-
Thông tin
-
Quiz
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay | Luận án tiến sĩ Báo chí học
Trong những năm qua, báo chí đã xác lập được một vai trò rất to lớn trong đời sống tinh thần. Báo chí đã phát triển nhanh về số lượng, chất lượng và loại hình. Đời sống báo chí ngày càng trở nên sống động, phong phú. Điều đó góp phần làm cho mọi hoạt động của xã hội, của đất nước ngày càng cởi mở hơn. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Báo chí 65 tài liệu
Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay | Luận án tiến sĩ Báo chí học
Trong những năm qua, báo chí đã xác lập được một vai trò rất to lớn trong đời sống tinh thần. Báo chí đã phát triển nhanh về số lượng, chất lượng và loại hình. Đời sống báo chí ngày càng trở nên sống động, phong phú. Điều đó góp phần làm cho mọi hoạt động của xã hội, của đất nước ngày càng cởi mở hơn. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Báo chí 65 tài liệu
Trường: Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
“Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay”
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay như thế
nào? Có những biểu hiện tích cực và tiêu cực gì? Đâu là nguyên
nhân và giải pháp để nâng cao đạo đức nghề nghiệp của nhà báo
Việt Nam? Để góp phần giải quyết những vấn đề nói trên. Sau đây AJC xin giới
thiệu đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành báo chí học “Đạo đức nghề nghiệp của
nhà báo Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Trường Giang
1.Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm qua, báo chí đã xác lập được một vai trò rất to lớn trong đời sống tinh thần.
Báo chí đã phát triển nhanh về số lượng, chất lượng và loại hình. Đời sống
báo chí ngày càng trở nên sống động, phong phú. Điều đó góp phần làm cho mọi
hoạt động của xã hội, của đất nước ngày càng cởi mở hơn. Tuy nhiên, sự tha hóa
của một bộ phận nhà báo - những người có nhiệm vụ tuyên truyền, định hướng
dư luận xã hội - có ảnh hưởng xấu và tác hại đến toàn xã hội. Đã có một số ít nhà
báo “đức không trong, tâm không sáng” lợi dụng nghề nghiệp của mình để
“đánh” người này, “cứu” người kia, đi ngược lại tôn chỉ, mục đích của nghề
báo và phá vỡ những nguyên tắc cơ bản của lao động báo chí là tôn trọng sự
thật, nói rõ sự thật và bảo vệ sự thật. Những câu hỏi đặt ra là: Đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay như thế nào? Có những biểu hiện tích
cực và tiêu cực gì? Đâu là nguyên nhân và giải pháp để nâng cao đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo Việt Nam? Đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành báo chí học
“Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay” hướng vào giải quyết
những vấn đề nói trên.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu:
Hệ thống lại những nội dung, yêu cầu lý thuyết về vấn đề đạo đức nghề nghiệp
của nhà báo, dựng lên một bức tranh đầy đủ, khái quát và toàn diện về thực trạng
đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở đó, tác giả chỉ ra
nguyên nhân và đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
Để đạt được mục đích trên, tác giả luận án phải thực hiện những nhiệm vụ
sau: (1) Làm rõ những vấn đề liên quan đến cơ sở lý luận và thực tiễn của đề
tài. (2) Phân tích thực trạng đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện
nay thông qua phân tích các tác phẩm báo chí; (3) Chỉ ra nguyên nhân và đề
xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt
Nam. Điều này được thể hiện thông qua các tác phẩm báo chí và hành vi, ứng xử
của họ trong khi hoạt động nghề nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động nghề nghiệp của
nhà báo chủ yếu thể hiện trong hoạt động sáng tạo tác phẩm, vì vậy, luận án đi sâu
nghiên cứu đạo đức nghề nghiệp của nhà báo trong quá trình tác nghiệp. Đạo đức
nghề nghiệp của người làm báo có cả mặt tích cực và mặt tiêu cực. Mặc dù, tiêu
cực chỉ là thiểu số, song những năm gần đây vấn đề này đang ngày càng trở nên
nổi cộm. Vì vậy, luận án tuy đề cập cả hai mặt tích cực và tiêu cực, song đặc biệt
nhấn mạnh đến mặt tiêu cực, những biểu hiện vi phạm đạo đức nghề nghiệp của nhà báo.
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn từ 1998 đến 2008 ở Việt
Nam. Lý do chúng tôi chọn thời điểm 1998 để bắt đầu là vì từ đây, vấn đề
đạo đức nghề nghiệp của nhà báo trở thành vấn đề nổi cộm, những biểu hiện
tiêu cực trong đạo đức nghề nghiệp của nhà báo trở nên nghiêm trọng hơn.
