thi, tôi toàn thức dậy lúc 2 giờ sáng để học bài. Nhiều khi mệt
quá học không nổi, nên lên lớp kiểm tra đành nộp giấy trắng. Bây giờ đã qua
mười mấy năm mà đôi khi nằm mơ vẫn thấy mình trễ thi, tới lộn phòng thi,
không mặc quần áo đi thi, thật là ác mộng. Sau ba năm học chuyên văn, tôi
thấy mình tàn tạ như giẻ rách, tình yêu với môn văn tan tác như lá nát sau
mưa dông. Tôi trở nên căm ghét văn chương, và chuyển hướng sang học kinh tế.
Ba năm cấp ba tôi chẳng nhớ gì nhiều, chỉ nhớ mãi một điều. Đó là hồi học
đội tuyển quốc gia, được học một người thầy đặc biệt. Nghe đồn thầy là một
trong sáu thầy giáo dạy văn hay nhất Việt Nam một thời. Học thầy đâu có
vài ba buổi mà tôi nhớ suốt đời. Thầy bảo khi phân tích một bài văn bài thơ
nào đó mình phải chọn một con mắt. Con mắt đó là điểm ưng nhất trong bài
văn bài thơ, không cần theo ý ai, chỉ cần bản thân mình thấy thích là được.
Phải tập trung làm rõ, phân tích nó, diễn giải tại sao mình thấy chỗ đó hay
chỗ đó đẹp. Rồi từ đó lấy nó làm cái hồn , làm sợi chỉ xuyên suốt, lan tỏa nó
ra, để biến nó thành điểm nhấn, đem sức sống cho bài viết của mình. Thầy
ngày xưa học cùng thời với Lê Anh Xuân, Hoàng Nhuận Cầm và nhiều thi sĩ
khác. Mỗi lần giảng tới bài thơ bài văn nào là thầy kể giai thoại về người đó,
lũ học trò chúng tôi ngồi nghe như nuốt từng lời, ghi chép không nhiều mà cứ nhớ như in.
Bởi vậy, tôi thấy điều đầu tiên và quan trọng nhất để học tốt (mà các thầy cô
lại thường bỏ qua) đó là cảm thụ. Như dạy văn, thì người dạy phải truyền
cho học sinh cái tình yêu con chữ, cái hay cái đẹp của văn chương, cái chân
thiện mỹ mà mỗi con người đều hướng tới, cái sinh động đầy màu sắc mà
văn học phản ánh từ cuộc sống con người. Hay dạy toán, thì cái cần làm là
nuôi dưỡng niềm đam mê logic, ứng dụng của toán học vào thực tế, vẻ đẹp
của toán học. Nhưng thử hỏi có mấy ai làm được vậy. Vất vả với lương giáo
viên ba cọc ba đồng, vừa dạy ở trường vừa lo dạy thêm, rồi vắt óc với các
thành tích chỉ tiêu, phải nâng điểm cấy số ảo để có bảng điểm đẹp đặng báo
cáo với cấp trên. Đó là chưa kể thời xưa "chuột chạy cùng sào mới vào sư
phạm". một số thầy cô không đủ điểm vào trường khác nên mới học sư phạm
chứ đâu phải là vì tình yêu bục giảng và tâm huyết với sự nghiệp giáo dục.
Có người bạn bảo thấy tôi viết còn hay hơn cô giáo dạy văn. Tôi cười nghĩ,
vì mấy cô giáo mà bạn thấy không có đủ tình yêu với văn chương đó thôi.
Hoặc tình yêu đó vốn không hề tồn tại, hoặc tình yêu đó bị bào mòn bởi thực
tế khắc nghiệt của cuộc sống. Không có tình yêu thì làm sao viết hay giảng
hay, không có tình yêu thì làm sao truyền thụ được tình yêu tới lũ học trò.
