Văn minh hy lạp cổ đại - Lịch sử văn minh thế giới 1 | Trường Đại Học Duy Tân
Văn minh hy lạp cổ đại - Lịch sử văn minh thế giới 1 | Trường Đại Học Duy Tân được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!
Môn: Lịch sử văn minh thế giới 1(HIS 221) 143 tài liệu
Trường: Đại học Duy Tân 1.8 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
MỞ Đ U Ầ Khi nh c đ n Hy L p ạ và La Mã ng i ườ ta l i ạ liên t n ưở g đ n th gi i ớ c a ủ các vị thn b i ở n i ơ đây là quê h n ươ g c a ủ các v ịth n n i ổ ti n g trong trong tín ngưỡng c a ủ ng i
ườ Hy Lạp và La Mã. Hy Lạp và La Mã là hai quốc gia
riêng biệt do các tộc khác nhau lập nên. Mãi đ n th kỉ II TCN, Hy L p ạ
mới bị La Mã chinh phục, nh n ư g trư c
ớ đó rất lâu, La Mã đã ti p thu
nhiều thành tựu văn minh c a ủ Hy L p
ạ . Sau khi Hy Lạp bị nhập vào đ
quốc La Mã, ảnh hưởng c a ủ văn minh Hy L p ạ đ i ố v i ớ La Mã càng m n ạ h mẽ hơn n a
ữ . Tuy nhiên sự chinh ph c ụ y ấ c a ủ ng i ườ La Mã v i ớ Hy L p ạ chỉ là sự xâm chi m và thôn tính v ề m t ặ quân s , ự đi u ề đ c ặ bi t ệ là ng i ườ Hy Lạp l i ạ là nh n ữ g ng i ườ chinh ph c ụ l i ạ kể xâm l c ượ c a ủ mình b n g chính văn hóa c a ủ mình t o ạ ra. Đi u ề đó có thể th y ấ r n g văn hóa c a ủ ng i ườ Hy L p ạ có s c ứ hút m n ạ h mẽ và có thành t u ự r c ự r . ỡ Sau khi các qu c ố gia khác cũng bị thôn tính b i ở La Mã thì các n c ướ này b c ướ vào giai đo n ạ “Hy L p ạ hóa” hay còn g i ọ là th i ờ kỳ “Hy L p
ạ hóa”. Nhà thơ La Mã Hôratiut đã t n ừ g nói: “Ng i ườ Hy L p ạ l i ạ bị ng i ườ La Mã chinh ph c ụ , nh n ữ g ng i ườ bị chinh ph c ụ ấy l i ạ chinh ph c ụ trở l i ạ kẻ đi chinh ph c ụ mình. Văn h c ọ ngh ệ thu t ậ Hy L p ạ tràn sang đ t
ấ Latinh hoang dã. .” .Chính đi u ề này t o ạ cho hai n n ề văn minh này có nhi u ề nét chung th n ườ g đ c ượ g i ọ là n n ề văn minh Hy-La. Dù văn minh là do con ng i ườ sáng t o ạ ra trong nh n ữ g đi u ề ki n ệ kinh t , chính tr ,ị xã h i ộ cụ thể nh n ư g văn minh cũng ch u ị n ả h h n ưở g c a ủ nh n ữ g đi u ề ki n ệ tự nhiên, đi u ề ki n ệ lịch s . ử Nh n ữ g đi u ề ki n ệ y ấ đã góp ph n vào sự hình thành màu s c và cả b n ả s c văn hóa c a ủ m t ộ khu v c ự , m t ộ dân t c ộ …Con ng i ườ t o ạ ra n n ề văn minh, dù mu n ố hay không cũng có m i ố quan hệ với hoàn c n ả h tự nhiên, hoàn c n ả h l c ị h s , ử tìm th y ấ trong đi u ề ki n ệ y ấ nh n ữ g m t ặ thuận l i ợ và cả nh n ữ g m t ặ khó khăn, tìm th y ấ nh n ữ g gì có thể mang l i ạ cho văn hóa nh n ữ g n ả h h n ưở g đ c ộ đáo, nh n ữ g ngu n ồ c m ả h n ứ g sáng t o ạ . Để hi u ể rõ h n ơ sự tác đ n ộ g y ấ , nhóm em xin ch n ọ đề bài số 5: “Phân tích tác đ n ộ g của đi u ề ki n ệ t ự nhiên và đi u ề ki n ệ l c ị h s ử đ i ố v i ớ n n ề văn minh Hy L p ạ - La Mã c ổ đ i
ạ ”. Trong quá trình tìm hi u ể và th c ự hi n ệ bài t p ậ , nhóm em còn nhi u ề thi u sót và h n ạ ch mong đ c ượ các th y cô đóng góp ý ki n
để nhóm em có thể rút kinh nghi m ệ và hi u ể h n ơ về v n ấ đ . ề Chúng em xin c m ả n ơ th y cô đã đ c ọ ! N I Ộ DUNG I. T n ổ g quan hy l p ạ c ổ đ i ạ 1. n Ả h h n ưở g ĐKTN Hy L p ạ n Ả h h n ưở g c a ủ đi u
ề kiện tự nhiên : Hy L p ạ cổ đ i ạ là m t ộ qu c ố gia ở khu v c ự Đ a
ị Trung Hải, có vị trí địa lý r t ấ quan tr n ọ g trong vi c ệ giao th n ươ g gi a ữ ph n ươ g Đông và Ph n
ươ g Tây. Lãnh thổ Hy L p ạ cổ đ i ạ g m ồ 3 ph n :
miền Nam bán đảo Bancăng, các đ o ả trên bi n ể Êgiê và mi n ề ven bi n ể phía
Tây Tiểu Á, trong đó quan tr n ọ g nh t ấ làm mi n ề Nam bán đ o ả Ban căng t c ứ là vùng l c ụ địa Hy L p ạ . Toàn bộ vùng l c ụ đ a ị này Đ c ượ chia thành 3 khu v c ự : B c B , ộ Trung bộ và Nam b , ộ Mi n ề b c và mi n ề Trung chia c t nhau b i ở đèo Téc mô pin, nh n ư g cả hai đ u ề có đ a ị hình không b n g ph n ẳ g v i ớ nhiều r n
ừ g núi, thung lũng, đèo ch y ạ ngang d c ọ , t o ạ nên nh n ữ g biên giới thiên nhiên t o ạ thành nhi u ề khu v c ự nhỏ h p ẹ và h u nh ư tách bi t ệ nhau. (Đây đ c
ượ xem như một trong nh n ữ g ti n ề đề t o ạ nên nh n ữ g qu c ố gia thành bang c a ủ l c ị h sử Hy L p ạ c ổ đ i ạ ). Tuy nhiên, ở đây cũng có m t ộ s ố d i ả đồng b n g như đ n ồ g b n
g Tétxali (Therssalie) ở mi n ề B c , đ n ồ g b n g Attich (Attique), đ n ồ g b n
g Bêôxi (Beotie) và đ c ặ bi t ệ là thành thị Athens (Athens) nổi ti n g ở mi n ề Trung. + Mi n ề Nam là bán đ o ả Pêlôpône đ c ượ ví nh ư hình bàn tay b n ố ngón xòe ra Đ a ị Trung H i ả . Ở đây có nhi u ề đ n ồ g b n g trù phú như đ n ồ g b n g
