ĐẶC ĐI M V Ể ĂN HÓA BI U T Ể NG: ƯỢ TRANG PH C: Ụ
Đốối v i đốồng ớ bào t i vùng ạ Tây Bắốc, nh ng ữ b trang ộ ph c
ụ truyềồn thốống c a ủ h t ọ o nền b ạ n sắốc dân t ả ộc riềng. V i ớ ng i
ườ Thái thường họ m c
ặ áo cánh ngắốn, xẻ ng c,
ự quâồn xẻ đũng đốối v i nam gi ớ i trong sinh ho ớ t và lao ạ đ ng. T ộ i c
ạ ác ngày lềễ, họ m c lo ặ i áo dài ạ x nách ẻ ph i màu ả
chàm, đâồu quâốn khắn chân đi guốốc. Đốối v i ớ các ngày tang
lềễ, họ m c nhiềồu ặ lo i áo s ạ c s ặ , tỡ ng
ươ ph n màu sắốc v ả i ng ớ ày th ng ườ v i lốối ớ
cắốt may dài, th ng, khống l ụ n nách v ượ i c ớ ác lo i x ạ e ng c, x ự n
ẻ ách, chui đâồu.
(nguốồn ảnh: trangphucdien.vn) V i ớ n
ữ giới của ng i ườ Thái đ c chia ượ làm 2 lo i
ạ là Thái trắống (Tây khao) và
Thái đen (Tây đắm). V i n ớ Thái ữ trắống th ng ườ m c
ặ áo cánh ngắốn màu sáng, trắống. Váy màu đen
khống trang trí hoa vắn phía trong gâốu đáp v i ả đ . ỏ Khắn đ i
ộ đâồu khống có
hoa vắn mà ch là bắồng ỉ v i ch
ả àm dài trền d i 2 mét ... T ướ i c
ạ ác ngày lềễ tềốt họ
thường mặc áo dài màu đen - lo i ạ áo dài th ng ụ thân th ng, ẳ đ c ượ trang trí bắồng v i ảkhít gi ở a
ữ thân có tua vài ph t ủ vai ừ xuốống ng c.
ự Phụ nữ ch a ư
chốồng búi tóc sau gáy, có chốồng búi trền đ nh đâồu. ỉ
(nguốồn nh: vnanet.vn) ả
Còn nữ Thái đen ngày th ng ườ họ m c
ặ áo ngắốn, màu tốối, đâồu đội khắn piều. Váy là lo i giố
ạ ống ph nụ Thái trắống. Lốối ữ đ tóc ể
có chốồng và ch a ư chốồng cũng
giốống Thái trắống. Trong các lềễ ho c tềốt ặ
áo dài Thái đen đa d ng ạ v i ớ các lo i ạ
xe nách chui đâồu , trang trí phong phú đa d ng về ạ ồ màu h n Thái tr ơ ắống.
(nguốồn ảnh: toplist.vn) Dân t c
ộ Dao thì có phâồn s c ặ sỡ h n.
ơ Một bộ trang ph c ụ hoàn ch nh ỉ c a ủ ng i Dao ườ
gốồm: Áo, yềốm, xà c p,
ạ cùng đốồ trang s c vàng ứ b c, khắn ạ vâốn đâồu..
Và ch có duy nhâốt ng ỉ i Dao T ườ iềồn m c váy ặ . Áo của ng i
ườ Dao Tiềồn gốồm hai thân tr c, ướ n p ẹ và m t ộ x ỏ tà. Th ng ườ trền đó h dùng ọ h a t
ọiềốt hình gâốu, chó. Áo th ng ườ có b
ộ khuy quý bắồng b c ạ hình tròn ch m
ạ khắốc tinh vi. Cổ áo c a ủ ng i
ườ phụ nữ Dao đ c
ượ trang trí bắồng núm bống hoa đ nh ỏ nắốm ư tay n i ổ b t
ậ trền nềồn áo chàm xanh đắồm
thắốm.Yềốm c a ng ủ i Dao khá đ ườ n gi ơ n, ả ch là m ỉ t vuống l ộ a trắống đính m ụ t ộ miềống v i
ảhình tam giáclàm c yềốm. ổ Xà c p
ạ có hình hoa vắn móc câu hay rắng c a
ư hình chim. Ngoài ra, các cố gái n i ơđây còn kềốt h p ợ trang ph c ụ để t o nền s ạ hoàn ch ự nh nhâốt trong tr ỉ ang ph c… ụ
(nguốồn nh: baodantoc.vn) ả Dân t c H’Mông: ộ V i ớ nam gi i ớ c a ủ dân t c ộ này th ng ườ m c
ặ áo cánh ngắốn ngang ho c ặ d i ướ thắốt l ng, ư thân h p, ốống ẹ tay h i ơr ng.
