Bài 7: An ninh phi truyền thống và đấu tranh phòng chống các mối đe dọa an ninh phi truyền thống ở Việt Nam | Tài liệu môn giáo dục quốc phòng

Bài 7
AN NINH PHI TRUYÀN THÞNG VÀ ĐÂU TRANH PHÒNG CHÞNG CÁC ĐE
DàA AN NINH PHI TRUYÀN THÞNG à VIÞT NAM
I. NHỮNG KHÁI NIÞM CƠ BÀN VÀ AN NINH TRUYÀN THÞNG, AN NINH PHI TRUYÀN THÞNG
1. An ninh truyÁn thßng
- An ninh truyÁn thßng đồng nghĩa với khái niệm an ninh quốc gia, đề cập tới an
ninh quốc gia cũng chính là an ninh truyền thống.
- Nội dung c¡ bản cÿa an ninh quốc gia chính là bảo vệ lợi ích cÿa quốc gia, loại
trừ những mối uy hiếp đối với lợi ích c¡ bản đó.
- Mục tiêu cÿa an ninh quốc gia chính là cÿng cố nền tảng vững chắc bên trong,
phòng ngừa sự xâm nhập, tiến công quân sự từ bên ngoài và bảo vệ vững chắc chÿ quyền
và thể chế chính trị quốc gia.
- Nội dung cÿa an ninh quốc gia chính là an ninh chính trị, an ninh quân sự, an ninh xã hội.
- Trọng tâm bảo đảm an ninh quốc gia chính là bảo vệ lợi ích và chÿ quyền quốc
gia, bảo vệ an ninh chính trị, an ninh quân sự và an ninh, an toàn xã hội.
- Những thách thāc, nguy c¡ đối với an ninh truyền thống là: nguy c¡ xâm phạm chÿ
quyền biển, đảo, vùng trßi cÿa Tổ quốc; nguy c¡ từ khÿng hoảng kinh tế - xã hội, nguy c¡
tham nhũng, lãng phí, nguy c¡ suy thoái về chính trị, đạo đāc, lối sống cÿa một bộ phận
không nhỏ cán bộ, đảng viên,...
- Ph°¡ng h°ớng, nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, an ninh truyền thống là: Phát huy
mạnh mẽ sāc mạnh tổng hợp cÿa toàn dân tộc, cÿa cả hệ thống chính trị để bảo vệ vững
chắc độc lập, chÿ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ cÿa Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà
n°ớc, nhân dân và chế độ xã hội chÿ nghĩa, bảo vệ công cuộc đổi mới, bảo vệ nền văn hóa
dân tộc; giữ vững môi tr°ßng hòa bình, ổn định chính trị, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn
xã hội. Phải giữ vững thế chÿ động trong bảo đảm an ninh quốc gia, chÿ động tiến công và
tích cực phòng ngừa trong đấu tranh chống các thế lực thù địch, các loại tội phạm, không
để bị động, bất ngß.
2. An ninh phi truyÁn thßng
- An ninh phi truyền thống có thể hiểu là một loại hình an ninh xuyên quốc gia do
những yếu tố phi chính trị và phi quân sự gây ra, có ảnh h°áng trực tiếp đến sự ổn định,
phát triển và an ninh cÿa mỗi n°ớc, cả khu vực và cả toàn cầu.
- Nội dung cÿa an ninh phi truyền thống là những vấn đề bāc thiết đang nổi lên hiện
nay nh°: cạn kiệt tài nguyên, bùng nổ dân số, môi tr°ßng sinh thái suy kiệt, xung đột tôn
giáo, dân tộc, nghèo đói, bệnh tật, tội phạm rửa tiền...
- Giải quyết các nội dung cÿa an ninh phi truyền thống phải là nhiệm vụ mang tính
toàn cầu. Khó khăn cÿa việc giải quyết các vấn đề cÿa an ninh phi truyền thống toàn cầu
chính là việc đồng thuận giữa các quốc gia trong việc đóng góp những chi phí khắc phục.
