NGHIÊN CỨU VĂ N HÓA
BÀN VỀ ĐÀO TẠO HƯỚNG DẪN VIÊN DU LỊCH CHẤT LƯỢNG CAO ĐỖ TRẦN PHƯƠNG Tóm tắt
Hướng dẫn viên du lịch là một nhân tố rất quan trọng trong ngành kinh doanh du lịch nói chung
và kinh doanh lữ hành nói riêng. Hướng dẫn viên du lịch chính là người đại diện cho hình ảnh của một
quốc qua, một đại sứ không chính thức của đất nước, người trao các dịch vụ du lịch trong chuyến tour
đến du khách. Trong những năm gần đây, đội ngũ hướng dẫn viên du lịch ở nước ta không ngừng tăng
lên và có đóng góp không nhỏ vào sự tăng trưởng của ngành Du lịch Việt Nam. Tuy nhiên những hạn
chế về chất lượng của đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đang đặt ra yêu cầu bức thiết phải đổi mới công
tác đào tạo. Trên cơ sở các tiêu chí về hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao, soi chiếu vào thực trạng
đội ngũ hướng dẫn viên du lịch hiện nay, bài viết đề xuất một số giải pháp đào tạo hướng dẫn viên du
lịch chất lượng cao, nhằm góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch Việt Nam trong bối
cảnh hội nhập và toàn cầu hóa.
Từ khóa: Hướng dẫn viên du lịch, đào tạo thực tế, nguồn nhân lực du lịch Abstract
Tour guides are a very important factor in the tourism business in general and the travel business in
particular. Tour guide is the person who represents the image of a country, an unofficial ambassador,
who offers travel services on a tour to visitors. In recent years, the tour guide in our country has
constantly increased and contributed significantly to the growth of Vietnam’s tourism industry.
However, the limitations in quality of the tour guide team are making an urgent need to renovate the
training. Based on the criteria of high-quality tour guides, reflecting on the current situation of the tour
guide, the article proposes solutions for training high-quality tour guides, to contribute to improving
the quality of Vietnam’s tourism human resources in the context of integration and globalization.
Keywords: Tour guides, practical training, tourism human resources Đặt vấn đề
16/01/2017 của Bộ Chính trị về Phát triển du D
lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn đã
u lịch hiện nay đã được khẳng định
khẳng định: “Mười lăm năm qua, ngành Du lịch
là một hiện tượng kinh tế xã hội
đã có bước phát triển rõ rệt và đạt được những
phổ biến bởi nó diễn ra ở mọi nơi,
kết quả quan trọng, rất đáng khích lệ. Tốc độ tăng
mọi thời điểm và gần như là ở mọi tầng lớp
trưởng khách du lịch quốc tế đạt 10,2%/năm,
trong xã hội. Du lịch được coi là một tiêu chí
khách du lịch nội địa đạt 11,8%/năm. Năm 2016,
quan trọng để đánh giá chất lượng đời sống
số lượng khách du lịch quốc tế đạt 10 triệu lượt
trong xã hội hiện đại. Trong những năm gần
người, tăng hơn 4,3 lần so với năm 2001; khách
đây, du lịch Việt Nam đã có những bước phát
du lịch nội địa đạt 62 triệu lượt người, tăng 5,3
triển mạnh mẽ. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày
lần so với năm 2001; đóng góp trực tiếp ước đạt 100 Số 30 (Tháng 12 - 2019) TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
6,8% GDP, cả gián tiếp và lan tỏa đạt 14% GDP”
- Tổ chức thực hiện các chương trình đã
và “Sự phát triển của ngành Du lịch đã và đang
được ký kết đáp ứng nhu cầu của du khách;
góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
- Cung cấp lời thuyết minh về các điểm du
xuất khẩu tại chỗ; bảo tồn và phát huy giá trị di lịch;
sản văn hóa, tài nguyên thiên nhiên; tạo nhiều
- Xử lý tình huống phát sinh;
việc làm, nâng cao đời sống nhân dân; đẩy mạnh
- Tạo được ấn tượng tích cực cho khách du
quá trình hội nhập quốc tế, quảng bá hình ảnh lịch.
đất nước, con người Việt Nam” [1]. Tuy nhiên,
nhìn sang các nước láng giềng như Thái Lan,
Trên cơ sở đó, có thể đưa ra cách hiểu về
Singapore, có thể nhận thấy rằng, sự phát triển
khái niệm hướng dẫn viên du lịch chất lượng
kinh tế du lịch của chúng ta còn chưa tương
cao như sau: Hướng dẫn viên du lịch chất lượng
xứng với tiềm năng. Nguyên nhân có rất nhiều:
cao là hướng dẫn viên du lịch có khả năng đáp
Cơ sở vật chất, sản phẩm du lịch đặc thù, chính
ứng cao nhất các nhu cầu của khách trong
sách xúc tiến quảng bá… Đặc biệt trong đó có
chuyến hành trình của họ từ vấn đề an toàn, an
nguyên nhân thuộc về chất lượng nguồn nhân
ninh, thưởng thức các dịch vụ du lịch, vui chơi
lực của đội ngũ hướng dẫn viên du lịch - một đại
giải trí, phục hồi sức khoẻ, thẩm nhận giá trị
sứ hình ảnh của đất nước, người thay mặt công
văn hoá lịch sử trên tuyến điểm du lịch cũng như
ty du lịch chuyển giao, kết nối toàn bộ dịch vụ
cung cấp hệ thống thông tin đầy đủ, chính xác về
du lịch đến với du khách. Thành bại của một
tuyến, điểm du lịch cùng những thông tin khác
chương trình du lịch phụ thuộc rất nhiều vào
trong chuyến đi và tạo ra ấn tượng tốt đẹp cho
khả năng của hướng dẫn viên du lịch. Vì vậy, du khách.
đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao 1.2. Tiêu chí
đang là vấn đề đặt ra hiện nay.
