Bài 13: Pháp luật và Đạo đức trong xã hội - Phân tích và Đề xuất môn Pháp luật đại cương | Trường đại học Mở Hà Nội

lOMoAR cPSD| 59769538
13 . Bài viết: “Pháp luật và đạo đức xã hội”, Nguyễn Thị Ngọc Mai,
Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4 (116), 2018.
• Tóm tắt nội dung bài viết:
Bài viết trình bày những vấn đề cơ bản nhất về pháp luật và đạo đức xã
hội, chỉ ra những điểm tương đồng và sự khác biệt cũng như mối quan
hệ giữa chúng. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số kiến nghị nhằm
nâng cao hiệu quả điều chỉnh các quan hệ xã hội của pháp luật và đạo đức xã hội.
1. Khái quát chung về pháp luật và đạo đức xã hội:
Các cá nhân cần liên kết nhau thành cộng đồng để có thể tồn tại và phát
triển. Mô hình cộng đồng đòi hỏi sự tham gia, phối hợp hoạt động của
các cá nhân riêng rẽ. Do đó, xã hội cần sử dụng rất nhiều các công cụ
điều chỉnh mang tính quy phạm mà đặt biệt là pháp luật.
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung, do nhà
nước đặt ra hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện nhằm điều chỉnh các
quan hệ xã hội với mục đích ổn định xã hội vì sự phát triển bền vững.
Theo tác giả, mỗi cách tiếp cận pháp luật nhìn chung đều thừa nhận
những đặc điểm chung là quy tắc xử sự chung, có tính bắt buộc, do nhà
nước đặt ra và đảm bảo thực hiện nhằm thiết lập trật tự xã hội. lOMoAR cPSD| 59769538
Xét về nguồn gốc, pháp luật là sản phẩm của sự phát triển xã hội. Pháp
luật có những đặc trưng riêng: tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức,
tính quy phạm phổ biến, tính được đảm bảo của nhà nước,… Để điều
chỉnh hiệu quả các quan hệ xã hội, pháp luật cần “dành chỗ” cho các quy
phạm xã hội khác như là đạo đức. Đạo đức hiểu một cách chung nhất là
những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quy định
hành vi, quan hệ của con người đối với nhau và đối với xã hội. Đạo đức
là một phạm trù vừa mang tính cá nhân vừa mang tính xã hội. Ở góc độ
cá nhân, đạo đức là thước đo để con người tự đánh giá hành vi, thái độ,
cách ứng xử của mình. Ở góc độ xã hội, đạo đức là chuẩn mực đánh giá
hành vi các thành viên trong cộng đồng. Đạo đức giữ vai trò quan trọng
trong việc hình thành nhân cách, lối sống của cộng đồng và cá nhân. Bên
cạnh đó, đạo đức cũng góp phần quan trọng trong việc củng cố, duy trì,
ổn định trật tự trong gia đình và xã hội. Pháp luật được ban hành để quản
lí xã hội theo ý chí của lực lượng cầm quyền nhưng pháp luật đó muốn
đi vào đời sống thì phải xây dựng trên nền tảng đạo đức.
2. Những điểm giống nhau cơ bản giữa pháp luật và đạo đức:
Thứ nhất, pháp luật và đạo đức đều là công cụ điều chỉnh xã hội, là chuẩn
mực, khuôn mẫu cho hành vi của các cá nhân, tổ chức.
Thứ hai, pháp luật và đạo đức đều hình thành trên cùng một nền tảng cơ
sở kinh tế - xã hội: là các yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng. lOMoAR cPSD| 59769538
Thứ ba, trong nhiều trường hợp, cả hai đều vừa phục vụ cho lợi ích của
giai cấp cầm quyền, vừa phục vụ cho lợi ích của xã hội nói chung.
Thứ tư, pháp luật và đạo đức cho nhiều điểm tương đồng: Nhà nước thừa
nhận và chuyển hóa nhiều quy tắc đạo đức thành pháp luật khi nó phù
hợp với nhu cầu xã hội. Phạm vi điều chỉnh của pháp luật và đạo đức
trong nhiều trường hợp là thống nhất với nhau. Pháp luật chủ yếu được
xây dựng trên nền tảng đạo đức.
3. Những điểm khác nhau cơ bản giữa pháp luật và đạo đức xã hội: Đạo đức Pháp luật Nguồn gốc
Chỉ xuất hiện khi nhà nước ra
đời, xã hội phát triển đến một
Hình thành một cách tự phát, trình độ nhất định.
con người tự đặt ra, xã hội
chấp nhận và tự nguyện tuân theo.
Hình thức thể hiện
Không có hình thức xác định, bất
Tập quán pháp, tiền lệ pháp, thành văn, lưu truyền.
văn bản quy phạm pháp luật. Phạm vi tác động
Rộng hơn so với pháp luật.
Điều chỉnh các quan hệ xã hội
thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật.
Khả năng áp dụng & cơ chế Khái quát, chung chung. điều chỉnh
Chặt chẽ, chính xác, áp dụng
thống nhất trong phạm vi hiệu lực. lOMoAR cPSD| 59769538
Biện pháp đảm bảo thực
Các biện pháp mang tính xã hội:
2 phương diện cụ thể : + Sự hiện lên án, tẩy chay,… phù hợp về mặt nội
dung của quy phạm pháp luật
với nhu cầu điều chỉnh của xã hội.
