Cách làm một bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ điểm cao
1. Nghị luận về đoạn thơ, bài thơ
Một đoạn thơ được xem là một phần của một bài thơ hoàn chỉnh. Nó thường là một khúc thơ ngắn, gồm
một số câu thơ liên kết với nhau theo một chủ đề, ý tưởng hoặc cảm xúc cụ thể. Đoạn thơ có thể đứng một
mình hoặc được sử dụng trong một bài thơ dài hơn để thể hiện một ý tưởng đặc biệt. Bài thơ, trong ngữ
cảnh nghệ thuật, là một tác phẩm văn học viết theo tiêu chuẩn thơ ca. Nó thường được sắp xếp thành các
dòng thơ, có nhịp điệu và thường có các yếu tố như rõ ràng, tưởng tượng, ngôn ngữ hình tượng, cảm xúc
và ý nghĩa sâu sắc. Bài thơ có thể được viết trong nhiều hình thức và phong cách khác nhau, bao gồm các
thể loại như thơ tự do, thơ cổ điển, thơ hiện đại và thơ truyền thống. Vì vậy, khi nói về một đoạn thơ, ta đề
cập đến một phần nhỏ của một bài thơ hoặc một đoạn thơ độc lập. Trong khi bài thơ là một tác phẩm văn
học đầy đủ được viết theo tiêu chuẩn thơ ca, chứa trong đó có các đoạn thơ
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của
đoạn thơ, bài thơ ấy. Đây là quá trình sử dụng những thao tác làm văn để làm rõ tư tưởng, phong cách
nghệ thuật của thơ đã tác động tới cảm xúc thẩm mĩ, tư duy nghệ thuật và những liên tưởng sâu sắc của
người viết. Bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần có bố cục mạch lạc, rõ ràng; có lời văn gợi cảm,
thể hiện rung động chân thành của người viết.
2. Đặc điểm của văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
Đề bài của bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ thường có những đặc điểm sau:
- Dạng bài phân tích toàn bộ bài thơ: Người ra đề thường lựa chọn những vấn đề hoặc khía cạnh nổi bật
của bài thơ. Ví dụ: Phân tích hình ảnh người lính trong tác phẩm “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của nhà thơ Phạm Tiến Duật.
- Dạng bài phân tích một đoạn thơ: Người ra đề thường chọn đoạn thơ đặc sắc về giá trị nội dung và giá trị
nghệ thuật nổi bật của bài thơ. Ví dụ: Em hãy viết đoạn văn nêu cảm nhận của mình về khổ thơ cuối cùng
trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” để làm rõ tình cảm của tác giả đối với quê hương, đất nước.
- Dạng bài phân tích một hình ảnh trong đoạn thơ, bài thơ: Hình ảnh được lựa chọn phải giàu ý nghĩa biểu
tượng và giá trị nội dung. Ví dụ: Ba câu kết trong bài thơ “Đồng chí” của nhà thơ Chính Hữu với hình ảnh
“Đầu súng trăng treo” là bức tranh đẹp về tình đồng chí, là biểu tượng đẹp đẽ về cuộc đời người chiến sĩ.
Em hãy viết một đoạn văn ngắn khoảng 12 câu phân tích hình ảnh đặc sắc đó.
- Dạng bài so sánh giữa hai đoạn thơ, bài thơ. Hai ngữ liệu được lựa chọn sẽ có nét tương đồng, gần gũi.
Ví dụ: Trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”, Thanh Hải có viết: “Ta làm con chim hót Ta làm một nhành hoa Ta
nhập trong hòa ca Một nốt trầm xao xuyến” Có những điểm gặp gỡ trong tư tưởng với nhà thơ Tố Hữu
trong bài thơ “Một khúc ca xuân”: "Nếu là con chim, chiếc lá Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh Lẽ
nào có vay mà không có trả Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình” Em hãy so sánh hai khổ thơ trên để thấy
được những điểm gặp gỡ của hai nhà thơ.
3. Cách làm bài văn nghị luận đoạn thơ, bài thơ đạt điểm cao
Để viết một bài nghị luận về một đoạn thơ trong bài thơ, bạn có thể làm theo các bước sau đây:
- Đọc và hiểu đoạn thơ: Đầu tiên, bạn cần đọc và hiểu rõ nội dung và ý nghĩa của đoạn thơ mà bạn muốn
phân tích. Tìm hiểu chủ đề, tình cảm hay ý tưởng mà đoạn thơ muốn truyền tải.
- Phân tích ngôn ngữ và hình ảnh: Tiếp theo, bạn cần phân tích cách tác giả sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh
để tạo ra hiệu ứng. Lưu ý các từ ngữ, từ loại, câu trúc, phong cách, các hình ảnh, tượng trưng và so sánh
mà tác giả sử dụng trong đoạn thơ.
