Đề cương lý luận nhà nước và pháp luật

80 40 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

lOMoARcPSD| 36133485

lOMHUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

Bài 1: Nguồn gốc và kiểu nhà nước

(Chương 2 trong giáo trình)

Khái niệm nhà nước: trả lời câu hỏi nhà nước là gì? Như thế nào? Có những thuộc

tính gì? Đặc điểm gì?

Tại sao lại có nhiều câu trả lời, quan niệm khác nhau về nhà nước?

Do nhà nước là hiện tượng xã hội đa dạng và phức tạp, được nhiều ngành khoa học

nghiên cứu ở nhiều góc độ, phạm vi khác nhau. Từ thời cổ đại, các nhà tư tưởng đã

quan tâm nghiên cứu và có những luận giải khác nhau về nhà nước. Trải qua các

thời đại khác nhau, nhận thức, quan điểm về vấn đề ngày càng phong phú. Tuy

nhiên do xuất phát từ những góc độ nghiên cứu khác nhau, năng lực nhận thức

khác nhau, lại bị chi phối bởi nhiều lợi ích, quan điểm chính trị => có nhiều quan

niệm khác nhau về nhà nước.

VD: Aristote cho rằng nhà nước là sự kết hợp của các gia đình.

Ăngghen cho rằng nhà nước là lực lượng “nảy sinh từ xã hội nhưng lại đứng trên

xã hội”, “có nhiệm vụ làm dịu bớt sự xung đột và giữ cho xung đột đó trong vòng

trật tự”.

Nhà nước là một tổ chức (do con người liên kết lại) => Nhà nước chính là con

người.

Là tổ chức quyền lực đặc biệt.

+ Quyền lực nhà nước là khả năng của nhà nước nhờ đó các cá nhân, tổ chức trong

xã hội phải phục tùng ý chí của nhà nước.

Sinh ra để tổ chức, quản lý đời sống xã hội (tách rời khỏi những hoạt động sản xuất

trực tiếp của xã hội, chỉ làm công việc quản lý, điều hành)

Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt của xã hội, bao gồm một lớp người được

tách ra từ xã hội để chuyên thực thi quyền lực, nhằm tổ chức và quản lý xã hội,

phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội cũng như lợi ích của lực lượng cầm quyền

trong xã hội.

2. Các đặc trưng của nhà nước:

Đặc trưng là thuộc tính riêng rẽ mà ta có thể xác định hoặc đo lường khi quan sát

một sự vật hiện tượng, để phân biệt những tính trạng nổi bật so với các thực thể

khác.

lOMoARcPSD| 36133485

Khác với đặc điểm: tính biệt hóa không cao, vì đặc điểm của vật này cũng có thể là

đặc điểm của vật khác.

Nhà nước có quyền lực đặc biệt

Quản lí dân cư theo lãnh thổ

Có chủ quyền quốc gia

Ban hành luật

Thu thuế

3. Nguồn gốc nhà nước:

Nhà nước xuất hiện khi nào?

Ai là người thành lập ra nhà nước?

Thuyết thần học: nhà nước là do chúa trời thành lập.

Giai cấp tư sản: nhà nước là do nhân dân lập ra.

Mac Lenin: giai cấp thống trị về kinh tế thành lập.

Tại sao người ta lại thành lập ra nhà nước? Nhu cầu của giai cấp thống trị kinh thế

và của cả xã hội -> Mac Lenin: giai cấp thống trị kinh tế thành lập ra nhà nước.

(?) Tại sao nhà nước là của nhân dân?

Khi chưa giành được chính quyền -> nhà nước là của giai cấp thống trị, khi giành

được chính quyền -> nhà nước của dân do dân vì dân.

Nhà nước sinh ra từ đâu? Để làm gì? -> có nhiều câu trả lời và quan điểm khác

nhau (xuất phát từ việc có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước)

Thế nào là nhà nước xuất hiện/chưa xuất hiện? Liên kết với sự xuất hiện của con

người -> Biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động

Mốc: có 1 tổ chức, 1 bộ phận người trong xã hội sai khiến, chỉ đạo người khác,

thực thi quyền lực một cách ch nghiệp)

(Quan điểm của Mac Lenin)

Nguyên nhân xuất hiện nhà nước: nhà nước xh 1 cách khách quan, là sản phẩm của

sự phát triển tự nhiên đời sống xã hội, khi tổ chức thị tộc, bộ lạ tỏ ra bất lực, không

đáp ứng được những yêu cầu, đòi hỏi của cuộc sống.

Con đường xuất hiện nhà nước? Là một quá trình lâu dài, gắn liền với sự biến đổi

mọi mặt trong đời sống xã hội, trong quá trình đó, những yếu tố của tổ chức thị tộc,

lOMoARcPSD| 36133485

bộ lạc dần mất đi, đồng thời từng bước hình thành những yếu tố của một tổ chức

mới mà chúng ta gọi là nhà nước.

Theo quan điểm Mac Lenin: ...

4. Kiểu nhà nước

Những sv đặc điểm chung giống nhau -> xếp vào 1 kiểu loại.

Kiểu nhà nước là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm nhà nước, qua

đó phân biệt với các nhóm nhà nước khác -> phân chia nhà nước thực chất là sự

phân nhóm (phân loại) nhà nước.

Để làm gì? Nhà nước có phát triển theo quy luật không? Có giống nhau không?

Nhà nước phát triển theo từng kiểu, không nhà nước nào giống nhà nước nào,

nhưng có theo quy luật.

Các cách phân kiểu nhà nước:

+ Đông Tây (theo địa lý)

Việt Nam không có nhà nước chiếm hữu nô lệ: xã hội đầu tiên xuất hiện ở VN là

xã hội công xã nông thôn -> phong kiến -> chủ nghĩa xã hội; bỏ qua giai đoạn tư

bản.

Theo quan niệm của chủ nghĩa Mac Lenin:

Tương ứng một hình thái kinh tế xã hội có giai cấp là một kiểu nhà nước.

+ Nguyên thủy

+ Chiếm hữu nô lệ

+ Phong kiến

+ Tư sản

+ Cộng sản

Các hình thái xã hội thay thế nhau là quy luật, nhà nước ra đời sau phát triển, văn

minh hơn xã hội cũ, do sự kế thừa.

Phương thức sản xuất: có 2 yếu tố

Quan hệ sản xuất

Tư liệu sản xuất

lOMoARcPSD| 36133485

Nhà nước xuất hiện do kinh tế phát triển, kinh tế phát triển làm cho nhà nước phát

triển.

Vấn đề 1. Nguồn gốc, kiểu nhà nước

Khái niệm nhà nước

- Nhà nước là hiện tượng xã hội rất đa dạng và phức tạp, được nhiều ngành khoa

học nghiên cứu ở nhiều góc độ, phạm vi khác nhau.

- Ngay từ thời cổ đại: đã có những luận giải khác nhau về nhà nước -> qua các thời

đại khác nhau, nhận thức, quan điểm về vấn đề thêm phong phú.

- Xuất phát từ những góc độ nghiên cứu khác nhau, năng lực, nhận thức khác nhau,

bị chi phối bởi yếu tố lợi ích, quan điểm chính trị...

-> Có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước.

VD: Aristote cho rằng nhà nước là sự kết hợp của các gia đình; Angghen cho rằng

nhà nước là sản phẩm của xã hội đã phát triển đến giai đoạn nhất định, khi xã hội

đã phân chia thành các giai cấp và mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa được.

-> Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về nhà nước, mỗi cách tiếp cận xây dựng nên

khái niệm nhà nước với ý nghĩa riêng, phục vụ mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu

riêng -> nhà nước là một hiện tượng đa dạng, phức tạp, khái niệm nhà nước có nội

hàm phong phú, có tính đa dạng, đa chiều.

1.1.1. Định nghĩa nhà nước

Nhà nước là một hình thức tổ chức của con người, không đồng nhất với xã hội, chỉ

là một bộ phận của xã hội.

- Bao gồm những người không tham gia trực tiếp vào hoạt động sản xuất, nó được

tổ chức để quản lí xã hội, điều hành mọi hoạt động của xã hội.

- Sự ra đời của nhà nước trong đời sống là tất yếu.

- Nhà nước được xem như cơ quan quyền lực tối cao của xã hội nhưng lại bị chi

phối bởi những kẻ mạnh (dùng nhà nước vừa thực hiện việc điều hành các hoạt

động chung, vừa làm lợi riêng cho giai cấp của mình)

- Nhà nước không hoàn toàn đồng nhất với quốc gia, nó chỉ là một trong ba yếu tố

hình thành nên quốc gia.

- Nhà nước và pháp luật gắn bó chặt chẽ với nhau, song lại là hai hiện tượng khác

nhau -> về mặt nhận thức, không thể đồng nhất nhà nước và pháp luật.

lOMoARcPSD| 36133485

-> Định nghĩa nhà nước: Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt của xã hội, bao

gồm một lớp người được tách ra từ xã hội để chuyên thực thi quyền lực, nhằm tổ

chức và quản lí xã hội, phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội, cũng như lợi ích của

lực lượng cầm quyền.

1.1.2. Đặc trưng của nhà nước:

Nhà nước có quyền lực đặc biệt (quyền lực nhà nước)

- Để tồn tại và duy trì các hoạt động, nhà nước cũng như các tổ chức xã hội đều

cần có quyền lực.

Quyền lực trong nhà nước: là khả năng của nhà nước nhờ đó các cá nhân, tổ chức

trong xã hội phải phục tùng ý chí của nhà nước.

“Khả năng” của nhà nước phụ thuộc vào sức mạnh bạo lực, sức mạnh vật chất, uy

tín của nhà nước trong xã hội hay khả năng vận động quần chúng của nó.

- Quyền lực nhà nước tồn tại trong mối quan hệ giữa nhà nước với các cá nhân, tổ

chức trong xã hội.

+ Nhà nước là chủ thể quyền lực.

+ Các cá nhân, tổ chức là đối tượng của quyền lực ấy -> phải phục tùng ý chí của

nhà nước.

- Quyền lực nhà nước cũng tồn tại trong mối quan hệ giữa nhà nước và các thành

viên cũng như các cơ quan của nó (cấp dưới phục tùng cấp trên).

Sự khác biệt giữa nhà nước và các tổ chức xã hội: căn cứ vào các đặc trưng của

nhà nước, so sánh từng tiêu chí sẽ thấy được sự khác biệt.

Nhà nước thực hiện việc quản lí dân cư theo lãnh thổ.

- Các tổ chức xã hội rất đa dạng và phức tạp, hình thành và duy trì dựa trên những

điều kiện xã hội khác nhau.

- Nhà nước lấy việc quản lí dân cư theo lãnh thổ làm điểm xuất phát.

- Người dân không phân biệt huyết thống, dân tộc, giới tính...cứ sống trên một địa

vực nhất định thì chịu sự quản lí của nhà nước nhất định -> người dân thực hiện

quyền và nghĩa vụ trước nhà nước theo nơi mà họ cư trú.

Nhà nước thực thi chủ quyền quốc gia

- Nhà nước có quyền lực bao trùm phạm vi lãnh thổ quốc gia, đứng trên mọi các

nhân tổ chức trong xã hội.

lOMoARcPSD| 36133485

-> Nhà nước là tổ chức duy nhất có đủ tư cách và khả năng đại diện chính thức và

hợp pháp của quốc gia, thay mặt quốc gia dân tộc thực hiện và bảo vệ chủ quyền

quốc gia.

+ Chủ quyền quốc gia: mang nội dung chính trị pháp lí, thể hiện quyền quyết định

tối cao và độc lập, tự quyết mọi vấn đề đối nội và đối ngoại, không phụ thuộc vào

bất kì cá nhân, tổ chức trong nước cũng như các nhà nước khác, các tổ chức quốc

tế.

+ Trong các xã hội không có dân chủ, chủ quyền quốc gia thuộc về nhà nước.

+ Trong điều kiện xã hội dân chủ, quyền lực tối cao trong xã hội thuộc về nhân

dân.

Nhà nước ban hành pháp luật, dùng pháp luật làm công cụ quản lí xã hội.

- Pháp luật là quy tắc ứng xử của con người trong đời sống cộng đồng.

- Nhà nước là tổ chức đại diện cho xã hội, thay mặt xã hội ban hành pháp luật,

cung ứng cho xã hội một loại quy tắc xử sự mang tính bắt buộc đối vớ mọi cá

nhân, tổ chức trong xã hội.

- Nhà nước là tổ chức duy nhất có quyền ban hành xã hội, phải sử dụng pháp luật,

dựa vào pháp luật, là phương tiện đặc biệt quan trọng để tổ chức và quản lí xã hội.

- Mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội có nghĩa vụ tôn trọng và thực hiện pháp luật

một cách nghiêm chỉnh.

