Cảm nhận bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu Ngữ văn lớp 11
1. Cảm nhận bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu Ngữ văn lớp 11 - Mẫu số 1
"Từ ấy" là tiếng reo vui của một tâm hồn trẻ khi bắt gặp lý tưởng cộng sản. Với trái tim rạo rực tràn đầy nhiệt
huyết, với khát vọng sống và cống hiến mãnh liệt, người thanh niên Nguyễn Kim Thành đã nhiệt tình tham
gia vào các hoạt động, làm tất cả vì lý tưởng cộng sản. Tuy nhiên, ông đã bị bắt giam tại nhà lao Thừa Phủ
vào năm 1939. Trong những ngày bị giam cầm đầy đau khổ, hồn thơ Tố Hữu trở nên sâu lắng, chất chứa
nỗi nhớ da diết về cuộc sống và con người. Những bài thơ ông viết trong thời gian này đều thể hiện rõ tâm
trạng và tình cảm của mình. Trong đó, bài thơ "Nhớ đồng" đã khắc họa rõ nét nỗi nhớ về cảnh vật, con
người và đồng quê. Đoạn thơ sau đã ghi lại chân thực tâm trạng đó của nhà thơ:
“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruồng tre mát thở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi”
Câu thơ mở đầu dựng lên thời gian của nỗi nhớ, một buổi trưa hè trong song sắt của nhà lao. Người tù
trong tâm trạng buồn bã, nghe tiếng hò vọng lại càng làm nỗi nhớ thêm da diết. Đặt trong hoàn cảnh của
nhà thơ, câu thơ trở nên xúc động lòng người. Khi mới bắt gặp ánh sáng của lý tưởng, Tố Hữu đã say mê và rạo rực:
“Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lý chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim”
Tâm hồn sôi nổi, háo hức khi xưa nay trở nên buồn thương da diết. Người thanh niên đang say mê hoạt
động cùng đồng chí, bạn bè, nay bị tách biệt với tất cả thì sao tránh khỏi buồn đau! Những buổi trưa dài
trong xà lim, tiếng hò quê hương vọng lại như đánh thức nỗi niềm. Cuộc đời nhà thơ vốn gắn bó với những
câu ca, giọng hò trong trẻo của xứ Huế mộng mơ. Nay xa quê, tiếng hò quê mẹ trở thành nỗi nhớ đầu tiên
và sâu đậm nhất. Nhà thơ đã nghe thấy âm thanh của giọng hò quen thuộc, nhưng không chỉ bằng thính
giác mà còn bằng cả con tim đầy khao khát. Tiếng hò không còn trong trẻo như trước nữa, mà trở nên hiu
quạnh. Dường như Tố Hữu đã nghe thấy cả nỗi niềm và tâm trạng của con người sau giọng hò ấy. Phải
chăng đó là nỗi buồn của một quê hương trong vòng nô lệ? Chỉ khi yêu quê hương, yêu Huế tha thiết, gắn
bó từ thuở bé mới có thể cảm nhận được hơi thở, nỗi niềm của giọng hò trong trưa vắng bên song sắt nhà
giam. Giọng hò đã đánh thức những tình cảm ấp ủ từ lâu trong một trái tim khao khát sống giữa cộng đồng.
Giọng hò gắn liền với đồng quê, với cuộc sống tự do bên ngoài song sắt đã đánh thức nỗi niềm quê hương trong lòng tác giả:
“Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruồng tre mát thở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”
Hàng loạt những điệp từ “đâu” đặt ở mỗi câu thơ tạo nên dạng thức hỏi. Những câu hỏi dồn dập, liên tiếp
như những nỗi niềm nhớ thương đang cuộn trào không thể kìm nén. Bốn câu thơ gợi lên khung cảnh đồng
quê rộng lớn với “cồn thơm”, ruộng tre mát xanh rợp bóng, ô mạ xanh non tràn đầy sức sống và những
nương khoai, nương sắn thân thuộc. Cảnh làng quê hiện lên gần gũi và thân thương, dường như nhà thơ
hỏi để mà sống lại với ruộng đồng. Nỗi niềm quê hương đã ăn sâu trong tâm hồn người thanh niên trẻ tuổi
ấy. Những câu thơ như khắc khoải một nỗi nhớ chồng chất. Cảnh vật hiện về trong tâm trí càng làm cho
những khát khao ấy trở nên sôi sục hơn. Dường như nhà thơ đang sống với quê hương, đồng ruộng mình.
Câu thơ đầu gây một ấn tượng thật lạ. Sao đọc đến đây vẫn thấy như thoang thoảng đâu đây có mùi đất
quê mình, thấm thía nỗi nhớ quê của một người đi xa. Còn nhà thơ, dù ông đang sống giữa quê mình
nhưng lại bị song cửa nhà tù ngăn cách. Nỗi nhớ niềm thương như trào dâng lên đầu ngọn bút. Đó không
chỉ là đồng ruộng thân yêu nơi xứ Huế, mà còn là khung cảnh của mọi miền quê trên đất nước Việt Nam.
