Chủ đề: Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về ý thức | Tiểu luận môn Triết học Mác - Lênin | Trường đại học Mở Hà Nội

lOMoAR cPSD| 47028186 lOMoAR cPSD| 47028186 MỤC LỤC
A.Mở ầu...............................................................1
B.Nội dung.............................................................1-11
I. Khái niệm ý thức.................................................2
II.Nguồn gốc, bản chất và kết cấu ý thức...............2-11
1. Nguồn gốc của ý thức.........................................2-7
2. Bản chất của ý thức.............................................7,8
3. Kết cấu của ý thức..............................................9-11
C.Kết luận..............................................................11
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................12 lOMoAR cPSD| 47028186 A. Mở ầu
TừthờiHy Lạpcổại, khiSocratesặt câuhỏi"Biếtchínhmình"và Plato xây
dựng lý thuyết về thế giới ý tưởng, con người ã không ngừng tìm
kiếmcâutrảlờichocâuhỏivềbảnchấtcủaýthức.Quacácthờikỳlịchsử,từ triết học
Descartes với câu nói nổi tiếng "Tôi tư duy, vậy tôi tồn tại" ến chủ
nghĩaduytâmĐức,chủnghĩathựcchứngvàcuốicùnglàchủnghĩaMác-Lenin,
tưtưởngvềýthứckhôngngừngượcpháttriểnvàhoànthiện.ChủnghĩaMácLenin,vớiqu
aniểmduyvậtlịchsử,ãmangếnmộtcuộccáchmạngtrongtư
duytriếthọckhikhẳngịnhrằngýthứckhôngphảilàmộtthựcthểsiêunhiên
màlàsảnphẩmcủaquátrìnhlaoộngvàcácquanhệxãhội.Bàitiểuluậnnày
sẽisâuphântíchquaniểmnày,ồngthờisosánhnóvớicácquaniểmkhác
ểlàmrõnhữngónggópộcáocủahọcthuyếtnàytrongviệcgiảithíchbản
chấtcủaýthứcvàvaitròcủanótrongcuộcsốngconngười. B. Nội dung
I. Khái niệm ý thức
Đểưaraượcịnhnghĩavềýthứcconngườiãtrảiqua mộtthờikỳlịch sử lâu dài, nó trải
qua những tư tưởng từ thô sơ, sai lệch cho tới những ịnh nghĩacótínhkhoahọc.
Ý thức là sự phản ánh năng ộng, sáng tạo thế giới khách quan vào ầu óc
conngười,làhìnhảnhchủquancủathếgiớikháchquan.Ýthứclàtoànbộsản phẩm
những hoạt ộng tinh thần của con người, bao gồm những tri thức, kinh nghiệm,
những trạng thái tình cảm, ước muốn, hy vọng, ý chí niềm tin,... của con người
trong cuộc sống. Ý thức là sản phẩm của quá trình phát triển của tự nhiênvàlịchsử-
xãhội,làkếtquảcủaquátrìnhphảnánhthếgiớikháchquan vàotrongầuóccủaconngười.
TheoPhântâmhọc,tâmcủaconngườichialàmhailàýthứcvàvôthức.Duy thức học
thì phân làm tám và ý thức là một trong tám phần ó. Như vậy, nhìn
theoquaniểmnàothìýthứccũngchỉlàmộtphầncủatâm.Tuyvậy,ýthứcrất
năngộngvàcóphạmvihoạtộngrấtlớn.
ÝthứctheoịnhnghĩacủatriếthọcMác-Lêninlàmộtphạmtrùượcquyết
ịnhvớiphạmtrùvậtchất,theoóýthứclàsựphảnánhthếgiớivậtchấtkhách
quanvàobộócconngườivàcósựcảibiếnvàsángtạo.Ýthứccómốiquanhệ biệnchứcvớivậtchất. 1 lOMoAR cPSD| 47028186
Theotâmlýhọcượcịnhnghĩalàhìnhthứcphảnánhtâmlýcaonhấtchỉcó
ởconngười.Ýthứclàsựphảnánhbằngngônngữnhữnggìconngườiãtiếp
thutrongquátrìnhquanhệqualạivớithếgiớikháchquan.
Tómlại, ý thức là một hiện tượng tâm lý xã hội có kết cấu phức tạp bao gồm tự
ý thức, tri thức, tình cảm, ý chí trong ó tri thức là quan trọng nhất, là phương thức tồn tại của ý .