Bàn về hướng dẫn viên du lịch chất lượng
1. Hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao -
cao, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ
Khái niệm và tiêu chí
(USAID) trong cuốn Hướng tới sự chuyên nghiệp 1.1. Khái niệm
trong hướng dẫn du lịch đã đưa ra 20 tiêu chí
để tạo nên hướng dẫn viên du lịch chất lượng
Về khái niệm hướng dẫn viên du lịch, tác cao như sau:
giả Bùi Thanh Thuỷ trong cuốn Nghiệp vụ
hướng dẫn du lịch đã đưa ra khái niệm như
1. Chuẩn bị chu đáo trước chuyến đi
sau: “Hướng dẫn viên du lịch là những người
2. Nắm được thông tin về đoàn khách trước
có chuyên môn làm việc cho các tổ chức kinh chuyến đi
doanh du lịch với nhiệm vụ tổ chức thực hiện
3. Nhanh chóng cung cấp thông tin cơ bản,
các chương trình du lịch đã được ký kết trên
hữu ích liên quan đến vấn đề an toàn, thoải
thực tế nhằm đảm bảo đúng kế hoạch và
mái và những thông tin liên quan đến vui chơi
đáp ứng các nhu cầu được thoả thuận của du giải trí của chuyến đi
khách. Chỉ dẫn và cung cấp lời thuyết minh về 4. Nói to và rõ ràng
các điểm du lịch. Giải quyết những vấn đề phát
5. Sử dụng ngôn ngữ trung tính và hấp dẫn
sinh trong quá trình thực hiện chương trình du
lịch trong phạm vi, quyền hạn, khả năng của
6. Sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ một
mình và tạo ra những ấn tượng tích cực cho cách có mục đích
khách du lịch” [6, tr.34].
7. Lôi kéo du khách vào trong hoạt động
Qua khái niệm này, tác giả đã khái quát
hướng dẫn (cả lời nói và hoạt động)
tương đối đầy đủ những công việc chính mà
8. Trong vòng một giờ, hỏi từ 2 đến 3 câu
hướng dẫn viên phải làm, đó là:
hỏi kích thích sự suy nghĩ của du khách NGHIÊN CỨU Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂ N HÓA 101 NGHIÊN CỨU VĂ N HÓA
9. Sử dụng chiến lược im lặng ít nhất một
2. Những khác biệt của đào tạo hướng dẫn
lần trong quá trình hướng dẫn tour
viên du lịch chất lượng cao so với đào tạo
10. Sử dụng những dụng cụ hỗ trợ trong đại trà quá trình hướng dẫn
Đào tạo có thể hiểu là hoạt động nâng cao
11. Đưa ra được những chủ đề mạnh, hấp
kiến thức, kỹ năng, tay nghề, trình độ chuyên
môn, để người lao động có thể thực hiện hiệu dẫn trong khi thuyết minh
quả nhiệm vụ nghề nghiệp. Trong Thông tư số
12. Chuẩn bị cấu trúc của một bài thuyết
23/2014/TT-BGDĐT quy định về đào tạo chất
minh (phần mở đầu, thân bài, kết luận và
lượng cao trình độ đại học đã chỉ ra điều kiện
chuyển ý sang nội dung thuyết minh khác)
cần thiết để có thể áp dụng hình thức đào tạo.
13. Gợi ý những cuộc trao đổi với du khách
Không nằm ngoài quy định đó, đào tạo hướng
liên quan đến chủ đề trong điều kiện cho phép
dẫn viên du lịch chất lượng cao cũng có một
14. Luôn trong tư thế sẵn sàng xác định và
số điểm khác với đào tạo đại trà, cụ thể như
thảo luận về những loài chim bản địa và những sau [2]:
loài sinh vật bản địa hoang dã khác
- Chất lượng đầu vào cao hơn: Đối với sinh
15. Thuyết minh thoát ly khỏi văn bản với
viên theo học hệ đào tạo hướng dẫn viên chất
lượng cao cần có điểm chuẩn cao hơn sinh
sự thoải mái và tư thế đĩnh đạc
viên đại trà, yêu cầu khả năng ngoại ngữ tối
16. Lường trước được những tình huống
thiểu IELTS 5.5. Ngoài ra, cũng có thể xét một
phải giảng giải ngoài chủ đề
số yếu tố khác như: ngoại hình, năng khiếu…
17. Lường trước và giải quyết được những
- Đội ngũ giảng viên tốt hơn: Giảng viên phải câu hỏi khó
đạt chuẩn về kiến thức chuyên ngành du lịch,
18. Luôn mang theo những thiết bị phù
có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động hướng
hợp phục vụ cho sự an toàn của du khách và
dẫn du lịch, có trình độ ngoại ngữ tốt để có thể
sự thuyết minh của hướng dẫn viên
giảng dạy bằng tiếng Anh, có trình độ công
19. Luôn luôn tự đánh giá bản thân sau mỗi
nghệ thông tin để có thể sử dụng các thiết bị chuyến tour hiện đại…
20. Luôn đi kèm du khách trong điều kiện
- Điều kiện học tập tốt hơn: Nếu như các hệ
đào tạo hướng dẫn viên thông thường một thích hợp [6, tr.99].
lớp có sĩ số từ 50 đến 70 sinh viên, thì đối với
Có thể nói rằng, 20 tiêu chí đối với hướng
đào tạo chất lượng cao, con số này thấp hơn
dẫn viên du lịch chất lượng cao nói trên, về cơ
nhiều, chỉ từ 20 đến 25 sinh viên một lớp. Các
bản là tương đối toàn diện. Tuy nhiên, để áp
điều kiện về cơ sở vật chất, phòng thực hành
dụng trong điều kiện ở Việt Nam thì chúng ta phải đảm bảo.