Nó gợi lên bao nhiêu xúc động, bao nhiêu yêu thương về những miền đất thanh bình, nơi mình đã sinh ra
và lớn lên. Phải chăng đó là tấm lòng của một người con “của vạn nhà” và của “vạn quê hương”? Mỗi cảnh
được gợi lên đều gắn liền với những đặc tính vô cùng quen thuộc: mùi thơm của đất, màu xanh mơn mởn
của mạ non, cái yên vui mỗi rặng tre làng, cái ngọt bùi của khoai, của sắn… Thân thương thế, gần gũi thế,
khi xa sao lại không nhớ, không thương cho được? Song, nhớ thương ngập lòng mà hiện tại quá cô đơn,
tâm hồn nào cũng thấy buồn, thấy nhớ. Những câu thơ trên gợi cảm giác về sự yên bình, một cuộc sống vui
vẻ, thì những câu sau hồn thơ chuyển sang một cung bậc khác, giọng điệu trở nên trầm lắng hơn:
“Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi”
Cảm giác buồn thương da diết lan tỏa trong sự hồi tưởng về những con đường nhỏ bé, quạnh hiu, muôn
đời vẫn thế, không khí hiu hắt của làng quê nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, những xóm
làng tranh im hơi, hiu hắt. Cuộc đời dường như chìm đắm trong tối tăm nô lệ. Cuộc sống của nhân dân ta
trước cách mạng là thế, không một sinh khí, một sức sống, tất cả đều trôi đi trong cái lặng im đáng sợ. Có
một cái gì như nổi trôi không xác định như thân phận của con người trong cuộc đời nô lệ. Cuộc sống không
đổi thay, cứ lặng lẽ trôi. Một cảm giác buồn thương tê tái tràn ngập trong lòng nhà thơ và trong lòng độc giả.
Cho đến hôm nay, cái không khí nông thôn Việt Nam của một quá vãng xa xăm vẫn chưa thể xóa nhòa đi
được. Câu thơ của Tố Hữu chìm đi trong cảm giác buồn thương tê tái! Mỗi con người có một vùng quê, Tố
Hữu cũng có một vùng quê - xứ Huế - vốn đẹp mộng mơ nhưng cũng bị chìm đắm trong đêm đen nô lệ như
bao vùng quê khác. Trước cảnh ấy, con người đang sống và hoạt động để giải phóng quê hương không
khỏi cảm giác buồn. Nỗi buồn như lan tỏa trong không gian nhà lao quạnh vắng, trong thời gian của buổi
trưa hè gợi nhớ, gợi thương. Đoạn thơ đã sử dụng những từ ngữ đầy ám ảnh: “vạn đời”, “ngủ im hơi”, “âm
u”, “trôi cứ trôi” gợi cảm giác buồn thương tê tái trong lòng. Vậy là tất cả đã xa, giờ chỉ còn trong hoài niệm,
trong nỗi nhớ tràn ngập cõi lòng. Ta cảm thông và trân trọng biết bao nỗi buồn ấy, nỗi nhớ ấy! Đoạn thơ đã
đánh thức trong ta những nỗi niềm sâu thẳm. Những câu thơ tưởng chừng không có gì là nghệ thuật ấy đã
lay động tâm hồn người đọc. Nếu như ta trân trọng, nâng niu bài thơ “Nhớ đồng” thì trước hết là trân trọng
một tấm lòng rất chân thật của người con đối với quê hương mình. Những giọng hò xứ Huế như còn vương vấn đâu đây!
2. Cảm nhận bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu Ngữ văn lớp 11 - Mẫu số 2
Tố Hữu là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền văn học hiện đại Việt Nam. Đến với thơ ông, ta bắt
gặp những áng thơ tràn đầy niềm tin và lý tưởng cách mạng. Tập thơ "Từ ấy" của ông tiêu biểu cho hồn thơ
sục sôi và nhiệt huyết ấy. Trong đó, bài thơ "Nhớ đồng" nổi bật lên như một trong những tác phẩm hay nhất.
