Vai Trò Của Người Cha Trong Sự Phát Triển Tâm Lý Trẻ Em | Môn Tâm lý - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61601590
Chủ đề 3. Người cha đối với sự phát triển tâm lý của trẻ trong gia đình:
I. VAI TRÒ CẦN THIẾT CỦA NGƯỜI CHA TRONG GIA ĐÌNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT
TRIỂN CỦA TRẺ VỀ MẶT LÝ THUYẾT, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 1. Giới thiệu
Trong xã hội hiện đại, vai trò của người cha trong gia đình không chỉ dừng lại ở việc đảm bảo
kinh tế mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển tâm lý và nhân cách của trẻ. Theo nghiên
cứu của Nguyễn Khắc Viện (1994), tâm lý gia đình không chỉ là những trải nghiệm cá nhân mà
còn mang tính hệ thống, ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của mỗi thành viên (Nguyễn Khắc Viện, 1994).
2. Ảnh hưởng của người cha đến sự phát triển của trẻ
2.1. Vai trò tình cảm và tâm lý
Người cha đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cảm giác an toàn và tự tin cho con.
Theo Tâm lý gia đình của Nguyễn Khắc Viện, từ khoảng hai tuổi, trẻ bắt đầu phát triển mối
quan hệ tình cảm với cha, điều này trở thành một yếu tố quan trọng trong việc hình thành nhân
cách (Nguyễn Khắc Viện, 1994). Nếu mối quan hệ này không được nuôi dưỡng, trẻ có thể gặp
khó khăn trong việc phát triển sự tự tin và khả năng kiểm soát cảm xúc.
Ngoài ra, theo nghiên cứu của Lâm Ngọc Như Trúc (2008), vai trò của người cha trong việc hỗ
trợ cảm xúc và giao tiếp với con đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kỹ năng xã hội
của trẻ. Những đứa trẻ nhận được sự quan tâm từ cha có xu hướng phát triển khả năng kiểm
soát cảm xúc và xây dựng lòng tự trọng tốt hơn.
2.2. Vai trò giáo dục và kỷ luật
Nguyễn Khắc Viện cũng nhấn mạnh rằng người cha thường là biểu tượng của luật lệ và chuẩn
mực trong gia đình. Sự hiện diện của cha giúp trẻ học cách phân biệt đúng sai, từ đó hình thành
ý thức kỷ luật. Điều này phù hợp với nghiên cứu về vai trò của cha trong gia đình hạt nhân Việt
Nam, khi người cha thường đảm nhận trách nhiệm giáo dục và định hướng giá trị cho con (Nguyễn Hữu Minh, 2012).
Nghiên cứu của Mai Huy Bích (2003) cho thấy trẻ em sống trong gia đình có sự tham gia tích
cực của người cha vào giáo dục thường có thành tích học tập cao hơn và kỹ năng giải quyết
vấn đề tốt hơn so với những trẻ ít nhận được sự hướng dẫn từ cha.
2.3. Vai trò mô hình hóa giới tính:
Người cha cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển bản sắc giới. Đặc biệt,
đối với con trai, cha là hình mẫu để học hỏi cách thể hiện cảm xúc và hành vi nam tính một
cách lành mạnh. Đối với con gái, cha là hình mẫu để trẻ hiểu về cách đàn ông đối xử với phụ
nữ, ảnh hưởng đến các mối quan hệ tương lai (Mai Huy Bích, 2003). lOMoAR cPSD| 61601590
Theo nghiên cứu của Nguyễn Hữu Minh (2012), có đến 60% trẻ em trong các gia đình hạt nhân
cho rằng hình mẫu của người cha ảnh hưởng đến cách chúng xây dựng các mối quan hệ sau
này. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của cha trong việc giáo dục giới tính và định hướng hành vi cho con cái.
3. Vai trò của người cha trong gia đình nông thôn:
Trong bối cảnh nông thôn Việt Nam, người cha không chỉ đóng vai trò trụ cột về kinh tế mà
còn có ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức và hành vi của con. Nghiên cứu về vai trò của
cha trong gia đình nông thôn chỉ ra rằng sự tham gia của cha vào quá trình nuôi dạy con giúp
trẻ phát triển kỹ năng xã hội tốt hơn và giảm thiểu nguy cơ gặp vấn đề hành vi (Nguyễn Hữu Minh, 2012).