- Đại hội XII cÿa Đảng yêu cầu phải "sẵn sàng āng phó với các mối đe dọa an ninh
truyền thống và phi truyền thống".
3. Nhận dißn An ninh phi truyÁn thßng
- An ninh phi truyền thống là những vấn đề ảnh h°áng lớn, không chỉ đe dọa đên
an ninh quốc gia, đến cộng đồng ng°ßi trong phạm vi một hoặc một số n°ớc, mà còn đe
dọa đến toàn thể nhân loại.
- Những vẩn đề đó là: cạn kiệt tài nguyên, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi tr°ßng,
thảm họa thiên tai, dịch bệnh, khÿng bố, ma túy, tội phạm xuyên quốc gia, buôn bán phụ
nữ và trẻ em, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế, tội phạm công nghệ cao,...
II. NHỮNG THÁCH THĀC VÀ ĐE DàA AN NINH PHI TRUYÀN THÞNG
Một là, làm suy giảm sāc mạnh quốc phòng cÿa đất n°ớc.
- An ninh phi truyền thống tác động tạo tâm lý hoang mang, làm suy giảm ý chí,
quyết tâm và lòng tin cÿa nhân dân đối với chế độ; đồng thßi, có thể làm gia tăng mâu
thuẫn xã hội, nhất là giữa các tầng lớp dân c°;
- Tác động từ an ninh phi truyền thống sẽ làm kìm hãm, thậm chí phá hoại sự phát
triển cÿa nền kinh tế, gây khó khăn trong việc kết hợp kinh tế với quốc phòng và má rộng
hợp tác quốc tế về kinh tế;
- Làm suy giảm đáng kể khả năng dự trữ và huy động c¡ sá vật chất từ nền kinh tế
cho các nhiệm vụ quốc phòng cũng nh° khả năng đầu t° cho quốc phòng nói chung, cho
hiện đại hóa quân đội nói riêng.
Hai là, gây mất ổn định cÿa quốc gia.
- Hậu quả từ an ninh phi truyền thống có thể gây ra mất ổn định đất n°ớc trên
nhiều lĩnh vực, nh°: chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, quốc phòng - an ninh và đối ngoại,...
- Biến đổi khí hậu, dịch bệnh, xung đột sắc tộc, tôn giáo, khÿng bố và tội phạm ma túy,...
- Tác động cÿa an ninh thông tin có thể gây rối loạn hệ thống mạng cÿa đất n°ớc,
dẫn đến sự sụp đổ toàn bộ hệ thống điều khiển quốc gia; tạo ra các luồng thông tin xuyên
tạc, bóp méo sự thật, gây chia rẽ nội bộ, làm mất lòng tin cÿa nhân dân đối với Đảng, Nhà n°ớc.
Ba là, hình thành nguy c¡ xung đột và chiến tranh.
- Nguy c¡ xung đột và chiến tranh đ°ợc hình thành từ nhiều nguyên nhân, cả chÿ
quan và khách quan, cả bên trong và bên ngoài; trong đó có các nguyên nhân từ tác động
cÿa an ninh phi truyền thống, nhất là từ khÿng bố, tội phạm xuyên quốc gia, ma túy, xung
đột dân tộc, sắc tộc và khai thác tài nguyên,...
- Ngăn chặn, đẩy lùi nguy c¡ xung đột và chiến tranh với nhiều quốc gia thực chất
là ngăn chặn, đối phó với các thách thāc an ninh phi truyền thống;
- à Việt Nam, nguy c¡ xung đột và chiến tranh từ tác động cÿa an ninh phi truyền
thống có thể ít xảy ra nh°ng không thể không dự báo để chÿ động phòng ngừa.
- Hiện nay, các loại tội phạm về an ninh mạng, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em,
tội rửa tiền và các loại tội phạm trên lĩnh vực th°¡ng mại, đầu t°,... vẫn diễn biến phāc tạp
và là một trong những nhân tố gây mất ổn định, nhất là trên các tuyến biên giới, có thể làm
tổn hại tới quan hệ với các n°ớc.