Bài thơ được viết trong hoàn cảnh Tố Hữu bị cầm tù nơi ngục tối. Đây là tiếng lòng tha thiết và nỗi nhớ quê
hương khôn nguôi của tác giả. Mở đầu bài thơ là nỗi nhớ, tiếng thơ tựa như tiếng hát yêu thương, bộc lộ
nỗi cô đơn và nỗi mong nhớ sâu thẳm nơi đáy lòng của người chiến sĩ cách mạng:
"Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò"
Lối so sánh độc đáo của tác giả gợi lên nỗi nhớ da diết đầy xúc cảm. Không có gì thương và buồn hơn
những ngày trưa nhớ quê nhà. Càng nhớ lại càng cô đơn, nỗi nhớ càng rộng lớn bao nhiêu thì nỗi cô đơn
càng ngập tràn bấy nhiêu. Một tiếng hò tình quê cất lên thắm thiết, mang theo nỗi nhớ cồn cào, hay tiếng hò
ấy là tiếng lòng hiu quạnh, lạnh giá, đơn độc của nhà thơ nơi chốn tù đày đau thương. Niềm mong nhớ ấy
cứ khắc khoải, chực chờ, bao hình ảnh quê hương dần hiện về trong tâm khảm. Càng nhớ càng thương lại càng buồn trĩu nặng:
"Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu luồng tre mát thuở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai sắn ngọt bùi
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi nhưng mà trôi cứ trôi"
Nơi chốn quê nhà thương yêu ấy có biết bao vẻ đẹp, bao dấu ấn không thể nào quên được. Đó là những gì
đẹp đẽ nhất mà chỉ có ở chốn quê hương mình, không nơi đâu có thể thay thế được. Đó là hương gió nhẹ
nhẹ hòa trong mùi đất lành thơm ngát, là những luồng tre xanh tỏa bóng mát chiều hè. Quê hương ấy còn là
những cánh đồng có ô mạ xanh tươi, nơi có những người dân cày một nắng hai sương lam lũ, chân chất,
thật thà. Và đó còn là những ruộng nương khoai sắn ngọt bùi, những mái nhà tranh ấm êm bình dị, tuy
nghèo khó mà tấm lòng bao la, chứa chan tình người dành cho nhau. Cảm xúc theo nỗi nhớ trào dâng trong
lòng, tiếng thơ mang theo biết bao tâm tình trong sâu thẳm tâm hồn. Điệp từ "Đâu" đứng ở đầu câu vừa như
một câu hỏi tu từ lại vừa như đang kiếm tìm chút gì đó thân thuộc của những ngày xưa nơi quê nhà, khi mà
chưa có chiến tranh, mất mát, đau thương. Đâu rồi những khung cảnh của ngày xưa, hiện tại sao thấy trống
vắng và hụt hẫng đến vậy. Đâu chỉ có cảnh vật quê hương, nỗi nhớ đó còn hướng về những con người của
miền quê. Những người lao động cần cù nhẫn nại, qua bao gian khó vẫn kiên cường tranh đấu, vẫn hăng
say với lao động. Nhà thơ nhắc đến họ bằng tình yêu và niềm kính trọng:
"Đâu những chiều sương phủ bãi đồng
Lúa mềm xao xác ủ ven sông
Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước
Một giọng hò đưa hố não nùng."
Dù có vất vả mệt nhọc, có khó khăn chồng chất thì những người nông dân vẫn giữ vững niềm tin và lạc
quan trong gian khó. Vẫn cất lên giọng hò tha thiết xua tan những âm u, não nề. Bao kỉ niệm vẫn vậy, vẫn
còn đó, vẫn được giữ mãi trong kí ức của nhà thơ. Khi nỗi nhớ cứ ngày một lớn thì kỉ niệm cũng theo dòng
cảm xúc ùa về trong tâm tưởng. Nỗi nhớ làm sao ai có thể ngăn được. Một lần nữa, nhà thơ phải thốt lên nghẹn ngào:
"Gì đâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên sông một tiếng hò"
Biết bao vẻ đẹp xưa hiện về khiến lòng người không khỏi khắc khoải, nhớ thương. Nhưng đâu ai có thể
sống mãi với quá khứ, hiện tại luôn là thứ khiến con người phải trăn trở, đấu tranh:
"Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi
Sao mà cách biệt, quá xa xôi
Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ
Ôi mẹ giờ xa đơn chiếc ơi!"
Thực tại sao phũ phàng quá đi thôi, chỉ có nhà thơ đang nơi đây một mình một cõi. Bao cách biệt xa xôi
thấm dần vào nỗi buồn kẻ cô đơn, những điều thân thuộc, bóng mẹ già cũng xa rồi, chỉ còn lại nỗi thương
nhớ cứ dằn vặt mãi không thôi. Những lời cảm thán "Chao ôi","Ôi" cất lên nghe ngậm ngùi mà thê lương
quá. Ta như cảm nhận được nỗi xót xa, đắng cay hòa trong từng lời thương nhớ. Tố Hữu - một nhà thơ, một
chiến sĩ cách mạng yêu quê hương đất nước mình bằng một tấm lòng thiết tha và trọn vẹn. Tâm hồn luôn
hướng về nguồn cội, về dân tộc và tổ quốc thân thương, gắn bó với nhân dân, cùng nhân dân lao động.
Dẫu trong ngục hiểm nguy, khó khăn, ông vẫn hướng về cuộc sống ngoài kia với những nỗi đau của dân
tộc. Không chỉ là nhân dân và đồng quê, Tố Hữu còn tìm về mình của những ngày xưa qua nỗi nhớ:
"Đâu những ngày xưa tôi nhớ tôi
Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời
Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn
Muốn thoát, than ơi, bước chẳng rời."