II. Nguồn gốc, bản chất, kết cấu ý thức.
1. Nguồn gốc của ý thức
Theo quan iểm của chủ nghĩa duy tâm:
Khilýgiảinguồngốcraờicủaýthức,cácnhàtriếthọcduytâmcho
rằng,ýthứclànguyênthểầutiên,tồntạivĩnhviễn,lànguyênnhânsinhthành, chi phối sự
tồn tại, biến ổi của toàn bộ thế giới vật chất. Chủ nghĩa duy tâm khách quan với
những ại biểu tiêu biểu như Plato, Hegel ã tuyệt ối hóa vai
tròcủalýtính,khẳngịnhthếgiới“ýniệm”,hay“ýniệmtuyệtối”làbảnthể,
sinhratoànbộthếgiớihiệnthực.Ýthứccủaconngườichỉlàsự“hồitưởng”về “ý niệm”,
hay “tự ý thức” lại “ý niệm tuyệt ối”. Còn chủ nghĩa duy tâm chủ quan với những
ại biểu như G. Berkeley (G. Béccoli), E. Mach lại tuyệt ối
hóavaitròcủacảmgiác,coicảmgiáclàtồntạiduynhất,“tiênthiên”,sảnsinh ra thế giới
vật chất. Ý thức của con người là do cảm giác sinh ra, nhưng cảm giác theoquanniệmcủa họkhôngphải là sựphảnánhthế giớikháchquanmà
chỉlàcáivốncócủamỗicánhântồntạitáchrời,biệtlậpvớithếgiớibênngoài.
Đólànhữngquanniệmhếtsứcphiếndiện,sailầmcủachủnghĩaduytâm,cơsở lýluậncủatôngiáo.
Theo quan iểm của chủ nghĩa duy vật siêu hình:
Đốilậpvớicácquanniệmcủachủnghĩaduytâm,cácnhàduyvậtsiêu
hìnhphủnhậntínhchấtsiêutựnhiêncủaýthức,tinhthần.Họxuấtpháttừthế
giớihiệnthựcểlýgiảinguồngốccủaýthức.Tuynhiên,dotrìnhộpháttriển khoa học của
thời ại ó còn nhiều hạn chế và bị phương pháp siêu hình chi
phốinênnhữngquanniệmvềýthứccònmắcnhiềusailầm.
Các nhà duyvật siêu hìnhã ồng nhất ý thức với vật chất. Họ coi ý
thứccũngchỉlàmộtdạngvậtchấtặcbiệt,dovậtchấtsảnsinhra.Chẳnghạn, từ thời cổ ại,
Democritos quan niệm ý thức là do những nguyên tử ặc biệt (hình cầu, nhẹ, linh 2 lOMoAR cPSD| 47028186
ộng) liên kết với nhau tạo thành. Các nhà duy vật tầm thường thế kỷ XVIII Can
Vogt , Jacob Moleschott , Ludwing Buchne, lại cho
rằng:“Óctiếtraýthứcnhưgantiếtramật”.Mộtsốnhàduyvậtkhácthuộcphái “Vật hoạt
luận” (J.B. Robinet, E. Hechken, Diderot) lại quan niệm ý thức là
thuộctínhphổbiếncủamọidạngvậtchất-từgiớivôsinhếngiớihữusinh,mà
caonhấtlàconngười.Theohọ,cóchăngsựkhácnhaugiữacácgiống,loàichỉ là ở cấp ộ
biểu hiện ra bề ngoài bằng ngôn ngữ hay không mà thôi. Nhà triết
họcPhápDiderotchorằng:“cảmgiáclàặctínhchungcủavậtchất,haylàsản
phẩmcủatínhtổchứccủavậtchất".
Những sai lầm, hạn chế của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật
siêuhìnhtrongquanniệmvềýthứcãượccácgiaicấpbóclột,thốngtrịtriệt
ểlợidụng,lấyólàmcơsởlýluận,côngcụểnôdịchtinhthầnquầnchúng laoộng.
Theo quan iểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng:
Trongkhiphêphánchủnghĩaduytâmkháchquanchorằng“ýniệm”
cótrước,sángtạorathếgiới, C.Mácồngthời khẳngịnhquaniểm duyvật biệnchứngvề
ýthức:“ý niệm chẳngquachỉlàvậtchấtượcemchuyểnvào
trongầuócconngườivàượccảibiếniởtrongó”.
Dựa trên những thành tựu mới của khoa học tự nhiên, nhất là sinh lý học
- thần kinh hiện ại, các nhà kinh iển của chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng ịnh rằng,
xét về nguồn gốc tự nhiên, ý thức chỉ là thuộc tính của vật chất;
nhưngkhôngphảicủamọidạngvậtchất,màlàthuộctínhcủamộtdạngvậtchất sống có tổ
chức cao nhất là bộ óc người. Óc người là khí quan vật chất của ý
thức.Ýthứclàchứcnăngcủabộócngười.Mốiquanhệgiữabộócngườihoạt ộng bình
thườngvà ý thức khôngthể táchrời bộ óc.Tất cả nhữngquanniệm tách rời hoặc ồng
nhất ý thức với óc người ều dẫn ến quan iểm duy tâm, thần bí hoặc duy vật tầm thường. Ý thức là chức năng của bộ óc người hoạt
ộngbìnhthường.Sinhlývàýthứclàhaimặtcủamộtquátrình-quátrìnhsinh lý
thầnkinhtrong bộ óc người mang nội dung ý thức, cũnggiốngnhư tín hiệu
vậtchấtmangnộidungthôngtin.