Bên cạnh đó, theo nghiên cứu của Lê Thị Quý (2016), trong nhiều gia đình nông thôn, quan
niệm truyền thống vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ, dẫn đến tình trạng người cha ít tham gia vào
quá trình nuôi dạy con cái, điều này có thể tác động tiêu cực đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Kết luận:
Vai trò của người cha sẽ được xác định trong một khung cảnh văn hóa – xã hội nhất định. Vì
thế, mỗi xã hội sẽ đặt ra cho người cha những vai trò phù hợp với đặc thù văn hóa của mình.
Chính vì thế, người cha thực hiện tốt vai trò của mình phải qua các chức năng của người cha.
Chúng ta có thể chia chức năng của người cha ra làm hai loại: chức năng gián tiếp và chức năng trực tiếp.
- Chức năng gián tiếp: Ngoài tình yêu, người chồng còn phải hỗ trợ cho vợ mình mang
lại sự an toàn cho đời sống lứa đôi. Chức năng của người chồng được thể hiện qua
những mối quan hệ giữa hai vợ chồng. Sự cân bằng về mặt tâm lý tình cảm của người
vợ có thể được củng cố hoặc bị thương hại bởi mối quan hệ với người chồng. Do đó,
tất cả những sự biến đổi trong tình cảm và cảm xúc của người vợ sẽ ảnh hưởng trực
tiếp đến mối quan hệ mẹ – con. Vì vậy, sự cân bằng trong mối quan hệ vợ chồng là điều
cần thiết cho sự phát triển tâm lý – tình cảm của trẻ. Hơn nữa, đứa trẻ sẽ thu nhận và
nội tâm hóa hình ảnh của người cha mà đứa trẻ tạo lập được không chỉ qua lăng kính
của chính bản thân mà còn qua lăng kính của người mẹ nữa.
- Chức năng trực tiếp: Người cha như một người trung gian trong mối quan hệ mẹ –
con, sự phát triển về mặt sinh học sẽ giúp đứa trẻ dần dần tách biệt ra khỏi người mẹ
và tự tạo lập mối quan hệ tay đôi với người mẹ. Người mẹ cần phải chấp nhận sự độc
lập của con đối với mình. Người cha cần phải giúp đỡ cho đứa con trong quá trình này,
phải có một sự điều tiết về khoảng cách giữa mẹ và con cũng như đóng góp cho sự phát
triển tính tự chủ của đứa con.
Vai trò của người cha mặc dù không được nhắc đến nhiều như người mẹ, nhưng vẫn đóng góp
những vai trò rất quan trọng có thể kể đến như: hỗ trợ người mẹ trong những năm đầu đời của
con, có những sự can thiệp trực tiếp, là đối tượng của sự đồng nhất trong giai đoạn Ơđíp,… lOMoAR cPSD| 61601590
HƯỚNG DẪN CỤ THỂ CHO GIA ĐÌNH
1. Đối với người cha
- Tạo thời gian chất lượng: Dành thời gian cùng con tham gia các hoạt động vui chơi,
học tập, trao đổi và chia sẻ. Thời gian này giúp củng cố mối quan hệ và tạo nền tảng tin cậy cho con.
- Thể hiện tình yêu thương: Lắng nghe, thấu hiểu và chia sẻ cảm xúc với con. Hãy khen
ngợi, động viên và tạo cơ hội để con bày tỏ ý kiến, giúp trẻ phát triển sự tự tin.
- Hỗ trợ học tập và giáo dục: Theo dõi việc học của con, trao đổi với giáo viên, tham
gia các buổi họp phụ huynh. Khơi gợi đam mê học tập, hướng dẫn con quản lý thời gian
và giải quyết khó khăn trong học tập.
- Định hướng giá trị sống: Dạy con biết tôn trọng, trung thực, kiên nhẫn và trách nhiệm.
Thông qua việc giải quyết các tình huống thực tế trong gia đình, giúp con hiểu rõ hơn
về đạo đức và lẽ phải.
2. Đối với gia đình
- Khuyến khích vai trò của người cha: Tạo điều kiện cho người cha tham gia vào chăm
sóc, giáo dục con cái. Tránh phân chia cứng nhắc vai trò giữa cha và mẹ.