Ai cũng có cho mình một quá khứ và Tố Hữu cũng vậy, nhà thơ nhớ về những tháng ngày đầy gian nan khi
đi tìm lẽ sống, kiếm lẽ yêu đời nhưng vẫn mãi một vòng quanh quẩn, chẳng tìm đâu ra một lối thoát cho
cuộc sống chính mình. Nhưng rồi, mọi chuyện cũng trôi qua và trở nên tốt đẹp hơn khi bắt gặp được lý
tưởng cách mạng sáng soi:
"Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi
Nhẹ nhàng như con chim cà lơi
Say đồng hương nắng ưa ca hát
Trên chín tầng cao bát ngát trời"
Lòng đầy hưng phấn, nhẹ nhàng khi tìm thấy chính niềm yêu trong lựa chọn của mình. Sự phấn khởi, hăng
say, tự hào và khát khao cuộc sống được cất lên như một nốt nhạc tươi vui giữa cuộc đời. Còn gì vui hơn
khi được sống với chính mình, có được sự nhẹ nhàng trong tâm khảm và được là chính mình? Hình ảnh so
sánh niềm "nhẹ nhàng" với cánh chim thật độc đáo và ấn tượng, đó phải chăng đâu chỉ là niềm vui riêng mà
còn là niềm vui chung cùng với thiên nhiên, đất trời.
"Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Ôi ruộng đồng quê hương nhớ ơi!"
Bài thơ kết thúc bằng lời thơ được lặp lại đầy ắp một niềm thương, niềm khắc khoải khôn nguôi. Có lẽ, nỗi
nhớ mãi vẫn sục sôi, cuộn trào trong trái tim người thi sĩ yêu nước.
3. Cảm nhận bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu Ngữ văn lớp 11 - Mẫu số 3
"Từ ấy" được coi là những trái ngọt đầu tiên mà nhà thơ Tố Hữu đã gặt hái để dâng tặng cho đời. Đến với
tập thơ, chúng ta không chỉ bắt gặp hình ảnh một thanh niên yêu cách mạng, say mê lý tưởng, mà còn thấy
rõ bức chân dung của một chiến sĩ cách mạng đang sống và chiến đấu. Vì vậy, "Từ ấy" không chỉ chứa
đựng những bài thơ đầy cảm xúc mãnh liệt về lý tưởng, mà còn có những tác phẩm ghi lại những chặng
đường chiến đấu, bị tù đày gian khổ. Một trong những tác phẩm tiêu biểu ấy là bài thơ "Nhớ đồng". Bài thơ
"Nhớ đồng" được Tố Hữu viết vào tháng 7 năm 1939, bốn tháng sau khi nhà thơ bị mật thám bắt và cầm tù.
Toàn bộ bài thơ là nỗi nhớ quê hương da diết. Mở đầu bài thơ là lời nói so sánh để khẳng định tâm trạng cô đơn của nhà thơ:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
Nhà thơ như tự hỏi lòng mình rồi tự khẳng định tâm trạng cô đơn, quạnh vắng và cồn cào nhớ thương. Câu
thơ như một tiếng thở dài buồn da diết. Chúng ta lại nhớ đến hình ảnh người chiến sĩ cộng sản lần đầu tiên
bị ném vào tù trong bài "Tâm tư trong tù": Tại đây, ta không chỉ cảm nhận sự cô đơn mà còn thấy cái buồn
tê tái, hiu quạnh đến lạnh lẽo, và nỗi nhớ như đang vò xé tâm can. Sau hai câu thơ đầu mở ra như lời bộc
bạch tâm sự, nhà thơ lần lượt cho ta thấy rõ nỗi nhớ nhung trong tâm hồn người cách mạng:
Đâu gió còn thơm đất nhả mùi
Đâu luồng tre mát thuở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai sắn ngọt bùi
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im lìm
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi nhưng mà trôi cứ trôi…
Không gian bài thơ được trải rộng ra, là không gian của quê hương yêu dấu với mùi đất thân thuộc, bóng tre
mát rượi, ô mạ xanh mơn mởn, nương khoai nương sắn, và những mái tranh thấp bình dị. Không gian trải
rộng ấy cũng chính là sự trải rộng của nỗi nhớ trong lòng nhà thơ. Trước mỗi cảnh vật quen thuộc, nhà thơ
dùng từ "Đâu" để hỏi, không chỉ để tìm kiếm mà còn để tự hỏi lòng mình, lục lại trong trí nhớ những gì đã
xa, đã mất. "Đâu" gợi lên trong chúng ta sự mất mát, trống vắng. Từ "Đâu" được Tố Hữu lặp lại năm lần liên
tiếp, làm cho nỗi nhớ như càng được nhân lên, dồn dập, và sự trống vắng trong lòng nhà thơ trở nên xót xa.
Vì vậy, "Đâu" đã trở thành tiếng gợi nhớ thương đến cồn cào da diết.
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi…
Hai câu thơ này khái quát sâu sắc nỗi nhớ quê hương đồng ruộng. Nỗi nhớ ấy dâng lên và thốt ra nghẹn ngào thấm thía:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!
Vẫn là cách nói so sánh diễn tả sự vắng vẻ cô đơn. "Ôi" và "nhớ ơi" xuất hiện trong cùng một câu thơ làm
cho nỗi nhớ quê càng trở nên da diết hơn bao giờ hết. Nhớ đến ruộng đồng quê hương, nhà thơ đồng thời
hướng nỗi nhớ của mình đến con người – những con người lao động gần gũi, lưng cong xuống luống cày,
vãi giống tung trời. Nhưng tất cả chỉ còn là trong tiềm thức, chỉ còn là nỗi nhớ. Và giờ này cảnh vật và con
người hiện lên đầy buồn nhớ như chính tâm trạng của nhà thơ:
Đâu những chiều sương phủ bãi đồng
Lúa mềm xao xác ủ ven sông
Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước
Một giọng hò đưa hờ não nùng.