Nhà nước quy định và thực hiện việc thu thuế, phát hành tiền

“Thuế” là khoản tiền hay hiện vật mà người dân buộc phải nộp cho nhà nước theo

quy định của pháp luật.

Nhà nước là một bộ mấy được tách ra khỏi lao động sản xuất trực tiếp để chuyên

thực hiện chức năng quản lí xã hội, do vậy, nó phải được nuôi dưỡng từ nguồn của

cải do dân cư đóng góp.

- Thiếu thuế, nhà nước không thể tồn tại.

- Thuế còn là nguồn của cải quan trọng phục vụ cho việc phát triển mọi mặt của

đời sống.

- Chỉ nhà nước mới có quyền quy định và thực hiện việc thu thuế, vì nhà nước là tổ

chức duy nhất có tư cách đại diện chính thức cho toàn xã hội.

- Nhà nước phát hành tiền làm phương tiện trao đổi trong sản xuất, phân phối, tiêu

dùng của cải trong đời sống.

lOMoARcPSD| 36133485

1.2. Nguồn gốc nhà nước:

- Nguồn gốc nhà nước là vấn đề cơ bản của LLCVNNVpháp luật. Muốn giải thích

đúng đắn bản chất, chức năng, vai trò của nhà nước đều phải xuất phát từ bấn đề

nguồn gốc.

- Xuất phát từ quan niệm khác nhau về nhà nước, dẫn đến các cách giải thích khác

nhau về nhà nước.

VD:

Các nhà tư tưởng theo thuyết thần học: nhà nước là do thượng đế sáng tạo ra.

Thượng đế sáng tạo ra con người, sáng tạo ra thế giới, đồng thời tạo ra nhà nước để

cai quản con người.

+ Nhà vua là thiên tử, nhận quyền lực từ thượng đế, thay mặt cho thượng đế cai

quản xã hội.

Thuyết gia trưởng: nhà nước là kết quả của sự phát triển của gia đình, nhà nước có

mặt trong mọi gia đình, xã hội như một gia đình mở rộng.

Thuyết khế ước xã hội: nguồn gốc nhà nước bắt đầu từ xã hội.

+ Xã hội vốn trong trạng thái không có nhà nước, con người hoàn toàn tự do, ai

cũng có quyền tự nhiên của chính mình. Tuy nhiên khả năng và cách thức bảo vệ

mỗi người là khác nhau -> trạng thái hỗn loạn -> cộng đồng xã hội họp lại nhau,

soạn thảo một khế ước chung, trong đó thỏa thuận thành lập nhà nước, trao cho nhà

nước các quyền vốn có của mọi người -> thay mặt mọi người bảo vệ các quyền tự

do.

Thuyết bạo lực: nhà nước là sản phẩm cuộc chiến tranh giữa các thị tộc.

+ Thời đại nguyên thủy: các thị tộc thường gây chiến với nhau, nhằm mở rộng địa

bàn cư trú, tìm kiếm thức ăn, nguồn nước.

-> Kết quả của các cuộc chiến là thị tộc chiến thắng cần có công cụ để nô dịch kẻ

bại trận -> thiết lập ra hệ thống cơ quan bạo lực đặc biệt, đó là nhà nước.

Mác-Lênin: Luận thuyết về nhà nước được trinh bày toàn diện, sâu sắc và có hệ

thống trong tác phẩm “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà

nước” và tác phẩm “Nhà nước và cách mạng”.

+ Khẳng định nhà nước là một hiện tượng xã hội mang tính lịch sử, xuất hiện một

cách khách quan, là sản phẩm của đời sống xã hội khi xã họi đã phát triển đến một

giai đoạn nhất định, trong xã hội xuất hiện chế độ tư hữu và phân chia thành các

giai cấp đối kháng.

lOMoARcPSD| 36133485

+ Nhà nước xuất hiện một cách khách quan, là sản phẩm của sự phát triển tự nhiên

đời sống xã hội.

+ Sự xuất hiện của nhà nước là cả một quá trình lâu dài, gắn liền sự biến đổi của

mọi mặt trong đời sống xã hội.

1.3. Kiểu nhà nước

1.3.1. Khái niệm kiểu nhà nước:

“Kiểu”: kiểu cách, kiểu dáng, kiểu loại, kiểu lối, chỉ toàn bộ nói chung những đặc

trưng của một tiểu loại, làm phân biệt với tiểu loại khác.

-> Kiểu nhà nước là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm nhà nước,

qua đó phân biệt với kiểu nhóm nhà nước khác.

Các nhà sử học: phân chia sự phát triển của xã hội thành xã hội cổ đại, trung đại,

cận đại và hiện đại. Tương ứng ta có các kiểu nhà nước: cổ đại, trung đại, cận đại

và hiện đại.

Tiếp cận từ các nền văn minh: có thể phân chia thành các kiểu nhà nước: nn trong

nền văn minh nông nghiệp, nn trong nền văn minh công nghiệp, hậu công nghiệp

(văn minh tri thức)

Quan niệm tương đối phổ biến trong sử học, luật học, chính trị học: Phân chia nhà

nước thành kiểu nhà nước phương Đông và phương Tây (yếu tố địa lí)

Dựa trên cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước: nhà nước độc tài,

chuyên chế, nhà nước dân chủ.

Mác-Lênin: tiếp cận theo tiến trình lịch sử của sự phát triển xã hội. Mỗi giai đoạn

đặc thù là một hình thái kinh tế-xã hội. Tương ứng một kiểu hình thái kinh tế xã

hội CÓ GIAI CẤP là một kiểu nhà nước;

+ Chiếm hữu nô lệ

+ Phong kiến

+ Tư sản

+ Xã hội chủ nghĩa

1.3.2. Sự ra đời, cơ sở kinh tế - xã hội và quá trình phát triển của các kiểu nhà nước

trong lịch sử (theo quan điểm chủ nghĩa Mac Lenin)

Nhà nước chủ nô:

lOMoARcPSD| 36133485

VẤN ĐỀ 2: BẢN CHẤT NHÀ NƯỚC VÀ CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC

2.1. Bản chất nhà nước

2.1.1. Khái niệm bản chất nhà nước:

Nói tới bản chất nhà nước là nói tới tổng hợp những mặt, những mối liên hệ, những

thuộc tính tất nhiên, tương đối ổn định bên trong của nhà nước, quy định sự tồn tại,

phát triển của nhà nước.

Bản chất của một sự vật hiện tượng là gì?

Liên hệ: Thế nào là “đạo đức giả” -> Là sự che đậy, che giấu bản chất thật bằng

những hiện tượng giả -> Cái thật bên trong là bản chất.

Tìm hiểu bản chất nhà nước để làm gì? Tại sao phải nghiên cứu về bản chất nhà

nước?

Để phân biệt thật giả, để tìm cách sử dụng, điều hành, phát triển nhà nước một

cách đúng đắn và có hiệu quả.

Để đánh giá về nó -> Hiểu về nó một cách chính xác.

VD: Nhà nước phong kiến: của vua, phục vụ cho vua -> Tính giai cấp cao, tính xã

hội thấp.

(Thuyết nhà nước phúc lợi chung)

- Nhà nước là một hiện tượng xã hội, nó sinh ra từ hai nhu cầu cơ bản: nhu cầu tổ

chức quản lí xã hội và nhu cầu bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị về mặt kinh tế.

-> Tìm hiểu bản chất nhà nước cần tập trung vào 2 phương diện: phương diện xã

hội và phương diện giai cấp.

*Tính xã hội:

- Nhà nước là một tổ chức của xã hội, sinh ra từ xã hội, để duy trì, quản lí xã hội

khi xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nhất định.

- Xã hội nào cũng có hàng loạt các vấn đề mang tính chất chung của toàn xã hội. ->

Để giải quyết, cần có một tổ chức thay mặt xã hội, nhân danh xã hội để tổ chức, tập

hợp và quản lí toàn bộ xã hội.

+ Trước đây đó là các tổ chức thị tộc, bộ lạc.

+ Nhà nước xuất hiện -> Nó cần phải thay mặt cho xã hội, đứng ra tổ chức dân cư,

giải quyết các vấn đề đó vì sự ổn định và sống còn của cả xã hội.

lOMoARcPSD| 36133485

+ Mặt khác, trong xã hội có giai cấp, các giai cấp dù là thống trị hay bị trị cũng đều

là những bộ phận thống nhất tạo nên xã hội.

-> Nhà nước vừa bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị, vừa bảo vệ lợi ích của các

giai cấp, tầng lớp khác (nhưng chỉ trong giới hạn mà lợi ích of giai cấp thống trị

cho phép.

-> Tính xã hội của nhà nước là một thuộc tính mang tính khách quan. Bởi nhà

nước dù sinh ra, tồn tại trong xã hội nhưng lại có một vị trí đặc biệt trong xã hội,

tựa hồ như đứng trên xã hội, đại diện cho cả xã hội để giải quyết những công việc

mang tính xã hội.

*Tính giai cấp:

- Nhà nước là công cụ bảo vệ lợi ích cho các giai tầng trong xã hội, mà chủ yếu là

của giai cấp thống trị, thực hiện các mục đích mà giai cấp thống trị đề ra.

- Là sản phẩm của xã hội có tính giai cấp -> nhà nước có tính giai cấp.

-> Tính xã hội và tính giai cấp là hai mặt cơ bản thống nhất thể hiện bản chất của

bất kì nhà nước nào, chúng luôn gắn bó chặt chẽ, đan xen nhau. Không có tính xã

hội hoặc tính giai cấp thì không có nhà nước. Tính xã hội càng cao, tính giai cấp

càng thấp và ngược lại.

2.1.2. Bản chất nhà nước Việt Nam hiện nay:

6 đặc trưng: khác với các nhà nước khác

Thứ nhất, Nhà nước CHXHCN VN là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của

nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Tính xã hội và tính giai cấp nằm ở chỗ nào?

Của dân là gì, vì dân là gì và do dân là gì?

Của dân: tất cả quyền lực nhà nước ở nước CHXHCNVN đều thuộc về nhân dân.

Các cơ quan nhà nước ở Việt Nam đều thuộc về nhân dân.

Do dân: nói cách khác, nhân dân Việt Nam gồm giai cấp công nhân, nông dân, đội

ngũ trí thức và những người lao động khác tổ chức thành nhà nước. Nhân dân VN

trực tiếp bầu ra đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, theo nguyên tắc

phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín, là những cơ quan đại biểu của

nhân dân, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, chịu

trách nhiệm trước nhân dân, để phục vụ lợi ích của nhân dân. Nhân dân không chỉ

lập ra các cơ quan nhà nước mà còn có thể trực tiếp làm việc trong các cơ quan đó

để trực tiếp nắm giữ và thực hiện quyền lực nhà nước.

lOMoARcPSD| 36133485

Vì dân:

Trước đây bản chất nhà nước như thế nào?

Ví dụ: Thời bao cấp.

Nhà nước có thật là “của dân do dân vì dân” không?

Nếu không, làm thế nào để nhà nước thật là như vậy?

Tìm hiểu về “Nhà nước bé, xã hội to” và ngược lại “Nhà nước to, xã hội bé” ->

Nhà nước dần chỉ tổ chức và quản lí những gì nhân dân, xã hội không thể làm

được, chỉ quản lí những gì lớn nhất và quan trọng nhất; Căn cứ vào bản chất nhà

nước: tính xã hội và giai cấp - > Tính xã hội cao thì tính giai cấp thấp xuống ->

“nhà nước bé, xã hội to” + vice versa.

Thứ hai, Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trực tiếp tổ chức và quản lí

hầu hết các mặt quan trọng của đời sống xã hội.

Thứ ba, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước dân chủ, một công cụ thực hiện dân

chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Thứ tư, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh

sống trên đất nước Việt Nam.

Thứ năm, nhà nước CHXHCNVN luôn đặt dưới sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam –

Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân

lao động và dân tộc Việt Nam.

Thứ sáu, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước của thời kì quá độ lên CNXH.

2.2. Chức năng nhà nước

2.2.1. Khái niệm chức năng nhà nước

Chức năng nhà nước là gì? Phân biệt khái niệm “chức năng” với “nhiệm vụ” và

“vai trò”?

Chức năng là một thuật ngữ dùng để chỉ những phần việc chỉ thuộc về một đối

tượng nhất định và đối tượng này có khả năng thực tế để làm được phần việc đó.

Chức năng nhà nước là những mặt hoạt động cơ bản của nhà nước, phù hợp với

bản chất, mục đích, nhiệm vụ của nhà nước và được xác định bởi điều kiện kinh tế,

xã hội của đất nước trong những giai đoạn phát triển của nó.

Câu hỏi liên quan đến “chức năng”: dùng để làm gì hay sinh ra để làm gì? Lấy ví

dụ? -> Sinh ra để làm gì.

lOMoARcPSD| 36133485

VD: Cái cốc -> sinh ra là để đựng chất lỏng, nhưng trong cuộc sống cái cốc có thể

dùng với nhiều mục đích khác nhau.