Pêlôpône, Lacôni, Métxêni, Ácgôlít. Đây cũng là n i ơ xu t ấ hi n ệ nhà n c ướ thành bang đ u tiên c a ủ Hy L p ạ – thành bang Spart. - Hy L p ạ Ti u ể Á là nh n ữ g vùng đ t ấ thuộc ven bờ Ti u ể Á, n m ở phía tây c a ủ đ qu c ố Ba T . ư Đ t ấ đai ở đây t n ươ g đ i ố trù phú và b n g ph n ẳ g. Đây là vùng đ n ồ g b n g bình nguyên – n i
ơ có thành thị Milê, quê h n ươ g c a ủ các nhà trit h c ọ theo tr n
ườ g phái Milê - do đó thích h p ợ cho vi c ệ tr n ồ g các cây công nghi p ệ . Vùng đ t ấ này m c ặ nhiên làm thành chi c c u n i ố gi a ữ Hy L p ạ v i ớ các n n ề văn minh cổ đ i ạ ph n ươ g Đông. - Vùng Hy L p ạ qu n đ o ả bao g m ồ nh n ữ g hòn đ o ả l n ớ nh ỏ n m r i ả rác trên biển Êgiê thuộc Đ a ị Trung H i ả , gi n ố g như m t ộ chu i ỗ ng c ọ trang đi m ể cho Hy L p
ạ lục địa. Các hòn đ o ả l n ớ c a ủ Hy L p ạ cổ đ i ạ g m ồ có đ o ả b Ơ ê, đ o ả
Látbốt, đảo Xamốt; dãy đảo Xiclát (trong đó có đ o ả Đêl t ố – m t ộ trung tâm l n ớ về m u ậ dịch hàng h i ả trên bi n ể Egiê c a ủ ng i ườ Hy L p ạ c ) ổ t o ạ thành một hành lang c u n i ố gi a ữ vùng Hy L p ạ l c ụ đ a ị v i ớ vùng Hy L p ạ Ti u ể Á và đ c
ặ biệt, ở phía nam có đ o ả C r ơ ét – m t ộ trung tâm th n ươ g m i ạ , đ n ồ g th i ờ là trung tâm c a ủ n n ề văn minh t i ố cổ trong l c ị h sử Hy L p ạ – văn minh C r
ơ ét-Myxen. Tuy nhiên, lãnh th ổ Hy L p ạ c ổ đ i ạ không n ổ đ n ị h, nó thay đ i ổ theo sự hưng vong c a ủ từng th i ờ kỳ l c ị h sử nh t ấ đ n ị h (d i ướ th i ờ Alecxandre Đ i ạ đ , lãnh th ổ Hy L p ạ đ c ượ m ở r n ộ g thêm r t ấ nhi u ề ). Biên giới bi n ể Hy L p ạ cổ đ i ạ r t ấ dài, bờ bi n ể có đ c ặ tr n ư g riêng ở hai n a ử
Đông – Tây. Bờ biển phía tây g ồ ghề l m ở ch m ở , không thu n ậ ti n ệ l m cho việc hình thành các h i ả c n ả g. B ờ phía đông l i ạ khúc khu u ỷ , hình răng c a ư tạo ra nhi u ề vịnh, h i ả c n ả g t ự nhiên, an toàn và thu n ậ l i ợ cho tàu thuy n ề đi l i ạ , r t ấ thuận l i ợ cho vi c ệ phát tri ể hàng h i ả . B ờ bi n ể phía tây c a ủ mi n ề Hy L p ạ Tiểu Á cũng t n ươ g tự nh ư bờ bi n ể phía đông Hy L p ạ l c ụ địa. - N m ở khu v c ự Đ a ị Trung H i ả , Hy L p ạ c ổ đ i ạ thuộc vùng khí h u ậ ôn đ i ớ Đ a ị Trung H i ả – khí h u ậ lý t n ưở g cho sinh ho t ạ c a ủ con ng i ườ và ho t ạ đ n ộ g kinh t v i ớ sự chênh l c ệ h nhi t ệ độ gi a ữ các mùa không cao. Nh n ữ g u ư đãi c a ủ tự nhiên về khí h u
ậ khin cho cư dân Hy L p ạ c ổ đ i ạ có th ể ho t ạ đ n ộ g s n ả xuất, buôn bán t t
ấ cả các mùa trong năm. Bi n ể Egiê thanh bình t o ạ điều kiện cho ho t ạ đ n ộ g hàng h i ả phát tri n ể trong đi u ề ki n ệ kĩ thu t ậ ch t o
ạ tàu thuyền còn thô s . ơ Theo các nhà mỹ thu t ậ , khí h u ậ ở vùng Đ a ị Trung Hải làm cho m i ọ vật trở nên sáng h n ơ , màu s c đ c ượ đ n ị h hình rõ nét h n ơ . Có lẽ đây là m t ộ trong nh n ữ g nguyên nhân s n ả sinh ra n n ề nghệ thu t
ậ Hy Lạp cổ đại vô cùng r c
ự rỡ. Cũng giống các qu c ố gia cổ đại khác, điều ki n ệ t ự nhiên đã có nh n ữ g tác đ n ộ g đáng k ể đ n khuynh h n ướ g phát triển kinh t cũng như thi t ch nhà n c ướ c a ủ qu c ố gia Hy L p ạ c ổ đ i ạ . Hy Lạp ít đ n ồ g ru n ộ g, đ t ấ đai không thu n ậ l i ợ cho vi c ệ tr n ồ g cây l n ươ g th c ự mà ch ỉthích h p ợ cho vi c ệ tr n ồ g cây ôliu và nho. Nh n ư g bù l i ạ , Hy L p ạ l i ạ có rất nhi u ề khoáng s n ả quý như mỏ s t ở Lacôni, đ n ồ g ở b Ơ ê, b c ạ ở Áttich, vàng ở Toraxi… c n ộ g với tài nguyên r n ừ g phong phú. Đ c ặ bi t ệ , ở m t ộ số vùng của Hy L p ạ cổ đ i ạ có loại đ t ấ sét đ c ặ bi t ệ r t ấ thích h p ợ cho vi c ệ phát triển và ch t o ạ đ ồ g m ố tinh x o ả .
Có thể nói, thiên nhiên không u ư đãi về đ t ấ đai, đ a ị hình b ịchia c t , nền kinh t nông nghi p ệ Hy L p
ạ cổ đại không có đi u ề ki n ệ phát tri n ể s m ớ như các qu c ố gia ph n ươ g Đông, và do v y ậ cũng không xu t ấ hi n ệ nhà n c ướ s m ớ (ch a ư t o ạ ra s n ả ph m ẩ th a ừ trong xã h i ộ ). Nh n ư g ngu n ồ tài nguyên khoáng s n
ả phong phú, chính vì th , c ư dân Hy L p ạ cổ đ i ạ đã tìm cách khai
thác, phát triển tài nguyên r n ừ g, khoáng s n ả và phát tri n ể các ngành nghề thủ công. L i ợ th biển đ c ượ ng i ườ Hy L p ạ khai thác tri t ệ đ ể đ ể đ y ẩ m n ạ h ho t ạ động m u ậ dịch với các qu c
ố gia khác, làm cho ngành th n ươ g nghi p ệ ho t ạ đ n ộ g ht s c ứ nh n ộ nh p ị và m n ạ h mẽ. Xu h n ướ g kinh t d n d n đ c ượ định hình bng vi c ệ phát tri n ể n n ề kinh t theo h n ướ g thủ công nghi p ệ , thương mại h n ơ là phát tri n ể kinh t nông nghi p ệ . 2. n Ả h h n ưở g ĐKLS Hy L p ạ c ổ đ i ạ * Chia làm 4 th i ờ kì: Th i
ờ kỳ văn hóa Crete- Mycenae ( TNK III- XI TCN).