Tất cả hình ảnh con người hiện lên trong tâm trí nhà thơ càng làm cho nỗi nhớ về cuộc sống thêm da diết.
Tất cả đã xa rồi, đối diện với nhà thơ lúc này chỉ là kỷ niệm, những kỷ niệm đang cào xé, chỉ có thể mơ tới,
không thể với tới được. Và một lần nữa nhà thơ phải thốt lên:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò.
Câu thơ được điệp lại làm cho nỗi nhớ thương, sự cô đơn trong lòng nhà thơ càng tăng lên. Và tất cả kỷ
niệm như vụt biến, nhà thơ trở lại với thực tại phũ phàng và nhận ra:
Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi
Sao mà cách biệt, quá xa xôi
Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ
Ôi mẹ giờ xa đơn chiếc ơi!
Đây có lẽ là tiếng gọi của sự nhớ thương, là tiếng nói xót xa cho hoàn cảnh bị giam cầm. Người chiến sĩ
cách mạng chợt nhận ra thực tại sao mà cách biệt quá xa xôi. Vì lẽ đó mà nỗi nhớ lại càng cồn cào thêm.
Chỉ trong một câu thơ mà "thương nhớ" được điệp tới hai lần. Từ "chao" càng làm cho nỗi nhớ ấy trở nên
da diết, xót xa hơn. Qua nỗi nhớ quê hương, con người, chúng ta không chỉ thấy hiện lên hình ảnh một
người chiến sĩ cách mạng đang cô đơn trong ngục tù mà còn thấy tấm lòng yêu quê hương, sự gắn bó của
người chiến sĩ với quần chúng nhân dân lao động, luôn luôn hướng tới cuộc sống bên ngoài. Đó cũng là
những nét rất cơ bản và quen thuộc về hình ảnh người chiến sĩ cộng sản bị tù đày trong thơ Tố Hữu. Sau
những khoảnh khắc thương nhớ, nhà thơ chợt nhìn và nhớ về chính bản thân mình. Các khổ thơ cuối của
bài thơ sẽ cho ta thấy rõ sự nhận thức ấy. Trước hết là nhớ về bản thân mình:
Đâu những ngày xưa tôi nhớ tôi
Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời
Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn
Muốn thoát, than ôi, bước chẳng rời.
Vẫn là sự lục tìm trong trí nhớ, nhưng đã có sự nhận thức rất rõ ràng về những ngày xưa. Nhà thơ nhớ lại
những ngày bế tắc, những ngày băn khoăn kiếm tìm lẽ sống. Đấy chính là những ngày nhà thơ chưa bắt
gặp lý tưởng cộng sản. Những từ ngữ như: vẩn vơ, băn khoăn, quanh quẩn đã diễn tả một cách chính xác
sự bế tắc trong con người nhà thơ lúc này. Ba tiếng "tôi nhớ tôi" vang lên như một sự nhận thức thấm thía,
buồn cho cuộc sống theo mãi vòng quanh quẩn, muốn thoát nhưng chẳng thể bước nổi. Khổ thơ tiếp theo
chuyển sang một giọng điệu hoàn toàn khác đầy say sưa hưng phấn:
Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi
Nhẹ nhàng như con chim cà lơi
Say đồng hương nắng vui ca hát
Trên chín tầng cao bát ngát trời.
Nhà thơ nhớ lại ngày "tôi thấy tôi" nghĩa là ngày tự soi vào lòng mình, tự thấy mình đã trưởng thành, thấy lẽ
yêu đời. Lúc này là lúc nhà thơ cảm thấy hạnh phúc. Niềm hạnh phúc ấy được tác giả ví với hình ảnh của
con chim cà lơi nhẹ nhàng tung bay trên bầu trời. Đây là một hình ảnh so sánh hết sức độc đáo. Niềm vui,
niềm hạnh phúc ấy được Tố Hữu diễn tả một cách tinh tế bằng các từ "say đồng", "vui ca hát", "bát ngát
trời". Đặc biệt với câu thơ "nhẹ nhàng như con chim cà lơi", Tố Hữu dùng tới sáu thanh bằng, vì vậy đã diễn
tả được cái phơi phới trong tâm hồn nhà thơ – một tâm hồn say mê lý tưởng. Trở về với thực tại, nhà thơ lại đầy ắp tâm trạng:
Cho tới chừ đây, tới chừ đây
Tôi mơ qua cửa khám bao ngày.
Tôi thu tất cả trong thầm lặng
Như cánh chim buồn nhớ gió mây.
