Bài thơ Đồng chí của nhà thơ Chính Hữu | Ngữ văn lớp 11

1. Đôi nét về tác giả Chính Hữu
Chính Hữu (1926 - 2007), tên khai sinh là Trần Đình Đắc, là một nhà thơ nổi tiếng của Việt
Nam, là người để lại dấu ấn sâu sắc trong lĩnh vực văn học nghệ thuật.
Sinh ra và lớn lên tại vùng quê huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, ông đã từng trải qua những kỷ
niệm đầy màu sắc và nền văn hóa đặc trưng của vùng miền miền Trung Việt Nam.
Đúng từ năm 1946, ông đã bắt đầu ghi danh vào trung đoàn thủ đô, chấp nhận cõi quân ngũ và
liên tục tham gia vào cuộc kháng chiến kiên cường chống lại sự thống trị từ Pháp đến Mỹ, ghi
dấu ấn rực rỡ của một chiến sĩ quả cảm và tận tụy với đất nước.
Nhưng vẻ đẹp và tài năng văn học không thể giấu giếm, từ năm 1947, ông đã bắt đầu lấn sân vào
lĩnh vực sáng tác thơ ca, từng bước gặt hái thành công và ghi danh trong làng văn chương Việt
Nam. Trong bao năm hoạt động văn nghệ, ông đã khắc họa tài tình những trải nghiệm chiến
tranh và tình người lính qua từng câu thơ bay bổng và chân thật.
Tài năng và cống hiến của ông không ngừng được đền đáp, đồng chính là lý do mà ông đã được
trao tặng giải thưởng Nhà nước danh giá vào năm 2000, một sự công nhận xứng đáng cho những
đóng góp của ông trong việc làm giàu ngôn ngữ và văn hóa dân tộc.
Không chỉ ghi dấu ấn trong lòng người đọc bằng tài năng viết văn, ông còn để lại những tác
phẩm ghi nhận sự chân thật của cuộc đời, như tập thơ "Đầu súng trăng treo" xuất bản năm 1966,
tập thơ "Thơ Chính Hữu" ra mắt tại Nhà xuất bản Hội nhà văn vào năm 1997, và tuyển tập
"Tuyển tập Chính Hữu" xuất bản năm 1998, tất cả đã nhận được sự hưởng ứng và yêu thích từ độc giả.
Với đời sống và sự nghiệp đầy màu sắc, Chính Hữu - Trần Đình Đắc đã là một hình mẫu và
nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ văn nghệ sĩ Việt Nam, và tên tuổi ông sẽ luôn được khắc ghi
trong lòng những người yêu quý và trân trọng văn chương dân tộc.
>> Xem thêm: Phân tích bài thơ Đồng chí chọn lọc hay nhất
2. Giới thiệu về bài thơ Đồng chí
Hoàn cảnh sáng tác:
 Bài thơ "Đồng chí" được sáng tác vào năm 1948 khi Chính Hữu và đồng đội tham gia chiến
dịch Việt Bắc (thu đông 1947) và đánh bại cuộc tấn công quy mô lớn của thực dân Pháp.
 Đây là một trong những bài thơ đại diện nhất viết về người lính trong cuộc kháng chiến chống lại thực dân Pháp. Bố cục: Bài thơ gồm 3 phần:
Phần 1: Từ đầu đến "Đồng chí!". Tạo nền tảng cho tình đồng chí, đồng đội.
Phần 2: Tiếp theo đến "Thương nhau tay nắm lấy bàn tay!". Thể hiện tình đồng chí.
Phần 3: Phần còn lại. Biểu tượng của tinh thần đồng chí. Thể thơ:
Bài thơ "Đồng chí" được sáng tác theo thể thơ tự do. Ý nghĩa nhan đề:
 Đồng chí là cách gọi để chỉ những người có cùng lý tưởng, mục tiêu hoặc cùng một đơn vị chiến đấu.
 Nhan đề của bài thơ gợi nhớ về tình cảm trung tâm của bài thơ, đó là tình đồng chí, đồng đội.
