Ưu và nhược điểm của nền kinh tế thị trường | Môn Kinh tế chính trị Mác-Lenin - Đại học Bách Khoa Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61557159
Chủ đề 18:Ưu thế và hạn chế của nền kinh tế thị trường, cùng với vai trò của Nhà
nước trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay.
1. Ưu thế và hạn chế của nền kinh tế thị trường:
a, Khái niệm về nền kinh tế thị trường:
- Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường. Đó là
nền kinh tế hàng hóa phát triển cao, ở đó mọi quan hệ sản xuất và trao đổi đều được thông
qua thị trường, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật thị trường.
- Sự hình thành kinh tế thị trường là khách quan trọng lịch sử: từ kinh tế tự nhiên, tự
túc, kinh tế hàng hóa rồi từ kinh tế hàng hóa phát triển thành kinh tế thị trường. Kinh tế
thị trưởng cũng trải qua quá trình phát triển ở các trình độ khác nhau từ kinh tế thị trưởng
sơ khai đến kinh tế thị trường hiện đại ngày nay.
- Kinh tế thị trưởng là sản phẩm của văn minh nhân loại.
Quan niệm của P. Samuelson về nền kinh tế thị trường: “Nền kinh tế thị trường là
nền kinh tế trong đó các cá nhân và các hãng tư nhân đưa ra các quyết định chủ yếu về
sản xuất và tiêu dùng. Các hãng sản xuất hàng tiêu dùng thu được lợi nhuận cao nhất
bằng các kỹ thuật sản xuất có chỉ phi thấp nhất.” b, Đặc trưng phổ biến của nền kinh tế thị trường:
- Có sự đa dạng của các chủ thể kinh tế, nhiều hình thức sở hữu. Các chủ thể kinhtế
binh đẳng trước pháp luật.
- Thị trưởng đóng vai trò quyết định trong việc phân bổ các nguồn lực xã hội
thôngqua hoạt động của các thị trưởng bộ phận như thị trưởng hàng hóa, thị trường dịch
vụ, thị trường sức lao động, thị trường tài chính, thị trường bất động sản, thị trường khoa học công nghệ...
- Giá cả được hình thành theo nguyên tắc thị trường; cạnh tranh vừa là môi
trưởng,vừa là động lực thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh; động lực trực tiếp của
các chủ thể sản xuất kinh doanh là lợi nhuận và lợi ích kinh tế - xã hội khác; nhà nước là
chủ thể thực hiện chức năng quản lý, chức năng kinh tế; thực hiện khắc phục những khuyết
tật của thị trường, thúc đẩy những yếu tố tích cực, đảm bảo sự bình đẳng xã hội và sự ổn
định của toàn bộ nền kinh tế.
- Nền kinh tế mở, thị trường trong nước quan hệ mật thiết với thị trường quốc tế.
Các đặc trưng trên mang tính phổ biến của mọi nền kinh tế thị trưởng. Tuy nhiên, tùy
theo điều kiện lịch sử cụ thể, tùy theo chế độ chính trị xã hội của mỗi quốc gia, ngoài lOMoAR cPSD| 61557159
những đặc trưng chung, mỗi nền kinh tế thị trường quốc gia có thể có đặc trưng riêng, tạo
nên tính đặc thù và các mô hình kinh tế thị trường khác nhau.
Các đặc trưng trên mang tính phổ biến của mọi nền kinh tế thị trưởng. Tuy nhiên, tùy
theo điều kiện lịch sử cụ thể, tùy theo chế độ chính trị xã hội của mỗi quốc gia, ngoài
những đặc trưng chung, mỗi nền kinh tế thị trường quốc gia có thể có đặc trưng riêng, tạo
nên tính đặc thù và các mô hình kinh tế thị trường khác nhau.
c, Ưu thế và hạn chế
Nền kinh tế thị trường có nhiều ưu thế, tuy nhiên, nó cũng có những hạn chế. Những
ưu thế và hạn chế đỏ là :
- Ưu thế của nền kinh tế thị trường
+ Nền kinh tế thị trưởng luôn tạo ra động lực cho sự sáng tạo các chủ thể kinh tế.
Trong nền kinh tế thị trường, các chủ thể luôn có cơ hội để tìm ra động lực cho sự
sáng tạo của mình. Thông qua vai trò của thị trưởng mà nền kinh tế thị trường trở thành
phương thức hữu hiệu kích thích sự sáng tạo trong hoạt động của các chủ thể kinh tế, tạo
điều kiện thuận lợi cho hoạt động tự do của họ, qua đó, thúc tăng năng suất lao động, tăng
hiệu quả sản xuất, làm cho nền kinh tế hoạt động năng động, hiệu quả. Nền kinh tế thị
trường chấp nhận những ý tưởng sáng tạo mới trong thực hiện sản xuất kinh doanh và
quản lý. Nền kinh tế thị trường tạo môi trường rộng mở cho các mô hình kinh doanh mới
theo sự phát triển của xã hội.
+ Nền kinh tế thị trưởng luôn phát huy tốt nhất tiềm năng của mọi chủ thể, các vùng
miền cũng như lợi thế quốc gia.