Mối liên hệ giữa chức năng và bản chất: rất chặt chẽ. Nếu bản chất nhà nước là

luận cứ, thì chức năng nhà nước là luận chứng. Chức năng chứng minh cho cái

bản chất của nhà nước.

Nghiên cứu chức năng của nhà nước để làm gì?

Tìm ra quy luật, và để tìm ra đó đúng là quy luật -> để nếu nó phát triển không

đúng quy luật, thì phải hướng theo quy luật, và để người sử dụng không làm gì trái

quy luật (Để phát triển và định hướng).

Căn cứ vào đâu để biết được nhà nước sinh ra phải làm gì, hay nói cách khác, chức

năng của nhà nước phụ thuộc vào điều gì, được quyết định bởi cái gì?

-> Căn cứ, phụ thuộc vào thực tiễn, điều kiện kinh tế xã hội (Do nhà nước sinh ra

từ xã hội, gắn với xã hội) -> Còn nữa không về nhà suy nghĩ tiếp.

Chức năng nào mà bất kì nhà nước nào cũng phải thực hiện?

2.2.2. Phân loại chức năng nhà nước: có nhiều cách phân loại:

- Căn cứ vào phạm vi hoạt động:

+ Chức năng đối nội.

+ Chức năng đối ngoại.

- Căn cứ vào hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực xã hội:

+ Chức năng kinh tế.

+ Chức năng xã hội.

+ Chức năng trấn áp.

+ Chức năng tiến hành chiến tranh xâm lược.

+ Chức năng bảo vệ trật tự pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá

nhân, tổ chức trong xã hội.

+ Chức năng bảo vệ đất nước.

+ Chức năng quan hệ với các nước khác.

Ngoài ra còn có thể được phân loại theo nhiều căn cứ khác.

2.3. Sự phát triển của chức năng nhà nước qua các kiểu nhà nước:

lOMoARcPSD| 36133485

Mỗi kiểu nhà nước có bản chất riêng phù hợp với cơ sở kinh tế - xã hội của nó,

đồng thời bản chất của mỗi kiểu nhà nước lại là yếu tố quan trọng quyết định các

chức năng nhà nước.

Qua các kiểu nhà nước, chức năng nhà nước có sự phát triển, thể hiện ở sự tăng

thêm về số lượng, sự mở rộng về nội dung và sự đa dạng hơn về phương thức thực

hiện.

Sự phát triển của các chức năng nhà nước là một tất yếu khách quan phù hợp với

sự vận động phát triển của đời sống xã hội.

2.4. Chức năng nhà nước Việt Nam hiện nay

- Chức năng kinh thế.

- Chức năng chính trị.

- Chức năng xã hội.

- Chức năng bảo vệ trật tự pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ

chức trong xã hội.

- Chức năng bảo vệ đất nước.

- Chức năng quan hệ với các nước khác.

Từ “của” -> nguồn gốc của nhà nước, bản chất của nhà nước, chức năng của nhà

nước (có thể dùng hoặc không dùng)

Không được dùng “khái niệm của nhà nước” -> “Nhà nước” là một khái niệm (là

một tên gọi, chỉ các sự vật hiện tượng có nội hàm, nhưng tên gọi chưa chắc là khái

niệm)

Đánh dấu: Hình thức thực hiện chức năng, phương pháp thực hiện chức năng, phân

loại chức năng.

Nhà nước VN hiện nay phải làm những công việc gì? Cái gì quy định phải làm

những cv đó, làm những công việc đó như thế nào?

BỘ MÁY NHÀ NƯỚC

Khái niệm cơ quan nhà nước: một thiết chế quyền lực.

Bộ máy nhà nước là hệ thống cơ quan nhà nước.

lOMoARcPSD| 36133485

Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước, bao gồm số lượng người

nhất định, được tổ chức và hoạt động theo quy định của pháp luật, nhân danh nhà

nước thực hiện quyền lực nhà nước.

Thể chế: các công cụ phương tiện quản lí: pháp luật, đạo đức...

Thiết chế: các tổ chức, cơ quan...

Quyền lực thể hiện ở chỗ: nhân danh thẩm quyền ban hành các quyết định mang

tính chất pháp lí; có thể yêu cầu các cơ quan, tổ chức có liên quan thi hành những

quyết định, văn bản, mệnh lệnh do họ ban hành hay cấp trên của họ ban hành; có

thể kiểm tra, giám sát, theo dõi việc thi hành những quy định mà họ đã ban hành.

Cơ quan nhà nước có khác gì so với cơ quan đoàn thanh niên cộng sản HCM?

Cơ quan nhà nước: tổ chức, thành lập trên cơ sở pháp luật.

Cơ quan các tổ chức khác: tổ chức trên cơ sở điều lệ.

Cơ quan nhà nước: đưa ra những quyết định mang tính pháp lí; các cơ quan không

thuộc nhà nước không thể ban hành văn bản mang tính pháp lí.

So sánh dựa vào đặc điểm.

Đặc điểm:

Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước.

Cơ quan nhà nước được thành lập theo các cách thức hay trình tự khác nhau.

Tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước do pháp luật quy định.

Mỗi cơ quan nhà nước có chức năng, nhiệm vụ quyền hạn riêng do pháp luật quy

định.

Mỗi cơ quan nhà nước được trao cho những quyền năng nhất định để thực hiện

chức năng, nhiệm vụ được giao.

Có thể phân loại theo nhiều cách khác nhau:

+ Căn cứ vào thẩm quyền phạm vi lãnh thổ: trung ương và địa phương.

+ Căn cứ vào chức năng: lập pháp (xây dựng pháp luật), hành pháp (tổ chức thực

hiện pháp luật) và tư pháp (bảo vệ pháp luật).

+ Căn cứ vào thời gian hoạt động: thường xuyên và lâm thời.

+ Căn cứ vào con đường hình thành, tính chất, chức năng: cq quyền lực nhà nước,

cq quản lí nhà nước, cq xét xử, cq kiểm sát.

lOMoARcPSD| 36133485

Phân tích mối quan hệ giữa chức năng của nhà nước với bộ máy nhà nước?

Bộ máy nhà nước được thành lập và hoạt động để thực hiện các chức năng của nhà

nước.

Nhà nước có nhiều chức năng -> có nhiều cơ quan và ngược lại.

Chức năng nhà nước ngày nay ngày càng được mở rộng đặc biệt là các chức năng

xã hội.

Bộ máy nhà nước chặt chẽ -> việc thực hiện chức năng sẽ hiệu quả hơn.

Nghị quyết số 27

lOMoARcPSD| 36133485

VẤN ĐỀ 4: HÌNH THỨC NHÀ NƯỚC

Khái niệm hình thức nhà nước:

Hình thức nhà nước nói lên cách thức tổ chức, thực hiện quyền lực.

Hình thức nhà nước là cách thức tổ chức quyền lực nhà nước và phương pháp thực

hiện quyền lực nhà nước.

Hình thức nhà nước là khái niệm chung được hình thành từ ba yếu tố cụ thể: Hình

thức chính thể, hình thức cấu trúc nhà nước và chế độ chính trị.

Hướng đến sự tự do của con người và sự phát triển của xã hội.

(?) Bộ máy nhà nước hình thành vì lí do gì, để làm gì?

Thuộc 6 gạch đầu dòng trang 101.

Hình thức chính thể:

Hình thức chính thể là cách thức và trình tự thành lập cơ quan cao nhất của quyền

lực nhà nước, xác lập mối quan hệ giữa cơ quan đó với cơ quan cấp cao khác và

với nhân dân.

-> Cộng hòa dân chủ trở thành xu thế; song quân chủ vẫn chưa suy thoái hoàn

toàn, chưa bị thủ tiêu.

Quân chủ hạn chế: Vừa có yếu tố quân chủ, vừa có yếu tố cộng hòa. -> Quyền lực

nhà vua bị giảm bớt; nhưng vua vẫn giữ vai trò quyết định tối hậu.

Quân chủ tuyệt đối: chỉ có vua.

(?) Bản chất của hình thức chính thể là gì? / Nói đến hình thức chính thể là nói đến

điều gì?

Mô hình thiết chế quyền lực tối cao.

Là xem xét trong nhà nước đó: cơ cấu của thiết chế quyền lực tối cao; cách thức và

trình tự thiết lập của cơ quan đó, quan hệ giữa cơ quan đó với các cơ quan cấp cao

khác của nhà nước, sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức và hoạt động của cơ

quan đó. -> Xoay quanh chủ đề là cơ quan tối cao.

-> Quyền lực tối cao do một người nắm giữ: quân chủ

->,,,,một nhóm người nắm giữ: cộng hòa

(?) Vậy cơ quan tối cao là gì? Cơ quan ntn được gọi là cơ quan tối cao?

lOMoARcPSD| 36133485

Tối cao và tối hậu; quyết định những vấn đề tối cao, và đưa ra quyết định cuối

cùng, không cơ quan nào được phủ nhận.

Yếu tố ảnh hưởng: có rất nhiều yếu tố

- Chế độ chính trị

- Tương quan lực lượng giữa các giai cấp

- Truyền thống dân tộc

- Giai cấp phong kiến

- Tình hình thế giới, nhận thức của dân chúng

VD: Tòa án nhân dân tối cao, quyết định cao nhất và cuối cùng trong việc xử án,

nhưng chỉ trong 1 lĩnh vực.

QUỐC HỘI; ngày xưa là Vua.

Chia thành hai dạng cơ bản: chính thể quân chủ và chính thể cộng hòa.

+ Quân chủ là chính thể mà trong đó quyền lực tối cao của nhà nước tập trung toàn

bộ hoặc một phần nào đó vào tay một cá nhân (vua, quốc vương,..) theo phương

thức cha truyền con nối (thế tập).

+ Có hai dạng cơ bản: quân chủ tuyệt đối và quân chủ hạn chế.

+ Cộng hòa là chính thể mà trong đó quyền lực cao nhất của mỗi nhà nước thuộc

về cơ quan (tập thể) đại diện của nhân dân.

+ Hai dạng: CH quý tộc và QH dân chủ.

Hình thức cấu trúc nhà nước

Hình thức cấu trúc nhà nước là cách tổ chức quyền lực nhà nước theo các đơn vị

hành chính – lãnh thổ và xác lập mối quan hệ giữa các cấp chính quyền nhà nước

với nhau.

Hai dạng cơ bản: nhà nước đơn nhất và nhà nước liên bang + một dạng nhà nước

không cơ bản là nhà nước liên minh.

Nhà nước đơn nhất: là hình thức cấu trúc nhà nước truyền thống và phổ biến trên

thế giới; hình thức cấu trúc đa dạng và phức tạp, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế,

chính trị, văn hóa, xã hội...của mỗi nước.

+ Đặc điểm cơ bản: chủ quyền quốc gia do chính quyền trung ương nắm giữ; địa

phương là những đơn vị hành chính lãnh thổ không có chủ quyền; cả nước có một

lOMoARcPSD| 36133485

John Doe

hệ thống chính quyền và một hệ thống pháp l uật;

quan hệ giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương các cấp là quan

hệ giữa cấp trên và cấp dưới.

Nhà nước liên bang: hình thành bằng nhiều con đường khác nhau. Là sự liên kết

của nhiều nhà nước khác nhau tạo thành một nhà nước chung.

-> Có thể do tự nguyện hoặc bắt buộc.

Hình thức cấu trúc đa dạng và phức tạp.

+ Đặc điểm cơ bản: chủ quyền quốc gia vừa do chính quyền liên bang vừa do

chính quyền các bang nắm giữ; có sự phân chia quyền lực giữa chính quyền liên

bang và chính quyền các bang, sự phân chia này có thể diễn ra trên một số hoặc cả

ba lĩnh vực là lập pháp, hành pháp, tư pháp; các bang tự tổ chức chính quyền của

bang mình, tự ban hành pháp luật cho bang mình; cả nước tồn tại nhiều hệ thống

chính quyền, nhiều hệ thống pháp luật song song, một của liên bang, một của mỗi

bang.

Lưu ý: Đơn nhất và liên bang không tuyệt đối. Trong nhà nước đơn nhất có thể có

yếu tố liên bang, ngược lại, trong nhà nước liên bang có thể có yếu tố đơn nhất.

Ngoài ra, còn có nhà nước liên minh, là sự liên kết tạm thời của các nhà nước

nhằm thực hiện một số mục tiêu nhất định.

Chế độ chính trị:

Chế độ chính trị là tổng thể các phương pháp mà nhà nước sử dụng để thực hiện

quyền lực nhà nước.

Hai dạng cơ bản: Chế độ chính trị dân chủ và chế độ chính trị phản dân chủ.