Đây là tình cảm cốt lõi, bản chất sâu xa của sự gắn bó giữa những người lính cách mạng.
 Chính Hữu đã tâm sự rằng trong những năm đầu cách mạng, từ "đồng chí" mang ý nghĩa thiêng
liêng và sâu sắc. Tại nơi khó khăn, cuộc sống của một người trở nên cần thiết đối với người
khác. Một người có thể thay thế cho gia đình, cha mẹ, vợ con của một người khác. Hơn nữa, họ
còn bảo vệ lẫn nhau trước mũi súng kẻ thù, cùng nhau vượt qua cái chết, chống lại cái chết,
thực hiện một lý tưởng cách mạng.
 Qua nhan đề này, nhà thơ muốn khẳng định rằng tình đồng chí, đồng đội là nền tảng tinh thần
để người lính tồn tại, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, để chiến đấu và đạt chiến thắng. Mạch cảm xúc:
 Suốt bài thơ, tình cảm đồng đội, đồng chí được thể hiện sâu sắc và gắn bó mạnh mẽ. Ban đầu,
tình đồng chí bắt nguồn từ cơ sở hình thành của nó. Câu thứ bảy có cấu trúc đặc biệt: "Đồng
chí!" - tạo ra ấn tượng sâu sắc. Sau đó, cảm xúc được mở rộng thông qua biểu hiện của tình
đồng đội, đồng chí. Cuối cùng, bài thơ kết thúc với biểu tượng thiêng liêng của tình đồng đội, đồng chí. Nội dung:
 Tình đồng chí của những người lính dựa trên sự chia sẻ cảnh ngộ và lý tưởng chiến đấu, được
thể hiện tự nhiên, bình dị nhưng sâu sắc trong mọi tình huống. Đó là yếu tố góp phần tạo nên
sức mạnh và vẻ đẹp tinh thần của người lính cách mạng. Nghệ thuật:
 Bài thơ sử dụng các chi tiết, hình ảnh giản dị.
 Ngôn ngữ cô đọng và giàu sức biểu cảm.
>> Tham khảo: Phân tích hình ảnh người lính trong bài thơ Đồng Chí hay nhất
3. Dàn ý phân tích Đồng chí (1) Mở bài
 Giới thiệu về tác giả Tố Hữu và bài thơ Đồng chí: Tố Hữu, một nhà thơ nổi tiếng trong thời kỳ
kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ ở Việt Nam, đã sáng tác bài thơ Đồng chí. (2) Thân bài
a. Cơ sở của tình đồng chí, đồng đội
 Tình đồng chí bắt nguồn từ sự tương đồng về hoàn cảnh xuất thân của những người lính, những
người nông dân nghèo. Bài thơ giới thiệu giản dị về hoàn cảnh xuất thân của họ.
 Tình đồng chí hình thành từ sự cùng chung nhiệm vụ, cùng chung lý tưởng, và sát cánh bên
nhau trong hàng ngũ chiến đấu. Súng và đầu là biểu tượng cho nhiệm vụ và lý tưởng, tạo nên
âm điệu khoẻ, chắc và nhấn mạnh sự gắn kết, cùng chung lý tưởng, cùng chung nhiệm vụ.
 Tình đồng chí nảy nở và bền chặt trong sự chan hòa và chia sẻ mọi gian lao cũng như niềm vui.
Sự chia sẻ trong khó khăn đã trở thành niềm vui, thắt chặt tình cảm của những người đồng đội
để trở thành "đôi tri kỷ".
b. Biểu hiện của tình đồng chí
 Tình đồng chí là sự cảm thông sâu sắc những tâm tư, nỗi niềm của nhau. Người lính hiểu đến
những nỗi niềm sâu xa, thầm kín của đồng đội mình.
 Tình đồng chí còn là cùng nhau chia sẻ những gian lao, thiếu thốn của cuộc đời người lính.
c. Biểu tượng của tinh thần đồng chí
 Hình ảnh cuối cùng trong bài thơ là người lính "đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới", tượng trưng
cho tinh thần đồng chí sát cánh bên nhau trong chiến đấu.