cần thêm một số tiêu chí sau:
- Chương trình đào tạo được thiết kế linh 1. Sức khoẻ tốt
hoạt để có thể bắt kịp với xu hướng của thị
2. Khả năng xử lý tình huống
trường du lịch. Lý thuyết phải kết hợp với thực
3. Khả năng phối hợp với lái xe, trưởng
hành, thời lượng sinh viên được thực hành
hướng dẫn, thuyết minh tại các điểm du lịch
đoàn, những cơ sở cung cấp dịch vụ và cả
cụ thể phải chiếm tối thiểu 40% tổng thời gian người dân địa phương
của môn học. Có thể một nửa thời lượng môn
4. Khả năng hoạt náo, khả năng tổ chức trò
học sinh viên được học bằng tiếng Anh hoặc
chơi, tổ chức Team building và Gala Dinner
học trực tiếp với người nước ngoài. Điều này
5. Sự tận tâm, yêu nghề và trung thực trong
sẽ đảm bảo được khả năng ngoại ngữ của sinh công việc. viên khi ra trường. 102 Số 30 (Tháng 12 - 2019) TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
- Chuẩn đầu ra của hệ đào tạo hướng dẫn
này không phải hướng dẫn viên nào cũng đáp
viên chất lượng cao cũng cao hơn so với đào
ứng được, nhất là khi các chương trình đào tạo
tạo đại trà, sinh viên ra trường có thể trở thành
hiện hành về nghề nghiệp vụ du lịch còn thiếu,
một hướng dẫn viên với kiến thức chuyên môn
các trải nghiệm thực tế mang lại những kỹ năng
và trình độ ngoại ngữ, các kỹ năng mềm,…
giải quyết tình huống, giao tiếp, ứng xử cho các
đáp ứng được yêu cầu cao của khách du lịch học viên” [4].
nói riêng, đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực
Với sự bất cập như trên, yêu cầu về đào
du lịch chất lượng cao của thị trường du lịch
tạo thực tế tuyến điểm cho sinh viên ngay từ
trong bối cảnh hội nhập nói chung.
khi còn ngồi trên giảng đường là vô cùng cần
3. Khái quát thực trạng đào tạo hướng dẫn
thiết để tạo ra một nền tảng vững chắc tiếp
viên du lịch hiện nay
cận nghề nghiệp sau này.
Trong bài “Hướng dẫn viên du lịch - Thực
3.1. Thực trạng đội ngũ hướng dẫn viên
trạng và những định hướng nghề nghiệp” trên
Trong những năm gần đây, đội ngũ hướng
Tạp chí Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh, ThS.
dẫn viên du lịch đã góp phần không nhỏ vào
Phan Đông Nhựt đã đưa ra hai thực trạng rất
thành công của ngành Du lịch Việt Nam. Họ là đáng lo ngại:
một trong những nhân tố quan trọng đóng góp
Có rất nhiều lý do khiến tour bị “vỡ”, song lý
vào sự tăng trưởng của ngành Du lịch và quảng
do quan trọng nằm ở chính hướng dẫn viên du
bá bộ mặt, hình ảnh của du lịch Việt Nam.
lịch. Một hướng dẫn viên chuyên nghiệp cần
Theo thống kê của Tổng cục Du lịch, tính
biết giải quyết vấn đề của du khách một cách
đến cuối năm 2018, cả nước có 23.792 hướng
linh hoạt, bởi họ là người duy nhất có thể kết
dẫn viên du lịch, trong đó có 15.080 hướng dẫn
nối trực tiếp với đơn vị tổ chức và công ty lữ
viên du lịch quốc tế, 8.450 hướng dẫn viên du
hành khi có những rắc rối xảy ra. Thực trạng
lịch nội địa và 262 hướng dẫn viên du lịch tại
hướng dẫn viên không đáp ứng được yêu cầu
điểm. Theo website huongdanvien.vn, tính đến
của du khách vẫn là bài toán chưa có lời giải
cuối năm 2019, cả nước có 27.100 hướng dẫn
của ngành Du lịch nói chung và các công ty
viên du lịch, tăng 12,6% so với năm 2018, trong
lữ hành nói riêng. Bởi nhiều hướng dẫn viên
đó có 17.230 hướng dẫn viên du lịch quốc tế,
“được” ngoại ngữ, thì lại “trống” hoàn toàn về
9.146 hướng dẫn viên du lịch nội địa và 724
nghiệp vụ. Đó là chưa kể, không ít hướng dẫn
hướng dẫn viên du lịch tại điểm [8].
viên còn hành nghề “chui”, không có bằng cấp,
không có thẻ hành nghề. Điều này cho thấy,
Có thể nhận thấy, số lượng đội ngũ hướng
đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đang “vênh”
dẫn viên du lịch ở nước ta tương đối hùng giữa cung và cầu.
hậu, tuy nhiên chất lượng vẫn còn nhiều hạn
Tình trạng thiếu hướng dẫn viên du lịch
chế. Xin được đưa ra 2 ý kiến đánh giá từ phía
đến nay vẫn là vấn đề nan giải của ngành Du
doanh nghiệp. Tác giả Diệu Linh trong bài báo
lịch và chưa có giải pháp tháo gỡ từ nhiều năm
“Làm gì để xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên
nay, đặc biệt là đội ngũ hướng dẫn viên du
du lịch đủ và đạt chuẩn” đã dẫn ý kiến của bà
lịch quốc tế vừa yếu vừa thiếu chuyên nghiệp.