Trái ấthìnhthànhtrảiquaquátrìnhtiếnhóalâudài dẫnếnsựxuất
hiệnconngười.Đócũnglàlịchsửpháttriểnnănglựcphảnánhcủathếgiớivật
chấttừthấpếncaovàcaonhấtlàtrìnhộphảnánh-ýthức.Phảnánhlàthuộc tính phổ biến 3 lOMoAR cPSD| 47028186
của mọi dạng vật chất, ược biểu hiện trong sự liên hệ, tác ộng qua lại giữa các ối
tượng vật chất với nhau. Đó là sự tái tạo những ặc iểm
củamộthệthốngvậtchấtnàyởmộthệthốngvậtchấtkháctrongquátrìnhtác
ộngqualạicủachúng.Sựphảnánhphụthuộcvàovậttácộngvàvậtnhậntác
ộng;ồngthờiluônmangnộidungthôngtincủavậttácộng.Cáckếtcấuvật chất
càngpháttriển, hoànthiệnthì nănglực phản ánhcủa nócàngcao. Những
ặctrưngcơbảnvừanêutrêncógiátrịkhoahọc,cungcấpcơsởểlàmsángtỏ
nguồngốctựnhiêncủaýthức.Lịchsửtiếnhóacủathếgiớivậtchấtồngthời là lịch sử
phát triển thuộc tínhphản ánh của vật chất. Giới tự nhiên vô sinhcó
kếtcấuvậtchấtơngiản,dovậytrìnhộphảnánhặctrưngcủachúnglàphản ánh vật lý, hóa
học. Đó là trình ộ phản ánh mang tính thụ ộng, chưa có sự ịnh hướng, lựa chọn.
Giới tự nhiên hữu sinh ra ời với kết cấu vật chất phức
tạphơn,doóthuộctínhphảnánhcũngpháttriểnlênmộttrìnhộmới,khácvề
chấtsovớigiớitựnhiênvôsinh.Đólàtrìnhộphảnánhsinhhọctrongcáccơ
thểsốngcótínhịnhhướng, lựachọn,giúpchocác cơ thểsốngthíchnghivới
môitrườngểtồntại.Trìnhộphảnánhsinhhọccủacáccơthểsốngcũngbao
gồmnhiềuhìnhthứccụthểcaothấpkhácnhautùythuộcvàomứcộhoànthiện,
ặciểmcấutrúccủacáccơquanchuyêntráchlàmchứcnăngphảnánh:ởthực
vật,làsựkíchthích;ởộngvậtcóhệthầnkinh,làsựphảnxạ;ởộngvậtcấp caocóbộóc,làtâmlý.
Tâm lý ộng vật là trình ộ phản ánh cao nhất của các loài ộng vật,
baogồmcảphảnxạkhôngcóiềukiệnvàcóiềukiện.Tuynhiên,tâmlýộng
vậtchưaphảilàýthức,màóvẫnlàtrìnhộphảnánhmangtínhbảnnăngcủa
cácloàiộngvậtbậccao,xuấtpháttừnhucầusinhlýtựnhiên,trựctiếpcủacơ
thểộngvậtchiphối.Mặcdùởmộtsốloàiộngvậtbậccao,bướcầuãcótrí khôn, trí nhớ,
biết “suy nghĩ” theo cách riêng của chúng, nhưng theo Ph.
Ăngghen,óchỉlà“cáitiềnsử”duynhấtgợiýchochúngtatìmhiểu“bộóccó
tưduycủaconngười”ãraờinhưthếnào.
Bộócngườicócấutrúcặcbiệtpháttriển,rấttinhvivàphứctạp,bao gồm
khoảng 14 - 15 tỷ tế bào thần kinh. Sự phân khu của não bộ và hệ thống
dâythầnkinhliênhệvớicácgiácquanểthunhậnvàxửlýthôngtintừthếgiới khách quan
vào não bộ, hình thành những phản xạ có iều kiện và không có iều kiện, iều khiển
các hoạt ộng của cơ thể trong quan hệ với thế giới bên 4 lOMoAR cPSD| 47028186
ngoài.Ýthứclàhìnhthứcphảnánhặctrưngchỉcóởconngườivàlàhìnhthức
phảnánhcaonhấtcủathếgiớivậtchất.Ýthứclàsựphảnánhthếgiớihiệnthực
bởibộócconngười.Nhưvậy,sựxuấthiệnconngườivàhìnhthànhbộóccủa
conngườicónănglựcphảnánhhiệnthựckháchquanlànguồngốctựnhiêncủa ýthức.