+ Dân chủ: chế độ chính trị mà nhân dân có quyền tham gia và việc tổ chức, hoạt

động của các cơ quan nhà nước, bàn bạc, thảo luận và quyết định những vấn đề

quan trọng của đất nước.

+ Phản dân chủ: chế độ chính trị mà nhân dân không có quyền tham gia vào viẹc

tổ chức, hoạt động của các cơ quan nhà nước, không có quyền bàn bạc, thảo luận

và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

II. Hình thức nhà nước qua các kiểu nhà nước

lOMoARcPSD| 36133485

“Tự do của người khác là giới hạn tự do của chính mình” Karl M

Quân chủ nhị hợp

Quân chủ đại nghị

Cộng hòa tổng thống

Cộng hòa đại nghị

Cộng hòa hỗn hợp

Công xã Pari

Cộng hòa xô viết

Cộng hòa dân chủ nhân dân

Cộng hòa CUBA

Gạch hết ra 15 cái + thuộc tên + đặc điểm + ưu/nhược của từng loại + quy luật +

cái gì quy định.

Liên hệ Việt Nam + đánh giá mô hình cộng hòa nhân dân có ổn không?

Mĩ: Cộng hòa tổng thống, bởi quyền lực tối cao do một tập thể người nắm giữ

(nghị viện); nhân dân bầu ra nghị viện -> cộng hòa dân chủ. Trong cộng hòa dân

chủ, thuộc mô hình gì? -> Cộng hòa tổng thống. Bởi vì ở Mĩ không có thủ tướng;

cộng hòa tổng thống là cử tri bầu ra tổng thống; vị thế của tổng thống: vừa đứng

đầu nhà nước, vừa đứng đầu chính phủ; tổng thống không được giải tán nghị viện

trước thời hạn;

Xác định chính thể: quyền lực nhà nước trao tay ai, cá nhân hay tập thể? Tiêu chí

phụ: Trình tự thủ tục trao quyền: chuyển ngôi hay bầu cử; giữ suốt đời hay nhiệm

kì; mối quan hệ của cơ quan quyền lực cao nhất với nhân dân; mối quan hệ giữa

các cơ quan cấp cao của nhà nước với nhau;

VD: Việt Nam, quyền lực nhà nước trao tay một tập thể (quốc hội), trình tự thủ tục

trao quyền là bầu cử (quốc hội do nhân dân bầu ra) -> cộng hòa dân chủ;

Phân biệt với công xã pari, xô viết, dân chủ nhân dân, cộng hòa cuba

-> SS giữa xô viết và dân chủ nhân dân.

-> Việt Nam là dân chủ nhân dân khác gì so với xô viết: Cách mạng được tiến hành

2 giai đoạn: cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, cách mạng xã hội chủ nghĩa ->

Việc giành và giữ chính quyền dân chủ và đỡ khốc liệt hơn so với mô hình xô viết;

Xô viết tiêu diệt hết tất cả các đảng, các nước dân chủ nhân dân bao giờ cũng tồn

lOMoARcPSD| 36133485

tại chế độ nhiều đảng (như sau cmt8 có 3 đảng, trung quốc hiện có 8 đảng); trong

nước xô viết, trước cm hay sau cm không tồn tại tổ chức đoàn kết dân tộc (mặt

trận); nước ta trước có mặt trận Việt Minh, sau chuyển dần qua mặt trận tổ quốc

Việt Nam;...

Nói đến bất kì nhà nước nào, cũng phải nhắc đến: Chính thể, cấu trúc và chế độ

chính trị.

2.2. Hình thức cấu trúc nhà nước:

(?) Bản chất cốt lõi của hình thức cấu trúc nhà nước là gì?

Mối quan hệ giữa trung ương với địa phương (về chủ quyền quốc gia). Nhà nước

liên bang và nhà nước tư nhân.

(?) Bộ máy từ TW đến địa phương hình thành do đâu?

Do nhu cầu quản lí dân cư theo lãnh thổ.

(?) Kể tên, đặc điểm, ưu nhược điểm, quy luật, liên hệ VN.

Tự trị: Hành chính và chính trị.

Liên hệ VN: Ưu nhược, có cần sửa đổi gì

Chế độ chính trị:

Bản chất? Mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân.

(?) Kể tên, đặc điểm, ưu nhược điểm, quy luật, liên hệ VN.

Yếu tố tác động:

III. Hình thức nhà nước Việt Nam: cộng hòa dân chủ nhân dân.

Đánh giá? Ưu nhược

“Luật tổ chức chính quyền địa phương” – phân quyền – phân cấp - ủy quyền

lOMoARcPSD| 36133485

I. Khái niệm hệ thống chính trị:

Nhà nước – Đảng (đơn/đa -> ưu/nhược?) – Hội

-> Mối quan hệ của chúng như thế nào? VD Vai trò của nhà nước với hội ntn,

ngược lại?

-> Việt Nam: đơn đảng -> ưu nhược?

- Hệ thống chính trị: là tổng thể các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị-xã hội trực

tiếp nắm giữ hoặc tham gia thực thi quyền lực chính trị dưới sự lãnh đạo của một

đảng cầm quyền hay liên minh các đảng cầm quyền.

CHƯƠNG VII: NHÀ NƯỚC TRONG

HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

lOMoARcPSD| 36133485

- Đặc điểm cơ bản:

Một là, ra đời, tồn tại, phát triển cùng với sự ra đời, tồn tại, phát triẻn của nhà nước

tư sản.

Hai là, các tổ chức thành viên hệ thống chính trị đều là những tổ chức hợp pháp,

được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật.

Ba là, có sự phân định rõ ràng về nhiệm vụ cơ bản giữa các tổ chức thành viên vì

mục tiêu chung là thực thi quyền lực của giai cấp và các lực lượng thống trị trong

xã hội.

Chế độ chính trị: sự tham gia của nhân dân vào quá trình tổ chức và thực hiện nhà

nước.

Mỗi tổ chức có 1 mục tiêu -> coi nhà nước là mục tiêu -> biến nhà nước thành

trung tâm.

Hệ thống chính trị thiết lập ra để làm gì?

Cơ cấu của hệ thống chính trị?

II. Vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị:

Lý thuyết nhà nước pháp quyền ra đời trong bối cảnh: để bảo vệ quyền con người

và tự do cá nhân. Mục tiêu: bảo vệ quyền con người và tự do các nhân -> phải giới

hạn và kiểm soát quyền lực nhà nước -> dùng đến pháp luật, bằng pháp luật.

Pháp luật lên ngôi -> Pháp quyền; không chỉ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội mà

còn điều chỉnh chính nhà nước.

MQH cá nhân và pháp luật: pháp luật bảo vệ quyền con người, tự do cá nhân.

Nhà nước pháp quyền: đặc trưng là? (đánh dấu trong sách tr 171)

6 đặc trưng:

Đặc trưng của nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay? Đọc nghị quyết số 27,

ngày 9/11/2022 của TW Đảng CSVN -> thuộc phần 1 của 4 lớn “tuyên truyền phổ

biến về cách hiểu của nhà nước pháp quyền”

“Thống nhất nhận thức về các đặc trưng của nhà nước pháp quyền xhcn VN do

đcs ”

Xây dựng nhà nước pháp quyền: từ 2 đến hết.

lOMoARcPSD| 36133485

Thế nào là nhà nước pháp quyền: nằm trong 1 chế độ xã hội gọi là “xã hội pháp

quyền”; “chế độ pháp quyền”; “nền pháp quyền” để phân biệt với xã hội thần

quyền, chế độ thần quyền.

Nhà nước pháp quyền là sự phân loại nhà nước; những nhà nước thỏa mãn những

tiêu chí nào đó -> nhà nước pháp quyền.

CHƯƠNG IX: NHÀ NƯỚC VÀ CÁ NHÂN

I. Khái niệm và nội dung quan hệ giữa nhà nước và cá nhân.

1.1. Khái niệm quan hệ giữa nhà nước và cá nhân.

Cá nhân là khái niệm chỉ con người cụ thể sống trong một xã hội nhất định với tư

cách một cá thể, một thành viên của xã hội và được phân biệt với những thành viên

khác của xã hội thông qua tính phổ biến...

CHƯƠNG X: NGUỒN GỐC VÀ KIỂU PHÁP LUẬT

Vấn đề 7. Nguồn gốc, kiểu pháp luật

7.1. Khái niệm pháp luật:

7.1.1. Định nghĩa pháp luật:

Hệ thống quy tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận (nhà nước

ban hành) và đảm bảo thực hiện để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội theo mục

đích.

“Quy tắc xử sự” – Thế nào là quy tắc xử sự?

Quy tắc: hướng dẫn làm cái gì đó -> Quy tắc xử sự: hướng dẫn xử sự, ứng xử với

nhau. Nên làm gì, không nên làm gì.

VD: Nội quy phòng học: “Đi học đúng giờ”; “Đeo thẻ sinh viên”...

-> Những quy tắc do nhà nước ban hành mới là pháp luật.

là các chuẩn mực ứng xử trong quan hệ xã hội do cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân

đặt ra, phù hợp với đặc thù công việc trong từng lĩnh vực hoạt động và được công

khai để chấp hành.

7.1.2. Đặc trưng của pháp luật:

Tính quyền lực nhà nước.

Tại sao pháp luật do nhà nước ban hành? Vì nhà nước là tổ chức đại diện chính

thức cho toàn bộ xã hội, thay mặt cả xã hội để quản lí đời sống xh -> quyền lực ấy

được thể hiện thông qua pháp luật. pháp luật trực tiếp do các cơ quan thẩm quyền

lOMoARcPSD| 36133485

ban hành. pháp luật là mong muốn, nguyện vọng, ý chí của nhà nước mà buộc mọi

người phải tuân theo.

Vì pháp luật được hình thành bằng con đường nhà nước, là do nhà nước đặt ra,

hoặc do nhà nước thừa nhận -> pháp luật luôn thể hiện ý chí của nhà nước. pháp

luật được nhà nước đảm bảo bằng nhiều biện pháp mang tính chất nhà nước: tuyên

truyền, phổ biến, giáo dục,...cho đến áp dụng các biện pháp cưỡng chế (nghiêm

khắc).

Tính quy phạm phổ biến.

Quy phạm: Quy tắc xử sự chung -> pháp luật tồn tại dưới dạng các quy tắc xử sự

chung.

-> Ban hành ra cho nhiều đối tượng.

Tính phổ biến: Áp dụng rộng rãi cho nhiều nơi khác nhau, trên phạm vi cả nước,

cả quốc gia.

Vì pháp luật là khuôn mẫu, chuẩn mực để định hướng cho nhận thức và cách xử sự

cho mọi người trong xã hội. Căn cứ vào pháp luật, các tổ chức, cá nhân biết mình

phải làm gì, không được làm gì, phải làm như thế nào.

Tính hệ thống.

Vì pháp luật là một hệ thống các quy phạm để điều chỉnh loại quan hệ xã hội

phát sinh trong các lĩnh vực khác nhau trong đời sống; song các quy phạm đó

không tồn tại một cách biệt lập mà giữa chúng có mối quan hệ nội tại và thống

nhất với nhau để tạo nên một chỉnh thể là hệ thống pháp luật. Các quy định

pháp luật có liên quan chặt chẽ, thống nhất, ràng buộc.

Tính xác định về hình thức.

Hình thức: Cái để ta nhìn thấy được, để ta phân biệt giữa hiện tượng này với hiện

tượng khác. Hình thức của pháp luật để ta phân biệt với những cái không phải là

pháp luật.

pháp luật thường thể hiện trong những hình thức nhất định, có thể là tập quán

pháp, tiền lệ pháp hoặc văn bản quy phạm pháp luật. -> Không nằm trong

những cái đó thì không phải là pháp luật.

Đặc trưng của pháp luật có được là nhờ đâu? – nhờ sự nghiên cứu/ tri thức là sản

phẩm của sự nghiên cứu; nhờ phương pháp nào? – phương pháp so sánh, cụ thể

là so sánh pháp luật với những quy tắc khác (đạo đức, phong tục, lệ làng, hương

ước, tập tục,...)

lOMoARcPSD| 36133485

- Để nhận biết.

Nhận biết xem có phải pháp luật không

- Để phân biệt.

Phân biệt pháp luật với các quy tắc khác.

Tính chất:

- Tính bắt buộc: bb phải biết, phải hiểu đúng, bb thực hiện.

- Tính cưỡng chế

- Tính chủ quan: tất cả những thứ là sản phẩm của con người, do con người hiện ra

đều có tính chủ quan. (trừ con người)

-> Tính chủ quan của pháp luật thể hiện ở chỗ nào?

Chủ quan một cách tuyệt đối: chỉ theo ý chí của mình -> gọi là “duy ý chí”.

Làm thế nào để giảm thiểu hiện tượng duy ý chí, pháp luật phải khách quan?