III. MÞT SÞ GIÀI PHÁP PHÒNG NGĂA, ĀNG PHÓ VàI CÁC MÞI ĐE DàA
AN NINH PHI TRUYÀN THÞNG à VIÞT NAM HIÞN NAY
Đại hội Đại biểu lần thā XIII cÿa Đảng khẳng định: <Āng phó kịp thßi, hiệu quả với các
đe doạ an ninh phi truyền thống, nhất là nhiệm vụ cāu nạn, cāu hộ, phòng, chống thiên tai,
dịch bệnh=. Trên c¡ sá đó, một số giải pháp cụ thể là:
1. Nâng cao nhận thāc vÁ các mßi đe dáa an ninh phi truyÁn thßng đßi vái an
ninh con ngưßi, an ninh cßng đồng, an ninh qußc gia và an ninh nhân lo¿i
- Đảng ta luôn đặt các mối đe dọa an ninh phi truyền thống bên an ninh truyền
thống, trong đó các mối đe dọa an ninh truyền thống dù vẫn tiềm tàng và biểu hiện d°ới
các hình thāc, māc độ khác nhau, nh°ng xu h°ớng hòa bình vẫn là chÿ đạo, còn vấn đề an
ninh phi truyền thống đang nổi lên gay gắt;
- Các thách thāc an ninh phi truyền thống đang diễn biến phāc tạp do mặt trái cÿa
toàn cầu hóa, cÿa kinh tế thị tr°ßng, cÿa sử dụng thành tựu khoa học công nghệ;
- Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống bao gồm: An ninh con ng°ßi, an ninh tài
chính, an ninh năng l°ợng, an ninh l°¡ng thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh,...
- Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống không cÿa riêng Việt Nam mà mang tính toàn cầu;
- Một số mối đe dọa an ninh phi truyền thống có khả năng chuyển hóa thành an ninh
truyền thống, nh° xung đột dân tộc, tôn giáo, khÿng bố, bạo loạn chính trị.
- Cần làm cho cả hệ thống chính trị, các chÿ thể chịu trách nhiệm quản trị an ninh
phi truyền thống, cộng đồng doanh nghiệp và toàn thể nhân dân nhận thāc đầy đÿ các thách
thāc, tác động, ảnh h°áng cÿa an ninh phi truyền thống đối với đßi sống con ng°ßi, cộng
đồng và an ninh quốc gia;
- Từ nhận thāc đó, mỗi chÿ thể phải xác định đ°ợc trách nhiệm cÿa mình để định
hình tâm thế, chÿ động phòng ngừa và āng phó với thách thāc an ninh phi truyền thống.
- Phải làm cho mọi ng°ßi nhận biết đ°ợc sự uy hiếp cÿa các mối đe dọa an ninh phi
truyền thống đối với an ninh con ng°ßi, an ninh cộng đồng, an ninh quốc gia và an ninh nhân loại.
- Nâng cao nhận thāc cho các thành phần trong xã hội về mối đe dọa an ninh phi
truyền thống có thể bằng nhiều con đ°ßng, cách thāc khác nhau.
2. Chÿ đßng, tích cực phòng ngăa, āng phó vái các mßi đe dáa an ninh phi truyÁn thßng
- Chÿ động và tích cực đầu t° phát triển bền vững, không ngừng nâng cao đßi sống
vật chất và tinh thần cÿa nhân dân, chăm lo bảo vệ môi tr°ßng sinh thái.
- Phân loại từng lĩnh vực an ninh phi truyền thống với đặc điểm khác nhau để xác
định những c¡ chế, ph°¡ng thāc quản trị an ninh phi truyền thống phù hợp.
+ Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ rÿi ro cÿa thị tr°ßng
(nh° an ninh tài chính), việc chÿ động và tích cực āng phó phải bắt đầu bằng hoàn thiện
thể chế kinh tế thị tr°ßng định h°ớng xã hội chÿ nghĩa, cấu trúc lại chāc năng cÿa Nhà
n°ớc, nhằm giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực cÿa thị tr°ßng khi r¡i vào khÿng hoảng.
+ Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ mặt trái cÿa toàn
cầu hóa, tính chÿ động, tích cực thể hiện á thúc đẩy hợp tác quốc tế để phòng ngừa và āng
phó ngay từ chính quốc gia có thể phát sinh và lan truyền các mối đe dọa an ninh phi truyền
thống (nh° an ninh mạng, di c° xuyên biên giới, khÿng bố, buôn bán ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em).
+ Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ mặt trái sử dụng
thành tựu khoa học công nghệ (nh° an ninh mạng, một số dịch bệnh), tính chÿ động và tích
cực thể hiện á xây dựng đội ngũ chuyên gia tinh nhuệ, có trình độ công nghệ cao, đÿ năng
lực phòng ngừa và āng phó hiệu quả.
+ Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ tranh chấp tài
nguyên, năng l°ợng, nguồn n°ớc,... tính chÿ động và tính cực thể hiện á định hình một
chiến l°ợc năng l°ợng thay thế, hạn chế tối đa khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên,
đàm phán với các đối tác trong chia sẻ khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên.
+ Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống do tai biến môi tr°ßng, biến đổi
khí hậu,... do tính thất th°ßng cÿa nó, tính chÿ động và tích cực thể hiện á xây dựng hệ
thống cảnh báo, dự báo, phòng ngừa và bố trí cả lực l°ợng tại chỗ và lực l°ợng chuyên
nghiệp để đÿ sāc āng phó, cāu hộ, cāu nạn, xử lý các khÿng hoảng môi tr°ßng, các thảm họa tự nhiên.
- Chÿ động, tích cực hoàn thiện hệ thống thể chế quản trị an ninh phi truyền thống,
nâng cao tính t°¡ng thích cÿa pháp luật Việt Nam với pháp luật quốc tế về phòng ngừa và
āng phó với thách thāc an ninh phi truyền thống.
- Chÿ động xây dựng lực l°ợng, đầu t° nguồn lực cho quản trị an ninh phi truyền
thống á từng lĩnh vực, từng địa bàn, từng nội dung cụ thể; th°ßng xuyên diễn tập để tránh
r¡i vào thế bị động khi xảy ra tình huống bất th°ßng.
- Giữ vững an ninh chính trị, xử lý các vấn đề dân tộc và tôn giáo một cách khéo
léo, giải tỏa các xung đột xã hội phù hợp, phòng ngừa và ngăn chặn khả năng chuyển hóa cÿa xung đột.
- Chÿ động và tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế trong phòng ngừa và āng phó với
các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Lựa chọn từng khung khổ hợp tác đa ph°¡ng,
khu vực hay song ph°¡ng với từng nội dung cụ thể để Việt Nam tham gia. ¯u tiên cho hợp
tác quốc tế về quản trị an ninh phi truyền thống đối với những lĩnh vực đang đe dọa, uy
hiếp trực tiếp đến an ninh quốc gia cÿa Việt Nam.
3. Phát huy sāc m¿nh tổng hợp cÿa hß thßng chính trß và toàn xã hßi trong
quÁn trß và kiểm soát các mßi đe dáa an ninh phi truyÁn thßng
- Tăng c°ßng vai trò lãnh đạo cÿa tổ chāc đảng các cấp đối với hoạt động quản trị
an ninh phi truyền thống. Các nghị quyết chuyên đề cÿa Đảng trên từng vấn đề, nh° năng
l°ợng, tài chính - ngân hàng, tài nguyên, āng phó với biến đổi khí hậu, phát triển nông
nghiệp, công nghiệp, lao động, an ninh quốc gia... đều phải đề cập và tính toán đầy đÿ các
thách thāc an ninh phi truyền thống.
- Tiếp tục hoàn thiện quản lý nhà n°ớc về an ninh phi truyền thống, từ xây dựng hệ
thống thể chế đến tổ chāc bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chāc và chế độ công vụ chuyên
nghiệp. Xây dựng lực l°ợng chuyên ngành quản lý an ninh phi truyền thống trên từng lĩnh
vực cÿa đßi sống xã hội, khắc phục những chồng chéo trong quản lý để các c¡ quan nhà
n°ớc có điều kiện nghiên cāu chuyên sâu, tham m°u chuyên nghiệp và không ngừng nâng
cao năng lực tác nghiệp.
- Phát huy vai trò cÿa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội,
các tổ chāc xã hội trong phòng ngừa và āng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền
thống. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với vai trò, chāc năng cÿa mình trong thßi kỳ mới có
nhiệm vụ đoàn kết, tập hợp các lực l°ợng xã hội để phòng ngừa và āng phó với các thách
thāc an ninh phi truyền thống.
- Cộng đồng doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng trong phòng ngừa và āng phó
với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống
th°ßng phát sinh từ mặt trái cÿa kinh tế thị tr°ßng, mà chÿ thể cÿa nó chính là các doanh nghiệp.
- Thu hút sự tham gia cÿa ng°ßi dân trong phòng ngừa và āng phó với các mối đe
dọa an ninh phi truyền thống. Ng°ßi dân, xét một khía cạnh nào đó, nếu thiếu ý thāc đầy
đÿ về các nguy c¡ an ninh phi truyền thống, thì chính là một chÿ thể làm phát sinh hoặc
phát tán nh°: Dịch bệnh lây lan nhanh, truyền vi-rút qua máy tính cá nhân, tham gia rút
tiền đồng loạt tại các ngân hàng kiểu hiệu āng <đám đông= khi thiếu thông tin về an toàn
cÿa hệ thống ngân hàng...
4. Má rßng và tăng cưßng hợp tác qußc t¿ vÁ phòng ngăa, kiểm soát và āng
phó vái các mßi đe dáa an ninh phi truyÁn thßng
- Quán triệt quan điểm cÿa Đảng ta là: Chÿ động, tích cực hợp tác cùng các n°ớc,
các tổ chāc khu vực và quốc tế trong việc āng phó với những thách thāc an ninh phi truyền
thống, nhất là tình trạng biến đổi khí hậu; nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp
tục đ°a các mối quan hệ quốc tế vào chiều sâu trên c¡ sá giữ vững độc lập, tự chÿ, phát
huy tối đa nội lực, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc; chÿ động ngăn ngừa và giảm thiểu
tác động tiêu cực cÿa quá trình hội nhập quốc tế...
- Thống nhất nhận thāc, xây dựng c¡ chế lòng tin và hoàn thiện khung khổ thể chế
giữa các n°ớc về an ninh phi truyền thống - c¡ sá cho hợp tác quốc tế có hiệu quả.
- Chÿ động và tích cực hội nhập quốc tế, trong đó có hợp tác về phòng ngừa và āng
phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thông qua c¡ chế và ph°¡ng thāc đa tầng, đa dạng, linh hoạt.
- Tăng c°ßng chia sẻ thông tin giữa Việt Nam với các n°ớc trên từng nội dung về
các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thông qua thiết lập c¡ chế hợp tác cụ thể và hữu hiệu.
- Hợp tác quốc tế về chia sẻ thành tựu khoa học - công nghệ, đào tạo nhân lực và
huy động nguồn lực tài chính phục vụ cho phòng ngừa và āng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống.
5. Huy đßng nguồn lực tài chính bằng nhiÁu kênh khác nhau để đầu tư cho
ho¿t đßng phòng ngăa, kiểm soát, āng phó các mßi đe dáa an ninh phi truyÁn thßng
- Nguồn tài chính ngân sách.