Tuyvậy,sựraờicủaýthứckhôngphảichỉcónguồngốctựnhiênmà còndonguồngốc
xãhội.Sựpháttriểncủagiớitựnhiênmớitạoratiềnềvật
chấtcónănglựcphảnánh,chỉlànguồngốcsâuxacủaýthức.Hoạtộngthực
tiễncủaloàingườimớilànguồngốctrựctiếpquyếtịnhsựraờicủaýthức.C.
MácvàPh.Ăngghenkhẳngịnh:“conngườicũngcócả“ýthức”nữa.Songó
khôngphảilàmộtýthứcbẩmsinhsinhraãlàýthức“thuầntúy”...Doóngay từ ầu, ý thức
ã là một sản phẩm xã hội, và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại”. Sự
hìnhthành, phát triển của ýthức là một quá trình thống nhất không tách rời giữa nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội. Trong các
côngtrìnhnghiêncứukhoahọccủamình,C.MácvàPh.Ăngghenãnhiềulần
chỉrõrằng,ýthứckhôngnhữngcónguồngốctựnhiênmàcòncónguồngốcxã
hộivàlàmộthiệntượngmangbảnchấtxãhội.
Đểtồntại,conngườiphảitạoranhữngvậtphẩmểthỏamãnnhucầu
củamình.Hoạtộnglaoộngsángtạocủaloàingườicónhiềuýnghĩaặcbiệt.
Ph.Ăngghenãchỉrõnhữngộnglựcxãhộitrựctiếpthúcẩysựraờicủaý thức: “Trước hết
là lao ộng; sau lao ộng và ồng thời với lao ộng là ngôn
ngữ;ólàhaisứckíchthíchchủyếuãảnhhưởngếnbộóccủaconvượn,làm
chobộócódầndầnbiếnchuyểnthànhbộócconngười”.Thôngquahoạtộng
laoộngcảitạothếgiớikháchquanmàconngườiãtừngbướcnhậnthứcược
thếgiới,cóýthứcngàycàngsâusắcvềthếgiới.
Ý thức hình thành không phải là quá trình con người tiếp nhận thụ ộng
các tác ộng từ thế giới khách quan vào bộ óc của mình, mà chủ yếu từ hoạt ộng
thực tiễn. Con người sử dụng công cụ lao ộng tác ộng vào ối tượng hiện thực, bắt
chúng phải bộc lộ thành những hiện tượng, những thuộc tính, kết cấu... nhất ịnhvà
thôngqua giác quan, hệ thầnkinhtác ộngvào bộ óc ể conngười phân loại dưới dạngthông tin, qua ónhận biết nó ngày càng
sâusắc.Ph.Ăngghenãkhẳngịnh:“Nhưngcùngvớisựpháttriểncủabàntay
thìtừngbướcmộtầuóccũngpháttriển,ýthứcxuấthiện,trướchếtlàvềnhững iều kiện của 5 lOMoAR cPSD| 47028186
các kết quả có ích thực tiễn và về sau,... là về những quy luật tự
nhiênchiphốicáckếtquảcóíchó”.
Trải qua quá trìnhhoạtộngthực tiễn lâu dài, trongnhững iềukiện,
hoàncảnhkhácnhau,vớinhiềuloạiốitượngkhácnhau;cùngvớisựpháttriển của tri
thức khoa học, các phương pháp tư duy khoa học cũng dần ược hình
thành,pháttriểngiúpnhậnthứclýtínhcủaloàingườingàycàngsâusắc.Nhận
thứclýtínhpháttriểnlàmchoýthứcngàycàngtrởnênnăngộng,sángtạohơn.
Ýthứckhôngchỉlàsựphảnánhtáitạomàcònchủyếulàsựphảnánhsángtạo hiện thực
khách quan. Thông qua thực tiễn những sáng tạo trong tư duy ược
conngườihiệnthựchóa,choraờinhiềuvậtphẩmchưacótrongtựnhiên.Đó
là“giớitựnhiênthứhai”inậmdấuấncủabàntayvàkhốiócconngười.