Thời kỳ Homer (XI- IX TCN). Th i
ờ kỳ quốc gia thành bang ( TK VIII- IV TCN). Th i ờ kỳ Macedonia và Hy L p
ạ hóa ( TK VII TCN- 337 TCN). a. Th i
ờ kỳ văn hóa Crete- Mycenae ( TNK III- XI TCN). Nh n ữ g thành t u ự của các ngành khoa h c ọ , nh t ấ là kh o ả cổ h c ọ đã góp ph n làm sáng tỏ n n
ề văn minh Crét – Myxen r c ự r . ỡ Crét là m t ộ hòn đ o ả l n ớ , n m ở phía nam bi n
ể Egiê. Trung tâm văn minh Crét n m trên đ o ả này v i ớ những thành thị n i ổ ti n
g như Cnossos, Phaitos, Malia… Văn minh Myxen nm ở đ n ồ g b n g bán đ o ả Peloponnesus - n n ề văn minh Crét t n ồ t i ạ trong 1800 năm từ đ u
th kỷ thứ III – XII.TCN, trong đó th i ờ kỳ phát tri n ể r c ự rỡ nhất vào kho n
ả g th kỷ XVII – XIV.TCN. Đã phát hi n ệ ra di tích thành T r ơ oa.Văn minh Myxen t n ồ t i ạ kho n ả g năm 2000 đ n th k ỷ XII.TCN, phát triển r c ự rỡ nh t
ấ vào th kỷ XV – XII. T i ạ Crét – Myxen, ng i ườ ta đã tìm thấy những cung đi n ệ , thành quách và nhi u ề hi n ệ v t ậ khác trong đó có cả ch ữ vi t . C ơ s ở c a ủ hai n n ề văn hóa này đ u ề là đ ồ đ n ồ g thau. Ch đ ộ xã h i ộ th i
ờ văn minh Crét – Myxen là ch đ ộ chi m h u ữ nô l ệ ki u ể phư n ơ g Đông cổ đ i
ạ với trình độ phát triển kinh t cao. N n ề văn hóa này đã k t thúc vào cu i ố th kỷ XII.TCN. Đ c ặ bi t
ệ là ch độ nô lệ này là sự xây d n ự g nh n ữ g v n ươ g cung ht s c ứ l n ộ g l y ẫ làm trung tâm đ t ấ n c ướ . Knossos là nhà n c ướ nô lệ ra đ i ờ s m ớ nhất và l n ớ m n ạ h nh t ấ v i ớ v n ươ g cung l n ớ nh t ấ . V n ươ g cung có 3 l p ớ , gi a ữ là chi c sân r n
ộ g hình vuông, 4 bên là lâu đài, đi n ệ các
nguy nga, bên ngoài là quãng tr n ườ g dùng làm n i ơ t l ễ và di n ễ k c ị h. Lâu đài Knosses Từ năm 1700- 1400 TCN, n n ề văn minh Crete đ t ạ đ n sự h n ư g th n ị h.
Nền kinh t lấy nông nghi p ệ làm c ơ s ở g m ồ chăn nuôi, tr n ồ g tr t ọ và nghề th ủ công t n
ươ g đối phát triển. Đây cũng là th i ờ kỳ th n ố g nh t ấ quy n ề th n ố g trị trên đ o ả Crete và trên bi n ể , mở r n ộ g quan hệ kinh t v i ớ các khu v c ự ,
và ch độ nô lệ không ng n ừ g phát tri n ể . Các nô lệ cũng nh ư nông dân đ u ề bị b t đi làm lao d c ị h, xây d n ự g v n ươ g cung r t ấ n n ặ g nh c ọ . Văn minh Mycenae n m ở đ n ồ g b n g bán đ o ả Peloponese. Ch ủ nhân c a ủ n n ề văn hóa Mycenae là ng i ườ Akeăng. Th i ờ kỳ huy hoàng nh t ấ c a ủ văn hóa Mycenae là t ừ th k ỷ XVI-XII TCN. Trên c ơ s ở công c ụ đ n ồ g thau, ở
Crete và Mycenae đã xây d n ự g nh n ữ g nhà n c ướ t n ươ g đ i ố hùng m n ạ h. T ừ
năm 1194 - 1184 TCN, Mycenae đã t n ấ công thành T r ơ oa ở Ti u ể á và đã tiêu di t ệ qu c ố gia này. Sau cu c ộ chi n tranh này 80 năm t c ứ là đ n cu i ố th
kỷ XII TCN, người Đôniêng v i ớ vũ khí b n g s t t ừ phía B c tràn xu n ố g đã tiêu diệt các qu c
ố gia ở Mycenae và Créte. Th i ờ kỳ Créte- Mycenae k t thúc.
Hình ả nh nô lệ và nông dân bị bắ t xây dự ng vươ ng cung Hình ả nh vươ ng cung Cùng v i ớ s ự ph n ồ th n ự g c a ủ n n ề kinh t , trên đ a ỏ xu t ấ hi n ệ t i ớ h n ơ 90 thành ph
ố và thị trấn.Từ sau năm 1500 TCN, v n ươ g cung trên đ o ả Crete đã nhiều l n bị phá h y ủ , b i ở nó n m trong vùng phụ c n ậ các núi l a ử ho t ạ đ n ộ g dữ d i ộ , s n ố g biển dân cao t i ớ m y ấ ch c ụ mét, ph n l n ớ đã b ịcác tr n ậ đ n
ộ g đất tàn phá. Qua nhi u ề l n bị tàn phá n n ề văn minh Crete b c ướ vào th i ờ kỳ suy tàn. T i ớ năm 1400 TCN đ o ả Crete b ịng i ườ Mycenae xâm chi m b. Th i ờ kỳ Homer (XI- IX TCN) Th i ờ kỳ Homer còn g i ọ là “th i ờ đ a ị anh hùng”. S ở dĩ g i ọ nh ư v y ậ là vì l c ị h s ử Hy L p ạ trong giai đo n ạ này đ c ượ ph n ả ánh trong hai t p ậ s ử thi Ililát và Ôđixê c a ủ Homer. Đây là m t ộ thu t ậ ng ữ s ử học ch ỉgiai đo n ạ quá đ ộ t ừ n n ề
văn minh Mycenae sang văn minh Hy L p ạ . N i ộ dung s ử thi Iliat và Odixe k ể l i ạ câu chuy n ệ liên quân Hy L p ạ vây đánh thành T r ơ oa và nh n ữ g sóng gió c a ủ Odysee ph i ả tr i ả qua khi b ịl u ư l c
ạ ngoài biển khơi sau chi n th n g vang d i ộ c a ủ tr n ậ chi n thành T r ơ oa và quân đ i ộ Hy L p ạ ( Qu c ố v n ươ g thành T r ơ oa ở tây b c ti u ể Á với s ự giúp đ ỡ c a
ủ các thiên thn đã l a ừ b t Helen, hoàng h u ậ n c ướ Xpacto ( đ p ẹ nh t ấ Hy L p ạ ). Đ ể c u ứ hoàng hậu, ng i ườ Hy L p ạ t ổ ch c ứ đ i ạ quân 10 v n ạ ng i ườ v t