 Câu thơ "Đầu súng trăng treo" là một biểu tượng đẹp về cuộc đời người lính, mang đặc điểm
của thơ ca kháng chiến - một nền thơ giàu chất hiện thực và giàu cảm hứng lãng mạn. (3) Kết bài
 Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Đồng chí, là một tác phẩm văn học
đáng giá về tình đồng chí, đồng đội của người lính.
4. Phân tích Đồng Chí
Nhà thơ Chính Hữu được biết đến là "nhà thơ quân đội chân chính", ông trưởng thành trong hai
cuộc kháng chiến đại đoàn kết của dân tộc. Chính Hữu đã sáng tác nhiều tác phẩm xuất sắc về
những chiến sĩ lính. Suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình, ông đã dành trọn tình cảm cho những
người lính mang áo xanh. Bài thơ "Đồng chí" là tác phẩm gắn liền với danh tiếng của Chính
Hữu. Trong đó, ông đã khéo léo sử dụng tài năng của mình để vẽ nên bức tranh về người lính
trong cuộc kháng chiến chống Pháp - một hình ảnh hùng vĩ và đậm đà tình yêu nước cùng tinh
thần đoàn kết thiết tha.
Chính Hữu sinh vào năm 1926 và tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1945, tham gia cuộc
kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc. Bài thơ "Đồng chí" được viết vào năm 1948, lấy
cảm hứng từ những trải nghiệm thực tế của Chính Hữu khi tham gia chiến dịch Việt Bắc cùng
với các đồng đội. "Đồng Chí" là một trong những tác phẩm nổi bật của văn học Việt Nam và
cũng là một trong những tác phẩm đại diện của Chính Hữu về người lính trong thời kỳ kháng chiến.
Trong bài thơ, hình ảnh người lính được phác họa một cách tinh tế và đơn giản. Họ là những
người xa lạ, đến từ nhiều vùng miền khác nhau, nhưng họ lại tụ họp và tạo thành tình đồng chí một cách tự nhiên. Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Tác giả đã rất khéo léo khi sử dụng cặp từ xưng hô "anh-tôi". Việc gọi "anh" và xưng "tôi" thể
hiện sự tôn trọng, trân quý mà tác giả dành cho đồng đội của mình. Một tiếng "anh" như một sợi
dây kéo hai người xa lạ lại gần nhau hơn. Dù đến từ nhiều vùng miền quê khác nhau, họ đồng
lòng lắng nghe tiếng gọi của Tổ quốc và chấp nhận trọng trách cao cả để tập trung ở đây. Một
nơi là miền "nước mặn đồng chua", một nơi khác là vùng "đất cày lên sỏi đá", hai địa phương
với tính chất địa lý khác biệt, nhưng đều đầy khó khăn, nghèo túng đeo bám suốt cuộc sống. Có
lẽ chính sự khốn khó, sự hiểu biết về những gian khó của nhau đã thắt chặt tình đoàn kết, gắn kết
họ với nhau một cách chặt chẽ hơn, tình "đồng chí" được hình thành dựa trên nền tảng đó. Họ
không hẹn trước mà gặp nhau, đều đáp lại tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc để trở thành những
người lính, chiến đấu vì hòa bình cho dân tộc. Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Họ không chỉ chia sẻ hoàn cảnh xuất thân và lý tưởng cao đẹp bảo vệ Tổ quốc, mà còn tạo nên
những trái tim đập chung một nhịp hòa hợp.
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Súng trở thành biểu tượng cho nhiệm vụ chiến đấu, và đầu súng thể hiện tâm tư, tình cảm và sự
nhớ thương của người lính. Hai chiến sĩ đã đứng cạnh nhau, đồng lòng thực hiện nhiệm vụ và
vượt qua mọi khó khăn trên chiến trường. Họ chia sẻ cùng một lý tưởng, cùng một mục tiêu và
hiểu rõ những tâm tư của đối phương. Tác giả đã tinh tế sử dụng một cách so sánh tinh vi "súng
bên súng, đầu sát bên đầu" và tác phong hồi hợp "đầu sát bên đầu" để thể hiện sự sẻ chia, gắn bó
như tình bạn tri kỷ, luôn đồng hành và hiểu nhau.