Phạm Thanh Tâm, Trưởng phòng Du lịch nội
Số lượng khách du lịch tăng cao trong khi
địa, Công ty du lịch Vietrantour về thực trạng
hướng dẫn viên du lịch khan hiếm khiến cho
hướng dẫn viên: “Hướng dẫn viên không những
nhiều đơn vị kinh doanh du lịch buộc phải
phải có kiến thức cơ bản về điểm đến, hiểu biết
“linh động” tuyển những người từng đi xuất
giá trị lịch sử văn hóa của điểm du lịch mà con
khẩu lao động nước ngoài để đào tạo thành
cần biết giải quyết vấn đề của du khách một cách
hướng dẫn viên. Tuy nhiên, những đối tượng
linh hoạt, bởi họ là người duy nhất có thể kết nối
này giỏi ngoại ngữ nhưng lại “trống” về nghiệp
trực tiếp với đơn vị tổ chức và công ty lữ hành khi
vụ, hổng về kiến thức văn hóa - xã hội, làm ảnh
có những rắc rối xảy ra. Kỹ năng nghề nghiệp
hưởng đến chất lượng tour [5]. NGHIÊN CỨU Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂ N HÓA 103 NGHIÊN CỨU VĂ N HÓA
Từ thực tế nêu ra chúng ta thấy rằng, để cân
Chương trình đào tạo: Chương trình đào
đối giữa vấn đề ngoại ngữ và kiến thức chuyên
tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của các doanh
sâu, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, để cân
nghiệp du lịch, nội dung đa phần là lý thuyết
đối giữa lý thuyết và thực hành cho sinh viên
mà thiếu về thực hành. Thời gian thực tập của
luôn luôn là một vấn đề tồn tại lâu dài trong
sinh viên tại các doanh nghiệp quá ít, sinh viên
các cơ sở đào tạo. Nguyên nhân của những tồn
không có cơ hội tiếp cận thực tế, vì vậy sau khi
tại hạn chế về chất lượng nguồn nhân lực du
ra trường hầu như thiếu những kỹ năng cần
lịch nói chung, đội ngũ hướng dẫn viên du lịch
thiết, đặc biệt là ngoại ngữ. Do đó, để sinh viên
nói riêng đã được Bộ Chính trị chỉ ra rất rõ ràng
tốt nghiệp có thể trở thành hướng dẫn viên,
trong Nghị quyết số 08-NQ/TW: “Công tác đào
các doanh nghiệp sử dụng lao động buộc phải
tạo, phát triển nguồn nhân lực du lịch chưa
có các chương trình đào tạo bổ sung theo yêu
được quan tâm đúng mức” [1].
cầu và mong muốn của doanh nghiệp.
3.2. Thực trạng đào tạo hướng dẫn viên
Phương pháp đào tạo: Hướng dẫn viên du du lịch hiện nay
lịch là công việc đòi hỏi rất nhiều kỹ năng, đặc
Nhận biết được nhu cầu đi du lịch ngày
biệt là sự nhanh nhạy, linh hoạt trong việc
càng tăng cao, lợi ích của ngành Du lịch đóng
xử lý các tình hướng trên đường tour. Nhưng
góp vào sự phát triển kinh tế của quốc gia ngày
phương pháp đào tạo hiện nay không có sự
càng lớn, trong những năm gần đây Đảng và
đổi mới, đa phần các cơ sở đào tạo đang sử
Nhà nước đã chú trọng đầu tư cho phát triển
dụng phương pháp truyền thống, cung cấp
du lịch, đặc biệt là đã có những chính sách ưu
thông tin một chiều, thiếu sự tương tác giữa
tiên cho công tác đào tạo nguồn nhân lực có
giáo viên và sinh viên. Điều này không những
chất lượng để đáp ứng nhu cầu của thị trường.
làm mất đi sự chủ động, sáng tạo, làm giảm đi
Theo thống kê của ngành Du lịch, tính đến năm
khả năng biện luận mà còn làm tăng sự ì ạch,
2018, trên cả nước có 156 cơ sở đào tạo chuyên
thụ động của sinh viên.
ngành du lịch, bao gồm: 48 trường đại học, 43
Chất lượng của đội ngũ giảng viên: Hầu hết
trường cao đẳng (trong đó có 10 trường cao
đội ngũ giảng viên tại các cơ sở đào tạo được
đẳng nghề), 40 trường trung cấp (trong đó có
tốt nghiệp từ các trường đại học thuộc khối
4 trường trung cấp nghề), 02 công ty đào tạo,
văn hóa, xã hội, quản trị kinh doanh,… do đó,
23 trung tâm, lớp đào tạo nghề, 01 trường duy
kiến thức chuyên sâu về du lịch không nhiều,
nhất trực thuộc doanh nghiệp chuyên đào tạo
trình độ ngoại ngữ, tin học chưa cao để có thể
chuyên ngành du lịch, khách sạn, nhà hàng;
ứng dụng những tiến bộ của công nghệ thông
mỗi năm có khoảng 15.000 sinh viên ra trường
tin vào giảng dạy. Đội ngũ này không tốt
trong đó có khoảng 1/3 được đào tạo chuyên
nghiệp từ các trường sư phạm, nên phương
ngành hướng dẫn viên du lịch [3]. Nhằm nâng
pháp sư phạm, cách thức truyền đạt nội dung
cao chất lượng đào tạo cũng như tạo ra những
bài giảng cũng không thực sự hiệu quả. Ngoài
tiêu chuẩn chung cho hướng dẫn viên, năm
ra, các giảng viên chủ yếu là những người
2013 Tổng cục Du lịch đã đưa ra bộ tiêu chuẩn
được tiếp nhận vào giảng dạy ngay sau khi tốt
nghề VTOS, trong đó quy định những kỹ năng,
nghiệp ra trường, chưa từng trải qua công việc
kiến thức, hành vi, thái độ mà một hướng dẫn
của một hướng dẫn viên, trên thực tế, điều này
viên cần có để đáp ứng yêu cầu công việc [7].
cũng làm cho bài giảng không thực sự sinh
Những con số trên cho thấy nỗ lực của các động và hấp dẫn.
ban ngành, các cơ sở trong việc đào tạo nguồn
Cơ sở vật chất: Hầu hết cơ sở vật chất kỹ
nhân lực du lịch nói chung và đội ngũ hướng
thuật của các trường ở Việt Nam hiện nay còn
dẫn viên nói riêng nhằm đáp ứng yêu cầu ngày
khá sơ sài, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo
càng lớn của thị trường du lịch, tuy nhiên trong
chất lượng cao. Ví dụ: Diện tích trường quá nhỏ
quá trình đào tạo còn gặp khá nhiều bất cập:
hẹp dẫn đến giảng đường ít, số sinh viên/lớp 104 Số 30 (Tháng 12 - 2019) TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
học quá đông gây ảnh hưởng đến chất lượng
ở đây chính là cơ sở đào tạo cần nhận thức
giảng dạy. Số lượng các cơ sở thực hành tại các
được những yêu cầu, điều kiện, tiêu chí để trở
trường rất ít, chủ yếu mới chỉ có ở các trường
thành một hướng dẫn viên chất lượng cao và
dạy nghề, các trường đại học hầu như không
xây dựng các chương trình đào tạo hướng vào
có, do đó sinh viên có rất ít cơ hội để tiếp cận
những mục tiêu đó. Về cơ bản, các chương thực tế.
