Chính thể Cộng Hòa là gì? Phân biệt chính thể quân chủ và cộng hòa

Chính thể Cộng Hòa là gì? Phân biệt chính thể quân chủ và cộng hòa
1. Phân tích khái niệm hình thức chính thể
1.1 Hình thức chính thể là gì ?
Hình thức chính thể nhà nước là cách thức và trình tự thành lập cơ quan cao nhất của quyền
lực nhà nước, xác lập mối quan hệ giữa cơ quan đó với cơ quan cấp cao khác và với nhân dân.
Định nghĩa trên cho thấy, xem xét về hình thức chính thể của một nhà nước là xem xét trình
tự và thủ tục thành lập cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước, xem xét mối quan hệ giữa các
cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước với nhau, với các cơ quan cấp cao khác của nhà nước
và với nhân dân. Cụ thể, tìm hiểu về hình thức chính thể của một nhà nước là tìm hiểu xem trong nhà nước đó:
– Quyền lực cao nhất của nhà nước được trao cho ai? Nhà vua hay một cơ quan hay một số cơ quan của nhà nước?
– Phương thức trao quyền lực cho các cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước là gì? Cha
truyền con nối hay chỉ định hay suy tôn hay bầu cử…?
– Quan hệ giữa các cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước với nhau, với các cơ quan cấp
cao khác của nhà nước và với nhân dân diễn ra như thế nào? Nhân dân ở nước đó có được tham
gia vào tổ chức, hoạt động và giám sát hoạt động của cơ quan cao nhất của quyền lực nhà nước hay không?
1.2 Các dạng chính thể
Trình tự và thủ tục thành lập cơ quan tối cao của quyền lực nhà nước, mối quan hệ giữa các
cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước với nhau, với các cơ quan cấp cao khác của nhà nước
và với nhân dân thể hiện khác nhau ở các nhà nước khác nhau tùy theo từng dạng chính thể. Vì
vậy, hình thức chính thể có hai dạng cơ bản là quân chủ và cộng hòa. Chính thể quân chủ:
– Chính thể quan chủ là chính thể mà toàn bộ hoặc một phần quyền lực tối cao của nhà nuớc
được trao cho một cá nhân (vua, quốc vương…) theo phương thức chủ yếu là cha truyền con nối (thế tập). – Đặc trưng:
+ Người đứng đầu nhà nước và về mặt pháp lý là người có quyền cao nhất của nhà nước là
vua hoặc những người có danh hiệu tương tự.
+ Đa số các vua lên ngôi bằng con đường cha truyền con nối nên đó là phương thức chủ
yếu. Tuy nhiên, các nhà vua sáng lập ra một triều đại mới thường lên ngôi bằng các con đường
khác như chỉ định, suy tôn, bầu cử, tự xưng, được phong vương hoặc tiếm quyền, song ở các
triều vua sau, phương thức truyền kế ngôi vua lại được duy trì và củng cố.
– Các dạng: Chính thể quân chủ có hai hình thức cơ bản là quân chủ chuyên chế (tuyệt đối)
và quân chủ hạn chế (tương đối), riêng chính thể quân chủ hạn chế lại có ba biến dạng là quân
chủ đại diện đẳng cấp, quân chủ nhị hợp (nhị nguyên) và quân chủ đại nghị (nghị viện).
2. Chính thể Cộng Hòa là gì ?
Chính thể Cộng Hòa là hình thức nhà nước, trong đó nguyên thủ quốc gia được lập theo một
chế độ bầu cử nhất định.
Quyền lực tối cao của nhà nước theo chính thể cộng hoà không thuộc về một người mà được
thực hiện thông qua các cơ quan đại diện do cử tri bầu ra. Điểm khác nhau cơ bản giữa nhà
nước cộng hoà và nhà nước quân chủ là ở cách thức thiết lập người đứng đầu nhà nước. Việc
bầu cử người đứng đầu nhà nước thay thế cho việc kế truyền được coi là một bước phát triển
trong tư tưởng chính trị và pháp luật của nhân loại.
Chính thể cộng hòa là hình thức tổ chức nhà nước dân chủ, văn minh của nhân loại, trong
đó quyền lực tối cao của nhà nước thuộc về một cơ quan được bầu ra trong một thời gian nhất
định. Chính thể cộng hòa có 2 biến dạng chủ yếu là cộng hòa đại nghị và cộng hoà tổng thống.
Cộng hoà đại nghị được tổ chức ở những nước có nguyên thủ quốc gia do nghị viện bầu ra.
