lOMoAR cPSD| 53331727
• Vụ tranh chấp là: Giữa một bên là người dân trong khu vực các bè
nuôi cá trên sông với một bên là Công ty AB Mauri.
• Nguyên nhân dẫn đến tranh chấp:
Chuyện xảy ra vào tối 5-3-2008, người nuôi cá phát hiện hàng loạt
cá diêu hồng sắp thu hoạch nổi lên mặt nước rồi ngửa bụng chết
trắng mặt sông. Sự việc diễn ra quá nhanh, các hộ dân đã khởi
động máy đập nước tăng oxy cho cá và tháo dây neo, đẩy các bè cá
ra xa để cứu cá đang hấp hối nhưng mọi nỗ lực đều vô vọng. Chưa
hoàn hồn, ngày 1-4-2008, các hộ nuôi cá lại thêm “đòn” tương tự
và con số thiệt hại lại tăng lên. Theo xác minh của chính quyền địa
phương, cả hai đợt có 288,26 tấn cá diêu hồng bị chết, tính theo
thời giá vào thời điểm lúc đó trị giá khoảng 8,4 tỷ đồng. Xác cá để
la liệt trên các bè nuôi, nhiều hộ tranh thủ bán rẻ để làm cá khô, cá
ươn sình thì làm phân bón cây với mức giá rẻ mạt khoảng 1.000 – 3.000 đồng/kg.
Sau khi vụ việc xảy ra, chính quyền xã Phú Ngọc đã thống kê số
lượng thiệt hại và báo cáo với các cơ quan chức năng. Trong báo
cáo số 113/BC-TNMT ngày 4-4-2008 của Sở Tài nguyên Môi
trường tỉnh Đồng Nai về việc xác định nguyên nhân chính khiến cá
chết chủ yếu là do ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng, không phải
do dịch bệnh theo kết quả phân tích mẫu cá chết của Chi cục thủy
sản. Nước thải của Công ty men thực phẩm Mauri La Ngà và Công
ty cổ phần mía đường La Ngà chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn quy
định trước khi thải gây ô nhiễm hồ Trị An trong điều kiện nước hồ đang rút dần.
“Trong thời gian xảy ra hiện tượng cá nuôi bè chết hàng loạt, theo
kết quả phân tích chất lượng môi trường nước mặt tại vị trí sau
cống xả nước thải của hai công ty trên cho thấy, chỉ tiêu oxy hòa
tan (DO) bằng 0,1 (thấp hơn tiêu chuẩn 65 lần), càng xa vị trí này
thì DO càng tăng, nhu cầu oxy sinh hóa (BOD5) vượt 17,5 tiêu
chuẩn, nhu cầu oxy hóa học (COD) vượt 27,3 lần tiêu chuẩn.”
Mãi đến ngày 12-9-2008, UBND tỉnh Đồng Nai tiếp tục có văn
bản số 7576/UBND-CNN về “ xử lý việc gây ô nhiễm nguồn lOMoAR cPSD| 53331727
nước dẫn đến các nuôi bè chết tại xã Phú Ngọc, huyện Định
Quán”. Công văn này giao cho Phòng Cảnh sát Môi trường, phối
hợp với Sở Tài nguyên và môi trường, UBND huyện Định Quán
giám sát, kiểm tra hành vi không chấp hành việc đình chỉ xả nước
thải chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn vào hồ Trị An của Công ty
Men thực phẩm Mauri La Ngà, xử lý theo quy định. Yêu cầu công
ty Men thực phẩm Mauri La Ngà và công ty cổ phần mía đường La
Ngà thảo luận, thống nhất trách nhiệm đền bù thiệt hại cho các hộ
dân nuôi cá bè tại xã Phú Ngọc, huyện Định Quán.
Sau khi có chỉ đạo của tỉnh, UBND huyện Định Quán đã nhiều lần
yêu cầu hai công ty trên thực hiện việc thỏa thuận đền bù cho dân
nhưng vẫn hai công ty này vẫn chây ỳ không chịu thực hiện. Ngày
12-12-2008, UBND huyện Định Quán tiếp tục có công văn, “yêu
cầu hai công ty này phối hợp với UBND xã Phú Ngọc khẩn trương
tính toán, thương lượng, bồi thường thiệt hại cho các hộ dân nuôi
cá bè, báo cáo kết quả thực hiện cho Chủ tịch UBND huyện trước
ngày 20-12-2008, không được chậm trễ, kéo dài”.
Hết kiên nhẫn, ngày 9-1-2009, UBND huyện Định Quán đã nhóm
họp chính quyền địa phương với đại diện hai công ty và yêu cầu
hai đơn vị này phải nhanh chóng thương thảo bồi thường cho các
hộ bị thiệt hại trong vòng 15 ngày. Nhưng, đến ngày 2-2-2009,
UBND huyện vẫn không nhận được báo cáo của hai công ty về
vấn đề nêu trên. Việc bồi thường tiếp tục giẫm chân tại chỗ đến
nay. Lãnh đạo hai công ty tiếp tục hứa và đề nghị đưa ra khoản “hỗ
trợ” ít ỏi cho các hộ bị thiệt hại và đóng góp vào quỹ phúc lợi của
chính quyền địa phương thay cho việc đền bù thiệt hại.
Khoản hỗ trợ trên không thỏa đáng và không thể thay thế cho mức
độ thiệt hại mà các hộ dân gánh chịu.” Đây không phải là lần đầu
tiên các hộ nuôi cá bè bị chết cá do nước thải của hai công ty này.
Cũng vì không quyết liệt với những tình huống sai phạm của hai
công ty trên mà nước thải vẫn cứ chảy từ ống xả ra lòng hồ Trị An.
Nỗi lo cá chết do ô nhiễm nước vẫn còn treo lơ lửng đối với những
hộ dân của làng cá bè La Ngà. lOMoAR cPSD| 53331727
• Biện pháp giải quyết:
Công ty Công ty men Mauri hứa sẽ “hỗ trợ” 30.000 USD để ăn tết
Kỷ Sửu. Không được chấp nhận khoản đền bù này, mới đây, hai
công ty lại đưa ra mức “hỗ trợ” mới. Theo đó, Công ty men Mauri
“hỗ trợ” 25.000 USD còn Công ty mía đường La Ngà đưa ra mức
200 triệu đồng. tục bán chịu cám cho người nuôi cá với hy vọng
họ làm ăn thuận lợi sẽ có tiền trả nợ cho mình.
Từ tháng 7-2008, ông Ao Văn Thinh, Phó chủ tịch UBND tỉnh đã
có văn bản 5701/UBND-CNN chỉ đạo đình chỉ việc xả nước thải
chưa đạt tiêu chuẩn của Công ty men Mauri và Công ty mía đường
La Ngà vào hồ Trị An từ ngày 18-7-2008; yêu cầu hai công ty trên
phải khẩn trương cải tạo hệ thống nước thải theo đúng tiêu chuẩn.
Nhưng đã nhiều lần hứa mà hai công ty trên không hoàn thiện
được như đã cam kết với chính quyền.
Cách đó vài ngày, ông Ao Văn Thinh đã ký hai quyết định xử phạt
Công ty men Mauri La Ngà và Công ty CP Mía đường La Ngà về
hành vi xả nước thải chưa dạt tiêu chuẩn xuống sông La Ngà. Theo
đó, Công ty men Mauri bị xử phạt 32 triệu đồng, tạm đình chỉ hoạt
động cho đến khi hoàn thiện hệ thống xử lý nước thải đạt tiêu
chuẩn. Công ty Mía đường La Ngà bị phạt 22 triệu đồng, nhưng
được gia hạn đến 30-3 phải hoàn tất cải tạo hệ thống xử lý nước
thải, nếu không sẽ bị tạm đình chỉ hoạt động.
• Những khó khăn khi giải quyết vấn đề:
Môi trường là một thể thống nhất không thể tách rời, không bị giới
hạn bởi không gian, thời gian. Vậy nên tranh chấp môi trường xảy ra
thường có quy mô lớn, liên quan đến nhiều chủ thể khác nhau bởi đặc
điểm tác động lẫn nhau giữa các thành phần môi trường. Chủ thể
trong tranh chấp đa dạng dẫn đến việc xác định số lượng cụ thể các
đương sự trong một vụ tranh chấp môi trường là khó khăn.
Giá trị thiệt hại trong tranh chấp môi trường thông thường rất lớn, lâu
dài và khó xác định hay định giá về mặc thực tế. Do vậy có tình trạng lOMoAR cPSD| 53331727
người bị thiệt hại kê khống lên (như số lượng cá chết) để nhận tiền
đền bù. Thậm chí lợi dụng sự không định lượng được thiệt hại, chủ
thể trong tranh chấp môi trường cố tình gây ra các cuộc khiếu kiện
kéo dài, ảnh hưởng đến các chủ thể khác trong tranh chấp, bất ổn xã
hội và ảnh hưởng xấu đến môi trường đầu tư.
Từ những nội dung trên, thấy rằng cần thành lập một cơ chế tài phán
độc lập, hoàn thiện pháp lý nhằm đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ các
bên tranh chấp môi trường. Trong đó, vấn đề bồi thường thiệt hại do
ô nhiễm môi trường cần xây dựng bộ khung trên cơ sở tính toán thiệt
hại chung về tài nguyên đất, nước, không khí, sinh vật.
Song song đó hoàn thiện cơ chế quản lý, giám sát chung tài nguyên
và môi trường theo lưu vực sông suối trên cơ sở nâng cấp và trao
thêm quyền cho các Ủy ban lưu vực sông.