ượ biển tấn công thành T r ơ oa.Th n ố g soái Hy L p ạ và vua Agamennông. Cu c ộ chi n gi a ữ Hy L p ạ và quân thành T r ơ oa kéo dài su t ố 10 năm. Các thiên thn giúp đ ỡ cho c ả hai bên nh n ư g quan Hy L p ạ v n ẫ không h ạ n i ổ thành Tơroa. C i ướ cùng Odysee v i ớ “ k ng a ự g ” ỗ cho quân Hy L p ạ gi ả rút lui, chui vào ng a ự g . ỗ Quân thành T r ơ oa không bi t , quân Hy L p ạ đã phá c a ử thành đ a ư ng a
ự gỗ vào trong, đén đêm quân trong ng a ự g ỗ m ở c a ử
thành phối hợp với quân ngoài thành đánh b i ạ thành T r ơ oa . Cu c ộ chi n kt thúc , quân đội c a ủ Hy L p ạ giành chi n th n g v ẻ vang) Thiên anh hùng ca Homer Cuộ c chiế n thành Troy
“Homer” tác giả của 2 sử thi nổ i tiế ng “Iliat và Odysee” Homer^là tác giả c a ủ các tác ph m
ẩ ^Iliad^(Ἰλιάς) và^Odyssey^(Ὀδύσσεια). Ông đ c ượ coi là m t ộ trong nh n ữ g nhà thơ^Hy l p ạ cổ đ i ạ ^xuất s c nh t ấ . Hai tác phẩm Iliad và Odyssey c a ủ ông đã có n ả h h n ưở g l n ớ đ n văn ch n ươ g hi n ệ
đại phương Tây. Theo truy n ề thuy t
thì ông bị mù và là m t ộ ng i ườ hát rong tài năng.^ Hai tác ph m ẩ n i ổ ti n g,^Iliad^và^Odyssey, c a ủ ông đ c ượ ghi chép l i ạ chính th c
ứ vào^th kỷ thứ 6 TCN^theo lệnh c a ủ B o
ạ chúa (Tyrannos)^Athena^lúc bấy giờ là^Peisistratos. Xã h i ộ Hy L p ạ th i ờ Homer không ph i ả là s ự phát tri n ể ti p t c ụ xã h i ộ có nhà nước th i
ờ Crét-Myxen mà là giai đo n ạ cu i ố c a ủ xã h i ộ nguyên th y ủ . Lúc bấy gi , ờ s
ự phân hóa giàu nghèo tuy đã di n ễ ra rõ r t ệ , nh n ư g nhà n c ướ ch a ư ra đ i ờ . Th i ờ kỳ này đã chuy n ể t ừ đ ồ đ n ồ g sang đ ồ s t , con ng i ườ đã bi t s ử dụng s t đ ể ch t o ạ vũ khí, d n ụ g c ụ và đ ồ sinh ho t ạ . Trên đ n ồ g ru n ộ g đã dùng trâu kéo cày, th ủ công nghi p ệ dã tr ở thành ngành s n ả xu t ấ đ c ộ l p ậ . Con ng i ườ th i ờ homer đã b t đ u b c ướ vào xã h i ộ th ịt c ộ ph ụ h , ệ trong thị tộc xu t ấ hi n ệ ch đ ộ gia tr n ưở g đ i ạ gia t c ộ . Trong th i ờ kỳ y ấ n i ộ b ộ th ị t c
ộ phát sinh phân hóa, các ti u ể gia đình tách kh i ỏ c n ộ g đ n ồ g gia đình c a ủ ch đ ộ gia tr n ưở g. Hi n
ệ tượng phân hóa giàu nghèo gi a ữ các thành viên công xã xu t ấ hi n ệ ngày càng rõ. Th ủ lĩnh b ộ l c ạ và t n g l p ớ quý t c ộ th ịdân tranh giành ru n ộ g đất b t ạ ngàn, v n ườ qu ả xum xuê, gi n g n c ướ trong lành, trong khi đó nh n ữ g ng i ườ dân nghèo không đ c ượ chia đ t ấ , ra kh i ỏ công xã , lâm vào c n ả h làm thuê, tha ph n ươ g c u th c ự và xu t ấ hi n ệ nô l . ệ Các anh hùng s ử thi c a ủ Homer th c ự ch t ấ là nh n ữ g t c ộ tr n ưở g và quý t c ộ c a ủ các b ộ l c ạ , thị t c ộ họ l i ợ d n ụ g đ c ặ quy n ề c a ủ mình chi m nhi u ề ru n ộ g đ t ấ v i ớ sự giàu có b n
g hàn đàn gia súc và kho vàng, b c ạ . Quý t c ộ th ịt c ộ tr ở thành ch ủ nô th i ờ s ơ khai, các nô l ệ tù binh. N ữ nô l ệ thì đan, dệt v i ả , n i ộ tr . ợ Nam nô l ệ thì làm ru n ộ g, chăn th ả gia súc. Ch ủ nô l ệ coi nh n ữ g nô l ệ là tài s n ả tùy ý s ử d n ụ g. B ộ l c ạ Homer có 3 c ơ c u ấ h i ộ đ n ồ g t c ộ tr n ưở g: h i ộ đ n ồ g t c ộ tr n ưở g, h i ộ đ n ồ g dân chúng và th ủ lĩnh quân s . ự H i ộ đ n ồ g t c ộ tr n ưở g là c ơ c u ấ mang
tính chất thường kỳ bao gồm các th ủ lĩnh thi t c ộ có quy n ề l c ự r n ộ g rãi. H i ộ đồng dân chúng quy t đ n ị h các vi c ệ l n ớ do h i ộ đ n ồ g t c ộ tr n ưở g th o ả lu n ậ giao cho nh
ư tuyên chin, giảng hòa và th ờ t …T ự h ủ lĩnh quân s ự là th ủ lĩnh tối cao c a ủ b ộ l c ạ được g i ọ là vua , nh n ư g th i ờ gian này h ọ v n ẫ ch a ư tr ở thành k ẻ thống tr ịt i ố cao nên h ọ v n ẫ ph i ả t ự mình tham gia vào các cu c ộ thi g t ặ hái lúa, cày ru n ộ g v i ớ m i ọ ng i ườ . c. Th i
ờ kỳ thành bang ( TK VIII- IV TCN) Đây là th i ờ kỳ quan tr n ọ g nh t ấ trong l c ị h s ử Hy L p ạ c ổ đ i ạ . Do s ự phát tri n ể c a
ủ các ngành kinh t và s ự phân hoá giai c p ấ , đ n th k ỷ VIII TCN, ở Hy L p ạ m t ộ l n n a ữ l i ạ xu t ấ hi n ệ nhiều nhà n c ướ nh . ỏ Nh n ư g nhà n c ướ này đều có m t
ộ thành phố làm trung tâm nên g i ọ là thành bang. Trong s ố các thành bang ở Hy L p ạ , quan tr n ọ g nh t ấ là thành bang Xpác
và thành bang Athena, vì đây là hai l c ự l n ượ g hùng m n ạ h nh t ấ làm nòng c t ố cho l c ị h s ử Hy l p ạ cổ đ i ạ . Thành bang Xpác ở phía Nam bán đ o ả Peloponse là m t ộ thành bang b o ả th ủ v ề chính tr ,ị l c ạ h u ậ v ề kinh t và văn hóa nh n ư g l i ạ là m t ộ thành bang hùng mạnh về quân s . ự V i ớ u ư th y ấ Xpác b t các thành bang lân c n ậ trở
thành chư hu của mình và đ n 530 TCN thì l p ậ thành m t ộ đ n ồ g minh do Xpác cm đ u gọi là đ n ồ g minh Pêlôpôned ơ nh m m c ụ đích giành quy n ề bá ch ủ Hy L p ạ giành quy n ề bá ch ủ Hy L p ạ . Thành bang Athen ở mi n ề Trung Hy L p ạ . Đây ch ủ y u là m t ộ vùng đ i ồ núi, không thu n ậ tiện đ i ố v i ớ việc s n ả xu t ấ nông nghi p ệ , nh n ư g l i ạ có nhiều khoáng s n ả h và h i ả cảng t t ố nên công th n ươ g nghi p ệ có đi u ề ki n ệ phát tri n
ể . Thành bang Athen thành l p
ậ vào th kỷ VIII TCN. Khi m i ớ ra đ i ờ , tính chất dân ch ủ c a ủ nhà n c ướ Athena còn h n ạ ch , nh n ư g do s ự đ u ấ tranh không ng n ừ g c a ủ qu n chúng, tr i ả qua nhi u ề l n c i ả cách, Athen tr ở thành thành bang có ch đ ộ chính trị dân ch ủ nh t ấ ở Hy L p ạ c ổ đ i ạ . Tuy v y ậ đó ch ỉlà ch đ ộ dân ch ủ chủ nô, vì kho n ả g 4/5 dân c ư Athena là nô l ệ và ngo i ạ kiều không đ c ượ h n ưở g quy n ề dân ch . ủ Trên c ơ sở n n ề kinh t
công thương nghiệp và ch đ ộ dân ch ,
ủ Văn hóa Athena phát tri n ể r t ấ r c ự r . ỡ Các thành t u ự v ề m i ọ m t ặ c a ủ văn hóa Athen là b ộ ph n ậ quan tr n ọ g nh t ấ trong n n ề văn hóa Hy L p ạ c ổ đ i ạ . Trong khi Athen đang b c ướ vào th i ờ kỳ phát tri n ể thu n ậ l i ợ thì đ n th k ỷ V TCN, Hy L p ạ ph i ả ti n hành m t ộ ^cu c ộ ^chin tranh ch n ố g l i ạ s ự xâm lược c a ủ Ba T . ư Năm 490 TCN, quân Ba T ư đ ổ b ộ lên cánh đ n ồ g Maratông, m t ộ đ a ị đi m ể cách Athena h n ơ 42km v ề phía Đông. Tuy l c ự l n ượ g so sánh rất chênh l c ệ h, nhưng quân Hy L p ạ mà ch ủ y u
là quân Athen đã giành đ c ượ thng l i ợ r t ấ oanh li t ệ . Đ n năm 479 TCN quân Ba T ư hoàn toàn th t ấ b i ạ ph i ả rút về nước. Sau khi đánh th n g Ba T , ư Athen b c ướ vào th i ờ kỳ c n ườ g th n ị h nh t ấ trong l c ị h s ử c a
ủ mình. Năm 478 TCN, Athen lôi kéo đ c ượ g n 200 thành bang, thành lập m t ộ đồng minh g i ọ là đ n ồ g minh Đêl t ố . Do đường l i ố chính tr ịvà kinh t
khác nhau, năm 431 TCN, gi a ữ hai đ n ồ g minh Peloponese và đ n ồ g minh Đêlốt đã x y ả ra m t ộ cu c ộ chi n tranh g i ọ là
chin tranh Peeloponese. Sau 27 năm, đ n
năm 404 TCN, Athen hoàn toàn thất bại phải ký hi p ệ c ướ đ u hàng. Thành bang Athen
Mô hình các toàn nhà củ a Thành bang Athen d. Th i ờ kỳ Macedonia và Hy L p
ạ hóa ( TK VII TCN – 337 TCN) Sau chi n tranh Peloponese, ở Hy L p ạ l i ạ di n ễ ra m t ộ cu c ộ đ u ấ tranh m i ớ đ
ể dành quyền bá chủ nhưng không có thành bang nào đ ủ m n ạ h đ ể thống nh t ấ Hy L p ạ d i ướ quy n ề c a ủ mình. Trong khi đó, ở phía B c Hy L p ạ , n c
ướ Macedonia đang phát tri n ể nhanh chóng. Năm 337 TCN, nh ờ giành đ c ượ m t ộ chi n th n g có tính ch t ấ quy t
định, vua Macedonia là Philip II tri u ệ t p ậ m t ộ h i ộ ngh ịtoàn Hy L p ạ . Trong
hội ngh ịnày, Macêđônia đ c ượ giao quy n ề ch ỉhuy quân đ i ộ toàn Hy L p ạ đ ể tấn công Ba T . ư Nh ư vậy v ề hình th c ứ , các thành bang Hy L p ạ v n ẫ đ c ượ đ c ộ l p ậ nh n ư g thực chất đã bi n thành ch ư h u c a ủ Macêđônia.
Trong khi Macêđônia đang g p ấ rút chu n ẩ b ịt n ấ công Ba T ư thì năm 336 TCN, Philip II bị gi t ch t
. Con trai ông là Alexcăngđr ơ m i ớ 20 tu i ổ lên ngôi. Năm 334 TCN, Alêchxăngđr ơ b t đ u đem quân sang t n ấ công Ba T , ư đ n
năm 328 TCN thì hoàn toàn tiêu di t ệ đ qu c ố r n ộ g l n ớ này. Năm 327 TCN,
quân Macêđônia đánh chi m vùng Punjáp c a ủ n ấ Đ ộ nh n ư g ti p đó g p ặ nhiều khó khăn nên ph i
ả rút lui. Năm 325 TCN, quân Macêđônia v ề đ n Babilon, thành ph ố này đ c ượ ch n ọ làm kinh đô c a ủ đ qu c ố do Alêchxăngđr ơ thành l p ậ . Năm 323 TCN, Alêchxăngđr ơ b ịcht đ t ộ ng t ộ . Sau đó các t n ướ g lĩnh không ng n
ừ g đánh nhau để tranh giành quy n ề binh. Do v y ậ sang th k ỷ III TCN, đ qu c
ố Makêđônia chia thành 3 n c ướ l n ớ : Macêđônia và Hy L p ạ do dòng dõi c a ủ t n ướ g Antigôn th n ố g tr ,ị Xini do tướng Xêl c ơ út thống trị. Ai C p ậ do dòng dõi c a ủ t n
ướ g Ptôlêmê thống tr .ị Ngoài ra còn có m t ộ số nước nh ỏ khác nh ư Pécgam, Rôđ t ố , Pacti, B c t r ơ ia. Trong th i ờ kỳ y ấ ,
ở phía Tây, La Mã đang tr ở thành m t ộ đ qu c ố hùng
mạnh và đang có mưu đồ chinh ph c ụ khu v c ự phía Đông Đ a ị Trung H i ả .
Năm 168 TCN, Macêđônia b ịLa Mã tiêu di t ệ . Năm 146 TCN, Hy L p ạ b ịnh p ậ vào đ qu c ố La Mã. Sau đó, các v n ươ g qu c ố khác do ng i ườ Maceđônia l p ậ nên ở ph n ươ g Đông ln l t
ượ cũng b ịLa Mã thôn tính. Nh n ữ g qu c ố gia này đ n th i ờ c n ậ đ i ạ đ c ượ g i ọ là nh n ữ g n c ướ Hy L p ạ hóa và th i ờ kỳ t n ồ t i ạ c a ủ nh n ữ g qu c ố gia đó đ c ượ g i ọ là "th i ờ kỳ Hy L p ạ hóa".
Vua Philip II Alếchxăngđrơ đại đế II. T N Ổ G QUAN LA MÃ C Ổ Đ I Ạ 1 . Ảnh h n ưở g của đ i u ề ki n ệ tự nhiên đ i ố v i ớ n n
ề văn minh La Mã cổ đại Văn minh La Mã cổ đ i ạ đ c
ượ hình thành trên bán đ o ả Ý. Đây là m t ộ dải đ t ấ dài và h p ẹ giống hình chi c n ủ g v n ươ dài từ l c ụ đ a ị ra bi n ể Đ a ị
Trung Hải với diện tích kho n
ả g 300.000 km2. Dãy núi Apennines nh ư chi c x n ươ g sống chạy d c ọ theo bán đ o ả từ tây b c xu n ố g đông nam. Phía B c
bán đảo ý có dãy núi Alpes, m t ộ biên gi i ớ t ự nhiên ngăn cách Ý v i ớ châu Âu;
ba phía Tây, Nam và Đông đ u ề ti p giáp v i ớ bi n
ể . Ngoài ra, ở vùng bi n ể phía Nam còn có đ o ả Scicile, vùng bi n ể phía tây là đ o ả Coócxơ và Xácđennhơ. Khác v i ớ Hy L p ạ , bán đ o ả Ý không bị chia c t thành nh n ữ g vùng bi t ệ l p ậ . Ở đây có khá nhi u ề đ n ồ g b n g màu m , ỡ phân bố đ u ề ở cả đất liền và h i ả đ o ả : đ n ồ g b n g sông Pô ở mi n ề B c , đ n ồ g b n g sông Tibres ở mi n ề Trung, và trên đ o ả Scicile… Đ c ặ bi t ệ , nh t ấ là ở mi n ề Nam có nhi u ề đồng cỏ r n ộ g lớn r t ấ thuận l i ợ cho vi c ệ phát tri n ể chăn nuôi và ngh ề nông. Song song đó, di n ệ tích r n ừ g núi khá l n ớ , t o ạ nên ngu n ồ tài nguyên r n ừ g
khá phong phú. Về khoáng s n ả , La Mã cũng có m t ộ số kim lo i ạ quý như
vàng, đồng, chì, st… Các vùng bờ bi n ể phía Tây và Nam t n ươ g đ i ố khúc khu u ỷ , thu n
ậ tiện hình thành các h i ả c n ả g và ho t ạ đ n ộ g m u ậ d c ị h hàng hải. Với biên gi i ớ ba m t ặ giáp bi n ể , khí h u ậ ở Ý cũng gi n ố g khí h u ậ ở Hy L p ạ , quanh năm m
ấ áp, ôn hòa. Chính vì th , ng i ườ dân n i ơ đây có th ể ho t ạ đ n ộ g s n
ả xuất quanh năm, tàu thuy n ề đi l i ạ thu n ậ l i ợ - m t ộ đi u ề ki n ệ lý tưởng để phát tri n ể kinh t .
Cư dân chủ yếu là người Ý và cũng là thành phần
cư dân có sớm nhất. Trong đó, một bộ phận người Latin ( người sống ở Latium)
về sau dựng lên thành La Mã bên bờ sông Tibrơ, gọi là người La Mã. Ngoài ra,
còn có người Gôloa, Êtơrucơ, người Hy Lạp phân bố ở nhiều khu vực khác nhau. V y ậ nên, cũng như nhi u ề quốc gia cổ đ i ạ khác, đi u ề ki n ệ t ự nhiên đã có nh n ữ g tác động r t ấ l n ớ t i ớ khuynh h n ướ g phát tri n ể kinh t và hình th c ứ tổ ch c ứ nhà nước c a ủ La Mã trong l c ị h s . ử 2. Tác đ ộ ng c ủ a đi ề u ki ệ ị n l ch s
ử ố đới về i n n văn minh La Mã c ổ ạ đ i Chia 2 th i ờ kì chính : C n ộ g hòa và quân ch ủ chuyên ch
a. Thờ i kỳ cộ ng hòa : Vào kho n ả g giai đo n ạ t ừ năm 510 đ n th k ỉI TCN này quy n ề l c ự t i ố cao n m trong tay Vi n ệ nguyên lão do dân b u , đ n ứ g đ u
Viện nguyên lão là hai quan ch p ấ chính có quy n ề l c ự ngang nhau. Tuy ch độ cộng hòa đã đ c ượ thit lập nh n ư g s ự cách bi t ệ gi a ữ quý t c ộ và bình dân
vẫn rất lớn. Vì vậy bình dân đã đ u ấ tranh v i ớ quý t c ộ trong hai trăm năm để đòi gi i ả quy t các yêu cu c a ủ h . ọ K t qu , ả Th n g l i ợ c a ủ bình dân đã
làm cho ch độ cộng hòa quý t c ộ c a ủ La Mã đ c ượ dân ch ủ hóa thêm m t ộ b c ướ so v i ớ tr c ướ . - Sự thành l p ậ đ qu c
ố La Mã : Khi mới thành l p ậ , La Mã chỉ là m t ộ thành bang nhỏ ở mi n
ề Trung bán đảo Italia.Về sau, La Mã đã chinh ph c ụ đ c ượ toàn bộ bán đ o ả Italia. Ti p đó La Mã mu n ố phát tri n ể th l c ự sang phía Tây Đ a ị Trung Hải, nh n ư g ở đây La Mã đã g p ặ ph i ả m t ộ đ i ố thủ hùng mạnh, đó là Cáctagi . ơ K t qu , ả đ n
năm 146 TCN, La Mã đã giành đ c ượ
thng lợi hoàn toàn. Toàn bộ đ t ấ đai c a
ủ Cáctagiơ trở thành lãnh thổ c a ủ La Mã. Trong quá trình y ấ , đ ể giành quyên bá ch ủ ở khu v c ự phía Đông Đ a ị
Trung Hải, La Mã đã nhiều l n t n
ấ công Makêđônia, Xiri. K t qu , ả đ n gi a ữ
th kỉ II TCN, Makêđônia bị bi n thành m t ộ t n ỉ h c a ủ La Mã. Sang th kỉ I TCN, cả vùng đ t ấ đai ở bờ Đông Đ a ị Trung H i ả cũng bị La Mã chi m . Cu i ố cùng, đ n năm 30 TCN, Ai C p ậ cũng bị nh p ậ vào b n ả đồ La Mã. Th là La Mã đã tr ở thành đ quốc r n ộ g mênh mông, Đ a ị Trung H i ả thành m t ộ cái hồ n m