Là phương thức tồn tại cơ bản của con người, lao ộng mang tính xã
hộiãlàmnảysinhnhucầugiaotiếp,traoổikinhnghiệmgiữacácthànhviên trongxã hội.Từnhucầuó, bộmáyphátâm, trungtâmngôn ngữtrong bộóc
conngườiượchìnhthànhvàhoànthiệndần.Ph.Ăngghenviết:“Đemsosánh con người
với các loài vật, người ta sẽ thấy rõrằngngôn ngữ bắt nguồn từlao ộng và cùng
phát triển với lao ộng, ó là cách giải thích duy nhất úng về nguồn gốc của ngôn
ngữ”. Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất mang nội
dungýthức.Ngônngữxuấthiệntrởthành“vỏvậtchất”củatưduy;làhiệnthực
trựctiếpcủaýthức;làphươngthứcểýthứctồntạivớitưcáchlàsảnphẩmxã hội-
lịchsử.Cùngvớilaoộng,ngônngữcóvaitròtolớnốivớisựtồntạivà
pháttriểncủaýthức.Ngônngữ(tiếngnóivàchữviết)vừalàphươngtiệngiao
tiếp,vừalàcôngcụcủatưduy.Nhờngônngữ,conngườicóthểkháiquát,trừu tượng hóa,
suy nghĩ ộc lập, tách khỏi sự vật cảm tính; có ngôn ngữ ể có thể
giaotiếp,traoổitưtưởng,lưugiữ,kếthừanhữngtrithức,kinhnghiệmphong phú của xã
hội ã tích lũy ược qua các thế hệ, thời kỳ lịch sử. Ý thức là một hiện tượng có tính
xã hội, do ó không có phương tiện trao ổi xã hội về mặt
ngônngữthìýthứckhôngthểhìnhthànhvàpháttriểnược.
Lao ộng và ngôn ngữ là sự kích thích chủ yếu làm chuyển biến dần bộ óc của
loài vượn người thành bộ óc con người và tâm lý ộng vật thành ý
thứcconngười.Ýthứclàsựphảnánhhiệnthựckháchquanbởibộóccủacon
người,nhưngkhôngphảicứcóthếgiớikháchquanvàbộócngườilàcóýthức, mà 6 lOMoAR cPSD| 47028186
phảiặtchúngtrong mối quanhệ với thực tiễn xã hội. Ýthức là sảnphẩm
xãhội,mộthiệntượngxãhộiặctrưngcủaloàingười.
Xemxétnguồngốctựnhiênvànguồngốcxãhộicủaýthứcchothấy,
ýthứcxuấthiệnlàkếtquảcủaquátrìnhtiếnhóalâudàicủagiớitựnhiên,của lịch sử tráiất,
ồngthời là kết quả trực tiếp của thực tiễn xã hội - lịchsử của
conngười;trongó,nguồngốctựnhiênlàiềukiệncần,cònnguồngốcxãhội là iều kiện ủ ể
ý thức hình thành, tồn tại và phát triển. Nếu chỉ nhấn mạnh mặt tự nhiênmà quên
i mặtxã hội, hoặc ngược lại chỉ nhấn mạnhmặtxã hội
màquênimặttựnhiêncủanguồngốcýthứcềudẫnếnnhữngquanniệmsai lầm, phiến
diện của chủ nghĩa duy tâm hoặc duy vật siêu hình, không thể hiểu
ượcthựcchấtcủahiệntượngýthức,tinhthầncủaloàingườinóichung,cũng như của mỗi
ngườinói riêng. Hoạt ộngthực tiễn phongphúcủa loài ngườilà môi trường ể ý thức
hình thành, phát triển và khẳng ịnh sức mạnh sáng tạo củanó.
Nghiêncứunguồngốccủaýthứccũnglàmộtcáchtiếpcậnểhiểurõ
bảnchấtcủaýthức,khẳngịnhbảnchấtxãhộicủaýthức.
2. Bản chất của ý thức.
Tronglịchsửtriếthọc,triếthọcduytâmquanniệmýthứclàmộtthực
thểộclập,làthựctạiduynhất,từócườngiệutínhnăngộngcủaýthứcến
mứccoiýthứcsinhravậtchấtchứkhôngphảilàsựphảnánhcủavậtchất.Còn
cácnhàtriếthọcduyvậtềuthừanhậnvậtchấttồntạikháchquanvàýthứclà
sựphảnánhsựvậtó.Tuynhiên,doảnhhưởngbởiquanniệmsiêuhình-máy móc nên họ ã
coi ý thức là sự phản ánh sự vật một cách thụ ộng, giản ơn, máy móc, mà không
thấy ược tính năng ộng sáng tạo của ý thức, tính biện chứngcủaquátrìnhphảnánh.
Khác với các quan iểm trên, chủ nghĩa duy vật biện chứng dựa trên cơ
sởlýluậnphảnánh:vềbảnchất,coiýthứclàsựphảnánhhiệnthựckhách quan vào trong
bộ óc con người một cách năng ộng, sáng tạo; ý thức là hình
ảnhchủquancủathếgiớikháchquan.