- Xây dựng môi trường giao tiếp cởi mở: Khuyến khích các cuộc trò chuyện gia đình
để người cha có thể chia sẻ kinh nghiệm và thấu hiểu con cái nhiều hơn.
- Cân bằng trách nhiệm: Cả cha và mẹ cần cùng chia sẻ trách nhiệm nuôi dạy con,
tránh để một bên gánh vác toàn bộ.
Người cha không chỉ là người bảo vệ mà còn là người bạn, người thầy và hình mẫu tích cực
cho sự phát triển của trẻ. Gia đình và xã hội cần chung tay nâng cao nhận thức về tầm quan
trọng của người cha trong việc giáo dục và định hướng giá trị sống cho trẻ.
II. SỰ THIẾU HỤT CÁC VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CHA, CÁC DẠNG LỆCH LẠC
TRONG VAI TRÒ NGƯỜI CHA VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT
TRIỂN TÂM LÝ CỦA ĐỨA CON.
1. SỰ THIẾU HỤT CÁC VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CHA:
Sự thiếu hụt vai trò của người cha, gây ra ở trẻ những rối loạn do thiếu quyền uy, hướng dẫn
của người cha đối với trẻ khi thực hiện các quy định, nguyên tắc,chuẩn mực xã hội. Khó khăn
để phát triển bình thường về mặt tình cảm làm cho trẻ có những cảm giác thất thế, không có
năng lực, gây trở ngại cho trẻ sau này. Uy quyền người cha là chức năng hàng đầu của ng ời ƣ
cha cũng như tình yêu thương là chức năng hàng đầu của mẹ. Việc thiếu hụt cái này hay cái kia
đều dẫn đến những hậu quả nặng hơn là việc lạm dụng thái quá vì dù sao sự quá mức cũng nằm
trong chức năng này. Một người cha nhu nhược còn hại hơn một ng ời mẹ nhu ƣ nh ợc, ngược
lại ng ời cha thiếu tình thương ít hại hơn so với người mẹ. Sự nhu nhược của ƣ ƣ người
cha hầu như luôn luôn có nguồn gốc là sự vắng mặt ở gia đình, vắng thực hoặc vắng giả.
a. Vắng thực sự:
Trong gia đình, người cha thiếu thực sự vì có thể vì nhiều nguyên nhân khác nhau như chết, bị
tù đày hoặc phải cách ly do bệnh tật… vĩnh viễn sẽ ảnh hướng đến tâm lý trẻ trong việc hình
thành và phát triển nhân cách rất lớn. Khi người cha thiếu thực sự, người mẹ phải thay thế vai lOMoAR cPSD| 61601590
trò của người cha. Vai trò này của cha không phải là vai trò chính của người mẹ nên người mẹ
không thể bù đắp đủ như người cha được. Chẳng hạn, người cha mất thực sự, người con trai
phải bám vào mẹ và có nguy cơ thiếu nam tính vì hình ảnh người cha đã mất không thể thay
thế bằng xương bằng thịt. Hay ở bé gái, sự thiếu cha trong gia đình sẽ làm cho bé sau này khi
lớn lên sẽ tự đồng nhất với mẹ mình, nhìn mẹ không chỉ là người mẹ của mình mà còn là người
vợ có những đứa con của người đàn ông mà mình yêu quý. Nếu sự thiếu vắng người cha này
xảy ra ở gia đình có đông con thì mọi vai trò, trách nhiệm của người cha đều nằm trên vai người
mẹ để nuôi và dạy con cái. Những gia đình như vậy, trẻ sẽ không hình dung được vai trò uy
quyền của người cha trong gia đình. Sự thiếu vắng này lâu dài có thể dẫn đến những đứa con
trong gia đình không có khả năng lập gia đình, hoặc không duy trì được tổ ấm hoặc nặng hơn
có thể phạm pháp ở tuổi vị thành niên và trưởng thành.