gọn trong lãnh thổ c a ủ đ qu c ố . Do chi n tranh không ng n ừ g giành đ c ượ thng l i ợ , số tù binh b t đ c ượ r t ấ nhi u
ề . Tình hình đó làm cho ch độ nô lệ phát tri n ể m n
ạ h mẽ, dân số nô lệ nhi u ề h n
ơ dân số nông dân và lao đ n
ộ g của nô lệ giữ vai trò quan tr n ọ g nh t ấ trong các ngành kinh t . Tuy v y
ậ nô lệ lại là giai c p ấ bị áp b c ứ bóc l t ộ vô cùng tàn b o ạ , nên h ọ không ngừng n i ổ d y
ậ đấu tranh. Chính sự đ u ấ tranh c a ủ giai c p ấ nô lệ là m t ộ nguyên nhân r t ấ quan tr n
ọ g làm cho La Mã càng lún sâu vào cu c ộ kh n ủ g hoảng v ề m i ọ m t ặ .^ b. Th i ờ kì quân ch ủ + Sự thành l p ậ ch ế đ ộ c n ộ g hòa. Theo truy n ề thuy t
, thành La Mã (Rôma) do vua Romulus xây d n
ự g năm 753 TCN, do đó tên c a ủ ông đƣ c ợ dùng đ ể đ t ặ tên cho thành này. S ự th c ự nhà n c ướ La Mã ra đ i ờ vào gi a ữ th k ỉ VI TCN, do cu c ộ c i ả cách c a
ủ vua Xecviut Tuliut. Khi m i ớ thành l p ậ , nhà n c ướ La Mã g m ồ có Vua, Vi n ệ Nguyên lão và Đ i ạ h i ộ nhân dân. Vào kho n ả g năm 510 TCN, ng i ườ La Mã n i ổ d y ậ kh i ở nghĩa l t ậ đ ổ vua Táccanh kiêu ng o ạ . T ừ đó chính quy n ề thành việc c a ủ dân (res publica), do v y ậ ch đ ộ nhà n c ướ m i ớ g i ọ là Respublica t c ứ là ch đ ộ c n ộ g hòa. B ộ máy nhà n c ướ th i ờ kì này bên c n ạ h Vi n ệ Nguyên lão và Đ i ạ h i ộ nhân dân là hai c ơ quan ch p ấ chính có quy n ề ngang nhau, nhi m ệ kì là m t ộ năm. Tuy ch đ ộ c n ộ g hòa đã đ c ượ thi t l p ậ nh n ư g s ự cách bi t ệ gi a ữ quý t c ộ và bình dân v n ẫ r t ấ l n ớ . Vì v y ậ bình dân đã đ u ấ tranh v i ớ quý t c ộ trong hai trăm năm đ ể đòi gi i ả quy t các yêu cu c a
ủ họ. Kt quả, bình dân đã đ c ượ th a ỏ mãn các yêu c u nh ư bình dân đ c ượ c ử quan B o ả dân đ ể bênh v c ự quy n ề l i ợ cho mình, đ c
ượ chia ruộng đất, đ c ượ k t hôn v i ớ quý t c ộ , đ c ượ làm quan ch p ấ chính, bình dân n u phá s n ả cũng không bi n thành nô l ệ v.v. . Thng l i ợ c a
ủ bình dân đã làm cho ch đ ộ c n ộ g hòa quý t c ộ c a ủ La Mã đ c ượ dân ch ủ hóa thêm m t ộ b c ướ so v i ớ tr c ướ . + Sự thành l p ậ đ ế qu c ố La Mã. Khi m i ớ thành l p ậ , La Mã ch ỉlà m t ộ thành bang nh ỏ ở mi n ề Trung bán đ o ả Ý. T ừ th
k ỉIV TCN, La Mã không ng n ừ g xâm l c ượ ra bên ngoài, và h n ơ m t ộ th
k ỉsau, La Mã đã chinh ph c ụ đ c ượ toàn b ộ bán đ o ả Ý. Ti p đó La Mã mu n ố phát tri n ể th l c ự sang phía Tây Đ a ị Trung H i ả , nh n ư g ở đây La Mã đã g p ặ ph i ả m t ộ đ i ố th ủ hùng mạnh, đó là Cáctagi . ơ Cáctagiơ là m t ộ đ qu c ố r n ộ g l n ớ bao g m ồ vùng b ờ bi n ể B c
Phi, miền Đông Tây Ban Nha, mi n ề Nam x ứ Gôl , ơ bán đ o ả Xácđenh , ơ đ o ả Coócxơ (ở g n Tuyrít, th ủ đô n c ướ Tuynidi ngày nay). Do mâu thu n ẫ v i ớ nhau trong m u ư đ ồ bành chƣ n ớ g th lực mà đu tiên là cu c ộ đ n ụ g đ ộ ở đ o ả Xixin, t ừ năm 264 - 146 TCN, trong vòng g n 120 năm, gi a
ữ La Mã và Cactagiơ đã x y ả ra ba l n chi n tranh r t ấ ác li t ệ , ng i ườ La Mã g i ọ là cu c ộ chi n tranh Puních. K t qu , ả đ n
năm 146 TCN, La Mã đã giành đ c ượ th n g l i ợ hoàn toàn. Toàn b ộ đ t ấ đai c a ủ Cáctagi ơ tr ở thành lãnh thổ c a
ủ La Mã. Trong quá trình y ấ , để giành quy n ề bá chủ ở khu v c ự phía Đông Địa Trung H i ả , La Mã đã nhi u ề l n t n ấ công Makêđônia, Xiri. Kt quả, đ n gi a
ữ th k ỉII TCN, Makêđônia b ịbi n thành một t n ỉ h c a ủ La Mã. Sang th k ỉI TCN, c ả vùng đ t ấ đai ở b ờ Đông Địa Trung H i ả cũng b ịLa Mã chi m . Cu i ố cùng, đ n năm
30 TCN, Ai Cập cũng bị nh p ậ vào b n ả đ ồ La Mã. Th là La Mã đã tr ở thành đ quốc r n ộ g mênh mông, Đ a ị Trung H i ả thành m t ộ cái hồ n m g n
ọ trong lãnh thổ của đ qu c ố . Do chi n tranh không ng n ừ g giành được thng l i ợ , s ố tù binh bt đ c ượ rất nhi u
ề . Tình hình đó làm cho ch đ ộ nô l ệ phát triển mạnh mẽ, dân s ố nô l ệ nhi u ề h n ơ dân s ố nông dân và lao đ n ộ g của nô lệ gi ữ vai trò quan tr n ọ g nh t ấ trong các ngành kinh t. Tuy v y ậ nô l ệ l i ạ là giai c p ấ b ịáp b c ứ bóc l t ộ vô cùng tàn b o ạ , nên h ọ không ng n ừ g n i ổ d y ậ đ u
ấ tranh, trong đó tiêu bi u ể nh t ấ là cu c ộ kh i ở nghĩa Xpactacút, n ổ ra t ừ năm 73-71 TCN. Chính s ự đấu tranh c a ủ giai c p ấ nô l ệ là m t ộ nguyên nhân r t ấ quan tr n