Đểhiểubảnchấtcủaýthức,trướchết,chúngtathừanhậncảvậtchất và ý thức nhưng
giữa chúng có sự khác nhau mang tính ối lập. ý thức là sự
phảnánh,làcáiphảnánh;cònvậtchấtlàcáiượcphảnánh.Cáiượcphảnánh -
tứclàvậtchất-tồntạikháchquan,ởngoàivàộclậpvớicáiphảnánhtứclàý
thức.Cáiphảnánhtứcýthức-làhiệnthựcchủquan,làhìnhảnhchủquancủa 7 lOMoAR cPSD| 47028186
thếgiớikháchquan,lấycáikháchquanlàmtiềnề,bịcáikháchquanquyịnh, nó không có
tính vật chất.Vì vậy không thể ồng nhất, hoặc tách rời cái ược phảnánh-
tứcvậtchất,vớicáiphảnánh-tứcýthức.Nếucoicáiphảnánh-tức ýthức-
làhiệntượngvậtchấtthìsẽlẫnlộngiữacáiượcphảnánhvàcáiphản ánh - tức lẫn lộn
giữa vật chất và ý thức, làm mất ý nghĩa của ối lập giữa vật chất và ý thức, từ ó
dẫn ến làm mất i sự ối lập giữa chủ nghĩa duy vật và chủnghĩaduytâm.
Thứ hai, khinói cái phảnánh- tức ý thức - là hìnhảnh chủ quancủa thế
giới khách quan, thì ó không phải là hình ảnh vật lý hay hình ảnh tâm lý
ộngvậtvềsựvật.ýthứclàcủaconngười,màconngườilàmộtthựcthểxãhội năng ộng
sáng tạo. ý thức ra ời trong quá trình con người hoạt ộng cải tạo
thếgiới,chonênýthứcconngườimangtínhnăngộng,sángtạolạihiệnthực theo nhu cầu
thực tiễn xã hội. Theo C.Mác, ý thức "chẳng qua chỉ là vật chất
ượcemchuyểnvàotrongầuócconngườivàượccảibiếnitrongó".
Tínhsángtạocủaýthức thể hiệnrarấtphongphú.Trêncơsởnhững cái ã có
trước, ý thức có khả năng tạo ra tri thức mới về sự vật, có thể tưởng tượng ra cái
không có trong thực tế, có thể tiên oán, dự báo tương lai, có thể
tạoranhữngảotưởng,nhữnghuyềnthoại,nhữnggiảthuyếtlýthuyếtkhoahọc
hếtsứctrừutượngvà kháiquát cao. Nhữngkhảnăngấycàngnóilêntínhchất phức tạp
và phong phú của ời sống tâm lý - ý thức ở con người mà khoa học còn phải tiếp
tục i sâu nghiên cứu ể làm sáng tỏ bản chất của những hiện tượngấy.
Ýthứcraờitrongquátrìnhconngườihoạtộngcảitạothếgiới,cho
nênquátrìnhphảnánhhiệnthựckháchquanvàobộócngườilàquátrìnhnăng
ộngsángtạothốngnhấtbamặtsau:
Tínhsángtạocủaýthứclàsángtạocủa sựphảnánh,theoquyluậtcủa
sựphảnánhmàkếtquảbaogiờcũnglànhữngkháchthểtinhthần.Sángtạovà
phảnánhlàhaimặtthuộcbảnchấtýthức.ýthứclàsựphảnánhvàchínhthực
tiễnxãhộicủaconngườitạorasựphảnánhphứctạp,năngộng,sángtạocủa bộóc.
Ýthứclàmộthiệntượngxãhội.Sựraời,tồntạicủaýthứcgắnliền
vớihoạtộngthựctiễn,chịusựchiphốikhôngchỉcácquyluậtsinhhọcmàchủ
yếulàcủaquyluậtxãhội,donhucầugiaotiếpxãhộivàcáciềukiệnsinhhoạt
hiệnthựccủaconngườiquyịnh.ýthứcmangbảnchấtxãhội.
3. Kết cấu của ý thức 8 lOMoAR cPSD| 47028186
Ý thức là một hiện tượng tâm lý - xã hội có kết cấu rất phức tạp. Có
nhiềucáchtiếpcậnểnghiêncứuvềkếtcấucủaýthứcsongởâychúngtachỉ
nghiêncứutheocácyếutốhợpthànhvàtheochiềusâucủanộitâm.
Theocác yếu tố hợpthành, ýthứcbaogồm cácyếutốcấuthànhnhư
trithức,tìnhcảm,niềmtin,lýtrí,ýchí...trongótrithứclàyếutốcơbản,cốt lõi.