-> Khảo sát thực tiễn một cách đầy đủ, không ở trong phòng để xây dựng pháp

luật, phải đi khảo sát thực tế; phải có sự tham gia rộng rãi của các thành phần, tầng

lớp, cá nhân khác nhau trong xã hội -> pháp luật sát thực tiễn cuộc sống hơn.

- Tính khách quan:

7.2. Nguồn gốc pháp luật: Những nguyên nhân và điều kiện làm xuất hiện nhà

nước -> xuất hiện pháp luật.

Tương tự với nguồn gốc của nhà nước.

Theo mác lenin: 2 yếu tố: kinh tế xã hội

HÌnh thành từ 3 con đường: Giáo trình trang 214

Một là nhà nước thừa nhận các quy tắc đã có sẵn trong xã hội (đạo đức, tập

quán,...) thành pháp luật. -> Tập quán pháp.

Hai là nhà nước thừa nhận cách giải quyết một vụ việc cụ thể làm khuôn mẫu để

giải quyết những sự việc tương tự.

Ba là nhà nước đặt ra các quy tắc xử sự mới chưa có trong xã hội, đặc biệt liên

quan đến vấn đề giai cấp, những quan hệ xã hội mới xuất hiện -> đặt ra những quy

tắc mới.

“Ban hành quy tắc mới dưới dạng truyền miệng”

lOMoARcPSD| 36133485

“Nhà nước chỉ có vai trò là bà đỡ của pháp luật” Mac-Lenin

7.3. Kiểu pháp luật:

7.3.1. Khái niệm kiểu pháp luật:

Là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm pháp luật, qua đó phân

biệt với nhóm pháp luật khác. Chia theo hình thái kinh tế xã hội. Các kiểu pháp

luật thay thế nhau là quy luật, có thể bỏ qua giai đoạn phát triển.

4 kiểu: chủ nô, phong kiến, tư sản, xã hội chủ nghĩa.

Ngoài ra còn có các cách chia kiểu pháp luật:

- Chia theo địa lý: Đông-Tây.

- Cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực: Dân chủ-Không dân chủ.

- Theo tiến trình lịch sử: Cổ đại-Trung đại-Cận đại-Hiện đại.

- Thành văn – bất thành văn.

...

- Mác Lênin:

7.3.2. Sự ra đời, cơ sở kinh tế - xã hội và quá trình phát triển của các kiểu pháp

luật trong lịch sử.

Nhà nước pháp quyền: đề cao vị thế của pháp luật và ưu thế của pháp luật. Coi

pháp luật là trị quyền, pháp luật phải vì con người. Tuy nhiên đề cao quá -> không

tốt -> dẫn đến tình trạng lạm dụng pháp luật.

CHƯƠNG XI: PHÁP LUẬT TRONG HỆ THỐNG CÔNG CỤ ĐIỀU CHỈNH

QUAN HỆ XÃ HỘI

I. Điều chỉnh quan hệ xã hội:

5 ý:

Điều chỉnh là gì? – làm cho thay đổi theo mục đích, định hướng nhất định.

Khác gì so với tác động: điều chỉnh có mục đích, định hướng. Thông thường điều

chỉnh với mục đích tốt; tác động có thể xấu.

QHXH là gì? Quan hệ giữa người với người; Bản chất? Là sự tác động qua lại

lẫn nhau giữa các bên chủ thể quan hệ xã hội đó, gọi là QHXH khi và chỉ khi giữa

lOMoARcPSD| 36133485

họ có sự tương tác; không có sự tương tác thì không có mối quan hệ xã hội tồn tại

(có thể là trực tiếp mặt đối mặt hoặc không)

Tương tác, tác động qua lại bằng hành vi.

Từ đó dẫn đến điều chỉnh QHXH là gì?

-> Điều chỉnh quan hệ xã hội thực chất là làm thay đổi hành vi của các chủ thể

tham gia quan hệ xã hội đó.

Khuynh hướng điều chỉnh? (Mục tiêu)

3 loại hành vi: mỗi loại hành vi có khuynh hướng điều chỉnh riêng.

- Hành vi có ích: bảo vệ, khuyến khích, tạo điều kiện để tồn tại, phát triển.

- Hành vi có hại: ngăn chặn, đi tới loại bỏ.

- Hành vi vô ích/vô hại: giữ nguyên, không cần tác động.

NHƯNG: có ích, có hại, vô ích vô hại chỉ mang tính tương đối, sẽ thay đổi theo

không gian, thời gian, góc nhìn -> khuynh hướng điều chỉnh phải thay đổi.

BT: Lấy ví dụ minh chứng cho từng loại; lấy ví dụ cho sự thay đổi.

Điều chỉnh bằng cách nào? Dùng các công cụ, phương tiện để hướng dẫn cách

ứng xử cho các chủ thể.

Hướng dẫn cách ứng xử có nghĩa là chỉ ra cho họ biết họ nên làm gì, cần làm gì,

phải làm gì, đừng làm gì; phải kèm theo biện pháp tác động.

Tác động vào nhận thức của con người.

Hành vi có ích -> khuyến khích khen thưởng động viên.

Hành vi có hại -> phạt.

1.1. Khái niệm: điều chỉnh quan hệ xã hội là sử dụng các công cụ tác động lên

các quan hệ xã hội, làm cho chúng thay đổi và phát triển theo những mục đích,

định hướng nhất định, nhằm quy trì và bảo vệ trật tự xã hội.

Mục đích: nhằm khuyến khích, tạo điều kiện cho những quan hệ xã hội có lợi cho

đời sống cộng đồng được tồn tại và phát triển; ngăn chặn và đi tới loại bỏ những

mối quan hệ mà cộng đồng không mong muốn.

Bản chất của mối quan hệ xã hội: sự tác động qua lại của các bên chủ thể quan

hệ xã hội đó. Trong các mối quan hệ xã hội, các bên chủ thể tác động lẫn nhau

thông qua hành vi của mình.

lOMoARcPSD| 36133485

-> Điều chỉnh quan hệ xã hội thực chất là điều chỉnh hành vi của các chủ thể tham

gia quan hệ xã hội đó.

Cách thức: sử dụng các công cụ điều chỉnh; Công cụ điều chỉnh các mối quan hệ

xã hội là các loại quy phạm xã hội.

CHỐT: Điều chỉnh quan hệ xã hội là điều chỉnh hành vi của các bên theo những

mục tiêu nhất định, bằng các công cụ, phương tiện cùng những biện pháp bảo đảm

kèm theo.

1.2. Hệ thống công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội.

Các quan hệ xã hội rất đa dạng, phong phú và phức tạp -> để điều chỉnh chúng có

hiệu quả, cần có nhiều công cụ khác nhau: pháp luật, đạo đức, phong tục tập quán,

tín điều tôn giáo, lệ làng, hương ước, luật tục, quy định của các tổ chức xã hội....

Các công cụ: vừa có sự độc lập, vừa có sự ràng buộc, phụ thuộc lẫn nhau, hợp

thành hệ thống công cụ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.

7 công cụ cơ bản, ngoài ra có các công cụ khác (nhưng phạm vi ảnh hưởng hẹp..)

Đối với từng công cụ, làm rõ 5 ý sau:

1. Khái niệm

2. Con đường hình thành

3. Hình thức thể hiện

4. Phạm vi điều chỉnh

5. Biện pháp bảo đảm

Pháp Luật:

Đạo đức:

1. Khái niệm: phương tiện, công cụ điều chỉnh hành vi con người dựa trên quan

điểm về điều thiện.

Hướng hành vi theo điều thiện, điều lành, điều tốt.

Xem xét các hành vi dưới góc độ thiện hay ác, tốt hay xấu, trân hay giả -> đang

nhìn ở góc độ đạo đức. Thiện khuyến khích, ác loại trừ.

2. Con đường hình thành: hai con đường: tự phát trong dân gian, không biết chủ

thể sáng tạo ra; con đường thứ hai là có chủ thể xác định (VD: Bác Hồ tạo ra nhiều

quan điểm đạo đức – 6 điều Bác Hồ dạy công an, “phụng công thủ pháp; chí công

vô tư”, “ngũ luân ngũ thường” của Nho giáo – Khổng Tử)

lOMoARcPSD| 36133485

3. Hình thức thể hiện: Dưới dạng không thành văn (Tục ngữ ca dao hò vè...-> về

tìm); thể hiện trong các kinh sách chính trị, tôn giáo, văn học nghệ thuật,...)

4. Phạm vi điều chỉnh: Mọi quan hệ giữa người với người, vì đạo đức là mục tiêu

của con người hướng đến, hướng con người đến bến bờ chân thiện mỹ.

5. Biện pháp bảo đảm: bằng lương tâm mỗi cá nhân; dư luận xã hội.

Phong tục tập quán:

1. Khái niệm: “Phong tục” là thói quen phổ biến, ăn sâu vào trong đời sống xã hội,

được mọi người công nhận và làm theo.

“tập quán” cũng là thói quen, là những cách ứng xử quen thuộc, khó thay đổi,

thành nếp trong đời sống xã hội.

-> Chỉ những thói quen xử sự.

2. Con đường hình thành:

3. Hình thức thể hiện:

4. Phạm vi điều chỉnh: cả dân tộc, địa phương, cộng đồng xã hội.

5. Biện pháp bảo đảm:

Hương ước:

1. Khái niệm: “hương” – làng quê; “ước” – giao kèo, thỏa thuận, quy ước.

-> Hương ước là tổng thể những quy tắc xử sự điều chỉnh các quan hệ xã hội trong

phạm vi thôn, làng.

2. Con đường hình thành: có nguồn gốc từ pttq, được hình thành trên cơ sở pttq

của mỗi làng.

3. Hình thức thể hiện: thành văn

4. Phạm vi điều chỉnh:

5. Biện pháp bảo đảm: có các biện pháp xử phạt, tuy nhiên chỉ xử phạt một số vi

phạm nhỏ thuộc nếp sống cộng đồng.

Luật tục:

1. Khái niệm: là tất cả những quy tắc xử sự mang tính chất dân gian.

2. Con đường hình thành:

3. Hình thức thể hiện:

lOMoARcPSD| 36133485

4. Phạm vi điều chỉnh:

5. Biện pháp bảo đảm:

Tín điều tôn giáo:

1. Khái niệm: là giáo lí, giáo luật của các tôn giáo, tín ngưỡng của các cộng đồng

dân cư.

2. Con đường hình thành:

3. Hình thức thể hiện: trong hệ thống kinh sách mỗi tôn giáo.

4. Phạm vi điều chỉnh

5. Biện pháp bảo đảm

Kỷ luật:

1. Khái niệm: là tổng thể những quy định có tính chất bắt buộc đối với hoạt động

của các thành viên trong một tổ chức, để đảm bảo tính chặt chẽ của tổ chức đó.

2. Con đường hình thành

3. Hình thức thể hiện: thể hiện trong hiến chương, điều lệ, nội quy của tổ chức.

4. Phạm vi điều chỉnh: các thành viên.

5. Biện pháp bảo đảm: khen thưởng, kỉ luật.

CHỐT: Có nhiều công cụ, phương tiện điều chỉnh.

II. Vị trí, vai trò của pháp luật trong hệ thống công cụ điều chỉnh quan hệ xã

hội.

Có ba ý:

- Không gian thời gian hoàn cảnh khác nhau -> pháp luật có vị trí vai trò khác nhau

-> Chứng minh?

VD: Những nước theo đạo hồi, theo thiên chúa, nước tiểu nông từ quá khứ.

- Ngày nay, nhìn chung, pháp luật trở thành công cụ hàng đầu, quan trọng nhất, có

hiệu quả nhất, không thể được thay thế bởi những công cụ khác.

VD: có những quy tắc, tín điều hồi giáo có sức mạnh hơn pháp luật ở một số nước.

- Tại sao pháp luật có vị trí quan trọng như vậy? – 4 lí do

Một là, pháp luật có phạm vi tác động lớn nhất.

lOMoARcPSD| 36133485

- pháp luật do nhà nước ban hành -> truyền bá, phổ biến bằng con đường chính

thức thông qua hệ thống cơ quan nhà nước có thẩm quyền -> pháp luật có khả năng

tác động đến mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội, đến mọi vùng miền lãnh thổ của

dất nước.

-> pháp luật có thể điều chỉnh các quan hệ xã hội trên bình diện rộng lớn trên các

lĩnh vực của đời sống.

Hai là, pháp luật được nhà nước tổ chức thực hiện và bảo vệ bằng nhiều biện pháp

khác nhau, trong đó có biện pháp cưỡng chế nhà nước -> có tính bắt buộc đối với

mọi người.

Ba là, pháp luật có hình thức xác định chặt chẽ nhất.

Bốn là, pháp luật dễ thích ứng với điều kiện thực tế của đời sống xã hội.

- Pháp luật không phải là công cụ vạn năng, có những hạn chế nhất định: 4 cái

không/4 hạn chế: có những quan hệ xã hội pháp luật không điều chỉnh được; có

những QHXH pháp luật không được điều chỉnh; có những QHXH không cần thiết

phải điều chỉnh, VD: những chuyện riêng tư; Biện pháp cưỡng chế nhà nước không

phải lúc nào cũng có hiệu quả như mong muốn -> chứng minh?

KẾT LUẬN: Trong điều chỉnh quan hệ xã hội, phải kết hợp nhiều công cụ, kết

hợp pháp luật với các công cụ điều chỉnh khác.

Tuy nhiên, khi sử dụng nhiều công cụ để điều chỉnh quan hệ xã hội, có thể xảy ra

những tình huống nào và nêu đường lối xử lí các tình huống đó?

Mỗi công cụ có vị trí, vai trò khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị,

văn hóa, xã hội, địa lí, lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng,...

Cùng với sự phát triển của đời sống, vai trò của pháp luật trong hệ thống công cụ

điều chỉnh quan hệ xã hội ngày càng được coi trọng, ngày càng trở nên thắng thế.

Trong điều kiện ngày nay, pháp luật trở thành công cụ hàng đầu, quan trọng và có

hiệu quả nhất, công cụ không thể thay thế để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội,

quản lí xã hội.

Không chỉ đơn thuần là công cụ quản lí nhà nước, mà còn được xác định là công

cụ để mỗi người tự bảo vệ lợi ích của mình; được quan niệm là một loại quy tắc

sinh hoạt công cộng, một công cụ để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.

Những ưu thế vượt trội của pháp luật:

Một là, pháp luật có phạm vi tác động lớn nhất.

lOMoARcPSD| 36133485

- Pháp luật do nhà nước ban hành -> truyền bá, phổ biến bằng con đường chính

thức thông qua hệ thống cơ quan nhà nước có thẩm quyền -> pháp luật có khả năng

tác động đến mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội, đến mọi vùng miền lãnh thổ của

dất nước.

-> Pháp luật có thể điều chỉnh các quan hệ xã hội trên bình diện rộng lớn trên các

lĩnh vực của đời sống.

Hai là, pháp luật được nhà nước tổ chức thực hiện và bảo vệ bằng nhiều biện pháp

khác nhau, trong đó có biện pháp cưỡng chế nhà nước -> có tính bắt buộc đối với

mọi người.

Ba là, pháp luật có hình thức xác định chặt chẽ nhất.

Bốn là, pháp luật dễ thích ứng với điều kiện thực tế của đời sống xã hội.

Bên cạnh đó, pháp luật còn có những hạn chế: không thể điều chỉnh được tất cả các

quan hệ xã hội; biện pháp cưỡng chế nhà nước không phải khi nào cũng đem lại

hiệu quả như mong muốn.

III. Quan hệ giữa pháp luật với các công cụ khác trong hệ thống công cụ điều

chỉnh xã hội:

Tập trung giải quyết – pháp luật với đạo đức và pháp luật với tập quán.

pháp luật hay mọi công cụ: phát triển, phát sinh trên nền tảng đạo đức.

3.1. pháp luật và đạo đức: Tác động của pháp luật đến đạo đức và đạo đức đến

pháp luật.

- Hệ thống pháp luật ra đời và tồn tại, phát triển theo một nền tảng đạo đức nhất

định.

- Đạo đức là môi trường cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của pháp luật, là

chất liệu làm nên các quy định trong hệ thống pháp luật.

- Quan niệm, chuẩn mực đạo đức đóng vai trò là tiền đề tư tưởng chỉ đạo việc xây

dựng pháp luật.

- Ngược lại, pháp luật có sự tác động trở lại một cách mạnh mẽ tới đạo đức.

- pháp luật góp phần củng cố, giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức xã hội, hỗ trợ,

bổ sung cho đạo đức, đảm bảo cho chúng được thực hiện nghiêm chỉnh trên thực

tế.

lOMoARcPSD| 36133485

Nêu quan điểm về việc giải quyết mâu thuẫn giữa mối quan hệ giữa đạo đức

và pháp luật?

Về cơ bản, chúng thống nhất, hỗ trợ lẫn nhau trong việc điều chỉnh. Tuy nhiên đôi

khi chúng cản trở lẫn nhau. Trong trường hợp có mâu thuẫn, hai phương án giải

quyết:

- Thực hiện theo pháp luật.

- Ngoài ra còn phải có đề xuất, kiến nghị chỉnh sửa: cái gì phù hợp với đạo lí con

người hơn, tiến bộ hơn thì làm, cái gì không phù hợp thì chỉnh sửa.

CHƯƠNG XII: BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT

I. BẢN CHẤT PHÁP LUẬT:

1.1. Khái niệm bản chất pháp luật và các thuộc tính thể hiện bản chất pháp

luật: (tương xứng với bản chất nhà nước)

Xác định bản chất PHÁP LUẬT: Xác định giai cấp cầm quyền.

Là vấn đề khá phức tạp, tồn tại nhiều quan điểm khác nhau.

- Có quan niệm cho rằng bản chất của pháp luật là công lí, là lẽ phải phù hợp với

đạo lí và lợi ích chung của xã hội.

- Thời kì chiếm hữu nô lệ, phong kiến: bản chất nhà nước thể hiện ý chí của

thượng đế.

- Quan điểm khác cho rằng, pháp luật thực chất là ý chí của vua chúa.

- Các nước xã hội chủ nghĩa trước đây: pháp luật thể hiện ý chí của giai cấp thống

trị.

- Ở các nước tư bản: pháp luật thể hiện ý chí chung của toàn xã hội.

Khái niệm: sự vật, hiện tượng tồn tại trong xã hội.

-> Bản chất pháp luật: bắt nguồn từ bản chất của một sự vật, hiện tượng.

- Theo quan điểm chủ nghĩa M.LN: pháp luật luôn gắn bó chặt chẽ với nhà nước,

phản ánh bản chất nhà nước -> pháp luật mang tính xã hội và giai cấp.

Bản chất PHÁP LUẬT: là tổng thể những thuộc tính, những mặt, những mối

liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong của pháp luật, quy định sự vận

động và phát triển của pháp luật.

Q: Tại sao bản chất PHÁP LUẬT lại vừa có tính xã hội, tính giai cấp?

lOMoARcPSD| 36133485

-> Nhu cầu của sự thống trị giai cấp: công cụ bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp

thống trị.

-> Nhu cầu cần có một công cụ điều chỉnh mối quan hệ xã hội.

Các thuộc tính cơ bản thể hiện bản chất pháp luật:

- Từ sự ra đời của pháp luật: 2 nhu cầu kết hợp -> sự ra đời của PHÁP LUẬT ->

mang hai thuộc tính cơ bản: thuộc tính giai cấp và thuộc tính xã hội.

+ Biểu hiện của tính xã hội: định hướng cách xử sự trong xã hội, là công cụ bảo vệ

quyền của con người trong xã hội,...

VD: Quy định về luật giao thông: người tham gia giao thông phải chấp hành hệ

thống biển báo giao thông đường bộ. -> thể hiện tính xã hội, không riêng cho một

ai mà định hướng cách xử sự cho tất cả mọi người -> đem lại sự an toàn.

+ Biểu hiện của tính giai cấp: là công cụ để bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp

cầm quyền, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị.

+ Ý chí: nguyện vọng, mong muốn (mang tính chủ quan) đạt được một cái gì đó,

bao gồm cả việc khắc phục các trở ngại bên ngoài và bên trong.

VD: Bảo vệ vai trò lãnh đạo của ĐCS (Điều 4 Hiến Pháp “ĐCS là lực lượng lãnh

đạo nhà nước...”)

-> Hai thuộc tính có mối quan hệ chặt chẽ trong một tổng thể không đổi, thể

hiện sự thống nhất, giai cấp thấp xã hội cao hoặc ngược lại.

Tính chủ quan và tính khách quan: có điểm gặp gỡ không đồng nhất.

+ CQ: Sự chi phối của chủ thể tạo ra sự vật hiện tượng. -> Thể hiện sự chủ quan

của nhà nước. -> Câu từ ngôn chữ...

+ KQ: Những thuộc tính quy định sự vật hiện tượng, có sẵn trong sự vật hiện

tượng từ trước; cái bên ngoài chi phối. -> Đảm bảo công năng điều chỉnh mối quan

hệ xã hội.

Bản chất PHÁP LUẬT qua các kiểu PHÁP LUẬT:

Chủ nô, phong kiến, tư bản, xã hội chủ nghĩa: kiểu PHÁP LUẬT sau ít nhiều có sự

tiến bộ hơn cái trước, có thay đổi theo xu hướng tiến bộ hơn.

Thay đổi ở những nội dung (có mối liên hệ với nhau): số lượng các thuộc tính, biểu

hiện thuộc tính, mối quan hệ.

+ Luôn có hai thuộc tính.

lOMoARcPSD| 36133485

+ Biểu hiện của các thuộc tính có sự thay đổi: ví dụ cùng là tính giai cấp: giai cấp

chủ nô bảo vệ cho chủ nô; phong kiến bảo vệ cho địa chủ; cùng là tính xã hội: tính

xã hội ở giai cấp chủ nô vô cùng nhỏ.

+ Tương quan giữa các thuộc tính có sự thay đổi: chủ nô, phong kiến về cơ bản,

tính giai cấp cao, tính xã hội thấp. Với PHÁP LUẬT XHCN: tính xã hội thể hiện

sâu sắc.

Nội dung PHÁP LUẬT: Nội dung của các quy định, tại sao là có quy định này mà

không có quy định kia.

1.2. Bản chất và đặc điểm của pháp luật Việt Nam hiện nay:

Nhà nước và PHÁP LUẬT có mối liên hệ thống nhất: “Nhà nước nào thì pháp luật

ấy”, có cùng nguyên nhân phát sinh.

Xem xét bản chất của nhà nước -> xem xét cơ sở kinh tế, cơ sở xã hội.

Xem xét nhà nước cụ thể: sự ra đời -> cơ sở kinh tế xã hội -> bản chất (tính giai

cấp và tính xã hội)

Cơ sở tồn tại: Cơ sở kinh tế (quan hệ sản xuất thống trị và chế độ sở hữu tư liệu),

cơ sở xã hội (kết cấu giai tầng và mối quan hệ giai tầng – có những giai cấp nào và

mối quan hệ giữa các giai cấp) và cơ sở tư tưởng (hệ tư tưởng của lực lượng cầm

quyền trong xã hội)

-> 3 yếu tố quy định bản chất PHÁP LUẬT.

Giai cấp nào nắm giữ quyền lực kinh tế thì cũng sẽ nắm giữ quyền lực chính trị;

muốn biết giai cấp nào nắm giữ quyền lực kinh tế: tư liệu sản xuất và tài sản thuộc

về giai cấp nào.

Vừa mang tính xã hội, vừa mang tính giai cấp:

*Tính xã hội:

- Thuộc tính nổi bật của pháp luật VN hiện nay, được thể hiện trên nhiều mặt.

+ Là quy tắc ứng xử chung.

+ Là cơ sở quan trọng để đảm bảo an ninh, an toàn cho cá nhân; ổn định và trật tự

cho xã hội.

+ Là phương tiện quan trọng nhất, hiệu quả nhất để tổ chức và quản lí hầu hết các

lĩnh vực đời sống xã hội.

+ Là phương tiện liên kết mọi tầng lớp dân cư.

lOMoARcPSD| 36133485

+ Là công cụ để nhà nước và xã hội thực hiện các chính sách: uống nước nhớ

nguồn, đền ơn đáp nghĩa,...chăm lo những người vị thế yếu, xóa đói giảm nghèo...

+ Là sự kết tinh những giá trị cao quý trong xã hội.

*Tính giai cấp:

Lí do: tồn tại nhiều giai tầng với sự khác biệt. -> pháp luật phải thể hiện ý chí và

bảo vệ lợi ích cho các giai tầng đó.

Pháp luật là công cụ tốt nhất để bảo vệ nhà nước, chế độ, quyền lợi của người dân

lao động.

Bản chất của pháp luật VN còn được thể hiện qua các đặc điểm.

- Thứ nhất, pháp luật VN hiện nay là pháp luật thuộc thời kì quá độ lên xã hội chủ

nghĩa.

- Hai là, pháp luật là cơ sở, hành lang pháp lí cho sự vận hành của nền kinh thế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Ba là, pháp luật thể hiện ý chí và bảo vệ lợi ích của nhân dân.

- Bốn là, pháp luật là sự thể chế hóa chủ trương, đường lối chính sách của ĐCSVN.

Q: Vì sao phải thể chế hóa chủ trương, đường lối chính sách của ĐCSVN

thành pháp luật?

+ Ở VN, ĐCSVN là đảng cầm quyền, là đảng lãnh đạo nhà nước và xã hội.