- Xác định tầm quan trọng của đoạn thơ trong bài thơ: Bạn cần phân tích đoạn thơ để xác định tầm quan
trọng của nó trong bài thơ. Đoạn thơ đó có liên quan đến chủ đề chính của bài thơ không? Nó có đóng góp
vào phát triển tình tiết hay nhân vật trong bài thơ không? Nó có giúp tạo ra hiệu ứng cảm xúc hay hình ảnh sắc nét không?
- So sánh và đưa ra nhận định: Cuối cùng, bạn cần so sánh đoạn thơ với các phần khác trong bài thơ để
đưa ra nhận định. Bạn cần phân tích những điểm tương đồng và khác biệt giữa đoạn thơ và các phần khác
trong bài thơ. Từ đó, bạn có thể đưa ra nhận định về tầm quan trọng của đoạn thơ và tác động của nó đến bài thơ như thế nào.
Lưu ý rằng khi làm một bài nghị luận về một đoạn thơ trong bài thơ, bạn cần sử dụng các ví dụ cụ thể từ
đoạn thơ để minh họa các phân tích và nhận định của mình. Bạn cũng nên chú ý đến cấu trúc bài luận, bao
gồm đưa ra giải thích chi tiết, đánh giá và kết luận.
4. Yêu cầu cơ bản khi làm bài văn nghị luận đoạn thơ, bài thơ đạt điểm cao
Để viết một bài nghị luận về một đoạn thơ trong bài thơ, bạn cần có khả năng cảm nhận văn chương và
nắm vững phương pháp viết một bài nghị luận. Bài nghị luận về đoạn thơ trong bài thơ cần phải kết hợp sự
cảm nhận, bình giảng và chỉ ra những nhận xét, đánh giá cụ thể về nội dung cảm xúc, ngôn từ, hình ảnh và
giọng điệu của tác phẩm. Việc tìm hiểu và phân tích một đoạn thơ là một công việc khó, và đánh giá về thơ
càng khó và phức tạp hơn vì thơ mang tính cá nhân và là sản phẩm của cảm xúc và trí tưởng tượng. Quá
trình tiếp nhận thơ cũng là một quá trình mang tính chủ quan sâu sắc. Do đó, một bài nghị luận cần phải kết
hợp giữa việc trình bày hiểu biết về "dấu ấn cá nhân" của tác giả và đồng thời phải thể hiện cảm nhận và
đánh giá chủ quan của người viết. Kiến thức thể hiện trong một bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ là kết quả
của việc tổng hợp nhiều hiểu biết, bao gồm hiểu biết về đặc trưng thể loại, tác giả, hoàn cảnh sáng tác...
Việc nắm bắt đặc trưng của thể loại thơ (bao gồm từ ngữ, hình ảnh, ngắt nhịp, cấu trúc...) để phân tích và
nghị luận là rất quan trọng. Khi giới thiệu bài thơ, bạn nên đặt ở phần mở bài với tên bài thơ.
Để tìm hiểu giá trị của bài thơ (bao gồm giá trị nội dung và nghệ thuật), bạn có thể chọn cách phân tích cắt
ngang (theo bố cục các đoạn thơ) hoặc phân tích theo chiều dọc (theo các ý trong bài thơ). Với cách phân
tích cắt ngang, bạn cần nắm chắc bố cục của bài thơ, từ đó phân tích từng đoạn cho đến hết bài thơ. Còn
với cách phân tích theo chiều dọc, bạn cần bao quát hệ thống ý (có thể là những biểu hiện diễn biến cảm
xúc của nhân vật trữ tình), sau đó phân tích các câu thơ có cùng nội dung cảm xúc. Quá trình phân tích và
cảm nhận phải tuân theo một trình tự từ nghệ thuật đến nội dung. Điều này ngược lại với quá trình sáng tác
của nhà thơ và giúp thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Người đọc tự giải mã các tín hiệu ngôn ngữ để
tìm đến tư tưởng và nội dung cảm xúc mà nhà thơ truyền đạt. Đồng thời, bạn cần đánh giá vai trò và vị trí
của đoạn thơ trong bài thơ.
Bài nghị luận cần có hệ thống luận điểm rõ ràng, mạch lạc, những luận cứ đúng đắn, sinh động và lập luận
thuyết phục. Lời văn trong bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ cần sáng, thể hiện chân thành và tự nhiên của
người viết. Năng lực nghị luận thơ phụ thuộc rất nhiều vào trình độ hiểu biết văn chương, kỹ năng sử dụng
ngôn ngữ và các phương pháp, kiến thức lý luận... Viết một bài nghị luận đúng, chính xác và hay luôn đòi
hỏi kỹ năng. Nghị luận về thơ mà không có phương pháp thì khó đạt đến mức cao về chất lượng và thẩm
mỹ của tác phẩm. Do đó, giáo viên cần có kiến thức sâu về thơ và cung cấp vốn kiến thức lý luận về thơ cho học sinh.