Nguồn tài chính ngân sách hằng năm có đ°ợc nhß thu thuế, đ°ợc Quốc hội phân
bổ thông qua kế hoạch tài khóa hằng năm để phục vụ cho chi th°ßng xuyên và đầu t° phát
triển, trong đó có đầu t° cho hoạt động phòng ngừa, ngăn chặn và āng phó với các thách
thāc an ninh phi truyền thống.
- Nguồn tài chính doanh nghiệp.
Đây là nguồn tài chính rất quan trọng đóng góp vào phòng ngừa và āng phó với các
mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Không ít tác nhân gây ra mối đe dọa an ninh phi
truyền thống từ các doanh nghiệp, do đó sự tham gia cÿa doanh nghiệp vào hoạt động
phòng ngừa và āng phó có ý nghĩa rất quan trọng.
- Xây dựng quan hệ đối tác công - t° trong các hoạt động phòng ngừa và āng phó
với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống.
Đây là ph°¡ng thāc đang đ°ợc sử dụng phổ biến trong thế giới ngày nay, nhằm kết
nối khu vực công và khu vực t° trong một mục tiêu chung bảo đảm an ninh và phát triển
bền vững. Thiết lập quan hệ đối tác công - t° có thể d°ới nhiều dạng khác nhau.
- Nguồn tài chính xã hội hóa với sự đóng góp rộng rãi cÿa nhân dân, các nhà tài trợ.
Đối với cộng đồng tự quản, tr°ớc các nguy c¡ an ninh phi truyền thống ngày càng
khó l°ßng, cần thiết phải thiết lập các quỹ phòng ngừa, āng phó tại chỗ với sự đóng góp
cÿa nhân dân theo hình thāc tự quản, nh° xử lý rÿi ro từ bão lụt, dịch bệnh, phòng ngừa
ma túy, hậu quả di c° tự do...
Đối với các c¡ quan chāc năng, tr°ớc giới hạn cÿa nguồn lực đầu t° từ phía nhà
n°ớc, sự giúp đỡ, ÿng hộ tích cực nguồn tài chính cÿa doanh nghiệp, cÿa các nhà hảo tâm
có ý nghĩa rất quan trọng.
Sớm nghiên cāu ban hành hệ thống thể chế, chính sách thúc đẩy khu vực phi lợi
nhuận phát triển để huy động thêm tài chính từ xã hội đầu t° cho phòng ngừa và āng phó
với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống.
Các tổ chāc phi lợi nhuận th°ßng hoạt động rất có hiệu quả trong các lĩnh vực
phòng ngừa và āng phó với tình trạng buôn bán phụ nữ và trẻ em, di c° xuyên biên giới
bất hợp pháp, di c° thảm họa do tai biến môi tr°ßng, đói nghèo và khan hiếm l°¡ng thực,
dịch bệnh HIV/AIDS và dịch bệnh lây lan nhanh khác á ng°ßi, bảo đảm sinh kế bền vững
cho các nhóm c° dân thiệt thòi về c¡ hội phát triển, tăng c°ßng truyền thông về các mối đe
dọa an ninh phi truyền thống.
- Nguồn tài chính quốc tế.
Xuất phát từ đặc điểm các mối đe dọa an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu,
xuyên quốc gia, có những vấn đề mà không một quốc gia nào tự mình có thể giải quyết
đ°ợc, nh° biến đổi khí hậu, n°ớc biển dâng; an ninh năng l°ợng; an ninh hàng hải và an
ninh hàng không; an ninh mạng; an ninh l°¡ng thực; di c° xuyên biên giới... Vì vậy, phải
có sự phối hợp về thông tin, lực l°ợng và chia sẻ nguồn lực tài chính giữa các quốc gia thì
mới có thể phòng ngừa và āng phó có hiệu quả, nhất là chia sẻ nguồn lực tài chính giữa
n°ớc giàu và n°ớc nghèo trong điều kiện thế giới phát triển mất cân đối.