Trithứclàkếtquảquátrìnhnhậnthứccủaconngườivềthếgiớihiện
thực,làmtáihiệntrongtưtưởngnhữngthuộctính,nhữngquyluậtcủathếgiới
ấyvàdiễnạtchúngdướihìnhthứcngônngữhoặccáchệthốngkýhiệukhác. Tri thức có
nhiều loại khác nhau như tri thức về tự nhiên, về xã hội, về con
người.Trithứccónhiềucấpộkhácnhaunhư:Trithứcthôngthườngượchình thành do
hoạt ộng hàng ngày của mỗi cá nhân, mang tính chất cảm tính trực tiếp, bềngoàivà rờirạc.Trithứckhoa họcphảnánhtrìnhộcủa conngười i
sâunhậnthứcthếgiớihiệnthực.Ngàynay,vaitròộnglựccủatrithứcốivới
sựpháttriểnkinhtế xã hộitrởnênrõràng, nổibật. Loài ngườiangbước vào
nềnkinhtếtrithức-lànềnkinhtếtrongósựsảnsinhra,phổcậpvàsửdụng
trithứcgiữvaitròquyếtịnhnhấtốivớisựpháttriểnkinhtế.Trongnềnkinh
tếtrithức,asốcácngànhkinhtếdựavàotrithức,dựavàothànhtựumớinhất
củakhoahọcvàcôngnghệ,vìvậy,ầutưvàotrithứctrởthànhyếutốthenchốt
chosựtăngtrưởngkinhtếdàihạn.
Tình cảm là sự cảm ộng của con người trong quan hệ của mình với thực
tại xung quanh và ối với bản thân mình. Tình cảm là một hình thái ặc
biệtcủasựphảnánhthựctại;nóphảnánhquanhệcủaconngườiốivớinhau,
cũngnhưốivớithếgiớikháchquan.Tìnhcảmthamgiavàomọihoạtộngcủa
conngườivàgiữmộtvịtríquantrọngtrongviệciềuchỉnhhoạtộngcủacon người. Tình
cảm có thể mang tính chất chủ ộng, chứa ựng sắc thái cảm xúc tích cực, cũng như
trở thành thụ ộng, chứa ựng sắc thái cảm xúc tiêu cực. Tình cảm tích cực là một trong những ộng lực nâng cao năng lực hoạt ộng
sốngcủaconngười.Trithứckếthợpvớitìnhcảmhìnhthànhnênniềmtin,nâng cao ý chí
tích cực biến thành hành ộng thực tế, mới phát huy ược sức mạnh củamình.
Tiếp cận theo chiều sâu của thế giới nội tâm con người, ý thức bao
gồmtựýthức,tiềmthức,vôthức. Tự ý thức: 9 lOMoAR cPSD| 47028186
Trong quá trình nhận thức thế giới xung quanh, con người ồng thời
cũngtựnhậnthứcbảnthânmình.Đóchínhlàtựýthức.Nhưvậy,tựýthứccũng
làýthức,làmộtthànhtốquantrọngcủaýthức,nhưngâylàýthứcvềbảnthân
mìnhtrongmốiquanhệvớiýthứcvềthếgiớibênngoài.Nhờvậyconngườitự
nhậnthứcvềbảnthânmìnhnhưmộtthựcthểhoạtộngcócảmgiáccótưduy,
cócáchànhviạoứcvàcóvịtrítrongxãhội.Nhữngcảmgiáccủaconngười về bản thân
mình trên mọi phương diện giữ vai trò quan trọng trong việc hình
thànhtựýthức.Conngườichỉtựýthứcượcbảnthânmìnhtrongquanhệvới
nhữngngườikhác,trongquátrìnhhoạtộngcảitạothếgiới.Chínhtrongquan
hệxãhội,tronghoạtộngthựctiễnxãhộivàquanhữnggiátrịvănhóavậtchất và tinh thần
do chính con người tạo ra, con người phải tự ý thức về mình ể
nhậnrõbảnthânmình,tựiềuchỉnhbảnthântheocácquytắc,cáctiêuchuẩn màxãhộiềra.