+ Đường lối chính sách của đảng (những đường lối chung): phải thể chế hóa thành

PHÁP LUẬT, biến thành các quy tắc xử sự chung -> dễ thực hiện.

+ Đường lối chính sách của đảng chỉ bắt buộc những tổ chức đảng và đảng viên

thực hiện; khi chuyển thành pháp luật, nó mang tính bắt buộc chung.

+ Đường lối chính sách của đảng chỉ được đảm bảo thực hiện bằng hình thức kỉ

luật của tổ chức đảng (cảnh cáo, khai trừ khỏi tổ chức,....); pháp luật: tù có thời

hạn, tù chung thân, tử hình.

-> Phải thể chế hóa -> thực hiện một cách chính xác hơn, triệt để hơn, hiệu quả cao

hơn trên quy mô toàn xã hội.

+ Nhà nước xem xét những ĐLCS của Đảng -> sửa đổi nếu chưa hợp lí.

- Năm là, pháp luật xác lập cơ sở pháp lí cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền

XHCN của dân, do dân, vì dân.

lOMoARcPSD| 36133485

- Sáu là, pháp luật được xây dựng trên nền tảng đạo đức, truyền thống tốt đẹp,

thuần phong mỹ tục của dân tộc.

- Bảy là, pháp luật đang trong quá trình hoàn thiện và phát triển.

- Tám là, pháp luật chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của yếu tố quốc tế.

II. VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT:

Có nhiều cách nói về vai trò:

- Trong giáo trình: 3 nhóm vai trò: xã hội, nhà nước, lực lượng cầm quyền.

Cách tiếp cận thứ hai: “đảng lãnh đạo, nhà nước quản lí và nhân dân làm chủ”

- PHÁP LUẬT là công cụ thông qua đó Đảng lãnh đạo xã hội; nhà nước quản lí xã

hội bằng pháp luật.

-> Có thể hỏi rõ hơn: vai trò với kinh tế, xh, văn hóa. (nhà nước quản lí lĩnh vực

nào -> PHÁP LUẬT có vai trò trong lĩnh vực đó)

- Quyền nghĩa vụ công dân: do PHÁP LUẬT quy định.

Cách tiếp cận thứ 3:

+ PHÁP LUẬT có vai trò giống như đạo đức, tín điều,,, - là công cụ điều chỉnh

mqh xã hội mang tính quy phạm và bắt buộc chung.

+ PHÁP LUẬT là vũ khí chính trị giai cấp (dùng pháp luật để chống lại các giai

cấp khác)

+ PHÁP LUẬT là đại diện cho công lý, bảo vệ công lý.

“Vai trò” tác động tích cực của một sự vật hiện tượng trong mối quan hệ với sự vật

hiện tượng khác.

Có nhiều cách tiếp cận vai trò: theo lĩnh vực, theo chủ thể,...từ khái quát chung

nhất đến cụ thể, chi tiết...

2.1. Vai trò đối với xã hội:

Q: PHÁP LUẬT có vai trò như thế nào với bản thân?

Pháp luật điều tiết và định hướng sự phát triển của các quan hệ xã hội.

Pháp luật là cơ sở để đảm bảo an toàn xã hội.

-> Ví dụ: an toàn về sức khỏe, tính mạng: cấm xâm phạm thân thể, tính mạng,...

+ Trong lĩnh vực sản xuất: tiêu chuẩn an toàn, bảo hộ lao động...

lOMoARcPSD| 36133485

Pháp luật là cơ sở để giải quyết các tranh chấp xã hội.

Pháp luật là phương tiện bảo đảm và bảo vệ quyền con người.

Pháp luật là phương tiện đảm bảo dân chủ, công bằng, bình đẳng và tiến bộ xã hội.

Pháp luật đảm bảo cho sự phát triển bền vững của xã hội.

Vai trò giáo dục của pháp luật:

- Pháp luật là cơ sở, động lực, mục đích của nhận thức pháp luật.

- Pháp luật giữ vai trò định hướng tư tưởng cho các thành viên trong xã hội.

- Pháp luật định hướng hành vi của con người.

2.2. Vai trò của pháp luật đối với lực lượng cầm quyền:

Pháp luật thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của lực lượng cầm quyền.

Pháp luật là vũ khí chính trị của lực lượng cầm quyền để chống lại sự phản kháng

chống đối trong xã hội.

2.3. Vai trò của pháp luật đối với nhà nước:

- Trước hết, pháp luật tạo lập cơ sở pháp lí vững chắc cho sự tồn tại của nhà nước.

- Pháp luật là công cụ bảo vệ nhà nước, bảo đảm an toàn cho các nhân viên nhà

nước.

- Pháp luật là cơ sở pháp lí cho tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.

- Pháp luật là cơ sở để xây dựng đội ngũ nhân viên nhà nước “vừa hồng vừa

chuyên”.

- Pháp luật là công cụ kiểm soát quyền lực nhà nước.

- Pháp luật là công cụ để nhà nước tổ chức và quản lí mọi mặt của đời sống xã hội.

2.4. Vai trò với các công cụ điều chỉnh khác.

Tùy thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của từng quốc gia trong

từng giai đoạn phát triển của nó.

Kiểm tra bài tập cá nhân: 1 câu liên quan nhà nước + 1 câu liên quan đến

pháp luật.

CHƯƠNG XIII: HÌNH THỨC VÀ NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT

I. KHÁI NIỆM HÌNH THỨC, NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT

lOMoARcPSD| 36133485

1.1. Khái niệm hình thức của pháp luật:

Bao gồm hình thức bên trong và bên ngoài: (cách tiếp cận của triết học)

- Bên trong: là cơ cấu bên trong của nó, là mỗi liên hệ, sự liên kết giữa các yếu tố

cấu thành pháp luật; Là mối liên hệ, liên kết giữa các quy tắc xử sự chung. -> hệ

thống cấu trúc của pháp luật.

-> Khi đề cập đến hình thức pháp luật -> hình thức bên ngoài. (do hình thức

bên trong có tên gọi khác)

- Bên ngoài: là dáng vẻ bên ngoài, là dạng tồn tại, phương thức tồn tại của pháp

luật trên thực tế.

-> 3 hình thức: tập quán pháp, tiền lệ pháp, văn bản quy phạm pháp luật.

(?) Nghiên cứu hình thức của pháp luật để làm gì?

Để nhận biết, nhận diện pháp luật (nhận diện 1 sự vật hiện tượng qua hình thức)

Để có cơ sở để đi sâu nghiên cứu về nó.

1.2. Khái niệm nguồn của pháp luật.

- Là tất cả những yếu tố chứa đựng hoặc cung cấp căn cứ pháp lí cho hoạt động của

cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền cũng như các chủ thể khác trong

xã hội.

II. CÁC LOẠI NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT

2.1. Tập quán pháp:

Là những tập quán của cộng đồng được nhà nước thừa nhận, nâng lên thành pháp

luật.

- Là 1 loại nguồn, cũng là 1 hình thức thể hiện, một dạng tồn tại của pháp luật trên

thực tế.

- Nhà nước thừa nhận tập quán pháp bằng nhiều cách thức khác nhau.

- TQP là loại nguồn pháp luật đươc sử dụng sớm nhất, tồn tại 1 cách khá phổ biến

trong thời kì chưa có pháp luật thành văn.

- Hạn chế: không xác định, tản mạn, thiếu thống nhất.

2.2. Tiền lệ pháp (án lệ)

lOMoARcPSD| 36133485

Là những bản án quyết định của chủ thể có thẩm quyền khi giải quyết các vụ việc

cụ thể, được nhà nước thừa nhận có chứa đựng khuôn mẫu để giải quyết các vụ

việc khác tương tự.

- TLP cũng vừa là nguồn, vừa là hình thức của pháp luật.

2.3. Văn bản quy phạm pháp luật:

Là văn bản do các chủ thể có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục, hình thức

do pháp luật quy định, trong đó có chứa đựng các quy tắc xử sự chung để điều

chỉnh các mối quan hệ xã hội.

- Vừa là nguồn, vừa là hình thức pháp luật quan trọng bậc nhất.

- Ưu điểm: chính xác, rõ ràng, minh bạch, đơn giản khi ban hành hoặc sửa đổi, dễ

đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ của cả hệ thống pháp luật, dễ phổ biến, dễ áp

dụng...

2.4. Các loại nguồn khác:

Điều ước quốc tế: những văn bản chứa đựng các nguyên tắc, quy tắc xử sự do các

tổ chức quốc tế hoặc quốc gia cùng nhau thỏa thuận ban hành.

Các quan niệm, chuẩn mực đạo đức xã hội: cơ sở hình thành các quy định trong hệ

thống pháp luật.

Đường lối, chính sách của lực lượng cầm quyền: nguồn pháp luật quan trọng.

Quan điểm, tư tưởng, học thuyết.

Hương ước.

Tín điều tôn giáo.

Quy tắc hiệp hội nghề nghiệp.

Hợp đồng.

Pháp luật nước ngoài.

III. Nguồn của pháp luật Việt Nam hiện nay:

3.1.1. Văn bản quy phạm pháp luật:

- Là nguồn chủ yếu và quan trọng nhất của pháp luật Việt Nam hiện nay.

- Pháp luật có quy định cụ thể về thẩm quyền ban hành, tên gọi, nội dung, trình tự,

thủ tục ban hành đối với từng loại văn bản quy phạm pháp luật.

- Các văn bản quy phạm pháp luật:

lOMoARcPSD| 36133485

+ Hiến pháp

+ Bộ luật, luật, nghị quyết của Quốc hội

+ Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội,...

...

3.1.2. Tập quán pháp:

2 con đường dẫn đến sự tồn tại:

Một là, những tập quán được dẫn chiếu trong các điều, khoản của văn bản quy

phạm pháp luật, nhất là các văn bản trong lĩnh vực dân sự, hôn nhân gia đình,

thương mại,...

Hai là, những tập quán được áp dụng để giải quyết những vụ việc cụ thể.

3.1.3. Án lệ:

Có thứ tự ưu tiên áp dụng.

3.1.4. Điều ước quốc tế:

Là một loại nguồn pháp luật quan trọng.

Có thể được nội luật hóa thành các quy định trong các văn bản quy phạm pháp

luật, cũng có thể được áp dụng một cách trực tiếp.

3.1.5. Quan niệm, quan điểm đạo đức xã hội:

CHƯƠNG XIV: QUY PHẠM PHÁP LUẬT

I. KHÁI NIỆM QUY PHẠM PHÁP LUẬT

Quy phạm pháp luật: là một loại quy phạm xã hội, vì vậy cũng như các quy phạm

xã hội khác -> quy tắc xử sự của con người.

QPPHÁP LUẬT luôn là khuôn mẫu cho hành vi của con người, chỉ dẫn cho con

người cách xử sự trong hoàn cảnh, điều kiện nhất định.

QPPHÁP LUẬT được ban hành không phải cho một tổ chức hay cá nhân cụ thể ->

mà cho tất cả các tổ chức và cá nhân tham gia quan hệ xã hội mà nó điều chỉnh.

QPPHÁP LUẬT là kết quả hoạt động có lí chí và ý chí của con người.

QPPHÁP LUẬT có thể tác động rất nhiều lần và trong thời gian tương đối dài cho

đến khi nó thay đổi hoặc bị mất hiệu lực.

lOMoARcPSD| 36133485

QPPHÁP LUẬT là tiêu chuẩn để xác định giới hạn và đánh giá hành vi của con

người.

QPPHÁP LUẬT do các cơ quan nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện.

QPPHÁP LUẬT là công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội, nội dung của nó thể hiện

hai mặt là cho phép và bắt buộc, nghĩa là, QPPHÁP LUẬT là quy tắc xử sự trong

đó chỉ ra các quyền và nghĩa vụ pháp lí của các bên tham gia QHXH mà nó điều

chỉnh.

-> QPPHÁP LUẬT là quy tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận

và đảm bảo thực hiện để điều chỉnh quan hệ xã hội theo những định hướng và

nhằm đạt được những mục đích nhất định.

Ghi nhớ 3 điều:

- Là quy tắc xử sự: hướng dẫn xử sự, ứng xử với nhau, nên làm gì, phải làm gì,

cần làm gì, không nên làm gì, không được làm gì, phải làm như thế nào.

- Là quy tắc xử sự chung: dành cho một nhóm đối tượng chung nhất định, mà

không phải một cá nhân, tổ chức cá biệt nào đó. (không phải tất cả)

- Hình thành bởi nhà nước: do nhà nước ban hành ra.

-> Cốt lõi.

Mối quan hệ giữa pháp luật và quy phạm pháp luật? Ràng buộc, phụ thuộc

(Quy phạm pháp luật là thành tố cấu thành nên pháp luật).