Trong nền kinh tế thị trường, mọi tiềm năng, lợi thế đều có thể được phát huy, đều
có thể trở thành lợi ích đóng góp cho xã hội. Thông qua vai trò gắn kết của thị trường mà
nền kinh tế thị trường trở thành phương thức hiệu quả hơn hẳn so với nền kinh tế tự cấp
tự túc hay nền kinh tế kế hoạch hóa để phát huy tiềm năng, lợi thể của từng thành viên,
từng vùng miền trong quốc gia, của từng quốc gia trong quan hệ kinh tế với phần còn lại của thế giới.
+ Nền kinh tế thị trường tạo luôn tạo ra các phương thức để thỏa mãn tối đa nhu cầu
của con người, từ đó thúc đẩy tiến bộ, văn minh xã hội.
Trong nền kinh tế thị trưởng, các thành viên của xã hội luôn có thể tìm thấy cơ hội
tối đa để thỏa mãn nhu cầu của mình. Nền kinh tế thị trưởng với sự tác động của các quy
luật thị trường luôn tạo ra sự phù hợp giữa khối lượng, cơ cấu sản xuất với khối lượng, cơ
cấu nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Nhờ đó, nhu cầu tiêu dùng về các loại hàng hóa, dịch
vụ khác nhau được đáp ứng kịp thời; người tiêu dùng được thỏa mãn nhu cầu cũng như lOMoAR cPSD| 61557159
đáp ứng đầy đủ mọi chủng loại hàng hóa, dịch vụ. Thông qua đó, nền kinh tế thị trường
trở thành phương thức để thúc đẩy văn minh, tiến bộ xã hội.
- Hạn chế của nền kinh tế thị trưởng:
Bên cạnh những ưu thế, kinh tế thị trưởng cũng những hạn chế còn tồn đọng. Những
hạn chế chủ yếu của kinh tế thị trường bao gồm:
+ Trong nền kinh tế thị trường luôn tiềm ẩn những rủi ro khủng hoảng.
Sự vận động của cơ chế thị trường không phải khi nào cũng tạo được những cân đối,
do đó, luôn tiềm ẩn những nguy cơ khủng hoảng. Khủng hoàng có thể diễn ra cục bộ, có
thể diễn ra trên phạm vi tổng thể. Khủng hoảng có thể xảy ra đối với mọi loại hình thị
trường, với mọi nền kinh tế thị trưởng. Sự khó khăn đối với các nền kinh tế thị trường thể
hiện ở chỗ, các quốc gia rất khó dự báo chính xác thời điểm xảy ra khủng hoảng. Nền kinh
tế thị trường không tự khắc phục được những rủi ro tiềm ẩn này.
+ Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được xu hướng cạn kiệt tài nguyên
không thể tái tạo, suy thoái môi trường tự nhiên, môi trường xã hội.
Do phần lớn các chủ thể sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế thị trường luôn đặt
mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận tối đa nên luôn tạo ra ảnh hưởng tiềm ẩn đối với nguồn lực
tài nguyên, suy thoái môi trưởng. Cũng vì động cơ lợi nhuận, các thù thể sản xuất kinh
doanh có thể vi phạm cá nguyên tắc đạo đức để chạy theo mục tiêu làm giàu thậm chi phi
pháp, góp phần gây ra sự xói mòn đạo đức kinh doanh, thậm chí cả đạo đức xã hội. Đây
là những mặt trái mang tính khuyết tật của bản thân nền kinh tế thị trưởng. Cũng vì mục
tiêu lợi nhuận, các chủ thể hoạt động sản xuất kinh doanh có thể không tham gia vào các
lĩnh vực thiết yếu cho nền kinh tế nhưng có lợi nhuận kỳ vọng thấp, rủi ro cao, quy mô
đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài. Tự nền kinh tế thị trưởng không thể khắc phục được các hạn chế này.
+ Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được xu hướng cạn kiệt tài nguyên
không thể tái tạo, suy thoái môi trường tự nhiên, môi trường xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường, hiện tượng phân hóa xã hội về thu nhập, về cơ hội là
tất yếu. Bản thân nền kinh tế thị trường không thể tự khắc phục được khía cạnh phân hóa
có xu hướng sâu sắc. Các quy luật thị trường luôn phân bố lợi ích theo mức độ và loại
hình hoạt động tham gia thị trường, cộng với tác động của cạnh tranh mà dẫn đến sự phân
hóa như một tất yếu. Đây là khuyết tật của nền kinh tế thị trường cần phải có bo sung và
điều tiết bởi vai trò của nhà nước.
Do những hạn chế của kinh tế thị trường nên trong thực tế không tồn tại một nền kinh
tế thị trưởng thuần túy, mà thưởng có sự can thiệp của nhà nước để sửa chữa những thất lOMoAR cPSD| 61557159
bại của cơ chế thị trường. Khi đó, nền kinh tế được gọi là kinh tế thị trường có sự điều tiết
của nhà nước hay nền kinh tế hỗn hợp.
2. Vai trò của Nhà nước trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN ở nước ta hiện nay:
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế thị trường.
- Các nguồn lực do Nhà nước quản lý được phân bổ theo chiến lược, quy hoạch, kế
hoạch phù hợp cơ chế thị trường.
- Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi
trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch.
- Nhà nước sử dụng các nguồn lực của Nhà nước và công cụ, cơ chế, chính sách để
định hướng, điều tiết nền kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước,
từng chính sách phát triển.