Ngược lại, đối với những người cha vắng mặt thời gian dài như thuỷ thủ hay những người làm
thương mại, việc trở về nhà để giải quyết những xung đột quan trọng hay những khó khăn và
có thể đề ra những chỉ dẫn thực hiện trong thời gian tới mà ông vắng nhà, việc làm này có tính
chất trịnh trọng và khác thường nhưng có thể củng cố thêm uy tín và ảnh hưởng của người cha
tới các con ngay cả khi ông ta vắng nhà. Tuy nhiên, khi sự vắng mặt của người cha kéo dài khá
lâu, người con trai cảm thấy mẹ của nó là tất cả, không có đối thủ. Khi người cha trở về, nó sẽ
cảm thấy mẹ phản bội lại nó khi bộc lộ tình cảm yêu thương với chồng. Tâm lý này ở trẻ trai
gần giống khi cha mẹ ly dị và thời gian sau mẹ có chồng khác
b. Vắng mặt giả (có mặt nhưng không hiệu quả):
Với những trường hợp vắng mặt giả vì nhiều nguyên nhân khác nhau như: bận việc quá nhiều.
Người cha về đến nhà đã mệt nhoài, hay cáu kỉnh, không quan tâm tới các con để khỏi bị quấy
nhiễu hoặc thậm chí tìm cách trốn tránh không thèm nghe những lời kêu ca của vợ liên quan
đến cách ứng xử của con, lấy cớ không muốn là người bị tra tấn mà chỉ muốn tận dụng thời
gian hiếm hoi có mặt ở nhà để thoả mãn nhu cầu riêng tư của mình chứ không muốn dành cho
các con. Dù nghĩ thế nào, một khi đã không hướng dẫn, bảo ban con cái thì coi như người cha
không yêu thương con cái, thậm chí là cuộc sống gia đình. Đó là trường hợp của những người
cha làm nghề bác sĩ, luật sư, kỹ sư. Những người cha này thường lấy cớ vắng mặt của mình vì
làm thêm việc để tăng thu nhập, cải thiện đời sống gia đình, bảo đảm cho tương lai con cái,…
Người cha này cứ tưởng có tiền nhiều đưa vợ là xong trách nhiệm của người chồng, người cha
trong gia đình. Người cha để mặc vợ tự “bươn chải” với các con trong gia đình, phó thác cho
vợ tất cả các công việc trong gia đình từ nội trợ, con cái đến quan hệ họ hàng. Người cha cũng
quên mất một điều trong gia đình ngày nay, phụ nữ cũng có công việc ngoài xã hội của họ.
Những lo xa giả tạo đó lại là nguyên nhân chính gây phá huỷ những gì tưởng là chung của gia
đình mà người cha thờ ơ.
Hoặc có những cha sống trong gia đình nhưng lại ‘đào ngũ’ khỏi gia đình. Người cha này cố
tình thờ ơ với những gì có thể quấy nhiễu đến những thói quen và gây trở ngại cho những
chứng tật của mình. Người cha trong gia đình này thường sa đà vào những công việc mình
thích như sưu tầm, đọc sách, nghe đài, hì hục sửa chữa cái này cái khác,… mà không hề quan
tâm đến số phận và những vấn đề của các thành viên trong gia đình họ. Người cha này có thể
không nhu nhược cũng không tỏ uy quyền thái độ đối với các con mà chỉ bằng lòng với hiện
thực như vậy. Những đứa trẻ sống trong kiểu gia đình này sẽ oán giận một cách vô thức về sự lOMoAR cPSD| 61601590
hẫng hụt uy quyền mà nó trông chờ ở người cha. Nó phải tìm một người bà con thân thuộc,
một thầy giáo cái uy quyền mà nó nuối tiếc và đang cần. Chính vì thế, L.Micgaux đã cho rằng
nếu thiếu uy quyền thì bọn trẻ “thiếu mất những cái phanh hãm” trong các dạng phản ứng: sự
đối lập, sự bắt chước và sự bù trừ. Phản ứng đối lập là cần thiết thể hiện xu hướng giải phóng
mà thiếu nó chứng tỏ là không trưởng thành biểu hiện củng cố sự độc lập của trẻ như về nhà
trễ, trốn đi chơi chốc lát,… đều là sự báo trước của sự vượt rào. Nếu bức tường gia đình bị hạ
bởi các bậc cha mẹ lạm dụng sự tự do, đứa trẻ sẽ tìm đến một trở lực khác hoặc trộm cắp không
nằm ngoài những động cơ đó. Phản ứng bắt chước kết hợp với phản ứng sự đối lập, bức tường
gia đình bị phá vỡ, đứa trẻ sẽ tìm mẫu người khác trong sách báo, phim ảnh, bạn bè để học
theo. Những mẫu người mà trẻ học được có thể là chuẩn mực hoặc thập chí sai chuẩn mực chưa
đúng sẽ ảnh hưởng đến việc hình thành và hoàn thiện nhân cách trẻ rất lớn. Phản ứng bù trừ
cho phép thiếu niên khẳng định sự tự tin và nhân cách của mình bằng việc phạm tôi vô cớ.
Nhìn chung, những trẻ sống trong gia đình này có thể có tính thiếu cương quyết, thiếu vững
chắc, cách xử thế thiếu sự do dự, lưỡng lự, không nhiệt tình trước những thích thú hoặc những
say mê thất thường, ý thức đạo đức nghèo nàn, không năng động. Quan hệ với bên ngoài có
thể mạo hiểm, liều lĩnh, thoái thác, chông chênh, thất thường nhiều khi chứng tỏ một sự bất an
và lo âu không được ý thức rõ ràng,… Thậm chí, điều tệ nhất là trẻ có xu hướng muốn tự tử dù chỉ bằng lời nói.
Nói chung, sự thiếu vắng của người cha có thể dẫn đến những tổn thương về tình cảm hay có
những rối nhiễu về tâm lý. Trong những trường hợp khác, một đứa trẻ thiếu vắng sự chăm sóc
giáo dục của người cha có thể trở thành những con người hèn nhát và dễ nản chí, luôn có cảm
giác không an toàn và hay lo âu. Nhân cách của đứa trẻ sẽ thiếu ổn định và không chắc chắn.
Khi trưởng thành, những đứa trẻ này có tính khí thất thường, ý định tự tử cũng khá thường
xuyên dù bởi những lý do không đâu. Các mối quan hệ với những người khác trở nên thất
thường và không ổn định. Có thể trẻ sẽ có bạn bè nhưng không có bạn thân. Sau này khi lớn
lên, trẻ dễ trở thành tội phạm. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là người mẹ phải cố gắng duy
trì sự hiện diện của người cha trong những trường hợp mà ông đã gây ra những tổn thất về tình
cảm nghiêm trọng (có vợ bé, tình nhân hay những hành vi xúc phạm danh dự người vợ, rơi vào
các tệ nạn xã hội, hoặc có hành vi bạo hành với vợ con…). Lúc đó, giải pháp ly dị sẽ là điều
cần thiết. Điều này không chỉ là sự hỗ trợ hay giải thoát cho người vợ, mà còn là một biện pháp
giúp cho đứa con tránh được những tổn thất nghiêm trọng hơn về mặt tâm lý, đó là mất đi niềm
tin và lý tưởng vào cuộc sống, điều này sẽ tệ hại hơn cả tình trạng vắng mặt của người cha mà
đứa trẻ phải chịu đựng sau khi bố mẹ ly dị và người mẹ nhận lãnh việc nuôi dạy trẻ.
2. CÁC DẠNG LỆCH LẠC TRONG VAI TRÒ NGƯỜI CHA VÀ NHỮNG ẢNH
HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN TÂM LÝ CỦA ĐỨA CON.
Các dạng lệch lạc trong vai trò người cha có thể kể đến như:
- Không nhận ra vai trò của người cha (người cha tỏ ra thiếu trách nhiệm, thờ ơ, hoặc
có thể là thiếu kiến thức,..…)
- Những sự thái quá đến từ phía người cha (lạm dụng uy quyền, bảo vệ quá mức, gia trường,…)
- Nhu nhược và không vững chắc của một nhân cách được tập hợp sai lạc. lOMoAR cPSD| 61601590
- Cô độc về tình cảm, không có khả năng gắn bó và thâm nhập sâu sắc, lâu bền.
- Thiếu an toàn hay đúng hơn là không an toàn, đặc biệt dễ đi đến tự tử – ít ra là chấp
nhận khả năng có thể xảy ra – trước những sự cưỡng chế nhỏ nhặt hoặc những khó
khăn trong đời sống ( theo tâm lý học gia đình- nguyễn khắc viện)
NHỮNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN TÂM LÝ CỦA ĐỨA CON.