+ Đảm bảo thực hiện bằng
biện pháp cụ thể: tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục, cưỡng chế,…
4. Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức xã hội: chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau.
Thứ nhất, pháp luật hình thành chủ yếu trên cơ sở nền tảng đạo đức xã hội.
Thứ hai, pháp luật thể chế nhiều quy phạm đạo đức thành pháp luật.
Thứ ba, pháp luật góp phần hình thành những quan điểm, chuẩn mực đạo đức mới.
Thứ tư, đạo đức hỗ trợ, góp phần đưa pháp luật vào đời sống.
5 . Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả điều chỉnh các quan
hệ xã hội của pháp luật và đạo đức.
Trên cơ sở phân tích, tác giả đề xuất: lOMoAR cPSD| 59769538
Thứ nhất, xác định đúng về vị trí, vai trò của pháp luật và đạo đức trong đời sống xã hội.
Thứ hai, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như các chuẩn
mực đạo đức phù hợp kết hợp với việc nâng cao ý thức cá nhân.
Thứ ba, tăng cường phổ biến pháp luật, giáo dục đạo đức.
• Điểm giống và khác trong quan điểm của tác giả so với cách hiểu
trong môn học Lý luận về Nhà nước và Pháp luật. + Điểm giống nhau:
- Pháp luật và đạo đức đều là công cụ điều chỉnh xã hội và là chuẩn mực
cho hành vi cá nhân và tổ chức.
- Hình thành trên cùng một nền tảng kinh tế - xã hội và phục vụ cả lợi
ích của giai cấp cầm quyền và xã hội nói chung.
- Pháp luật chủ yếu được xây dựng trên nền tảng đạo đức. + Điểm khác nhau :
Đối với nguồn gốc của pháp luật, trong bộ môn còn đề cập thêm về
phương diện khách quan và chủ quan:
+ Về phương diện khách quan: những nguyên nhân làm xuất hiện nhà
nước cũng chính là những nguyên nhân làm xuất hiện pháp luật. lOMoAR cPSD| 59769538
+ Về phương diện chủ quan: pháp luật chỉ có thể hình thành bằng con
đường nhà nước theo hai cách: do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận các quy phạm xã hội.
Trong kiến thức lí luận về nhà nước và pháp luật, bộ môn cung cấp nhiều
góc độ hiểu biết về bản chất của pháp luật, về mối quan hệ của pháp luật
với các hiện tượng xã hội khác (kinh tế, chính trị, Nhà nước) và chỉ rõ
những thuộc tính cũng như chức năng của pháp luật. Còn trong bài viết,
tác giả tập trung phân tích kĩ vào mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức
xã hội để từ đó đưa ra những kiến nghị mang tính hợp lí để nâng cao
hiệu quả điều chỉnh các quan hệ xã hội của pháp luật và đạo đức.
• Quan điểm cá nhân: -
Về Pháp luật: Pháp luậ là một hệ thống quy tắc và nguyên tắc được
thiết lập và duy trì bởi nhà nước để điều chỉnh hành vi và quan hệ trong
xã hội. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra trật tự và ổn định
trong cộng đồng, giúp đảm bảo rằng mọi người có thể sống và làm việc
cùng nhau một cách công bằng và an toàn. Tuy nhiên, cũng cần phải
nhấn mạnh rằng pháp luật không phải lúc nào cũng là công cụ hoàn hảo,
và nó cũng có thể gặp phải những hạn chế và thiếu sót. -
Về đạo đức xã hội: Đạo đức xã hội là những giá trị và nguyên tắc
mà một xã hội chấp nhận và tuân theo. Đạo đức cung cấp một khung lOMoAR cPSD| 59769538
nhìn về cái đúng và cái sai, đồng thời hỗ trợ trong việc xây dựng một
cộng đồng với mức sống cao và mối quan hệ tích cực. Nó không chỉ là
một bộ quy tắc cá nhân, mà còn là nền tảng cho việc xây dựng các mối
liên kết xã hội và tạo ra một môi trường tích cực cho sự phát triển cá nhân và cộng đồng. -
Về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức xã hội: Mối quan hệ
giữa pháp luật và đạo đức xã hội là một mối quan hệ chặt chẽ, gắn bó
nhau. Pháp luật thường được xây dựng trên nền tảng của những giá trị
đạo đức cơ bản của xã hội. Tuy nhiên, đôi khi có thể xuất hiện sự không
đồng nhất giữa pháp luật và đạo đức, và điều này đặt ra thách thức trong
việc duy trì sự công bằng và minh bạch trong hệ thống pháp luật.
Vì vậy, chúng ta cần duy trì và phát triển một hệ thống pháp luật linh
hoạt và có thể thích ứng với sự biến động của xã hội; giáo dục đạo đức
cần được đặt trong tâm điểm để xây dựng một cộng đồng có ý thức và
trách nhiệm; cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng khi điều chỉnh hoặc thay đổi
pháp luật để đảm bảo tính công bằng và phản ánh đúng giá trị đạo đức của xã hội.
Tóm lại, pháp luật và đạo đức đều đóng vai trò quan trọng trong xã hội,
và sự cân nhắc cẩn thận cần được thực hiện để đảm bảo rằng chúng hoạt
động cùng nhau để xây dựng một xã hội công bằng và bền vững.