trình đào tạo của các cơ sở đào tạo du lịch
Đánh giá sinh viên trong quá trình đào tạo:
đang tập trung chuyên sâu vào các mảng đào
Tâm lý trọng bằng cấp vẫn còn đè nặng lên
tạo kiến thức cho hướng dẫn viên. Đây là một
hệ thống giáo dục Việt Nam. Do đó, việc đánh
hoạt động rất đúng nhưng chưa đủ. Kiến thức
giá quá trình học tập của sinh viên chưa thực
đối với hướng dẫn viên du lịch vô cùng quan
sự khách quan và công bằng. Một số trường
trọng, nhưng những kiến thức đó cần phải
cấp bằng loại khá, giỏi tràn lan, trong khi
được thể hiện trên thực tế và những kiến thức
những đối tượng này ra trường lại không có
này cũng cần phải được kết hợp bền chặt với
khả năng tác nghiệp trên đường tour, không
những kỹ năng mềm khác. Theo chúng tôi, để
thích nghi với thực tế công việc nhiều áp lực
đào tạo ra những hướng dẫn viên du lịch chất
của một hướng dẫn viên, điều này gây bức xúc
lượng cao, các cơ sở đào tạo cần chú trọng đào
cho doanh nghiệp và làm giảm uy tín của cơ
tạo chuyên sâu thêm 5 mảng thuộc về kiến sở đào tạo.
thức và kỹ năng chuyên sâu dưới đây:
Liên kết giữa nhà trường và các đơn vị sử
4.1. Học tập thực tế
dụng lao động: Hầu hết các trường đại học, cao
Có thể nói, đây là vấn đề khó nhất trong
đẳng ở Việt Nam đang thiếu tính chủ động
các cơ sở đào tạo hiện nay, bởi học tập thực tế
trong việc tạo mối quan hệ với các doanh
gắn liền với chi phí mà hầu như sinh viên phải
nghiệp, các đơn vị tuyển dụng dẫn đến tình
tự đóng góp thêm. Thực tế là tất cả các giảng
trạng đào tạo không đáp ứng được các yêu
viên, sinh viên, nhà tuyển dụng đều nhận thức
cầu mà doanh nghiệp đề ra, các doanh nghiệp
sâu sắc được tầm quan trọng của học tập thực
rất thờ ơ với các sinh viên vừa tốt nghiệp.
tế trên các đường tour trong vấn đề nâng
Tóm lại, dù đã có nỗ lực nhưng công tác
cao khả năng của sinh viên. Tuy nhiên, vấn
đào tạo hướng dẫn viên du lịch hiện nay còn
đề vướng mắc lớn nhất đó là kinh phí. Trong
tồn tại nhiều bất cập. Thực trạng đó đặt ra yêu
khuôn khổ bài viết này, chúng tôi đưa ra một
cầu bức thiết phải đổi mới công tác đào tạo
số gợi ý những tour thực tế dành cho các cơ
để tạo những tiền đề cơ bản giải quyết vấn đề
sở đào tạo hướng dẫn viên du lịch tại Hà Nội
nan giải này. Để có được lực lượng lao động như sau:
chất lượng cao đáp ứng được với yêu cầu và * Tour 1 ngày:
nhu cầu xã hội, có thể cạnh tranh được với thị
a. Hà Nội - Bắc Ninh: Hà Nội - Chùa Dâu -
trường khu vực và thế giới, thì cần có những
Chùa Bút Tháp - Làng Tranh Đông Hồ - Đền Đô
giải pháp đồng bộ và cụ thể.
- Đình Bảng - Chùa Phật Tích - Hà Nội.
4. Một số giải pháp đào tạo hướng dẫn viên
du lịch chất lượng cao
b. Hà Nội - Nam Định: Hà Nội - Đền Trần -
Chùa Phổ Minh - Chùa Cổ Lễ - Phủ Giầy - Hà
Để trở thành một hướng dẫn viên chất Nội.
lượng cao đòi hỏi một quá trình tích luỹ lâu
c. Hà Nội - Ninh Bình: Hà Nội - Chùa Bái
dài cả về kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm
trên các đường tour của một hướng dẫn viên
Đính - Khu sinh thái Tràng An - Hà Nội;
chuyên nghiệp. Không một cơ sở đào tạo nào
Hoặc: Hà Nội - Bái Đính - Đền Vua Đinh, Lê -
có thể đào tạo một hướng dẫn viên sau khi ra
Nhà thờ Đá Phát Diệm - Hà Nội.
trường trở thành một hướng dẫn viên du lịch
d. Hà Nội - Hà Tây (cũ): Hà Nội - Chùa Hương
chất lượng cao ngay được. Vấn đề quan trọng - Hà Nội; NGHIÊN CỨU Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂ N HÓA 105 NGHIÊN CỨU VĂ N HÓA
Bảng 1. Một số tuyến du lịch cần được đào tạo về tiếng Anh chuyên ngành Thời gian Nội dung
Những câu thông dụng thường dùng khi giao tiếp với khách: Gặp mặt, Buổi 1 - 3
trên xe, nhà hàng, khách sạn, thông báo…
Một số kỹ năng mềm trong hoạt động hướng dẫn du lịch (thuyết trình, Buổi 4 - 5
ngôn ngữ cơ thể, chọn vị trí, quan sát đoàn khách…)
Tour 1: City tour: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh các điểm:
Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hồ Tây - Chùa Trấn Quốc, Hồ Hoàn Kiếm - Đền Buổi 6 - 7
Ngọc Sơn, Phố cổ - Bảo tàng Dân tộc học, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - Phủ Chủ tịch…
Tour 2 Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến: Hà Nội - Chùa Buổi 8 – 9 Hương (1 ngày)
Tour 3: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Ninh Buổi 10 - 11 Bình (1 ngày)
Tour 4: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Mộc Buổi 12 - 13 Châu (2 ngày/1 đêm)
Hoặc: Hà Nội - Thành cổ Sơn Tây - Chùa Mía
điều sinh viên trực tiếp thu nhận được qua mỗi
- Đền Và - Làng cổ Đường Lâm - Hà Nội.
chuyến đi thực tế như sau: Nắm bắt được cung * Tour dài ngày:
đường của tuyến du lịch, những điểm nhấn
cần giới thiệu trên tuyến; giúp sinh viên giới
a. Hà Nội - Hải Dương - Quảng Ninh: Hà Nội
thiệu được những điểm đặc sắc trên tuyến,
- Côn Sơn - Kiếp Bạc - Yên Tử - Hạ Long - Hà Nội
hiểu được những giá trị văn hoá của các điểm (3 ngày/2 đêm).
du lịch; nắm bắt được những cơ sở dịch vụ
b. Hà Nội - Lào Cai: Hà Nội - Sapa - Bắc Hà -
phục vụ khách trên tuyến và tại điểm du lịch; Hà Nội (4 ngày/3 đêm).
tổ chức được các hoạt động hoạt náo trên xe;
c. Hà Nội - Thanh Hóa: Hà Nội - Sầm Sơn - Hà
so sánh được những phong cách hướng dẫn Nội (2 ngày/1 đêm).
của hướng dẫn viên suốt tuyến và hướng dẫn
d. Hà Nội - Nghệ An: Hà Nội - Cửa Lò - Quê
viên tại điểm; tiếp cận với phương pháp xử lý
Bác - Hà Nội (3 ngày/2 đêm). tình huống.
e. Hành Trình di sản miền Trung: Hà Nội -
4.2. Đào tạo kỹ năng hoạt náo, tổ chức
Quê Bác - Ngã Ba Đồng Lộc - Khu mộ Đại tướng
Gala dinner, team building
Võ Nguyên Giáp - Phong Nha, Kẻ Bàng - Nghĩa
Du khách trong quá trình đi du lịch, ngoài
Trang Liệt sĩ Trường Sơn - City tour Huế - City
mục tiêu là thẩm nhận giá trị văn hoá vật thể
tour Đà Nẵng - Phố cổ Hội An - Thánh địa Mỹ
và phi vật thể đặc sắc, còn mong muốn được
Sơn - Hà Nội (7 ngày/6 đêm).
nghỉ ngơi giải trí trong chuyến hành trình du
Tất cả các tour này đều là những tour rất
lịch. Bởi vậy, khả năng hoạt náo, tổ chức Team
quan trọng và đang được kinh doanh một
Building và Gala Dinner của hướng dẫn viên
cách hiệu quả trên thị trường tour. Tuỳ theo
dành cho du khách góp phần không nhỏ vào
điều kiện về chương trình khung, tuỳ theo khả
sự thành công của chuyến tour.
năng kinh tế mà các trường có thể lựa chọn
Các cơ sở đào tạo phải có chương trình
những đường tour cho phù hợp. Tuy nhiên, dù
đào tạo cụ thể cho hướng dẫn viên về kỹ năng
chọn nhiều hay chọn ít, mỗi chuyến đi thực tế,
hoạt náo trên phương tiện di chuyển (mà cơ
các cơ sở đào tạo phải xác định được những
bản là trên xe ô tô). Thời gian ngồi trên xe ô tô 106 Số 30 (Tháng 12 - 2019) TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
của du khách trong quá trình đi du lịch ở Việt
Vấn đề quan trọng nhất cần chú ý trong
Nam thường là khá dài. Vậy làm thế nào để cho
đào tạo thuyết trình cho sinh viên là phải tập
du khách ngồi trên xe không cảm thấy nhàm trung vào mấy vấn đề:
chán, mệt mỏi bởi thời gian di chuyển quá
- Nói cái gì? (Nội dung thuyết trình)
lâu thì ngoài những lời thuyết minh, hướng
- Nói cho ai? (Đối tượng người nghe)
dẫn trên tuyến, kỹ năng hoạt náo đan xen của
hướng dẫn viên là vô cùng quan trọng. Hướng
- Nói như thế nào? (Cách thức truyền tải)
dẫn viên phải được đào tạo về những vấn đề
Về nội dung thuyết trình, vì đây là đào
sau để đảm bảo kỹ năng hoạt náo tốt:
tạo hướng dẫn viên du lịch nên nội dung các
bài thuyết trình nên xây dựng những chủ đề - Khả năng hát
thuyết minh theo tuyến, điểm du lịch; thuyết
- Khả năng kể chuyện cười
minh về giá trị văn hoá của một vùng, một dân
- Khả năng tổ chức trò chơi
tộc; phong tục, tập quán, ẩm thực; hay những
Đối với kỹ năng tổ chức Team Building và
vấn đề chung như tình hình kinh tế, chính
Gala Dinner thì đây gần như là một yêu cầu bắt
trị, tôn giáo, giáo dục, y tế ở Việt Nam. Đây là
buộc đối với một hướng dẫn viên du lịch chất
những chủ đề du khách rất quan tâm. Giảng
lượng cao khi tổ chức cho khách những tour
viên hướng dẫn sinh viên xây dựng bài nói
đi biển trong dịp hè. Ngoài tắm biển, khi tham
theo lộ trình từ ngắn đến dài, từ cơ bản đến
gia vào các chương trình du lịch theo tập thể,
chuyên sâu về những vấn đề trên.
du khách còn mong muốn được tham gia vào
Về cách thức truyền tải, giảng viên hướng
những trò chơi mang tính tập thể để được giao
dẫn tập rèn cho sinh viên những kỹ năng:
lưu, thắt chặt tình đoàn kết giữa các thành
- Giọng nói: to, rõ ràng, có sự thay đổi (âm
viên. Hiện nay, gần như các cơ quan, nhà máy,
lượng, cao độ, cường độ) để tránh sự đơn điệu
xí nghiệp đều tổ chức cho cán bộ công nhân trong giọng nói.
viên đi du lịch vào các dịp hè nên các hướng
- Ngôn ngữ cơ thể: cử chỉ điệu bộ, thế đứng,
dẫn viên cũng phải được đào tạo đa dạng hoá
dáng đứng, giao tiếp bằng mắt.
về kỹ năng hoạt náo, trò chơi Team Building
và các kịch bản Gala Dinner để tránh trùng
4.4. Đào tạo Ngoại ngữ và Hán Nôm
lặp. Ngoài sự hướng dẫn, đào tạo của giảng * Ngoại ngữ
viên, mỗi hướng dẫn viên tương lai cũng phải
Nếu hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp
tự nghĩ những trò chơi, kịch bản Gala Dinner
muốn làm hướng dẫn viên cho khách Inbound
mang dấu ấn cá nhân, phù hợp nhất với khả
và khách Outbound thì nhất thiết phải thành
năng của mình để tránh trùng lặp với những
thạo ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói hướng dẫn viên khác. riêng.
4.3. Kỹ năng thuyết trình
Hiện nay, các cơ sở đào tạo hầu hết đều
Đây là vấn đề cũng khá quan trọng. Lượng
có những học phần ngoại ngữ chuyên ngành
kiến thức mà hướng dẫn viên biết chỉ được coi
dành cho đào tạo hướng dẫn viên du lịch. Các
là điều kiện cần. Vấn đề hướng dẫn viên thể
học phần này đã góp phần nâng cao trình độ
hiện những kiến thức đó như thế nào mới là
tiếng Anh cho hướng dẫn viên. Tuy nhiên, các
quan trọng. Trên thực tế có rất nhiều hướng
chương trình này vẫn thiên nhiều về lý thuyết.
dẫn viên có kiến thức uyên thâm nhưng vì
Để đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường
không có kỹ năng thuyết trình dẫn đến bài
hướng dẫn viên du lịch Inbound, nhà trường
nói của hướng dẫn viên trở nên khô khan,
nên kết hợp với các công ty du lịch, mời những
gây nhàm chán, thậm chí còn gây ức chế cho
hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, kết
du khách bởi phải nghe quá nhiều thứ mà họ
hợp cùng với giảng viên đào tạo những kiến
không cảm thấy hấp dẫn.
thức thực tế về hướng dẫn du lịch trên những NGHIÊN CỨU Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂ N HÓA 107 NGHIÊN CỨU VĂ N HÓA
đường tour cụ thể chắc chắn sẽ tạo ra được
Nếu đọc được một câu đối này và giới thiệu
những hứng thú và hiệu quả cho sinh viên
được cho du khách thì chắc chắn bài thuyết
trong việc nâng cao chất lượng học ngoại ngữ
minh về Văn Miếu của hướng dẫn viên sẽ sâu
chuyên ngành. Ở đây, chúng tôi đề xuất một
sắc và hấp dẫn hơn. Điều đó cho thấy, đào tạo
số tuyến cơ bản cần được đào tạo về tiếng Anh
Hán Nôm cho hướng dẫn viên du lịch là hết
chuyên ngành, được trình bày trong Bảng 1.
sức cần thiết. Hơn nữa, việc hiểu và đọc được * Hán Nôm
một số từ tiếng Hán cơ bản giúp hướng dẫn
viên sử dụng tiếng Việt trong sáng hơn, chuẩn
Nếu chuyên sâu vào khách du lịch nội địa, mực hơn.
hướng dẫn viên du lịch cần phải có khả năng
Hán Nôm nhất định. Lý do là bởi trong các
Tuy nhiên, rất nhiều cơ sở đào tạo cho rằng
chương trình du lịch nội địa, ngoài các tháng
Hán Nôm rất khó và với một thời lượng tương
hè sôi động từ khoảng tháng 6 đến tháng 9
đối ít ỏi từ 3 - 5 tín chỉ thì học chỉ mang tính
cho các tour du lịch biển, những tháng còn lại,
“cưỡi ngựa xem hoa”. Thực ra điều đó chưa
các hoạt động du lịch tập trung chủ yếu vào
hoàn toàn đúng. Chúng ta không yêu cầu
các chương trình du lịch văn hoá, tham quan
hướng dẫn viên du lịch phải đọc được tất cả
các di tích lịch sử văn hoá như đình, chùa, đền,
hệ thống câu đối, nhưng những hoành phi
miếu, lăng tẩm. Hầu hết các di tích này đều
hay một số nội dung cơ bản ở bài văn bia (tên
có hệ thống hoành phi câu đối bằng chữ Hán
bia, niên đại, người soạn bia…) thì hoàn toàn
người học chỉ cần vốn tiếng Hán từ 700 - 1.000
Nôm (chủ yếu là chữ Hán). Tuy nhiên, hầu hết
chữ là hoàn toàn có thể đọc được. Vấn đề đặt
hướng dẫn viên không thể đọc được. Mà đã
không đọc được thì không thể chuyển tải giá
ra ở đây là cơ sở đào tạo thiết kế chương trình
học Hán Nôm phải là Hán Nôm du lịch, các chữ
trị văn hoá của di tích đến với du khách bởi giá
Hán Nôm trong chương trình học phải được
trị lịch sử, văn hoá của di tích kết tinh một hàm
hệ thống hoá từ hệ thống hoành phi, câu đối
lượng rất lớn trong hệ thống hoành phi câu đối
ở đình, chùa, lăng, miếu,... đang được khai thác
này. Xin đơn cử một ví dụ, hầu hết hướng dẫn
trong kinh doanh du lịch, đang là điểm đến hấp
viên du lịch khi đưa khách đến Văn Miếu, dừng
dẫn du khách. Bên cạnh đó, một phương pháp
trước cửa tam quan của Văn Miếu chỉ đọc được
giảng dạy kết hợp với những công cụ như máy
3 chữ “Văn Miếu Môn” bởi chữ này đã cố định ở
chiếu, hệ thống từ điển về Hán Nôm Online,
vị trí đó, dễ nhận ra và được các tài liệu đề cập
chắc chắn trong vòng từ 3 - 5 tín chỉ, sinh viên
khá nhiều. Còn những câu đối rất hay ở tứ trụ
có thể nắm bắt được một số chữ Hán Nôm cơ
nhằm tôn vinh đức Khổng Tử, đạo Nho và Văn
bản, từ đó làm nền tảng để sinh viên tự học
Miếu thì hầu như hướng dẫn viên không đọc
thêm dựa vào phương pháp tra cứu từ điển.