Sự thiếu vắng của người cha có thể dẫn đến tình trạng bệnh tâm lý trong một số trường hợp mà
trẻ đã có những tổn thương về tình cảm hay có những rối nhiễu về tâm lý. Trong những trường
hợp khác thì một đứa trẻ thiếu vắng sự chăm sóc giáo dục của người cha có thể trở thành những
con người hèn nhát và dễ nản chí, luôn có cảm giác không an toàn và hay lo âu. Nhân cách của
đứa trẻ sẽ thiếu ổn định và không chắc chắn. Khi trưởng thành, những đứa trẻ này có tính khí
thất thường, ý định tự tử cũng khá thường xuyên dù bởi những lý do không đâu. Các mối quan
hệ với những người khác trở nên thất thường và không ổn định. Có thể trẻ sẽ có bạn bè nhưng không có bạn thân.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là người mẹ phải cố gắng duy trì sự hiện diện của người
cha trong những trường hợp mà ông đã gây ra những tổn thất về tình cảm nghiêm trọng ( Có
vợ bé, tình nhân hay những hành vi xúc phạm danh dự người vợ, rơi vào các tệ nạn xã hội,
hoặc có hành vi bạo hành với vợ con…) Lúc đó, giải pháp ly dị sẽ là điều cần thiết, điều này
không chỉ là sự hỗ trợ hay giải thoát cho người vợ, mà còn là một biện pháp giúp cho đứa con
tránh được những tổn thất nghiêm trọng hơn về mặt tâm lý, đó là mất đi niềm tin và lý tưởng
vào cuộc sống, điều này sẽ tệ hại hơn cả tình trạng vắng mặt của người cha mà đứa trẻ phải
chịu đựng sau khi bố mẹ ly dị và người mẹ nhận lãnh việc nuôi dạy trẻ.
III. THỰC TRẠNG VIỆC THỰC HIỆN VAI TRÒ NGƯỜI CHA TRONG BỐI CẢNH
XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY NHƯ THẾ NÀO ( TÍCH CỰC, HẠN CHẾ?) TẠI
SAO LẠI CÓ THỰC TRẠNG NHƯ VẬY? ( THỰC TRẠNG ĐƯỢC THỂ HIỆN QUA
NHỮNG DỮ LIỆU THỐNG KÊ ĐỊNH LƯỢNG THAM KHẢO TỪ CÁC NGHIÊN CỨU
HOẶC NHỮNG TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH THỰC TẾ).
Thực trạng việc thực hiện vai trò người cha trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay
1. Những điểm tích cực
- Tăng cường sự tham gia của người chsa vào chăm sóc con cái:
Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới (2019), khoảng 35-40% người cha ở
đô thị tham gia chăm sóc con hàng ngày, tăng so với trước đây.
Một số người cha trẻ (thế hệ Millennials, Gen Z) chủ động học hỏi kiến thức nuôi dạy con, sẵn
sàng chia sẻ việc nhà với vợ (theo khảo sát của UNICEF Việt Nam, 2021).
- Thay đổi nhận thức về vai trò người cha hiện đại:
Nhiều người cha không chỉ là trụ cột kinh tế mà còn quan tâm đến đời sống tinh thần của con,
ủng hộ giáo dục bình đẳng giới (theo báo cáo của UN Women, 2020). lOMoAR cPSD| 61601590
Xuất hiện các nhóm cộng đồng như "Bố chăm con", "Ông bố toàn năng" trên mạng xã hội,
khuyến khích sự gắn kết giữa cha và con. 2. Những hạn chế
- Vai trò người cha vẫn chủ yếu gắn với trách nhiệm kinh tế:
Theo Tổng cục Thống kê (2022), hơn 70% nam giới coi kiếm tiền là nhiệm vụ chính, trong khi
việc chăm sóc con cái chủ yếu do người mẹ đảm nhận.
Chỉ 15-20% người cha ở nông thôn thường xuyên tham gia các hoạt động giáo dục con (nghiên
cứu của Viện Khoa học Giáo dục, 2020).
- Thiếu kỹ năng và kiến thức nuôi dạy con:
Nhiều người cha vẫn giữ tư tưởng "trọng nam khinh nữ", ít quan tâm đến phát triển cảm xúc
của con (theo khảo sát của Plan International, 2019).
Một số trường hợp bạo lực gia đình, thiếu trách nhiệm với con cái vẫn xảy ra, đặc biệt ở nhóm
gia đình có thu nhập thấp hoặc nghiện rượu (báo cáo của Bộ LĐ-TB&XH, 2021).
3. Nguyên nhân của thực trạng
- Ảnh hưởng của văn hóa truyền thống:
Tư tưởng Nho giáo "đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm" vẫn ăn sâu, khiến nhiều người cha coi
việc nuôi dạy con là trách nhiệm của mẹ. - Áp lực kinh tế:
Xã hội hiện đại đòi hỏi người cha phải làm việc nhiều hơn, dẫn đến ít thời gian dành cho gia
đình (theo nghiên cứu của Oxfam, 2022).
- Thiếu chính sách hỗ trợ:
Chế độ nghỉ thai sản cho nam giới ở Việt Nam chỉ 5-14 ngày, quá ngắn so với nhiều nước (Thụy
Điển: 3 tháng), hạn chế sự gắn kết cha-con ngay từ đầu.
Vai trò ngày càng tăng của người cha hiện đại trong việc chăm sóc. Một nghiên cứu được thực
hiện bởi Viện Quốc gia về Sức khỏe Trẻ em và Phát triển Con người (NICHD) cho thấy người
cha có xu hướng tham gia nhiều hơn vào việc chăm sóc khi:
❖ Họ làm việc ít giờ hơn những người cha khác;
❖ Họ có đặc điểm điều chỉnh tâm lý tích cực (ví dụ: lòng tự trọng cao, mức độ trầm cảm
và thù địch thấp hơn, và đối phó tốt với các nhiệm vụ chính của tuổi trưởng thành);
❖ Người mẹ làm việc nhiều giờ hơn những người mẹ khác; ❖ Người mẹ báo cáo sự thân
mật hôn nhân lớn hơn; và ❖ Khi con cái là con trai.
IV. MỘT SỐ LƯU Ý, HƯỚNG DẪN CƠ BẢN ĐỂ HÀN GẮN MỐI QUAN HỆ GIỮA
CHA- CON CHƯA LÀNH MẠNH (NẾU CÓ) CHO NGƯỜI NGHE
NSƯT Xuân Bắc, Đại sứ Thiện chí UNICEF Việt Nam phát biểu: “ Các ông bố hãy dành nhiều
thời gian cho con, chơi với con, đùa nghịch với con, đọc truyện cho con, nói chuyện với con
và cùng con làm những việc đơn giản. Ngoài việc gắn kết tình cảm cha con, còn giúp con phát
triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần” (UNICEF Việt Nam. (n.d.))
Hàn gắn mối quan hệ giữa cha và con chưa lành mạnh là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn,
thấu hiểu và cam kết từ cả hai phía. Dưới đây là một số lưu ý và hướng dẫn cơ bản để cải thiện mối quan hệ này: -
Xác định nguyên nhân gốc rễ của vấn đề
+ Xác định những xung đột hoặc tổn thương đã xảy ra trong mối quan hệ. lOMoAR cPSD| 61601590
+ Lắng nghe cảm xúc của cả hai bên mà không vội phán xét.
+ Nhìn nhận quá khứ để hiểu tại sao mối quan hệ trở nên căng thẳng. -
Giao tiếp cởi mở và chân thành
+ Bắt đầu bằng những cuộc trò chuyện nhẹ nhàng, không đổ lỗi.
+ Dùng ngôn từ tích cực, tập trung vào cảm xúc của bản thân hơn là chỉ trích người kia.
+ Đặt câu hỏi mở để khuyến khích chia sẻ, chẳng hạn như: "Bố/con cảm thấy thế nào về điều này?" -
Học cách lắng nghe chủ động
+ Lắng nghe mà không ngắt lời hoặc phản bác ngay lập tức.
+ Thể hiện sự quan tâm bằng cách gật đầu, đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn.
+ Nhắc lại những gì đối phương nói để xác nhận rằng mình đã hiểu đúng. -
Dành thời gian chất lượng bên nhau
+ Tạo cơ hội để kết nối bằng các hoạt động chung như ăn tối, đi chơi, cùng làm việc nhà.