Trên cơ sở đối tượng và phạm vi nghiên cứu, tác giả đã xác định đối tượng và
phạm vi khảo sát như sau: Đối tượng khảo sát của luận án là công chúng báo chí,
các nhà báo, các nhà lãnh đạo, quản lý báo chí, các nhà nghiên cứu lý luận báo
chí và các tác phẩm báo chí. (1). Về công chúng, chúng tôi dựa trên những điều
kiện về nhân khẩu học (tuổi, giới tính, nghề nghiệp, chỗ ở...) để phát bảng hỏi
cho 600 người, chia đều cho sáu tỉnh, thành sau: Hà Nội, Hưng Yên, Vĩnh Phúc,
Hà Tĩnh, Thành phố Hồ Chí Minh và Đồng Tháp. Bên cạnh đó, chúng tôi tiến
hành lựa chọn để phỏng vấn sâu 5 người; (2). Về nhà báo, luận án tập trung chủ
yếu vào đối tượng nhà báo đang làm việc tại cơ quan báo chí trung ương và cơ
quan báo chí địa phương để phát 500 phiếu điều tra xã hội học.
Ngoài ra, chúng tôi còn tiến hành phỏng vấn sâu đối với 20 nhà báo chia thành
6 nhóm đối tượng: (1). Các nhà báo lão thành; (2). Các nhà quản lý báo chí; (3).
Cán bộ lãnh đạo cơ quan báo chí; (4). Cán bộ Hội nhà báo Việt Nam; (5). Các nhà
nghiên cứu báo chí; (6). Biên tập viên, phóng viên.
Bên cạnh đấy, để làm rõ thực trạng đạo đức nghề báo, chúng tôi đã tiến hành
khảo sát Công tác báo chí của Vụ Báo chí thuộc Ban Tuyên Giáo Trung ương và
những báo cáo tổng kết hàng năm về báo chí của Bộ Thông tin và Truyền thông từ
năm 1998 đến 2008. Trong khuôn khổ luận án, tác giả chỉ tập trung khảo sát những
tác phẩm báo chí trên loại hình báo in được chọn lọc từ nhiều tờ báo khác nhau trong
suốt thời gian từ 1998 đến 2008 và không đi khảo sát sâu một tờ báo cụ thể nào mà
khảo sát theo thời điểm, vụ việc có tính chất nổi cộm được báo chí và dư luận xã hội
quan tâm. Tuy nhiên, trong luận án, tác giả cũng có khảo sát một số ví dụ trên các loại
hình báo chí khác để so sánh, làm rõ thêm các nhận định.
4. Giả thuyết nghiên cứu của luận án
- Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là một vấn đề quan trọng, có tác động trực
tiếp, sâu sắc và quyết định tới chất lượng của tác phẩm báo chí.
- Sự xuống cấp về mặt đạo đức nghề nghiệp của một số nhà báo Việt
Nam hiện nay đang gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, danh
dự của đội ngũ nhà báo và nghề báo.
- Mặc dù những biểu hiện tiêu cực trong đạo đức nghề nghiệp của nhà báo chỉ
là thiểu số so với mặt tích cực, song nó lại đang ảnh hưởng hết sức nghiêm trọng
đến đời sống của nhân dân và để lại những hậu quả khôn lường cho sự phát triển lâu dài của xã hội.
- Những biểu hiện tích cực và tiêu cực trong đạo đức nghề nghiệp của nhà báo
Việt Nam hiện nay xuất phát từ một hệ thống những nguyên nhân khách quan và
chủ quan, cần phải được làm rõ để từ đó có thể đề xuất những giải pháp khả thi
nhằm nâng cao đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận:
Đề tài được thực hiện trên nền tảng khoa học lý luận của chủ nghĩa Mác–Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà
nước Việt Nam về công tác tư tưởng và báo chí. Cụ thể đó là những lý thuyết về
nhiệm vụ, vai trò, chức năng và các nguyên tắc hoạt động của báo chí; lý thuyết về
đạo đức nghề nghiệp báo chí và sự tác động qua lại giữa đạo đức và các hình thái ý thức xã hội khác.
5.2. Phương pháp nghiên cứu:
+ Phương pháp phân tích tài liệu: Dùng để xem xét, phân tích các thông tin
có sẵn trong các tài liệu, từ đó rút ra những thông tin cần thiết phục vụ cho mục
đích nghiên cứu của đề tài.
+ Phương pháp phân tích nội dung: Dùng để phân tích nội dung các tác phẩm
báo chí, các đoạn băng ghi âm, ghi hình, những buổi phát thanh, truyền hình,
những câu trả lời thu được qua trưng cầu ý kiến hay phỏng vấn sâu. Để trợ giúp
cho phương pháp này, tác giả cũng kết hợp sử dụng phần mềm xử lý thông tin định tính Nvivo.
+ Phương pháp phỏng vấn sâu: Được sử dụng dùng để phỏng vấn một số
phóng viên, biên tập viên, nhà quản lý báo chí, nghiên cứu báo chí, công chúng
nhằm thu thập ý kiến đánh giá của cá nhân về thực trạng đạo đức nghề nghiệp
của nhà báo cũng như nhận thức của họ về vấn đề này. Tác giả cũng sử dụng
phần mềm xử lý thông tin định tính Nvivo nhằm rút ra những dữ liệu nghiên cứu đa dạng.
+ Phương pháp trưng cầu trực tiếp(an-két): Được dùng để lấy ý kiến của 600
công chúng, 500 nhà báo. Mục đích sử dụng phương pháp này là để thu nhận các ý
kiến, nhận xét, đánh giá của công chúng và nhà báo về vấn đề đạo đức nghề nghiệp
của nhà báo. Trong phương pháp này, tác giả đã sử dụng phần mềm xử lý thông tin
định lượng SPSS nên kết quả thu được hết sức khách quan, phong phú và đa dạng.