Tình đồng chí trở nên càng vững chắc hơn thông qua việc chia sẻ những khó khăn và niềm vui trên chiến trường.
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ
Sự khốn khó, thiếu thốn về điều kiện vật chất của quân đội ta trong những năm đầu đối đầu với
Pháp đã được tác giả tả lại qua hình ảnh "đem rét chung chăn". Các binh sĩ lưu trú trong núi
rừng, ban đêm trời lạnh cắt da cắt thịt nhưng chỉ có một tấm chăn mỏng. Tuy nhiên, những người
lính đã chia sẻ những tấm chăn nhỏ nhưng tràn đầy tình yêu thương với nhau. Có thể nghĩ rằng
khó khăn sẽ làm cho người lính mất lòng dũng cảm, mất sức. Nhưng không, chính khó khăn đã
làm cho chúng ta chia sẻ, vượt qua và tạo nên động lực giúp tình đồng chí trở nên vững chắc,
phát triển hơn, trở thành tri kỷ của nhau. Người ta thường nói rằng tình bạn trong khó khăn mới
là tình bạn chân thành và bền vững nhất.
Tuổi thơ khép lại với hai từ "Đồng chí!". Mặc dù ngắn gọn, không hoa mỹ, nhưng hai từ này
mang trong đó rất nhiều ý nghĩa thiết thực. Tiếng gọi "đồng chí" vừa trang nghiêm vừa tràn đầy
sự thân thiết. Chính Hữu không cần dùng nhiều từ, nhưng đã dùng những từ rất ý nghĩa. Hai từ
"Đồng chí" như một chiếc bản lề, đóng kín việc hình thành tình đồng chí để mở ra một trang thơ
mới - trang thơ của tình cảm chân thành, quý giá giữa các người lính.
Tình đồng chí được gắn kết thông qua việc hiểu nhau sâu sắc, nhìn thấu tâm tư và suy nghĩ của nhau. Ruộng nương anh gửi bạn thân cày Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Những người lính, dù chỉ mới hôm qua còn đôi tay chất cát, chân lấm bùn, nhưng hôm nay đã
lắng nghe tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc yêu dấu để ra đi chiến đấu. Ruộng đồng - tài sản
quý giá nhất của người nông dân, phải "gửi bạn thân cày", ngôi nhà cũng bị "gió lung lay". Trái
tim họ vẫn còn nặng nề nhớ nhung quê hương. Tuy nhiên, tình yêu đất nước đã được đặt lên
hàng đầu. Họ sẵn sàng hy sinh những gì quý giá nhất trong cuộc sống để ra đi vì một ý nghĩa cao
cả. Hai từ "mặc kệ" đã thể hiện được tinh thần lạc quan và quyết đoán của người lính. Dù nặng
lòng với quê hương, nhưng không bao giờ quên đến nghĩa vụ quốc gia; quyết đoán vì Tổ quốc,
nhưng vẫn không xao lạc nỗi nhớ quê nhà. Hai dòng yêu quê và yêu nước vẫn cùng tồn tại trong
trái tim của những chiến sĩ, mang thêm sức mạnh khi họ lên đường. Tác giả đã tinh tế sử dụng
hình ảnh "giếng nước gốc đa" - biểu tượng của ngôi làng quê hương Việt Nam, để tạo nên hình
ảnh về quê hương. Phép hoán dụ và nhân hóa đã giúp diễn đạt nỗi nhớ của mảnh đất phía sau gửi
đến những người lính tuyến đầu. Bằng cách nhân hóa nỗi nhớ, nghệ thuật này tạo nên ấn tượng
mạnh mẽ với người đọc.
Tình đồng chí không chỉ là sự chia sẻ tâm tư mà còn là sự cùng nhau vượt qua khó khăn. Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi