Những nhà triết học giải thích thế giới bằng cả hai bản nguyên vật chất và tinh thần, xem vật chất và tinh thần là hai bản nguyên có thể cùng quyết định nguồn gốc và sự vận động của thế giới được gọi là nhà triết học:

Nhất nguyên luận duy vật.

Nhất nguyên luận duy vật khả tri.

Chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Lịch sử nhân loại luôn trải qua những bước phát triển tuần tự, đồng đều, lần lượt trải qua đầy đủ 5 hình thái kinh tế - xã hội từ thấp đến cao.

Nhân loại đã trải qua 3 nền văn minh là: văn minh nông nghiệp, văn minh công nghiệp, văn minh hậu công nghiệp

Không thể bỏ qua dù chỉ một hình thá kinh tế - xã hội nào trong số 5 hình thái kinh tế - xã hội.

Tuyệt đối; tạm thời.

Tương đối; vĩnh viễn.

Tương đối, tạm thời; tuyệt đối, vĩnh viễn.

Duy vật, duy tâm, nhị nguyên.

Duy vật, duy tâm, nhị nguyên, khả tri, bất khả tri, hoài nghi.

Biện chứng, siêu hình.

Phát triển kinh tế tư nhân trong điều kiên mới kết thúc chiến tranh.

Xây dựng cơ sở hạ tầng vượt quá trình độ của kiến trúc thượng tầng.

Đổi mới kinh tế không đi đôi với đổi mới chính trị

Phương pháp biện chứng.

Khả tri luận

Chủ nghĩa duy tâm.

Con đường duy nhất đúng đắn để nhận thức chân lí.

Giai đoạn thứ nhất của con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí.

Giai đoạn thứ nhất của con đường nhận thức cảm tính.

Kinh tế và chính trị trong đó kinh tế quyết định chính trị và chính trị luôn thúc đẩy kinh tế phát triển.

Vật chất và ý thức

Tồn tại xã hội và ý thức xã hội.

Phương pháp biện chứng

Bất khả tri luận

Chủ nghĩa duy tâm

Các giai cấp và tầng lớp trong xã hội với nhau.

Giai cấp công nhân với giai cấp nông dân.

Nhà đầu tư trong nước với nhà đầu tư nước ngoài.

Chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Chủ nghĩa xã hội khoa học.

Phép biện chứng duy vật.

Vi phạm tính quy luật về vai trò quyết định của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất.

Xây dựng quan hệ sản xuất thấp hơn trình độ của lực lượng sản xuất hiện có.

Xây dựng lực lượng sản xuất cao hơn trình độ của quan hệ sản xuất hiện có.

Các nhà duy vật cổ đại chất phác.

Các nhà duy vật biện chứng.

Các nhà duy vật khả tri.

Thuyết bất khả tri

Thuyết khả tri duy vật

Chủ nghĩa duy vật.

...cái “được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại”

...“phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan”

...cái “tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”