Tựýthứckhôngchỉlàtựýthứccủacánhânmàcònlàtựýthứccủa
cảxãhội,củamộtgiaicấphaycủamộttầnglớpxãhộivềịavịcủamìnhtrong
hệthốngnhữngquanhệsảnxuấtxácịnh,vềlýtưởngvàlợiíchchungcủaxã
hộimình,củagiaicấpmình,haycủatầnglớpmình. Tiềm thức:
Lànhữnghoạtộngtâmlýtựộngdiễnrabênngoàisựkiểmsoátcủa chủ thể,
song lại có liên quan trực tiếp ến các hoạt ộng tâm lý ang diễn ra
dướisựkiểmsoátcủachủthểấy.Về thựcchất,tiềmthứclà nhữngtrithứcmà chủ thể ã có
ược từ trước nhưng ã gần như trở thành bản năng, thành kỹ
năngnằmtrongtầngsâucủaýthứcchủthể,làýthứcdướidạngtiềmtàng.Do
ó,tiềmthứccóthểchủộnggâyracáchoạtộngtâmlývànhậnthứcmàchủ thể không cần
kiểm soát chúng một cách trực tiếp. Tiềm thức có vai trò quan
trọngcảtronghoạtộngtâmlýhàngngàycủaconngười,cảtrongtưduykhoa học. Trong
tư duy khoa học, tiềm thức chủ yếu gắn với các loại hình tư duy
chínhxác,vớicáchoạtộngtưduythườngượclặpilặplạinhiềulần.ởây
tiềmthứcgópphầngiảmsựquátảicủaầuóctrongviệcxửlýkhốilượnglớn
cáctàiliệu,dữkiện,tintứcdiễnramộtcáchlặpilặplạimàvẫnảmbảoược
ộchínhxácvàchặtchẽcầnthiếtcủatưduykhoahọc. Vô thức: 10 lOMoAR cPSD| 47028186
Vôthứclànhữngtrạngtháitâmlýởchiềusâu,iềuchỉnhsựsuynghĩ, hành vi,
thái ộ ứng xử của con người mà chưa có sự tranh luận của nội tâm,
chưacósựtruyềntinbêntrong,chưacósựkiểmtra,tínhtoáncủalýtrí.
Vô thức biểu hiện thành nhiều hiện tượng khác nhau như bản năng
hammuốn,giấcmơ,bịthôimiên,mặccảm,sựlỡlời,nóinhịu,trựcgiác...Mỗi
hiệntượngấycóvùnghoạtộngriêng,cóvaitrò,chứcnăngriêng,songtấtcả
ềucómộtchứcnăngchunglàgiảitỏanhữngứcchếtronghoạtộngthầnkinh
vượtngưỡngnhấtlà nhữnghammuốnbảnnăngkhôngược phépbộclộravà thực hiện
trong quy tắc của ời sống cộng ồng. Nó góp phần lập lại thế cân bằng trong hoạt
ộng tinh thần của con người mà không dẫn tới trạng thái ức
chếquámứcnhưấmức,"libido"...
Nhưvậy,vôthứccóvaitròtácdụngnhấtịnhtrongờisốngvàhoạt ộng của con
người. Nhờ vô thức mà con người tránh ược tình trạng căng thẳng không cần thiết
khi làm việc "quá tải". Nhờ vô thức mà chuẩn mực con
ngườiặtraượcthựchiệnmộtcáchtựnhiên...Vìvậy,khôngthểphủnhậnvai
tròcáivôthứctrongcuộcsống,nếuphủnhậnvôthứcsẽkhôngthểhiểuầyủ vàúngắnvềconngười. C. Kết luận
Tóm lại, quan iểm của chủ nghĩa Mác về ý thức ã mở ra một cách
nhìnsâusắcvàkhoahọcvềmốiquanhệgiữavậtchấtvàtinhthầntrongxãhội. Ýthức
khôngphải là yếutốtáchbiệthaythần bí, màlà mộtsảnphẩm của thế giới vật chất,
ược hình thành qua hoạt ộng lao ộng và sự phát triển của xã
hội.Nómangtínhlịchsửvàxãhội,luônthayổitheotừnggiaioạnvàchịusự
chiphốimạnhmẽtừcácquanhệkinhtế-xãhội.Bảnchấtcủaýthứckhôngchỉ
phảnánhhiệnthựcmàcòncókhảnăngtácộngtrởlại,thúcẩyhànhộngvà thayổixã hội.Do
ó, việc hiểurõnguồngốc, bảnchất và kết cấucủa ýthức trong lý luận Mác là một
phần quan trọng giúp ta nhận thức rõ hơn về sự phát
triểncủaxãhội,cũngnhưvaitròcủaconngườitrongviệccảitạothếgiới. TÀILIỆUTHAMKHẢO
1 .Giáotrình:TriếthọcMác-Lenin
2 .Tạpchílíluậnchínhtrịvàtruyềntrống :
https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/quan-diem-cua-triet-hoc-mac- 11 lOMoAR cPSD| 47028186
lenin-ve-y-thuc-xa-hoi-va-y-nghia-doi-voi-viec-xay-dung-y-thuc-xahoi- moi-hien-nay-p25758.html
3.LuậtMinhKhuê:https://luatminhkhue.vn/y-thuc-la-gi.aspx 12