Chính phủ chịu trách nhiệm trước nguyên thủ quốc gia và trước nghị viện. Nguyên thủ quốc
gia không đứng đầu hành pháp và cũng không là thành viên của ngành hành pháp. Cộng hoà
tổng thống là hình thức tổ chức nhà nước trong đó tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia vừa
là người đứng đầu bộ máy hành pháp, do nhân dân trực tiếp hoặc gián tiếp bầu ra. Mọi thành
viên của chính phủ đều do tổng thống bổ nhiệm, chịu trách nhiệm trước tổng thống và không
chịu trách nhiệm trước nghị viện, không có chức danh thủ tướng. Các bộ trưởng không hợp
thành một cơ quan, bàn bạc và chịu trách nhiệm tập thể mà các bộ trưởng chịu trách nhiệm
trước tổng thống. Trong chính thể cộng hoà tổng thống, áp dụng triệt để nguyên tắc phân chia
quyền lực nhà nước. Ngoài ra, còn có hình thức chính thể cộng hoà lưỡng tính là hình thức tổ
chức nhà nước vừa có đặc điểm của cộng hoà tổng thống, vừa có đặc điểm của cộng hoà đại
nghị. Tuy nhiên, nếu căn cứ vào cách thức thực hiện quyền bầu cử, hình thức chính thể cộng
hoà có 2 biến dạng là cộng hoà dân chủ (quyền tham gia bầu cử được quy định về hình thức
pháp lí với các tầng lớp nhân dân lao động) và cộng hoà quý tộc (quyền bầu cử chỉ quy định cho tầng lớp quý tộc).
Chính thể cộng hòa là hình thức tổ chức nhà nước trong đó quyền lực tối cao của nhà nước
thuộc về một cơ quan được bầu ra trong nhiệm kì nhất định. Đây cũng là hình thức tổ chức
chính quyền nhà nước phổ biến nhất hiện nay ở các nhà nước tư sản. Chính thể cộng hòa có 2
biến dạngcơ bản là: Chính thể cộng hòa tổng thống cộng hòa đại nghị.( Ngoài ra còn có cộng
hòa hỗn hợp giữa cộng hòa tổng thống và cộng hòa đại nghị).
Điểm giống nhau giữa hai hình thức chính thể này là:
- Về cơ bản, các tàn tích của chế độ phong kiến đã bị xóa bỏ.
- Đều là hình thức cai trị tiến bộ hơn chế độ quân chủ.
- Nghị viện là cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước do nhân dân bầu ra theo nhiệm kì
nhất định. Nghị viện có quyền ban hành Hiến pháp và luật.
- Đều là hình thức cộng hòa dân chủ, tức là quyền tham gia bầu cử để lập ra cơ quan quyền
lực nhà nước về mặt pháp lí được quy định thuộc về nhân dân.
Các nước xã hội chủ nghĩa là những nước theo chính thể cộng hòa dân chủ được đặc trưng
bằng sự tham gia rộng rãi của nhân dân lao động vào việc thành lập các cơ quan đại diện của mình.
3. Ví dụ về hình thức chính thể cộng hoà Tổng thống (Presidential republic)?
Chính thể cộng hoà Tổng thống là một hình thức chính thể trong đó nguyên thủ quốc gia –
Tổng thống do nhân dân bầu ra vừa là người đứng đầu nhà nước vừa là người đứng đầu Chính
phủ. Điển hình của chế độ cộng hòa Tổng thống là Hoa Kỳ
Bản Hiến pháp thành văn đầu tiên trên thế giới – Hiến pháp Hoa kỳ năm 1787 đã tạo ra
một mô hình chính thể đặc sắc với một Tổng thống có nhiều quyền lực bên cạnh một Nghị
viện lập pháp và một Pháp viện tối cao hoàn toàn độc lập trong các phán quyết của mình đã
làm cho học thuyết phân chia quyền lực được áp dụng một cách khá hoàn hảo. Học thuyết phân
chia quyền lực mặc dù do các nhà tư tưởng người Anh và người Pháp (John Locke, Charles de
Secondat Montesquieu) xây dựng và hoàn thiện, tuy nhiên lại được áp dụng một cách triệt để
nhất ở Hoa Kỳ. Theo Hiến pháp 1787 các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp được phân
chia một cách độc lập với nhau nhưng có thể kiềm chế và đối trọng lẫn nhau. Vì Tổng thống
vừa đứng đầu nhà nước, vừa đứng đầu chính quyền hành pháp nên có quyền lực rất lớn. Tổng
thống có quyền thành lập Chính phủ, có quyền bổ nhiệm các thành viên của Chính phủ, các
thẩm phán toà án liên bang với sự đồng ý của Thượng Nghị viện, có quyền can thiệp vào hoạt
động lập pháp bằng quyền phủ quyết. Để Tổng thống độc lập với Nghị viện, Hiến pháp 1787
quy định việc bầu cử Tổng thống không phụ thuộc vào bầu cử Nghị viện. Tổng thống do nhân
dân bầu ra theo phương pháp bầu cử gián tiếp, nghĩa là nhân dân bầu ra các đại cử tri, các đại
cử tri bầu ra Tổng thống.