+ Nếu giao tiếp bằng lời nói còn khó khăn, có thể bắt đầu bằng hành động, như cùng xem
một bộ phim, chơi thể thao hoặc làm điều mà cả hai cùng yêu thích. -
Thể hiện sự quan tâm và yêu thương
+ Những cử chỉ nhỏ như hỏi thăm sức khỏe, nhớ ngày sinh nhật có thể giúp cải thiện mối quan hệ.
+ Nếu không quen bày tỏ tình cảm bằng lời nói, có thể thể hiện qua hành động (nấu ăn,
sửa chữa đồ dùng giúp nhau, viết một lá thư). -
Học cách tha thứ và buông bỏ quá khứ
+ Chấp nhận rằng không ai hoàn hảo, kể cả cha hay con.
+ Nếu có những tổn thương trong quá khứ, hãy tập trung vào hiện tại thay vì nhắc lại lỗi lầm.
+ Tha thứ không có nghĩa là quên đi mọi chuyện, mà là giải phóng bản thân khỏi cảm xúc tiêu cực. -
Tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết
+ Nếu mối quan hệ quá căng thẳng, có thể tham gia tư vấn tâm lý gia đình.
+ Học hỏi từ những người có kinh nghiệm hoặc tìm hiểu tài liệu về cải thiện quan hệ cha- con. -
Duy trì sự kiên trì và cố gắng lâu dài
+ Xây dựng lại mối quan hệ không thể diễn ra trong một sớm một chiều.
Đôi khi sẽ có những hiểu lầm hoặc khó khăn, nhưng điều quan trọng là không bỏ cuộc. Vai trò
của người cha là vô cùng quan trọng đối với hành trình lớn không và trưởng thành của con trẻ.
Do đó, người cha cần dành nhiều thời gian để chăm sóc và quan tâm con trẻ cũng như thắt chặt
mối quan hệ giữa cha và con trong gia đình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO Việt Nam
Nguyễn Khắc Viện. (1991). Tâm lý học gia đình. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội. Ngô
Công Hoàn. (2006). Tâm lý học gia đình. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.
https://mattran.org.vn/hoi-dong-tu-van/vai-tro-cua-nguoi-cha-qua-cac-nghien-
cuutrong-va-ngoai-nuoc-11068.html lOMoAR cPSD| 61601590
UNICEF Việt Nam. (n.d.). Vai trò của người cha chưa được tận dụng tối đa tại gia đình.
UNICEF. Truy cập ngày 25 tháng 3 năm 2025, từ (https://www.unicef.org/vietnam/vi/th
%C3%B4ng-c%C3%A1o-b%C3%A1o-ch%C3%AD/vai-tr%C3%B2-c%E1%BB%A7a-ng
%C6%B0%E1%BB%9Di-cha-ch%C6%B0a-%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c-t%E1%BA
%ADn-d%E1%BB%A5ng-t%E1%BB%91i-%C4%91a-t%E1%BA%A1i- gia%C4%91%C3%ACnh
Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. (n.d.). Vai trò của người cha qua các nghiên
cứu trong và ngoài nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Truy cập ngày 25 tháng 3 năm 2025,
từhttps://mattran.org.vn/hoi-dong-tu-van/vai-tro-cua-nguoi-cha-qua-cac-nghien-cuutrong-va- ngoai-nuoc-11068.html
Tâm lý trẻ em. (n.d.). Vai trò của người cha. Tâm lý trẻ em. Truy cập ngày 25 tháng 3 năm
2025, từ https://tamlytreem.com/vai-tro-nguoi-cha/
Nguyễn Hữu Minh (2012). Giáo dục của người cha đối với con trong gia đình hạt nhân Việt
Nam. NXB Khoa học Xã hội.
Mai Huy Bích (2003). Vai trò của người cha trong gia đình Việt Nam. NXB Giáo dục. Lâm
Ngọc Như Trúc (2008). Những yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ cha - con trong gia đình
Việt Nam hiện đại. NXB Lao động - Xã hội.
Lê Thị Quý (2016). Tác động của mô hình gia đình truyền thống đến sự phát triển của trẻ em
nông thôn Việt Nam. NXB Chính trị Quốc gia Sự thật. Nước ngoài