được. Chẳng hạn, một câu đối rất hay ở Tứ Trụ:
4.5. Đào tạo kiến thức chung về lịch sử văn
Đạo nhược lộ nhiên, đắc kỳ môn nhi nhập hoá Việt Nam
Thánh tức thiên dã, bất khả giai nhi thăng.
Trong quá trình tác nghiệp, hướng dẫn viên Tạm dịch:
du lịch gặp rất nhiều những câu hỏi, những
Đạo học (ý chỉ đạo Nho) như con đường, ai
mối quan tâm của khách về lịch sử - văn hoá
tìm thấy cửa (tìm thấy phương pháp học tập
Việt Nam. Để khỏi bị động, hướng dẫn viên cần
đúng đắn) thì nhập được vào đạo học này
được đào tạo kiến thức chung và được chuẩn
Thánh (chỉ đức Khổng Tử) là trời cao, không
bị những chủ đề cơ bản về lịch sử văn hoá Việt
thang nào có thể với tới được (ý là không ai có
Nam (theo hướng càng nhiều càng tốt). Dưới
thể sánh với ngài được).
đây là một số chủ đề gợi ý để hướng dẫn viên 108 Số 30 (Tháng 12 - 2019) TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
tương lai chuẩn bị: Thông tin tổng quan về Việt Tài liệu tham khảo
Nam (diện tích, dân số, kinh tế, chính trị, văn
1. Bộ Chính trị (2017), Nghị quyết số 08-NQ/
hoá, xã hội); Tiến trình lịch sử Việt Nam; Ngôn
TW ngày 16/01/2017 về Phát triển du lịch trở thành
ngữ và chữ viết ở Việt Nam; Hệ thống tôn giáo, ngành kinh tế mũi nhọn.
tín ngưỡng ở Việt Nam; Tục thờ cúng tổ tiên;
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Thông tư số
Giáo dục ở Việt Nam; Văn minh nông nghiệp
23/2014/TT-BGDĐT Ban hành Quy định về đào tạo
lúa nước; Áo dài; Cây tre trong văn hoá Việt
chất lượng cao trình độ đại học.
Nam; Tết cổ truyền của người Việt; Múa rối
3. Bộ Giáo dục và đào tạo (2020), “Số liệu
nước; Trống đồng và văn hoá Đông Sơn; Nghệ
thống kê giáo dục đại học năm học 2018 - 2019”,
https://moet.gov.vn/thong-ke/Pages/thong-ko-
thuật gốm Việt Nam; Tranh dân gian; Nghề và
giao-duc-dai-hoc.aspx?ItemID=6636
làng nghề truyền thống Việt Nam; Đặc trưng
4. Diệu Linh (2014), “Làm gì để xây dựng
của lễ hội Việt Nam; Đặc trưng văn hoá của một
đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đủ và đạt
số tộc người (Mông, Dao, Thái, Mường...),v.v. chuẩn”,
http://vov.vn/du-lich/lam-gi-de-xay- Kết luận
dung-doi-ngu-huong-dan-vien-du-lich-du-va-
Bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa hiện chuan-349878.vov
nay đang đặt ra những yêu cầu ngày càng
5. Phan Đông Nhựt (2016), “Hướng dẫn viên
cao đối với hướng dẫn viên du lịch. “Hướng
du lịch - Thực trạng và những định hướng nghề
nghiệp”, http://tcdulichtphcm.vn/home/index.
dẫn viên như đại sứ văn hóa cho một quốc gia
php/su-kien-du-lich/van-de-trao-doi/5423-
chứ không đơn thuần là người giới thiệu điểm
huong-dan-vien-du-lich-thuc-trang-va-nhung-
đến”. Vì vậy, hướng dẫn viên phải đảm bảo có dinh-huong-nghe-nghiep
đầy đủ các kiến thức, kỹ năng cần thiết, và có
6. Bùi Thanh Thuỷ (2009), Nghiệp vụ hướng
“thái độ, cách nhìn đúng đắn về nghề nghiệp
dẫn du lịch, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. của mình” [4].
7. Tổng cục Du lịch (2013), “Tiêu chuẩn
Xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên chất
VTOS - Nghiệp vụ Hướng dẫn du lịch”, http://
lượng cao là cả một quá trình lâu dài đòi hỏi
vietnamtourism.gov.vn/esrt/default.aspxportali
một hệ thống giải pháp đồng bộ và sự tham
d=1&tabid=344&itemid=88.htm
gia, phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo,
8. Tổng cục Du lịch (2019), “CSDL trực tuyến
doanh nghiệp và các cơ quan quản lý về du
hướng dẫn viên du lịch”, http://huongdanvien. vn/index.php/guide/cat/05
lịch trong đào tạo và tuyển dụng. Bên cạnh đó,
9. USAID (2012), Toward Professionalism in
mỗi hướng dẫn viên tương lai cần phải thực
Tour Guiding, Publishing: The Unieted States
sự nỗ lực, học tập, rèn luyện để ngày càng đáp
Agency for International Development, 119p.
ứng một cách nhanh nhất các tiêu chuẩn của
một hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. Hy
vọng rằng, những giải pháp mà bài viết đưa ra
Ngày nhận bài: 18 - 12 - 2019
có thể góp một phần nhỏ bé vào định hướng
quá trình đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất
Ngày phản biện, đánh giá: 20 - 12 - 2019
lượng cao ở Việt Nam, từ đó góp phần nâng
Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019
cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Đ.T.P
(ThS., Phó Trưởng khoa Du lịch, Trường ĐHVHHN) NGHIÊN CỨU Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂ N HÓA 109