ọ g làm cho La Mã càng lún sâu vào cu c ộ kh n ủ g ho n ả g v ề m i ọ mặt. * Thờ i kì quân ch ủ. - Quá trình chuy n ể bi n ế ch ế đ ộ c n ộ g hòa sang ch ế đ ộ quân chủ. T ừ th kỉ I TCN, ch đ ộ c n ộ g hòa ở La Mã d n d n b ịch đ ộ đ c ộ tài thay th . Do b t ấ đ n ồ g v i ớ nhau trong vi c ệ gi i ả quy t nh n ữ g vấn đ ề của đất n c
ướ , các phe phái trong giai c p ấ ch ủ nô La Mã đã t o
ạ điều kiện cho các t n ướ g lĩnh nh y ả lên vũ đài chính tr .ị Người giành đ c ượ quyền đ c ộ tài đ u tiên là Xila. Năm 82 TCN, Xila tuyên b ố làm đ c ộ tài su t ố đời nh n ư g đ n năm 79 TCN
vì ốm nặng phải từ ch c ứ và đ n năm 78 TCN thì ch t . Sau khi đàn áp cu c ộ kh i ở nghĩa Xpactacút, ở La Mã xu t ấ hiện chính quy n ề tay ba l n th ứ nh t
ấ . Đó là Cratxút, Pompê và
Xêda. Năm 54 TCN Crátxút b ịt ử tr n ậ trong khi đánh nhau ở ph n
ươ g Đông. Pompê tìm cách tr ừ kh ử Xêda đ ể đ c ộ chi m chính quyền nh n ư g b ịthất b i ạ ph i
ả chạy sang phía Đông. Ngay năm đó
(48 TCN), Xêda truy kích Pompê t n ậ Ai C p ậ . T i ạ đây, ông giúp
công chúa Clêôpát giành đ c
ượ ngôi vua, do đó ông ở l i ạ trong cung đình Ai C p ậ h n ơ n a
ử năm. Năm 45 TCN, sau khi đánh b i ạ m i ọ th l c ự ch n ố g đ i ố ở ph n
ươ g Đông, Xêda kéo đoàn quân chin thng tr ở v ề và tr ở thành ng i ườ đ n ứ g đ u nhà n c ướ La Mã, nh n ư g đ n
năm 44 TCN thì bị ám sát. Sau khi Xêda ch t ít lâu, năm 43 TCN, ở La Mã l i ạ xu t ấ hi n ệ chính quy n ề tay ba l n th
ứ hai. Đó là Antôniút, Lêpiđút và Ôctavianút. Ch n
ẳ g bao lâu Lêpiđút bị t c ướ quy n ề l c ự , Antôniút k t hôn với n ữ hoàng Clêôpát, do v y ậ toàn b ộ quy n ề hành ở La Mã thu c ộ v
ề Ôctavianút. Năm 30 TCN, Ôctavianút tuyên chi n v i ớ Clêôpát. B ịth t ấ b i
ạ , Antôniút và Clêôpát ph i ả t ự t . ử Năm 29 TCN, Ôctavianút tr ở v ề La Mã và tr ở thành k ẻ thống trị duy nh t ấ c a ủ toàn đ qu c ố . M c ặ d u ch a ư x n ư g hoàng đ nhưng ông đ c ượ tôn làm nguyên th , ủ đ c ượ dâng danh hi u ệ
Ôgút (Auguste) nghĩa là đ n ấ g chí tôn và đ c ượ t n ặ g nhi u ề danh hiệu cao quý khác. Nh ư vậy, Ôctavianút th c ự ch t ấ đã tr ở thành m t
ộ hoàng đ và La Mã tuy v n ẫ khoác cái áo ngoài c a ủ ch đ ộ c n ộ g hòa nh n ư g th c ự ch t ấ đã chuy n ể sang ch đ ộ quân ch ủ chuyên ch. + Sự suy vong c a ủ đ ế qu c ố La Mã. Đn thời quân ch , ủ ch đ ộ nô l ệ ở La Mã ngày càng kh n ủ g hoảng trm tr n ọ g. Đ ể kh c ph c ụ tình tr n ạ g đ , ố giai c p ấ đ a ị ch ủ ch ủ nô ph i ả thay đổi cách bóc l t ộ : h ọ đem ru n ộ g đ t ấ chia cho người lao đ n ộ g nông nghi p ệ để thu đ a ị tô. Vi c ệ đó d n ẫ t i ớ s ự ra đ i ờ c a ủ một tng l p ớ xã h i ộ m i ớ g i ọ là l ệ nông - ti n ề thân c a ủ nông nô th i ờ trung đ i ạ sau này.
Đn th kỉ III, công th n ươ g nghi p ệ phát tri n ể m t ộ th i ờ cũng nhanh chóng suy s p ụ , c ư dân thành th ịgi m ả sút, thành th ịtr ở nên điêu tàn, m i ố liên h ệ kinh t gi a ữ các n i ơ c a ủ đ qu c ố không còn ch t ặ chẽ n a ữ . Trong hoàn c n ả h đó, do mi n ề Đông nh ờ s ự liên hệ v i ớ các n c ướ ph n ươ g Đông, kinh t còn có th ể phát tri n ể thuận l i
ợ hơn ở miền Tây, nên năm 330, hoàng đ Cônxtantinút đã r i
ờ đô sang Cônxtantinốpl
ơ ở phía Đông. Năm 395, hoàng đ Têôđôdiút chia đ qu c ố thành hai n c ướ : đ qu c ố Đông La Mã đóng đô ở Cônxtantin p ố l ơ và đ qu c ố Tây La Mã đóng đô ở La
Mã. Trong khi La Mã đang suy y u nhanh chóng nh ư v y ậ thì đ n
th kỉ IV, người Giécmanh bao g m ồ các t c ộ Tây g t ố , Đông g t ố ,
Văngđan, Phrăng, Ănglô - X c xông, Bu c ố gôngđ , ơ đã di c ư ồ t ạ vào lãnh th ổ c a ủ đ qu c ố La Mã. Lúc b y ấ gi , ờ h ọ đang s n ố g trong xã h i ộ nguyên th y ủ nên ng i ườ La Mã g i ọ h ọ là "Mant c ộ ". Sang th k ỉV, một số b ộ l c ạ Giécmanh đã thành l p ậ các v n ươ g qu c ố c a ủ mình trên đ t ấ đai c a ủ Tây La Mã. Đn thập k ỉ70 c a ủ th k ỉV, đ qu c ố Tây La Mã ch ỉcòn l i ạ m t ộ vùng nh ỏ bé mà ở đó, chính quy n ề th c ự t đã n m trong tay các t n ướ g lĩnh ng i ườ Giécmanh. Năm 476, th ủ lĩnh quân đánh thuê ng i ườ Giécmanh là Ôđôacr ơ (Odoacre) đã l t ậ đổ hoàng đ cu i ố cùng c a ủ đ qu c
ố Tây La Mã là Rômulút Ôguxtul ơ r i ồ t ự x n
ư g làm hoàng đ. Sự ki n ệ đó đánh d u ấ s ự di t ệ vong c a ủ đ qu c ố Tây La Mã, đ n ồ g th i ờ đánh d u ấ s ự ch m ấ d t ứ ch đ ộ chi m h u ữ nô l . ệ Còn đ qu c ố Đông La Mã thì v n ẫ ti p t c ụ t n ồ t i ạ và đi d n vào con đ n ườ g phong ki n hóa và th n ườ g đ c ượ g i ọ là đ qu c ố
Bidantium. Đn năm 1453, Đông La Mã b ịTh ổ Nhĩ Kì tiêu di t ệ