Câu thơ mở đầu khổ thơ trên như một lời than. Đây là sự tiếc nuối quá khứ đã qua, là sự xót xa trong nỗi
đau hiện tại. "Chừ đây" là hiện tại nhà thơ đang bị tù đày, phải sống xa đồng ruộng, quê hương và cách biệt
cả với lý tưởng mà mình đang theo đuổi. Để rồi tất cả những cảnh vật của quê hương đều trở thành kỷ
niệm, còn nhà thơ thì đơn độc trong cuộc sống hiện tại, như cánh chim buồn bã nhớ gió mây. Qua đó, Tố
Hữu cho ta thấy nỗi xót xa của cuộc sống, cảnh bị tù đày, và thấy rõ nỗi nhớ quê hương da diết của người
chiến sĩ cách mạng. Vì vậy, nhớ quê hương, nhớ đồng chính là sự trân trọng nâng niu của nhà thơ đối với
quá khứ và đối với cuộc sống cách mạng mà nhà thơ đã và đang đi theo. Nỗi nhớ ấy thể hiện tấm lòng gắn
bó thiết tha với quê hương của Tố Hữu. Qua bài thơ, ta cũng thấy được một trong những hình tượng quen
thuộc và tiêu biểu trong thơ Tố Hữu, đó là hình ảnh người chiến sĩ cách mạng bị tù đày nhưng vẫn giữ vững
lý tưởng, không nguôi nhớ về quê hương, về nhân dân. Nhớ đồng khẳng định phong cách nghệ thuật của
Tố Hữu. Nhà thơ thường diễn tả niềm vui, nỗi buồn của mình trong mối quan hệ với quần chúng cách
mạng. Chính vì thế, thơ Tố Hữu thường có giọng ngọt ngào, tha thiết, chân thành, dễ đi vào lòng người. "Từ
ấy" là những trái ngọt đầu tiên của nhà thơ cách mạng Tố Hữu, bài thơ "Nhớ đồng" là một trong những trái
ngọt ấy. Tập thơ nói lên những chặng đường cách mạng của nhà thơ, là những bài thơ đầy tâm huyết của
người chiến sĩ cách mạng. Qua tập thơ, ta thấy rõ lòng yêu nước, yêu quê hương và tấm lòng của một
thanh niên yêu cách mạng, say mê lý tưởng và sống hết mình vì lý tưởng cộng sản.
4. Cảm nhận bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu Ngữ văn lớp 11 - Mẫu số 4
Từ ấy được xem như những trái ngọt đầu tiên mà Tố Hữu đã gặt hái được để dâng cho đời. Đến với tập thơ
này, chúng ta không chỉ bắt gặp một thanh niên yêu cách mạng, say mê lý tưởng mà còn thấy được hình
ảnh của người chiến sĩ cách mạng đang sống và chiến đấu. Vì vậy, Từ ấy không chỉ có những bài thơ tràn
đầy cảm xúc say mê lý tưởng, mà còn có những bài ghi lại những chặng đường chiến đấu, bị tù đày gian
khổ, trong số đó không thể không nhắc đến bài thơ Nhớ đồng. Bài thơ được Tố Hữu viết vào tháng 7 năm
1939, bốn tháng sau khi ông bị mật thám bắt và cầm tù. Toàn bài thơ là nỗi nhớ tha thiết, sâu lắng. Mở đầu
bài thơ là lời nói so sánh được nhà thơ nêu ra để xác định tâm thế cô đơn của chính mình:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
Nhà thơ như tự hỏi lòng mình để rồi tự khẳng định tâm trạng cô đơn, quạnh vắng và cồn cào nhớ thương.
Câu thơ như một tiếng thở dài buồn đến da diết, làm chúng ta nhớ đến hình ảnh của người chiến sĩ cộng
sản lần đầu tiên bị ném vào tù trong bài Tâm tư trong tù. Đến đây, ta không chỉ cảm nhận sự cô đơn mà còn
thấy cái buồn tê tái, cái hiu quạnh đến lạnh lẽo, và sự thương nhớ như đang vò xé gan ruột. Sau hai câu thơ
đầu mở ra như lời bộc bạch tâm sự, nhà thơ lần lượt cho ta thấy rõ nỗi nhớ nhung trong tâm hồn người cách mạng:
Đâu gió còn thơm đất nhả mùi
Đâu luồng tre mát thưở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai sắn ngọt bùi
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im lìm
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi nhưng mà trôi cứ trôi…
Không gian của bài thơ như được trải rộng ra. Đó chính là không gian của quê hương yêu dấu, nơi có mùi
đất quá quen thuộc, nơi có bóng tre mát rượi, những ô mạ xanh mơn mởn, nơi trải dài nương khoai, nương
sắn và cả những mái tranh thấp bình dị. Không gian được trải rộng ra phải chăng cũng chính là sự trải rộng
của nỗi nhớ trong lòng nhà thơ. Đáng lưu ý là trước mỗi cảnh vật quen thuộc như vậy là từ "đâu" dùng để
hỏi. Tuy nhiên, ở đây nhà thơ không chỉ đơn thuần là sự tìm kiếm, hỏi vị trí mà chính là đang tự hỏi lòng
mình, lục lại trong trí nhớ những gì đã xa, đã mất. "Đâu" gợi lên trong chúng ta sự mất mát trống vắng. Từ
"đâu" được Tố Hữu lặp lại năm lần liên tiếp làm cho nỗi nhớ như càng được nhân lên dồn dập, làm cho sự
trống vắng mất mát hụt hẫng trong lòng nhà thơ nhân lên đến xót xa. Vì vậy, có thể nói "đâu" đã trở thành
tiếng gợi nhớ thương đến cồn cào da diết. Và nỗi thương nhớ hiu quạnh ấy như được trải dài ra bởi:
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi…
Hai khổ thơ trên đã khái quát một cách sâu sắc nỗi nhớ quê hương đồng ruộng. Nỗi nhớ ấy dâng lên và thốt ra nghẹn ngào thấm thía:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!
Vẫn là cách nói so sánh diễn tả sự vắng vẻ cô đơn. "Ôi" và "nhớ ơi" xuất hiện trong cùng một câu thơ làm
cho nỗi nhớ quê càng trở nên da diết hơn bao giờ hết. Nhớ đến ruộng đồng quê hương, nhà thơ đồng thời
hướng nỗi nhớ của mình đến con người. Đây là những con người lao động gần gũi đang lưng cong xuống
luống cày, vãi giống tung trời. Nhưng tất cả cũng chỉ là trong tiềm thức, chỉ còn là nỗi nhớ. Và giờ này cảnh
vật và con người cũng hiện lên đầy buồn nhớ như chính tâm trạng của nhà thơ:
Đâu những chiều sương phủ bãi đồng
Lúc mềm xao xác ủ ven sông
Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước
Một giọng hò đưa hớt não nùng.
Tất cả hình ảnh con người hiện lên trong tâm trí nhà thơ càng làm cho nỗi nhớ về cuộc sống thêm da diết.
Tất cả đã xa rồi, đối diện với nhà thơ lúc này chỉ là kỷ niệm, những kỷ niệm đang cào xé chỉ có thể mơ tới,
không thể với tới được. Và một lần nữa nhà thơ đã phải thốt lên:
Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò.
Câu thơ được điệp lại làm cho nỗi nhớ thương, sự cô đơn trong lòng nhà thơ càng tăng lên. Và tất cả kỷ
niệm như vụt biến, nhà thơ trở lại với thực tại phũ phàng và nhận ra:
Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi
Sao mà cách biệt, quá xa xôi
Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ
Ôi mẹ giờ xa đơn chiếc ơi!
Đây là tiếng gọi của sự nhớ thương, là tiếng nói xót xa cho hoàn cảnh bị giam cầm. Người chiến sĩ cách
mạng chợt nhận ra thực tại sao mà cách biệt quá xa xôi. Cũng bởi lẽ thế mà nỗi nhớ lại cồn cào thêm. Chỉ
trong một câu thơ thôi mà thương nhớ được điệp tới hai lần. Từ "chao" càng làm cho nỗi nhớ ấy trở nên da
diết xót xa hơn. Qua nỗi nhớ quê hương, con người chúng ta không chỉ thấy hiện lên hình ảnh một người
chiến sĩ cách mạng đang cô đơn trong ngục tù mà còn cho ta thấy tấm lòng yêu quê hương, sự gắn bó của
người chiến sĩ với quần chúng nhân dân lao động, luôn luôn hướng tới cuộc sống bên ngoài. Đó cũng là
những nét rất cơ bản và quen thuộc về hình ảnh người chiến sĩ cộng sản bị tù đày trong thơ Tố Hữu. Sau
những khoảnh khắc thương nhớ, nhà thơ chợt nhìn và nhớ về chính bản thân mình. Các khổ cuối của bài
thơ sẽ cho ta thấy rõ sự nhận thức ấy. Trước hết là nhớ về bản thân mình:
Đâu những ngày xưa tôi nhớ tôi
Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời
Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn
Muốn thoát, than ơi, bước chẳng rời.
Vẫn là sự lục tìm trong trí nhớ, song đã có sự nhận thức rất rõ ràng về những ngày xưa. Nhà thơ nhớ lại
những ngày bế tắc, những ngày băn khoăn kiếm tìm lẽ sống. Đấy chính là những ngày nhà thơ chưa bắt
gặp lý tưởng cộng sản. Những từ ngữ như: "vẩn vơ", "băn khoăn", "quanh quẩn" đã diễn tả một cách chính
xác sự bế tắc trong con người nhà thơ lúc này. Ba tiếng "tôi nhớ tôi" vang lên như một sự nhận thức thấm
thía, buồn cho cuộc sống theo mãi vòng quanh quẩn, muốn thoát nhưng chẳng thể bước nổi. Khổ thơ tiếp
theo chuyển sang một giọng điệu hoàn toàn khác đầy say sưa hưng phấn:
Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi
Nhẹ nhàng như con chim cà lơi
Say đồng hương nắng vui ca hát
Trên chín tầng cao bát ngát trời
Nhà thơ nhớ lại ngày "tôi thấy tôi" nghĩa là ngày tự soi vào lòng mình, tự thấy mình đã trưởng thành, thấy lẽ
yêu đời. Lúc này là lúc nhà thơ cảm thấy hạnh phúc. Niềm hạnh phúc ấy được tác giả ví với hình ảnh của
con chim cà lơi nhẹ nhàng tung bay trên bầu trời. Đây là một hình ảnh so sánh hết sức độc đáo. Niềm vui,
niềm hạnh phúc ấy được Tố Hữu diễn tả một cách tinh tế bằng các từ "say đồng", "vui ca hát", "bát ngát
trời". Đặc biệt với câu thơ "nhẹ nhàng như con chim cà lơi", Tố Hữu dùng tới sáu thanh bằng, vì vậy đã diễn
tả được cái phơi phới trong tâm hồn nhà thơ — một tâm hồn say mê lý tưởng. Trở về với thực tại, nhà thơ
lại đầy ắp tâm trạng:
Cho tới chừ đây, tới chừ đây
Tôi mơ qua cửa khám bao ngày.