+ Phương pháp thống kê: Dùng để thống kê tài liệu, con số, sự kiện, dữ
liệu... có được trong quá trình khảo sát.
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được dùng để phân tích, đánh giá và tổng hợp
những kết quả nghiên cứu nhằm đưa ra những luận cứ, luận điểm khái quát…
Nguyễn Trường Giang - Trình bày “Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay”
6. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Thứ nhất, hệ thống và phát triển tương đối cơ bản, toàn diện và sâu rộng lý luận
về đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam: (1) Xây dựng khái niệm đạo đức
nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp của nhà báo và một số khái niệm khác có liên
quan; so sánh Quy định đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam với các quy
ước về đạo đức nghề báo của các quốc gia và tổ chức báo chí quốc tế để thấy
những điểm tương đồng và một số nét đặc thù; khẳng định tầm quan trọng của đạo
đức nghề báo. (2) Khái quát các điểm chính trong tư tưởng Hồ Chí Minh, quan
điểm của Đảng, Nhà nước và của các nhà báo hiện nay về đạo đức nghề báo Việt
Nam. (3) Chỉ ra những mối quan hệ đạo đức nghề nghiệp của nhà báo và các
chuẩn mực đạo đức ứng xử trong từng mối quan hệ. Qua kết quả khảo sát, luận án
đánh giá thực trạng các mối quan hệ đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay.
Thứ hai, khẳng định tính tích cực là khuynh hướng chủ đạo trong đạo đức nghề
báo Việt Nam, đồng thời chỉ ra những biến đổi tiêu cực mang tính tha hoá của một
bộ phận nhà báo hiện nay. Luận án khái quát và phân tích toàn diện các biểu hiện
tích cực và tiêu cực trong đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay,
chú trọng vạch rõ những hạn chế, yếu kém, biểu hiện suy thoái đạo đức nghề
nghiệp và nguyên nhân dẫn đến những biểu hiện đó, từ đó đưa ra một hệ thống
các giải pháp nhằm góp phần nâng cao đạo đức nghề nghiệp nhà báo Việt Nam
trong bối cảnh hiện nay.
Thứ ba, trên cơ sở nghiên cứu, tác giả luận án đã xây dựng một Bộ quy ước đạo
đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam gồm 16 điều; đề xuất 7 bước để xây dựng bộ
quy tắc đạo đức nghề nghiệp trong từng cơ quan báo chí.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
7.1. Ý nghĩa lý luận:
Luận án là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu có hệ thống, quy mô,
toàn diện về thực trạng đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay.
7.2. Ý nghĩa thực tiễn:
Những kết quả nghiên cứu của luận án có thể vừa là tài liệu tham khảo cho
những người đang trực tiếp hoạt động trong lĩnh vực báo chí vừa là cơ sở
khoa học phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu của sinh viên chuyên ngành
báo chí và những ai quan tâm đến đề tài.
8. Bố cục của luận án
Ngoài Mở đầu,Tổng quan nghiên cứu của đề tài, Kết luận, Danh mục
các công trình của tác giả, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,
những nội dung chính của luận án được bố trí thành 3 chương, 7 tiết, 162 trang.
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
Trên thế giới, vấn đề đạo đức nghề nghiệp của nhà báo đã được nhiều tác giả đề
cập đến. Trong quá trình đi tìm tư liệu cho luận án, tác giả đã tìm được trên mạng
Internet hàng trăm mẩu tin giới thiệu về các cuốn sách, bài báo của các học giả, nhà
báo nước ngoài viết về vấn đề đạo đức nghề báo. Nhưng những mẩu tin đó chỉ ghi
tóm tắt sơ lược hoặc không ghi gì cả. Điều này đã gây rất nhiều khó khăn cho tác
giả. Tuy nhiên, thông qua tên và phần giới thiệu tóm tắt có thể thấy các tác giả đã đề
cập đến những vấn đề lý luận cơ bản của đạo đức nghề nghiệp của nhà báo.
Ở nước ta, những nghiên cứu hiện nay mới chỉ đề cập và tiếp cận vấn đề đạo đức
nghề nghiệp của nhà báo chủ yếu từ những góc độ riêng lẻ, cụ thể mà chưa có công
trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện và sâu sắc vấn đề thực trạng đạo
đức nghề nghiệp của nhà báo ở Việt Nam hiện nay. Đến nay vẫn chưa có công trình
nào chỉ ra toàn cảnh thực trạng đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện
nay, trong đó chỉ ra những điểm tích cực và tiêu cực cũng như chỉ ra nguyên nhân
và giải pháp nâng cao đạo đức nghề nghiệp nhà báo Việt Nam. Đấy chính là
khoảng trống trong nghiên cứu về vấn đề này mà tác giả luận án hy vọng sẽ lấp đầy. Chương 1:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA
VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC NGHỀ BÁO
1.1. ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP NHƯ MỘT CƠ CHẾ TỰ ĐIỀU
TIẾT TRONG HOẠT ĐỘNG BÁO CHÍ
1.1.1. Nhận thức chung về đạo đức nghề báo
1.1.1.1. Quan niệm chung về đạo đức
Cùng với nhiều phương thức điều chỉnh hành vi con người, đạo đức đánh giá
hành vi con người theo các chuẩn mực và các giá trị như thiện và ác, chính nghĩa và
phi nghĩa, đúng và sai, cái phải làm và cái không được làm, cái nên làm và cái
không nên làm… Về mặt xã hội, đạo đức được biểu hiện bằng thái độ cụ thể của dư
luận xã hội. Về mặt cá nhân, đạo đức được coi là “toà án lương tâm” có khả năng
tự phê phán, đánh giá và suy xét từng hành vi, thái độ và ý nghĩ trong bản thân mỗi
cá nhân. Xét về bản chất, sự điều chỉnh của đạo đức mang tính tự giác, là sự tự lựa
chọn của mỗi người. Vì vậy, ngoài biểu hiện trong các quan hệ xã hội, đạo đức còn
thể hiện trong thái độ, hành vi và sự tự ứng xử của bản thân mỗi con người.
1.1.1.2. Các khái niệm có liên quan
+ Đạo đức nghề nghiệp
Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của đạo đức xã hội, là đạo đức trong
một lĩnh vực cụ thể trong đạo đức chung của xã hội. Đạo đức nghề nghiệp
bao gồm những yêu cầu đạo đức đặc biệt, các quy tắc và chuẩn mực trong
lĩnh vực nghề nghiệp nhất định, nhằm điều chỉnh hành vi của các thành viên
trong nghề nghiệp đó sao cho phù hợp với lợi ích và sự tiến bộ của xã hội.
+ Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là những quy tắc, chuẩn mực quy định thái độ
và hành vi ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ nghề nghiệp. Hiện nay, đạo
đức nghề nghiệp của nhà báo còn được gọi là đạo đức nghề báo, đạo đức báo chí, đạo
đức nghề nghiệp của người làm báo, đạo đức nhà báo. Trong luận án này, chúng tôi
sử dụng ba cách gọi: Đạo đức nghề báo, đạo đức nghề nghiệp của nhà báo và đạo
đức nghề nghiệp của người làm báo.
Cũng giống như đạo đức, bên cạnh những chuẩn mực đạo đức nghề báo
chung cho tất cả nhà báo ở tất cả các quốc gia thì còn có những chuẩn mực
đạo đức nghề báo riêng của từng quốc gia, từng cơ quan báo chí phụ thuộc
vào từng thời kỳ phát triển lịch sử của từng quốc gia, cơ quan báo chí đó. So
với các quy ước về đạo đức nghề báo của các quốc gia và tổ chức báo chí
quốc tế, thì Quy định đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam có những
điểm tương đồng và một số nét mang tính đặc thù.
+ Các khái niệm khác: Nhà báo, nhân dân, công chúng, nguồn tin, nhân vật
trong tác phẩm, ban biên tập, cộng tác viên, thông tin viên.
1.1.1.3. Tầm quan trọng của đạo đức nghề báo
Ngày nay, vị trí và vai trò của báo chí trong đời sống xã hội ngày càng được
nâng lên, nó trở thành một bộ phận quan trọng, không thể thiếu trong đời sống
tinh thần của con người, ở một khía cạnh nào đó nó còn tham gia vào tiến trình
lịch sử của thời đại, cùng lúc có thể tác động đến nhiều người, nhiều tầng lớp,
nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Chính vì vậy, những người làm nghề này trong
mỗi tác phẩm và sản phẩm của mình phải nhận thức sâu sắc từng việc làm, cân
nhắc kỹ lưỡng và xem xét cẩn trọng những hậu quả có thể xảy ra đối với xã
hội. Chỉ cần một chút thiếu thận trọng của nhà báo, xã hội phải bỏ ra gấp trăm
ngàn lần công sức để khắc phục hậu quả.
1.1.2. NHỮNG YÊU CẦU VỀ ĐẠO ĐỨC NGHỀ BÁO VIỆT NAM HIỆN NAY
1.1.2.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức nghề báo
Những tư tưởng của Người về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo
được tập trung ở những điểm chính sau:
+ Trung thành với lý tưởng của đất nước, nhân dân và Đảng Cộng sản
+ Phản ánh chân thật, khách quan + Gần dân, yêu dân
+ Có tinh thần phê bình và tự phê bình
+ Rèn luyện, học tập suốt đời
1.1.2.2. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về đạo đức nghề báo
Trong các Văn kiện và nhiều Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng rất coi trọng
bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ nhà báo như Văn
kiện Đại hội Đảng lần thứ VIII, Nghị quyết số 197 của Bộ Chính trị (khoá
III) năm 1972, Chỉ thị 15, ngày 21-9-1987 của Ban Bí thư, Chỉ thị 22-
CT/TW của Bộ Chính trị (khoá VIII)… Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà
nước trong các thời kỳ khác nhau cũng đều quan tâm nhắc nhở cán bộ báo
chí phải rèn luyện đạo đức nghề nghiệp.
1.1.2.3 Một số quan điểm của các nhà báo hiện nay về yêu cầu đạo
đức nghề báo Việt Nam trong tình hình mới
Từ những quan điểm trên của các nhà báo, các nhà quản lý, nghiên cứu
báo chí, chúng tôi nhận thấy rằng nhìn chung đều là những chuẩn mực, tiêu
chí có trong 9 điều “Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt
Nam”. Tuy nhiên, đối với mỗi nhà báo, trật tự ưu tiên giữa các tiêu chí có sự
thay đổi và nhiều tiêu chí được đưa ra cụ thể hơn. Các nguyên tắc trên được
nhà báo thể hiện thông qua các tác phẩm báo chí và hành vi, ứng xử của họ
trong từng mối quan hệ cụ thể khi hoạt động nghề nghiệp.
1.2. ĐẠO ĐỨC NGHỀ NHIỆP TRONG CÁC MỐI QUAN HỆ CỦA NHÀ BÁO
1.2.1. Các mối quan hệ nền tảng
1.2.1.1. Nhà báo với Tổ quốc, đất nước
Với tư cách là thành viên của một đất nước, được nuôi dưỡng bằng văn hoá vật
chất và tinh thần của đất nước, nhà báo phải có thái độ trân trọng, yêu quý quê
hương, đất nước, cội nguồn đã sinh ra mình. Đó còn là thái độ và trách nhiệm của
nhà báo trước đất nước và vì lợi ích của đất nước.
1.2.1.2. Nhà báo với nhân dân
Nhà báo phải phục vụ vô điều kiện quyền thông tin của nhân dân, là diễn
đàn tin cậy của nhân dân. Mỗi nhà báo đều phải tham gia vào quá trình thông
tin cho nhân dân về tất cả các vấn đề, sự kiện của đời sống xã hội trong và
ngoài nước, làm cho nhân dân hiểu rõ đường lối, chủ trương của Đảng, chính
sách và pháp luật của Nhà nước trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Qua đó, nhà báo tham gia vào việc hình thành dư luận xã hội đúng đắn, xây
dựng thế giới quan khoa học, thái độ sống tích cực và nâng cao ý thức trách
nhiệm của mỗi công dân, tạo ra sự đồng thuận cao trong xã hội.
1.2.1.3. Nhà báo với Đảng
Từ khi ra đời đến nay, những người làm báo cách mạng luôn luôn gắn bó và
là người hướng dẫn tin cậy của đồng bào cả nước, cổ vũ nhân dân đi theo con
đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã chọn. Đa số nhà báo Việt Nam không
chỉ phục tùng sự lãnh đạo của Đảng, tích cực trong việc truyền bá mà họ còn góp
phần làm cho chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh luôn giữ vị trí chủ
đạo trong đời sống tinh thần của xã hội.
1.2.2. Các mối quan hệ trong môi trường xã hội
1.2.2.1. Nhà báo với công chúng
Mối quan hệ giữa nhà báo và công chúng là mối quan hệ mang tính liên kết
trong các hành vi đạo đức nghề nghiệp của nhà báo. Trong khi làm nhiệm vụ
cung cấp thông tin, nhằm thoả mãn đầy đủ các nguyện vọng, nhu cầu và lợi ích
của công chúng, nhà báo phải đối mặt với một loạt các câu hỏi mang tính đạo
đức. Không chỉ có thế, việc cân nhắc, tính đến mức độ hiệu quả thông tin cũng là
trách nhiệm đạo đức của nhà báo đối với công chúng. Khi viết bài, nhà báo còn
phải trả lời một loạt các câu hỏi nhằm xem xét, phân tích đầy đủ các khía cạnh,
suy xét nghiêm túc trọn vẹn mọi mặt để cung cấp thông tin tốt nhất cho công chúng.
1.2.2.2. Nhà báo với nguồn tin
Có ba kiểu nguồn tin, thứ nhất là tài liệu, thứ hai là môi trường (hoặc hiện
trường) và thứ ba là con người. Khi nói đến mối quan hệ đạo đức nghề nghiệp
giữa nhà báo và nguồn tin là nói đến mối quan hệ đạo đức giữa nhà báo và
kiểu nguồn tin thứ ba – con người. Quy tắc đạo đức nghề nghiệp quy định
những chuẩn mực khi nhà báo tiếp xúc, thu thập, sử dụng thông tin và tài liệu do nguồn tin cung cấp.
1.2.2.3. Nhà báo với nhân vật trong tác phẩm của mình
Nhân vật trong tác phẩm báo chí là nhân vật có thật, vì vậy nhà báo cần
phải cân nhắc kỹ lưỡng xem nên đưa thông tin gì và không nên đưa thông tin
gì để không gây hại cho nhân vật. Nhà báo phải tự đặt ra các câu hỏi như: Viết
như thế này có ảnh hưởng gì đến cuộc sống, lợi ích, nhân phẩm của nhân vật
không? Đưa bứa ảnh này, chi tiết này, tính cách này có gây hại gì cho nhân
vật không? Nếu công bố mối quan hệ này có làm phức tạp cuộc sống hàng
ngày của nhân vật không? Công chúng liệu có hiểu đúng về nhân vật của mình không?...
1.2.3. Các mối quan hệ nghề nghiệp
1.2.3.1. Nhà báo với Ban biên tập
Mối quan hệ này đòi hỏi nhà báo phải tuân theo những quy định, chấp hành
những đường lối, chủ trương của Ban biên tập, đi đúng tôn chỉ, mục đích của tờ
báo. Đấy chính là quan hệ đạo đức giữa cá nhân nhà báo với Ban biên tập của mình.
Nền tảng của mối quan hệ này là sự thống nhất quan điểm tư tưởng. Nhà báo phải
trung thành với toà soạn của mình, phải có bổn phận giữ bí mật của toà soạn. Tuy
nhiên, sự chấp hành này không đồng nghĩa với sự mù quáng mà là sự nhất trí trên
nguyên tắc của sự sáng tạo.
1.2.3.2. Nhà báo với các đồng nghiệp trong và ngoài toà soạn
Trong mối quan hệ với các đồng nghiệp đòi hỏi nhà báo phải có nghĩa vụ thực
hiện tình đồng chí, đồng nghiệp, nghĩa vụ giúp đỡ lẫn nhau, có ý thức dung nạp và
độ lượng với những chính kiến, bất đồng của đồng nghiệp. Mối quan hệ này
không chỉ bó hẹp trong từng cơ quan báo chí mà ý thức cố kết, tình đoàn kết, sự
tương trợ giúp đỡ lẫn nhau còn phải được thể hiện trong toàn thể cộng đồng nhà báo.
Nguyễn Thị Trường Giang và các nhà khoa học đều đánh giá “Đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo Việt Nam hiện nay” là vấn đề có vai trò rất quan trọng góp
phần phát triển của xã hội nói chung và của ngành truyền thông đại chúng nói riêng.
1.2.3.3. Nhà báo với cộng tác viên, thông tin viên
Trách nhiệm đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là phải có thái độ trân trọng
và không được cố tình im lặng, tảng lờ trước những tư liệu, bài vở của các tác
giả gửi về toà soạn. Nhà báo phải có thái độ tôn trọng suy nghĩ, lập luận, bố
cục, văn phong của tác giả. Nhà báo phải có sự bàn bạc, trao đổi, thảo luận
với tác giả khi có sự thay đổi (dù là nhỏ) trong bài viết. Đương nhiên, nhà
báo cũng có chính kiến, không thể đồng ý với tất cả những gì mà tác giả đề xuất.
Tiểu kết chương 1: Những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn của
luận án đã được giải quyết trong chương này. (1) Đạo đức là một hình thái ý
thức xã hội, nó giữ một vai trò quan trọng nhằm cân bằng trật tự xã hội, tạo
ra sức mạnh cộng đồng. (2) Người làm báo mà không có đạo đức sẽ làm hại
nhiều người (nguồn tin, tờ báo, lợi ích xã hội và chính mình). (3) Những nội
dung và yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam được
xác lập trên cơ sở thống nhất với báo chí thế giới và dựa trên cơ sở thực tiễn
hoạt động báo chí Việt Nam, vì vậy có những điểm tương đồng và một số nét
mang tính đặc thù. (4) Có thể khẳng định rằng trong các mối quan hệ đạo
đức nghề nghiệp đa số nhà báo Việt Nam luôn ứng xử đúng mực, luôn bám
sát các quy định đạo đức nghề nghiệp. Song kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra
một thực trạng đáng buồn. Có tới gần 1/4 số nhà báo được hỏi đã vi phạm
các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp trong các mối quan hệ đạo đức. Tuy
những nhà báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp chỉ là một bộ phận nhỏ nhưng
hậu quả của những hành vi đó lại có tác hại rất lớn đến đời sống của nhân
dân, sự bình yên của xã hội, đến uy tín, danh dự của người cầm bút. Chương 2:
THỰC TRẠNG ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP
CỦA NHÀ BÁO VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. NHÀ BÁO VIỆT NAM SAU 10 NĂM THỰC HIỆN QUY ƯỚC,
QUY ĐỊNH ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP
2.1.1. Tính tích cực là khuynh hướng chủ đạo trong đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam
Phải khẳng định một điều rằng đại bộ phận nhà báo Việt Nam đã thực hiện tốt
những nội dung cơ bản nhất, cốt lõi nhất của các tiêu chuẩn về đạo đức nghề
nghiệp của báo chí Việt Nam. Trong những năm qua, những người làm báo việt
Nam đã thực sự trở thành những con chim báo bão, góp phần dự báo, đón đầu
các sự kiện và xu thế phát triển của xã hội. Điều này được thể hiện rõ nét qua
chất lượng nội dung thông tin báo chí hàng ngày, hàng giờ đăng tải trên các loại
hình báo chí; báo chí phản ánh, bám sát toàn diện mọi mặt của cuộc sống và đáp
ứng rất tốt, rất kịp thời mọi nhu cầu thông tin đa dạng, phong phú của xã hội.
2.1.2. Những biến đổi tiêu cực trong đạo đức nghề báo Việt Nam
Có thể nhận thấy những biến đổi tiêu cực trong đạo đức nghề báo Việt Nam
đang diễn ra ngày càng phức tạp và cho thấy dấu hiệu của sự tha hoá, lưu
manh hoá trong một bộ phận nhà báo Việt Nam. Đó là: Hiện tượng nhà báo
thông tin sai sự thật, thiếu trách nhiệm, không kiểm chứng, chụp giật, thiếu khách
quan, thổi phồng sự thật và bóp méo sự thật; hiện tượng thương mại hoá tờ báo
bằng việc đưa tin bài, hình ảnh giật gân, câu khách, kích động, kích dục, thiếu văn
hoá, thiếu tính thẩm mỹ và phản giáo dục; tình trạng nhà báo lạm quyền và cửa
quyền ngày càng gia tăng; biểu hiện thiếu tính nhân văn trên báo chí; hiện tượng
nhà báo lợi dụng nghề nghiệp, danh nghĩa nhà báo, cơ quan báo chí, lợi dụng vị trí
và công việc của mình để vụ lợi cá nhân, kiếm chác cho riêng mình và làm trái pháp luật.
2.2. NHỮNG BIỂU HIỆN TÍCH CỰC TRONG ĐẠO ĐỨC NGHỀ BÁO
2.2.1. Trung thành với các lợi ích của đất nước, nhân dân
Thể hiện trên tác phẩm báo chí, phần đông người làm báo dù trong hoàn
cảnh nào cũng đều có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định, một lòng theo
Đảng, trung thành với lợi ích của Tổ quốc và nhân dân. Họ tích cực tham gia
vào công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xuất phát từ lợi ích giai
cấp, dân tộc và Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa để chọn lựa và đăng tải
thông tin đúng mức độ, khách quan, đúng bản chất sự thật.
2.2.2. Dũng cảm phát hiện, biểu dương cái tốt và đấu tranh chống lại cái xấu
Trong những năm qua, đội ngũ nhà báo đã đi đầu trong việc thông tin và ủng
hộ, tôn vinh các cá nhân, tập thể anh hùng, gương người tốt, việc tốt, gương điển
hình tiên tiến, những tấm lòng nhân ái, những sáng kiến hay, những kinh nghiệm
tốt, những phương pháp làm việc hiệu quả… góp phần nhân lên trong xã hội ngày
càng nhiều điều tốt. Bên cạnh đó, họ còn dũng cảm, tích cực đi đầu trong cuộc đấu
tranh, phê phán, có hiệu quả, đúng pháp luật chống lại những tiêu cực và các tệ
nạn xã hội, góp phần thúc đẩy tiến trình dân chủ hoá đời sống xã hội.
2.2.3. Luôn có ý thức giữ gìn bản sắc, truyền thống tốt đẹp của dân tộc
Hàng nghìn bài viết của các nhà báo đã giúp cho việc mở mang dân trí, nâng
cao trình độ văn hóa, thỏa mãn nhu cầu hưởng thụ văn hóa, giải trí của người
dân, bảo vệ, phục hồi và quảng bá bản sắc văn hóa dân tộc nước nhà. Với ý thức
giữ gìn bản sắc văn hoá và lòng tự hào về truyền thống tốt đẹp của dân tộc, các
nhà báo Việt Nam tuyên truyền giáo dục, cung cấp cho nhân dân năng lực thẩm
mỹ đủ trình độ đấu tranh loại trừ và miễn dịch với những xâm lăng văn hóa độc
hại từ bên ngoài, trái với bản sắc tốt đẹp của văn hóa dân tộc, bồi đắp tinh thần
yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, yêu quý những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
2.2.4. Yêu nghề, lăn lộn trong thực tiễn
Đa số nhà báo luôn tự rèn luyện mình, hướng ngòi bút vào trách nhiệm xã
hội lớn lao, luôn đẫm mình trong cuộc sống và trưởng thành từ môi trường của
nhân dân. Nhiều nhà báo đến tận những nơi khó khăn, gian khổ như: biên giới,
hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, công trình trọng điểm, vùng thiên tai,
lũ lụt, tai nạn nặng nề… lựa chọn được các chủ đề, đề tài trúng với đòi hỏi của
tình hình chính trị từng giai đoạn, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và chủ trương của
Đảng và Nhà nước, trình bày đầy đủ và rõ nguyện vọng chính đáng của quần chúng nhân dân.
2.2.5. Tích cực tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện
Trong những năm qua báo chí rất tích cực tổ chức, tham gia các hoạt động
xã hội, từ thiện góp phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội, nhất là
vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và vùng khó khăn của đất nước. Nhiều cơ
quan báo chí, nhà báo đã tổ chức, duy trì các hoạt động từ thiện có hiệu quả,
động viên được nhiều nhà hảo tâm đóng góp với số tiền lên đến hàng trăm tỷ
đồng. Các hoạt động từ thiện của báo chí đạt hiệu quả cao, có tác dụng và ý
nghĩa thiết thực nhằm tiếp thêm niềm tin và nghị lực trong cuộc sống. Đây là
biểu hiện nổi bật, có ý nghĩa về đạo đức sâu sắc giúp nâng cao uy tín của báo chí.
2.3. NHỮNG BIỂU HIỆN VI PHẠM ĐẠO ĐỨC NGHỀ BÁO
2.3.1. Chạy theo những thông tin tiêu cực
2.3.1.1 Đăng tải quá nhiều về các vụ án mạng và mặt trái của xã hội
Có thể nói, trên mặt báo hiện nay la liệt các vụ án khiến cho người đọc xem
đâu cũng thấy bi kịch, nhìn đâu cũng thấy tiêu cực làm họ có ấn tượng nặng nề,
bi quan về xã hội. Thậm chí, họ còn rút tít, miêu tả một cách chi tiết, rõ ràng
khiến người đọc ớn lạnh, sởn gai gà và tạo cho dư luận một thái độ không đúng
về tình hình an ninh trật tự của đất nước.
2.3.1.2 Lợi dụng đưa tin, bài về đề tài giới tính, tình yêu, hôn nhân, tình
dục nhằm câu khách, khêu gợi trí tò mò, kích dục
Một số tờ báo, tạp chí lạm dụng chủ đề này, thông tin dung tục, không phù hợp
với thuần phong mỹ tục Việt Nam, phần nào làm ảnh hưởng tới lối sống của xã hội,
đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong biểu hiện này nổi lên là việc đi sâu khai thác vào đời tư,
tình cảm của những người nổi tiếng, của giới nghệ sỹ, những chuyện hậu trường,
đời tư của các chính khách nước ngoài.
2.3.1.3 Khai thác các thông tin, đề tài mê tín dị đoan, trong đó “đời sống
tâm linh” của con người được bàn luận, đề cập nhiều nhất
Thời gian qua nhiều tờ báo, nhà báo cố tình đi sâu vào vấn đề này, khai thác
với dung lượng quá nhiều làm cho người đọc hư hư thực thực, mô hồ trong nhận
thức nhiều vấn đề, ảnh hưởng đến lòng tin và tinh thần lạc quan của xã hội.
Không những thế, những thông tin đó còn góp phần, tiếp tay cho các thế lực
phản động tuyên truyền mê tín dị đoan, hủ tục lạc hậu.
2.3.1.4 “Chạy” quảng cáo, quảng cáo thiếu trung thực
Có một thực trạng đang diễn ra trên nhiều báo đó là tình trạng quảng cáo
vượt số trang cho phép, quảng cáo trên trang nhất, quảng cáo trái với truyền
thống, lịch sử văn hoá, thuần phong, mỹ tục của dân tộc, quảng cáo mặt hàng
không được phép quảng cáo, quảng cáo không cần quan tâm đến độ xác thực,
chính xác của thông tin trong nội dung quảng cáo...
2.3.2. Xa rời nguyên tắc khách quan, chân thật của báo chí
2.3.2.1. Viết sai sự thật, gây hậu quả nghiêm trọng
+ Thông tin sai gây tổn hại đến đời sống, sản xuất của nhân dân
Nhiều thông tin sai của báo chí đã ảnh hưởng nghiêm trọng, trực tiếp đến
đời sống, lợi ích của nhân dân, gây tâm lý hoang mang trong dư luận như
những thông tin liên quan đến giá lúa, đến kháng sinh, hoá chất trong thuỷ
sản, thực phẩm, lương thực; thông tin về rau nhiễm độc, về bưởi, sầu riêng
gây ung thư; về tăng giá xăng dầu...
+ Làm tổn hại đến uy tín, lợi ích của tổ chức, doanh nghiệp
Nhiều thời điểm, tình trạng thông tin ở một số báo thiếu căn cứ, suy diễn,
thổi phồng, khoét sâu vào những thiếu sót, khuyết điểm của một số tổ chức,
doanh nghiệp; đặt tiêu đề không đúng với nội dung tin, bài hoặc tô đậm mặt
trái, những hiện tượng tiêu cực...
+ Gây tổn hại đến danh dự, nhân phẩm cá nhân
Trong những thông tin sai sự thật bị cơ quan quản lý báo chí xử lý, nổi lên
là những thông tin xâm phạm bí mật đời tư, xúc phạm danh dự, nhân phẩm
của công dân. Thậm chí, một số tờ báo, nhà báo bới móc đời tư của người khác theo kiểu
mà thái độ vẫn bình thản, dửng dư
“đánh tiêu diệt” ng.
2.3.2.2. Viết sai không cải chính
Có một thực tế là hiện nay nhiều tờ báo, khi biết mình làm sai, gây tổn hại
đến uy tín, danh dự, lợi ích, sinh mạng của người khác nhưng lại cố tình lờ
đi, cửa quyền, không chịu thừa nhận còn tìm cách cãi “cùn”; hoặc viện lý do
để trì hoàn việc cải chính, xin lỗi. Cũng có báo cải chính, xin lỗi nhưng
không đúng quy định, tìm chỗ khuất nhất, nhỏ nhất trong tờ báo để đăng cải
chính vào. Đáng lưu ý, có nhiều trường hợp những thông tin sai do báo in
đăng rồi các báo mạng điện tử và trang tin điện tử đăng lại, nhưng khi báo in
đăng cải chính thì hầu như các báo mạng điện tử và trang tin điện tử lại
không hề cải chính, thậm chí có những bài vẫn lưu trên mạng Internet.
2.3.2.3. Quay lưng với sự thật
Đây là hiện tượng nhà báo đóng bút trước những bức xúc của cuộc sống, bất
chấp lợi ích chung của cộng đồng nhằm bảo vệ an toàn cho bản thân. Họ thờ ơ,
lãnh đạm trước các vấn đề nóng hổi của cuộc sống, quay lưng không dám viết,