ộ Áo nam có hai lo i:ạ nắm thân và bốốn thân. Lo i
ạbốốn thân xẻ ng c,
ự hai túi trền, hai túi d i. ướ Lo i ạ nắm thân xẻ nách ph i
ảdài quá mống. Lo i ạbốốn thân th ng
ườ khống trang trí, lo i ạ nắm thân đ c trang ượ trí nh ng ữ đ ng
ườ vắồn ngang trền ốống tay. Quâồn nam gi i ớ là lo i ch
ạ ân què ốống râốt r ng. ộ Đâồu th ng
ườ chít khắn, có nhóm đ i ộ mũ xung quanh có đính nh ng ữ hình tròn b c ạ ch m
ạ khắốc hoa vắn, có khi mang vòng b c c ạ , có ổ khi khống mang.
(nguốồn nh: hoaigiangshop.com) ả
Trang phục nữ ng i
ườ H’Mống thì có nhiềồu nhóm khác nhau. Tuy nhiền nhìn chung có th thâốy ể ph n ụ H'mống ữ th ng ườ m c
ặ áo bốốn thân, x ẻ ng c ự khống
cài nút, gâốu áo khống khâu ho c
ặcho vào trong váy. ỐỐng tay áo th ng ườ trang trí hoa vắn nh ng ữ đ ng
ườ vắồn ngang t nách ừ đềốn c a
ử tay. Phía sau gáy th ng ườ đ c ượ đính mi ng
ệ và trang trí hoa vắn dày đ c bắồng ặ ch ngũ ỉ sắốc. Váy là lo i váy
ạ kín, nhiềồu nềốp gâốp, r ng,
ộ khi xòe ra có hình tròn, đi kèm v i chiềốc ớ thắốt l ng ư v i
ả được thều trang trí ở đo n ạ gi a ữ và có đeo t p
ạ dềồ. Phụ nữ th ng đ ườ tóc
ể dài quâốn quanh đâồu, có m t sốố
ộ nhóm đ i ộkhắn quâốnthành
khốối cao trền đâồu. Đốồ trang s c
ứ bao gốồm khuyền tai, vòng c , ổ vòng tay, vòng chân, nhâễn. (nguốồn nh: bbco ả splay.com) LỄỄ HỘI Người Thái Lễễ hộ i Kin Pang Then: Lềễ h i
ộ“Kin Pang Then” là lềễ h i ộtiều bi uể c aủ dân t c ộ Thái trắống ở Quỳnh
Nhai. Từ “Then” có nghĩa là thâồy mo đ c ượ quan ni m
ệ cho rắồng cao tay, thâồy mo đ c coi nh ượ ng ư i c ườ a ủ tr i đ ờ c c ượ xuốống tr ử âồn gian đ c ể u giúp ng ứ ư i ờ kh i b ỏ ốốm ị đau, b nh ệ t t ậvà có kh nắng ả giao tiềốp v i
ớ thâồn linh. Hàng nắm, cứ vào d p
ị đâồu nắm, thâồy mo t ổ ch c
ứ lềễ cúng và g p ặ m t
ặ các con nuối (đó là những ng i đã đ ườ c t
ượ hâồy mo ch a cho kh ữ i b ỏ nh). ệ Lềễ h i
ộ “Kin Pang Then” đ c ượ tổ ch c ứ v i ớ quy mố l n, ớ khống nh ng ữ các con nuối và ng i ườ trong b n
ả tham gia, mà còn nhiềồu dân làng ở b n ả khác cũng đềốn tham d . ự Lềễ h i “Kin P ộ
ang Then” gốồm có hai phâồn chính là phâồn lềễ và phâồn h i. Phâồn lềễ ộ v i lốối
ớ hát Then truyềồn thốống. Phâồn h i ộ v i ớ nh ng ữ l i ờ hát Then, đi u ệ múa, trò ch i
ơ dân gian lành m nh ạ nh ư Trò m a ư đá (là trò ch i ơ ống Then xin tr i ờ cho m a xuốống đ ư cho
ể mùa màng t i tốốt), trò ươ cày b a,
ừ hái nâốm, múa khắn, … t o ra kh ạ ống khí vui t i phâốn kh ươ
i, cuốốn hút dân làng đềốn t ở ham gia. Lềễ h i
ộ “Kin Pang Then” là lềễ h i ộ mang tính c ng
ộ đốồng cao, góp phâồn tích c c ự vào vi c vun
ệđắốp khốối đoàn kềốt dân t c, giáo ộ d c truyềồn ụ thốống uốống n c ướ nh nguốồn, t ớ
o bâồu khống khí vui t ạ i, lành m ươ nh. ạ
(nguốồn nh: baotintuc.vn) ả Lễễ h i X ộ ễến Xó Phốến: Còn có tền g i khá ọ c là lềễ h i ộcâồu m a c ư a vùng ủ Tây Bắốc đ c
ượ ra đời và hình
thành cùng kho tàng vắn hóa phi v t th ậ c ể a ng ủ i Thái ườ . Lềễ h i
ộgốồm 2 phâồn lềễ và h i,
ộ phâồn lềễ đ cúng ể thâồn linh cai qu n
ả m aư nắống
khống mang yềốu tốố d đoan ị mà ch mỉ n yềốu ượ
tốố tâm linh để d y ạ b o ả con ng i,
ườ phâồn h i ột oạ nền nh ng ữ tiềống c i ườ tho i
ả mái nhắồm giáo d c ụ nhân cách, ph m ẩ h nh ạ đ con ể ng i ườv n ươ t i cái ớ đ p,
ẹ c aủ đ oạ đ c truyềồn ứ thốống mà ng i Thái đã c ườ ó. Ng i ườ Thái vùng ở
Tây Bắốc quan ni m
ệ rắồng thâồn linh cai qu n ả m a ư gió
thương những đứa trẻ sinh ra khống có cha để làm nhà cho nền đã khống làm m a ư khiềốn cho tr i ờ h n ạ hán, vì v y ậ tr i ờ khống m a ư là lốễi c a ủ nh ng ữ ng i ph ườ n ụ ch ữ a
ử hoang. Vì thềố, dân b n ả ph i
ả làm lềễ câồu m a, ư cúng lềễ các v ch ị n ủ c, ướ ch sống ủ
suốối để m i
ờ các thâồn linh vềồ nghe nguy n ệ v ng ọ c a ủ con ng i
ườđốồng th i ờtrách ph t ạnh ng ữ ng i ườph n ụ đó
ữ đã khống biềốt giữ mình. Nh ng
ữ l i ờcâồu xin, trách móc đ c ượ truyềồn t ng
ụ và đúc kềốt thành các
bài cúng và các trò ch i trong lềễ h ơ i câồu m ộ a ư . phâồn Ở h i, ộ c b
ả nả làng cùng ch i ơném còn, uốống r u
ượ câồn và hát các bài
hát vềồ tình yều đối l a… ứ Cùng v i ớ Lềễ h i ộ câồu an b n ả M ng, ườ Lềễ h i ộ câồu m a ư c a ủ ng i dân ườ t c
ộ Thái miềồn Tây Bắốc là m t ộ sinh ho t
ạ vắn hoá tín ng ng ưỡ
râốt quan tr ng đốối v ọ i c ớ ng đốồng ng ộ i dân t ườ c ộ n ở i đây ơ .
(nguốồn nh: dulichmocc ả hau.net) Dân t c Dao ộ Lễễ hộ i Trầầu Sun: Đây là h i c
ộ h i xuân truyềồn t ơ
hốống c a đốồng bào Dao Đ ủ , m ỏ c đíc ụ h c a h ủ i là ộ th c hi ự
n các nghi lềễ cúng báo t ệ
hâồn làng, đâốt tr i phù h ờ cho m ộ t nắm m ộ i, ớ m đâồu c ở hu kỳ s n xuâốt m ả i m ớ a t
ư hu n, gió hoà mùa màng t ậ ốốt t i, ươ …
Từ sáng s m, thâồy cúng c ớ hính cùng đ i di ạ n các h ệ gia đình chu ộ n b ẩ đâồy đ ị ủ
các mâm lềễ cúng thâồn tr i đâốt ờ
, thâồn làng … Sau khi đoàn đ i lềễ đềốn t ộ i khu ạ
đâốt r ng đâồu làng (n ộ i diềễn ra h ơ
i làng), thâồy cúng th ộ
ay m t dân làng thắốp ặ h
ng khâốn báo thâồn l ươ
àng, tr i đâốt phù h ờ cho dân làng m ộ h ở i câồu mùa, ộ câồu phúc,…
Sau khi kềốt thúc phâồn lềễ, diềễn ra cu c thi vắn hoá – vắn ngh ộ , thi đâốu c ệ ác
mốn th thao truyềồn thốống, nh ể đ ư y g ẩ y, kéo c ậ
o, bắốn n , đánh quay ỏ . (nguốồn nh: bazantr ả avel.com) Lễễ hộ i cầầu mùa:
Lềễ h i này là nét vắn hó ộ
a truyềồn thốống tốốt đ p c ẹ a ng ủ i Dao T ườ uy n, khống ể
câồu kỳ nh ng mang nhiềồu yềốu tốố t ư
âm linh sâu sắốc c a c ủ c ả ng đốồng. ộ Tr c
ướ khi mở h i, ộ ng i già ườ
trong bản, phân cống là nh ng ữ ng i ườ có uy tín, ng i
ườcao tu i ổlàm bàn th c
ờ ho ngày lềễ. C t bàn ộ th đ ờ c
ượ làm bắồng bốốn cây
gốễ, xung quanh đan bắồng nan n a,
ứ phía bền trong đ t
ặba ốống bâồu to dùng làm bát h ng. ươ Ba bát h ng ươ đó th hi
ể nệ có tr i có
ờ đâốt có con ng i, ườ trong có đ t m ặ
t ít tiềồn vàng mã. D ộ i gâồm ướ bàn th là m ờ t bó ng ộ n mía ọ nh muốốn ư
cho m i điềồu ngon ng ọ t ọ .
Khi vào lềễ, bốốn ng i tr ườ tu ẻ i ắn ổ m c ch ặ nh
ỉ tềồ đ i lềễ ộ t bốốn ừ h ng ướ đi vềồ n i ơ đ c ượ ch n
ọ làm lềễ. Trền mâm lềễ là gà lu c, ộ bánh ch ng, ư bánh m t ậ , tiềồn vàng
mã. Trong các mâm lềễ ng i ta ườ quan ni m ệph i có ả nam có n vì ữ thềố nhâốt
thiềốt là các con gà trền mâm lềễ có c g
ả à trốống, gà mái. Thâồy mo đ c ọ bài câồu khâốn tr i đâốt ờ cho m a
ư thu nậ gió hòa, mùa màng tốốt t i, ươ b i ộ thu, con cháu h c ọ hành thành đ t ạ , nhà nhà no đ . ủ Câồu mong m i
ọ sự bình yền, gi m ả đói
nghèo. Ngoài phâồn lềễ còn có ch i các trò c ơ h i nh ơ kéo c ư o, đ y g ẩ y ậ ,…
(nguốồn nh: blog.myt ả our.vn) Dân t c H’Mông ộ
Lễễ h ội Gầầu tào: Ý nghĩa c a lềễ ủ h i
ộ Gâồu tào c a đốồng ủ bào dân t c
ộ H’Mống là là câồu phúc ho c ặ câồu m nh. ệ H i ộ câồu phúc: M t
ộ gia chủ nào đó khống có con, th a ư con ho c ặ sinh con m t ộ
bềồ, seễ làm lềễ nhờ thày cúng bói xin cho mở h i
ộ Gâồu tào nhắồm câồu mong có con. H i câồu ộ m nh: ệ M t gia ch ộ nào ủ đó b ốốm ị đau b nh
ệ t t,ậ con cái yềốu t, ớ th m ậ
chí có con b chềốt, ị mùa màng, v t ậ nuối l i ụ dâồn, cũng nh
ờ thâồy cúng bói xin m h ở i Gâồu tào. ộ Ngay t cuốố ừ i tháng ch p, khi đ ạ
c thâồy cúng bói xin m ượ h ở i. Gia đình m ộ h ở i ộ
câồu phúc hay câồu m nh, ệ
trong gia đình cử ra m t ộ ng i ườ ch t ặ cây làm cây
nều. Đâồu tiền lềễ d ng ự nều đ c ượ t ch ổ c. ứ Cây nều đ c
ượ chốn n i ơcao nhâốt
thường là đỉnh đốồi. Khi d ng ự
xong, gia chủ còn làm lềễ cúng ở ngay chân c t ộ
nều mời tổ tiền các thâồn phù hộ cho có con, m i
ọ thành viền đềồu kh e ỏ m nh, ạ
bắồng an kềố t c ụ vi c
ệ làm ắn, làm m c ặ theo dòng h . ọ Cây nều đ c ượ d ng ự lền,
các làng gâồn, làng xa biềốt rắồng tềốt nắm nay seễ m h ở i Gâồu tà ộ o. Sau phâồn c a
ủ thâồy mo, làm nh ng ữ th t ủ c
ụ lềễ bái. M i ọng i ườt t
ụ pậ đềốn bãi
m hở i. Khắốp ộ
bãi d ng thềm nhiềồu lềồu l ự p
ợ lá cây cho ng i già ắn uốống chúc ườ t ng. ụ
Kềốt thúc lềễ h i, ch ộ nhà
ủ làm lềễ, cây nều đ c h
ượ xuốống. Thày mo đốốt th ạ giâốy ẻ ,
hốốt than cho vào gáo n c, v ướ a đi v ừ a c
ừâồu khâốn. Sau mốễi đo n khâốn v ạ ái, thày l i hâốp ạ m t ộ ng m ụ n c
ướ phun ra xung quanh. M nh ả v i ả đ
ỏ thì mang vềồ treo
trong nhà câồu mong hốồng phúc đ i đ ờ i. ờ
(nguốồn nh: baohoabinh.com.vn) ả ẨM TH C: Ự Ẩm thực đ c
ượ xem là nét vắn hóa đ c ặ tr ng ư và tiều bi u ể c a ủ các dân t c ộ Tây Bắốc. V i ớs kềốt ự h p ợ c a ủ 34 dân t c ộ khác nhau t i ạ n i ơ đây nh : ư Dao,
Mống, Thái,… đã làm cho m ẩ th c
ự t i ạvùng đâốt này h i ộ t
ụ nhiềồu tinh hoa và nhiềồu đi m đ ể c ặ bi t ệ .
Các món ắn truyềồn thốống c a ủ ng i dân ườ Tây Bắốc th ng ườ đ c ượ th ng ưở th c ứ trong khống gian c ng
ộ đốồng vào nh ng
ữ ngày lềễ, tềốt, t i ạ các ch . ợ Các món ắn t i ạ đây th ng ườ mang h ng ươ v đ ị m
ậ đà làm cho ng i ườ ắn v i ớ nh ng ữ âốn t ng ượ đ c bi ặ t và ệ tr thành ở đ c s ặ n đốối ả v i
ớbâốt cứ du khách nào khi ghé thắm.
Mộ t sốế món ăn tiễu biể u tạ i vùng Tầy Băếc: Canh bon da trâu:
Canh da trâu là m t món ộ ắn đ n gi ơ n v ả i các ớ nguyền li u c
ệ hềố biềốn bao gốồm
thân và lá cây bon, da trâu đã đ c ượ làm s ch ạ cùng các lo i ạ rau th m ơ và gia v . Tuy ị
là món ắn v i nguyền ớ li u đ ệ n gi ơ n nh ả ng ư đ chềố ể biềốn đ c ượ món ắn này thì ph i chu ả n b ẩ khá câồu kỳ ị .
(nguốồn nh: baodantoc.vn) ả Khi đ c nềốm ượ món ắn này, ng i ắn ườ seễ đ c c ượ m ả nh n mùi ậ th m ơ đ c ặ tr ng ư c a
ủ mắốc khén, vị bùi ng y ậ c a ủ bon, cay c a ủ t ớ cùng v i ớ vị ng t ọ c a ủ da trâu
tạo nền hương v đ ị m đà. ậ
Ch m chéo – món ăn đ ẳ m đà h ậ ng v ươ T ị ây Băắc: M t trong ộ nh ng
ữ món ắn quan tr ng
ọ c aủ ng i Thái ườ khống th thiềốu ể đ c ượ
đó là món : Chéo – giốống nh m ư t d ộ ng muốối v ạ ng c ừ a ng ủ i Kinh. Qu ườ Mắốc ả
Khén sau khi hái vềồ, bắốc ch o
ả rang nóng. Sau đó đ a
ư vào và giã thành b t ộ
m n, ịdùng t khố ớ b hỏ t n ạ ng
ướ giòn, muốối rang, rau mùi tây sắốc nh ỏ rang
khố, tâốt c đềồu ả giã thành b t ộm n.
ị Khi tr nộ xong tâốt c ả các nguyền li u ệ trền thì t o thành ạ ch m ẳchéo. M t th ộ bứ t ph ộ ng
ả phâốt châốt núi r ng, ừ th m ơ cay nốồng nàn.
(nguốồn nh: nauvaan.net) ả Rượu sâu chít: M t ộ lo i ạr u ượ ph biềốn ổ
ở vùng này. Lo i ạ r u
ượ này còn có tền g i ọ khác là B ch
ạ trùng th o, Đống ả trùng h th ạ o. Nguốồn ả gốốc c a
ủ các tền này đềồu xuâốt phát từ m t
ộ loại sâu ngâm r u. ượ H ng ươ vị c a ủ rư u
ợ sâu chít khống có vị tanh và c c ự kì đ m
ậ đà. Ng i uốống ườ
nhiềồu hay ít đềồu khống nh c
ứ đâồu. nềốu lỡ
uốống say, khi t nh d ỉ y vâễn thâốy ậ tinh thâồn s ng ả khoái, ng i ườ kh e ỏ ra sau m t ộ
giâốc ngủ dài.
(nguốồn nh: thegioinhasan.wixsite.c ả om)
Ngô – mèn – mén - m t đ ộ c s ặ n c ả a ng ủ i Mông ườ :
Do đ a ịhình đốồi núi b cịắốt xẻ m nh
ạ nền khó để trốồng lúa nước, trong khi đó
ngố râốt dềễ tính, l i có biền đ ạ sinh th ộ ái r ng nền tr ộ
thành đốồ ắn ch ở yềốu c ủ a ủ các dân t c T ộ ây Bắốc. Đ có ể m t món ộ mèn mén th m ơngon d o, ng ẻ i chềố ườ biềốn câồn ph i ả có kinh nghi m ệ và th c ự hi n
ệ tỉ mỉ c n ẩ th n. ậ M i ọ cống đo n, ạ từ vi c ệ ch n ọ ngố, xay sàng đ lâốy
ể phâồn lõi đềốn vi c chềố ệ bao nhiều n c
ướ đềồu râốt câồu kì. Mèn mén gi khống ch ờ gắốn ỉ liềồn v i ớ ng i
ườ Mống mà còn tr ở thành món đ c ặ s n ả đ ể du khách th ng th ưở c kh
ứ i đềốn v i vùng núi cao T ớ ây Bắốc.
(nguốồn nh: vietnamnet.vn) ả
Và còn râốt nhiềồu món ắn khác nh c ư m
ơ lam, th t ịtrâu gác bềốp,…cũng đ m ậ đà h ng v ươ .ị Tài li u tham kh ệ o ả :
1. Theo tamthat-tranganh , Vùng vắn hóa dân t cộ Tây Bắốc (Vắn Hóa Tây Bắốc),
https://vanhoanvietnam.blogspot.com/2016/04/vung-van-hoa-dan-
toc-tay-bac-van-hoa.html 2. Theo Xuân Tr ng, ườ 24/03/2019, Nét đ c ặ tr ng ư
vắn hóa các dân t c ộ Tây
Bắốc, http://quankhu2.vn/net-dac-trung-van-hoa-cac-dan-toc-tay-bac/ 3. Đ c ặ tr ng ư vắn hóa Tây Bắốc,
https://www.studocu.com/vn/document/truong-dai-hoc-thuong-mai/co-so-
van-hoa-viet-nam/dac-trung-van-hoa-tay-bac/47664950