Tôi thu tất cả trong thầm lặng
Như cánh chim buồn nhớ gió mây
Nhà thơ mơ, mơ về cuộc sống bên ngoài, mơ được thoát ra ngoài cửa khám bao ngày. Giờ đây, chỉ còn lại
trong thầm lặng, chỉ còn mình ta với ta. Và tất cả nỗi buồn ấy làm cho Tố Hữu có cảm giác mình như một
cánh chim buồn đơn lẻ. Chính sự tương phản giữa khổ thơ trước và khổ thơ này đã cho chúng ta cảm nhận
sâu sắc được tâm trạng của nhà thơ. Trong nhà tù ngột ngạt, tù túng, đối với một người chiến sĩ cách mạng
thì việc thèm muốn được sống với lý tưởng là điều dễ hiểu.
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng mơ buồn trong vắt lòng ta
Như tiếng một dòng sông lặng lẽ
Êm đềm theo ánh sáng chiếu qua.
"Tôi nhớ những ngày thu đã xa", nhà thơ tự hỏi mình và nhớ lại những ngày thu xa xôi. "Sáng mơ buồn" là
những ngày mới tham gia cách mạng với những giấc mơ trong sáng của tuổi trẻ. Hình ảnh "tiếng một dòng
sông lặng lẽ" gợi lên trong lòng người đọc bao cảm giác. Đấy chính là tiếng lòng của nhà thơ, là dòng nước
trong vắt dịu êm lặng lẽ trong lòng người chiến sĩ. Và cái ánh sáng chiếu qua chính là ánh sáng của lý
tưởng mà nhà thơ đang hướng tới. Nhà thơ tự soi lại mình và nhận ra rằng:
Tôi nhớ tôi xưa: đôi mắt sáng
Đường đời, yêu ghét, nỗi không tên
Tâm hồn rộn rã buồn vui lẫn
Lượn đẹp như sao, đậm sáng thêm.
Ngày xưa khi chưa bị tù đày là lúc nhà thơ mang trong mình bao tình cảm dạt dào, sôi nổi. Câu thơ với hình
ảnh so sánh độc đáo cho ta thấy tuổi trẻ của nhà thơ đầy nhiệt huyết, yêu đời và trong sáng. "Lượn đẹp như
sao đậm sáng thêm" là hình ảnh về lý tưởng của nhà thơ.
Tôi nhớ những ngày niềm vui lớn
Rộn rã lòng ta thuở một phen
Mở cửa đón ánh vàng thơm ngát
Tung trời ta sống với thanh niên.
Niềm vui lớn ấy chính là niềm vui khi nhà thơ đến với lý tưởng cách mạng. Hình ảnh "mở cửa đón ánh vàng
thơm ngát" diễn tả niềm vui của người thanh niên như mở ra cả một chân trời mới, tràn đầy ánh sáng của lý
tưởng. Đối với một người chiến sĩ cách mạng thì lý tưởng trở thành một phần không thể thiếu của cuộc đời.
Vì vậy, lúc này nhà thơ lại càng thấm thía hơn về sự mất mát khi bị giam cầm:
Mà nay ôi lạnh trong tù ngục
Ánh vàng thơm ngát đọng ngoài song
Rực rỡ ánh hồng tươi cửa sổ
Mà nghe đau xót cả lòng son.
Khổ thơ cuối cùng của bài thơ "Nhớ đồng" chính là sự khẳng định lại thực tại của nhà thơ. Từ không gian
rực rỡ ánh vàng thơm ngát ở khổ thơ trước, trở về với không gian tù ngục tối tăm đầy đau xót. Cái không
gian tối tăm lạnh lẽo ấy tương phản gay gắt với không gian ngoài cửa sổ càng làm cho lòng nhà thơ trở nên
đau xót. Với nghệ thuật tương phản, Tố Hữu đã diễn tả một cách tinh tế tâm trạng của người chiến sĩ cộng
sản bị tù đày. Đó là tâm trạng của những người khát khao lý tưởng sống, luôn hướng tới ánh sáng của tự
do và lý tưởng. Vì vậy, hiện tại của nhà thơ càng đau xót hơn. Như vậy, "Nhớ đồng" đã khắc họa sâu sắc
hình ảnh người chiến sĩ cộng sản luôn mang trong mình nỗi nhớ về quê hương, về cuộc sống và khát khao
được trở về với lý tưởng cách mạng. Qua bài thơ, ta thấy được tâm hồn và tình cảm của Tố Hữu — một
người chiến sĩ cách mạng trung kiên, luôn hướng tới tương lai tươi sáng của dân tộc.