Hạt nhân hợp lý của chế độ cộng hoà Tổng thống chính là ở chỗ không những cơ quan lập
pháp do nhân dân bầu ra mà cả người đứng đầu chính quyền hành pháp cũng do nhân dân bầu
ra. Do không phải Nghị viện trực tiếp tấn phong mà do nhân dân thông qua các đại cử tri tấn
phong nên người đứng đầu nhà nước ở đây có một địa vị pháp lý bề thế mà không có mô hình
nhà nước hiện đại nào có được. Hiện nay có 42 nước có chính thể cộng hoà Tổng thống.
4. Phân biệt chính thể quân chủ và chính thể cộng hòa
Chính thể quân chủ
Chính thể cộng hòa
- Là chính thể mà toàn bộ hoặc một phàn
- Là chính thể mà quyền lực tối cao của nhà
quyền lực tối cao của nhà nước được trao cho nước được trao cho một hoặc một số cơ quan
một cá nhân (vua, quốc vương...) theo phương theo phương thức chủ yếu là bầu cử.
thức chủ yếu là cha truyền con nối (thế tập).
- Chủ thể nắm giữ quyền lực tối cao của
- Chủ thể nắm giữ quyền lực tối cao của nhà nhà nước là một cơ quan (ví dụ: Quốc hội của
nước là một cá nhân (vua, hoàng đế, quốc Việt Nam) hoặc một số cơ quan (ví dụ: Nghị vương...).
viện, Tổng thống và Tòa án tối cao ở Mỹ).
- Phương thức trao quyền lực tối cao cho nhà
- Phương thức trao quyền lực cho cơ quan
vua chủ yếu là cha truyền con nối, ngoài ra, có quyền lực tối cao là bằng bầu cử (ví dụ ở Việt
thể bằng chỉ định, suy tôn, tự xưng, được phong Nam) hoặc chủ yếu bằng bầu cử (ví dụ ở Mỹ).
vương, bầu cử hoặc tiếm quyền...
- Thời gian nắm giữ quyền lực tối cao là chỉ
- Thời gian nắm giữ quyền lực tối cao là suốt trong một thời gian nhất định (theo nhiệm kỳ)
đời và có thể truyền ngôi cho đời sau.
và không thể truyền lại chức vụ cho đời sau.
- Nhân dân không được tham gia vào việc
- Nhân dân được tham gia bầu cử và ứng
lựa chọn nhà vua cũng như giám sát hoạt động cử vào cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước của nhà vua.
cũng như giám sát hoạt động của cơ quan này.
- Chính thể quân chủ gồm các dạng: quân
- Chính thể cộng hòa gồm hai dạng: cộng
chủ chuyên chế (tuyệt đối) và quân chủ hạn chế hòa quý tộc và cộng hòa dân chủ. Riêng chính
(tương đối). Riêng chính thể quân chủ hạn chế thể cộng hòa dân chủ lại có các dạng tương
lại có ba biến dạng là quân chủ đại diện đẳng ứng với các kiểu nhà nước là cộng hòa chủ nô,
cấp, quân chủ nhị hợp (nhị nguyên) và quân chủ cộng hòa phong kiến, cộng hòa tư sản và cộng
đại nghị (nghị viện). hòa xã hội chủ nghĩa.
5. Cộng hòa tổng thống là gì ?
Cộng hòa tổng thống là Chính thể cộng hòa mà tổng thống được trao các quyền hành rất
lớn, vừa đứng đầu nhà nước, vừa đứng đầu chính phủ. Tổng thống do nhân dân trực tiếp bầu
ra, không phụ thuộc vào bầu cử cơ quan lập pháp. Là hình thức chính thể mà ở đó quyền lực
nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc phân chia rạch ròi. Cơ quan lập pháp không có quyền
giải tán chính phủ và ngược lại tổng thống không có quyền giải tán cơ quan lập pháp.