Bởi vậy có không biết bao nhiêu đứa học trò như tôi, theo đuổi vì sở thích,
mà từ bỏ vì kiệt quệ và vỡ mộng. Những ngày trong nhà trường không
những không bồi đắp tình yêu với văn chương mà còn tàn phá nó nữa. 1
Nghĩ lại, đó chính là điểm yếu của hệ thống giáo dục hiện thời. Thay vì ươm
mầm tình yêu với tri thức cho học trò thì lại hủy hoại nó. Thay vì nuôi dưỡng
sự sáng tạo thì lại bóp chẹt cho nó chết đi. Nhà giáo dục người Mỹ Neil
Postman từng nói: "Trẻ em đến trường với những dấu chấm hỏi và ra trường
với những dấu chấm hết." Trường học truyền thống đôi khi làm thui chột đi
khả năng tò mò, và lòng ham hiểu biết. Ở Việt Nam tình hình càng bi đát
hơn. Từ nhỏ học trò đi học đã được dặn dò phải học giỏi đặng sau này mới
có công ăn việc làm, để lo cho gia đình phụng dưỡng cha mẹ. Chẳng thấy ai
dặn hãy học vì tình yêu tri thức. Tốt nghiệp cấp ba thi vào đại học cứ chọn
đại ngành nào dễ kiếm việc làm. Rồi học xong bốn năm đại học cũng chẳng
biết mình thích gì muốn gì, tự hỏi ta sẽ làm chi đời ta. Rồi đâm đầu đi làm
kiến ăn qua ngày. Rồi lấy vợ lấy chồng, sinh con đẻ cái, rồi già đi. Rồi nằm
trên giường bệnh nghĩ lại thời trai trẻ, nhớ ôi ta cũng đã một thời ước được
làm kỹ sư nông nghiệp, ta đã một thời mơ mộng làm nhà văn, ta đã một thời
muốn làm nhạc sĩ, vũ công, làm thợ chụp ảnh, làm đầu bếp... Rồi lại tự hỏi:
ta đã làm chi đời ta. Thế rồi cũng chết đi. Than ôi, kiếp người thử hỏi chỉ như vậy thôi sao?
Mỗi kỳ thi đại học đến, tôi lại thầm chúc các em sĩ tử chân cứng đá mềm,
chúc các em kiên cường dũng cảm. Đường đời còn rộng và dài lắm. Đậu đại
học chẳng khẳng định được gì, rớt đại học biết đâu là điềm phúc. Đừng học
vì trào lưu, hãy học vì ham thích. Theo đuổi tri thức đích thực, khám phá
đam mê bản thân. Chú ý tới những điều mà xã hội và gia đình vẫn hay
khuyên bảo, chưa chắc chúng là tốt nhất cho em. Hãy bảo trọng! ***
HỌC HAY LÀ KHÔNG HỌC
"Bất kì ai dừng học tập đều già, dù anh ta ở tuổi hai mươi hay tám mươi." (Henry Ford)
Minh nhắn tin cho tôi, sự bối rối hiện lên trong câu chữ. Em chán ngán
chương trình học ở trường, chẳng có hứng thú với bất kỳ môn học nào. Bỏ
bê việc học một thời gian, em thấy vừa tội lỗi vừa mệt mỏi, vì không có bất
kỳ động lực nào để học tiếp. Em muốn nghỉ học ở trường để làm việc khác.
Minh không phải là trường hợp hiếm gặp. Từng làm công tác tư vấn hướng
nghiệp cho nhiều bạn trẻ, tôi gặp không ít bạn trẻ như Minh. Họ thấy việc
học ở trường không có ý nghĩa gì, nên chán nản bỏ học, hoặc bảo lưu kết quả học tập.
Điểm chung mà tôi nhận thấy ở những người trẻ này là gì?
Đó là sự mất niềm tin vào hệ thống giáo dục. Chương trình đào tạo nhàm
chán, không có ứng dụng thực tế, học xong không biết để làm gì. Kết quả là
có không ít người bỏ học giữa chừng. Người học dở nghỉ học cũng có mà
người học giỏi nghỉ học cũng không thiếu. Đôi khi tôi cũng không khỏi tự
hỏi, ngày xưa tốt nghiệp đúng hạn, được cấp bằng đại học, hóa ra là do mình
hèn, không dám bỏ học, hay vì mình đã đủ kiên nhẫn để theo đến cùng? Hay
là, vì mình luôn giữ được niềm tin ngây thơ vào nền giáo dục nước nhà?