Mối quan hệ giữa văn bản quy phạm pháp luật với quy phạm pháp luật? Văn

bản quy phạm pháp luật chứa đựng quy phạm pháp luật. (QPPHÁP LUẬT thể

hiện dưới dạng các điều khoản)

QPPHÁP LUẬT được chứa đựng trong các nguồn của PHÁP LUẬT: tập quán

pháp, tiền lệ pháp, văn bản QPPHÁP LUẬT

II. CƠ CẤU CỦA QUY PHẠM PHÁP LUẬT TRONG VĂN BẢN QUY

PHẠM PHÁP LUẬT

Về cấu trúc, còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau.

Chứa những câu hỏi: Ai? Trong tình huống nào? Thì sẽ phải thực hiện gì? như

thế nào? Nếu không -> hậu quả?

lOMoARcPSD| 36133485

QPPHÁP LUẬT trong văn bản quy phạm pháp luật: bộ phận giả định, bộ phận

quy định, bộ phận chế tài hoặc các biện pháp tác động khác.

2.1. Giả định: là bộ phận của QPPHÁP LUẬT nêu lên những tình huống (hoàn

cảnh, điều kiện) có thể xảy ra trong đời sống xã hội mà QPPHÁP LUẬT sẽ tác

động đối với những chủ thể (tổ chức, cá nhân) nhất định.

Trả lời cho câu hỏi: Ai? Hoàn cảnh điều kiện (Khi nào)?

VD: PHÁP LUẬT quy định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp vào sản

xuất thì phải nộp thuế -> BP giả định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp

vào sản xuất nông nghiệp.

- Là bộ phận không thể thiếu (vì thông qua nó mới biết tổ chức, cá nhân khi ở hoàn

cảnh nào thì chịu tác động của QPPHÁP LUẬT)

- Những tình huống được nêu ra: phong phú.

- Chủ thể, hoàn cảnh, điều kiện được nêu ra phải rõ ràng, chính xác, sát với tình

hình thực tế, tránh tình trạng nêu mập mờ, khó hiểu -> không hiểu hoặc sai lệch

nội dung.

2.2. Quy định: là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những cách xử sự mà

chủ thể được, không được, hoặc buộc phải thực hiện khi gặp tình huống đã nêu

ở bộ phận giả định.

-> Cách xử sự: mệnh lệnh: cấm (không được phép làm gì), bắt buộc (phải làm gì),

cho phép (có thể làm hoặc không làm)

VD: PHÁP LUẬT quy định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp vào sản

xuất thì phải nộp thuế -> BP quy định: phải nộp thuế.

- Được coi là phần cốt lõi.

- Bao gồm:

+ Những cách xử sự mà chủ thể được phép thực hiện.

+ ...không được phép thực hiện.

+ ...buộc phải thực hiện, thực hiện chúng như thế nào.

2.3. Chế tài: là bộ phận của quy phạm pháp luật quy định các biện pháp cưỡng

chế mang tính chất trừng phạt mà nhà nước dự kiến có thể áp dụng đối với các

lOMoARcPSD| 36133485

chủ thể vi phạm pháp luật, không thực hiện hoặc thực hiện không đúng những

mệnh lệnh được nêu trong bộ phận quy định.

VD: Tổ chức cá nhân gây ô nhiễm môi trường... -> bị cảnh cáo và có trách nhiệm

khắc phục, bồi thường. -> Bộ phận chế tài: phạt cảnh cáo và bồi thường thiệt hại.

- Biện pháp quan trọng để đảm bảo cho các quy định.

- Trả lời cho câu hỏi: Các chủ thể có thẩm quyền có thể áp dụng những biện pháp

cưỡng chế nào đối với chủ thể vi phạm pháp luật.

- Các biện pháp cưỡng chế: đa dạng.

- Có thể cố định hoặc không cố định:

+ Cố định: chế tài trong đó nêu chính xác, cụ thể biện pháp tác động.

+ Không cố định: nêu nhiều biện pháp tác động, việc áp dụng biện pháp nào, mức

độ bao nhiêu, là do chủ thể có thẩm quyền áp dụng.

Phân loại (cách khác): Chế tài trừng phạt, chế tài vô hiệu hóa, chế tài khôi phục

trạng thái ban đầu.

Có quy phạm pháp luật nào không có đầy đủ ba bộ phận không? Không nhất

thiết phải có ba bộ phận (Có)

VD: Quy phạm pháp luật xác định quyền thì không có chế tài. (Bầu cử...) -> không

thể có chế tài và không bao giờ có chế tài; tuy nhiên quyền cũng có giới hạn ->

vượt quá giới hạn quyền -> chế tài.

Quy phạm pháp luật bắt buộc (nêu ra cách xử sự bắt buộc) cũng không có chế tài

-> Dùng biện pháp bảo đảm khác, chế tài không phải biện pháp bảo đảm duy nhất.

VD: Tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục: mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh 1 đến 2 con

-> Không có chế tài.

Quy phạm pháp luật chỉ có thể không có chế tài, không bao giờ không có giả

định hay quy định.

Tại sao chế tài thường không cố định? Vì các hoàn cảnh, điều kiện cụ thể của các

vụ việc thường khác nhau, đa đạng.

lOMoARcPSD| 36133485

Giải thích hiện tượng lách luật? Tìm ra nơi mà pháp luật chưa quy định, chưa

điều chỉnh kịp; lợi dụng lỗ hổng, khe hở của pháp luật để thực hiện những hành vi

tư lợi, vì lợi ích nào đó.

Lách bộ phận giả định: lách điều kiện hoàn cảnh, chủ thể.

Lách...quy định: trốn tránh nghĩa vụ

Giải pháp:

Đối tượng điều chỉnh: quan hệ xã hội.

Đối tượng điều chỉnh của một ngành luật: các quan hệ xã hội có chung tính

chất.

III. CÁCH TRÌNH BÀY QUY PHẠM PHÁP LUẬT TRONG VĂN BẢN QUY

PHẠM PHÁP LUẬT.

3.1. Trình bày trực tiếp trong điều của văn bản quy phạm pháp luật.

- Cách trình bày phổ biến.

3.2. Viện dẫn đến điều cụ thể nào đó của VBPHÁP LUẬT

3.3. Trình bày theo cách viện dẫn không cụ thể.

IV. PHÂN LOẠI QPPHÁP LUẬT:

- Căn cứ vào đối tượng và phương pháp điều chỉnh -> các nhóm lớn tương ứng là

các ngành luật: hành chính, dân sự, hình sự,...có thể chia nhỏ hơn như phân ngành

luật, chế định pháp luật.

- Phụ thuộc vào hình thức mệnh lệnh nêu trong bộ phận quy định của quy phạm

pháp luật: dứt khoát, không dứt khoát, hướng dẫn.

- Phụ thuộc vào cách xử sự nêu trong bộ phận quy định của các quy phạm pháp

luật: bắt buộc, cấm và cho phép.

- Căn cứ vào nội dung, tác dụng: nội dung và hình thức.

- Căn cứ vào tính chất của lĩnh vực quan hệ xã hội mà pháp luật điều chỉnh: công

pháp và tư pháp.

Quy phạm pháp luật và các điều luật trong văn bản pháp luật là một hay là hai?

Quy phạm pháp luật là nội dung, còn các điều luật là hình thức. Hình thức chứa

lOMoARcPSD| 36133485

đựng nội dung, nội dung được thể hiện ra bằng hình thức. Một hình thức có thể

chứa đựng nhiều hoặc 1 phần của nội dung.

HỆ THỐNG PHÁP LUẬT:

I. KHÁI NIỆM:

Là một chỉnh thể các hiện tượng pháp luật có sự liên kết, ràng buộc chặt chẽ, thống

nhất với nhau, luôn có sự tác động qua lại lẫn nhau để thực hiện việc điều chỉnh

pháp luật đối với các quan hệ xã hội.

Gồm tất cả các hiện tượng PHÁP LUẬT có liên quan mật thiết với nhau mà cốt lõi

là QPPHÁP

LUẬT.

Đặc điểm:

- Được hình thành một cách khách quan, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội

của đất nước, các thành tố của hệ thống pháp luật do chính các quan hệ xã hội mà

chúng điều chỉnh để xác lập, không phụ thuộc vào ý chí của các chủ thể ban hành

pháp luật.

- Giữa các thành tố: có mối liên hệ chặt chẽ, thống nhất và phù hợp với nhau.

-> Nguyên tắc quan trọng.

Không chỉ gắn bó, mà còn tác động qua lại, hỗ trợ, phối hợp trong việc điều chỉnh.

- Hệ thống PHÁP LUẬT luôn là một tập hợp động, tính ổn định chỉ là tương đối,

nó luôn vận động thay đổi từ thời kỳ này sang thời kỳ khác.

QPPHÁP LUẬT -> chế định -> ngành luật -> HTPHÁP LUẬT

Căn cứ để phân định ngành luật: phương pháp và đối tượng.

Tiêu chí đánh giá HTPHÁP LUẬT: Nghị quyết số 27 Ban chấp hành TW ĐCSVN

khóa 13.

XÂY DỰNG PHÁP LUẬT

Xây dựng PHÁP LUẬT với hoạt động lập pháp là 1 hay là 2?

Lập pháp: quốc hội thực hiện. -> Làm luật và sửa đổi luật (chỉ nói đến văn bản

luật); chỉ nói đến các cơ quan ở trung ương.

lOMoARcPSD| 36133485

XDPHÁP LUẬT cả văn bản dưới luật (nghị định, thông tư, chỉ thị,...), không chỉ

có mình quốc hội thực hiện.

-> XDPHÁP LUẬT rộng hơn so với lập pháp.

Nguyên tắc trong xây dựng PHÁP LUẬT: ...

CHƯƠNG XVII: QUAN HỆ PHÁP LUẬT

I. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI

1.1. Khái niệm:

Trước hết là quan hệ xã hội, quan hệ giữa người với người trong cuộc sống.

Định nghĩa: Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, trong

đó các bên tham gia quan hệ pháp luật có các quyền và nghĩa vụ pháp lí được nhà

nước đảm bảo thực hiện.

Đặc điểm:

- Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội có ý chí.

- Các bên tham gia quan hệ pháp luật có quyền và nghĩa vụ pháp lí được nhà nước

đảm bảo thực hiện.

1.2. Phân loại quan hệ pháp luật.

Nảy sinh ở hầu hết các lĩnh vực xã hội -> phong phú và đa dạng.

- Căn cứ vào đặc điểm, tính chất của quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh ->

phân chia thành các loại tương ứng các ngành luật: Quan hệ pháp luật hành chính,

quan hệ pháp luật dân sự, quan hệ pháp luật hình sự,...

-> Các phân loại khá phổ biến và rộng rãi.

- Căn cứ vào tính xác định của các bên tham gia quan hệ pháp luật: quan hệ pháp

luật tuyệt đối và tương đối:

+ Tuyệt đối: một bên của quan hệ pháp luật được xác định, còn bên kia là bất kì cá

nhân, tổ chức nào.

+ Bên tham gia quan hệ được xác định là bên có quyền, các bên kia có nghĩa vụ

tôn trọng các quyền, không vi phạm.

+ Tương đối: tất cả các bên tham gia quan hệ pháp luật đều được xác định cụ thể.

lOMoARcPSD| 36133485

Ngoài ra còn căn cứ vào số lượng tham giá -> nhiều bên và hai bên.

Căn cứ vào tính chất chủ thể -> công pháp và tư pháp.

II. THÀNH PHẦN CỦA QUAN HỆ PHÁP LUẬT:

Bao gồm: chủ thể, nội dung, khách thể.

2.1. Chủ thể:

Là các cá nhân, tổ chức đáp ứng được các điều kiện do pháp luật quy định và tham

gia vào quan hệ pháp luật.

Đặc trưng: tính xác định cơ cấu chủ thể, thể hiện ở hai khía cạnh:

- Thứ nhất, xác định loại chủ thể tham gia pháp luật.

- Thứ hai, điều kiện để tổ chức, cá nhân trở thành chủ thể quan hệ pháp luật.

Điều kiện do PHÁP LUẬT quy định đối với cá nhân, tổ chức để họ tham gia vào

quan hệ PHÁP LUẬT gọi là năng lực chủ thể (khả năng), bao gồm: năng lực

pháp luật và năng lực hành vi pháp luật.

Về mặt cá nhân, ai cũng được tham gia vào quan hệ pháp luật, không ai không

được tham gia vào quan hệ PHÁP LUẬT.

Về tổ chức, chỉ những tổ chức hợp pháp được nhà nước công nhận, tổ chức bất hợp

pháp không là chủ thể.

Nhưng họ chỉ được tham gia vào những quan hệ xã hội nhất định; không có chủ

thể nào tham gia mọi quan hệ pháp luật.

QHPHÁP LUẬT nào có năng lực chủ thể -> được tham gia; không thì không được

tham gia.

-> Mỗi QHPHÁP LUẬT có một năng lực chủ thể riêng.

VD: Quan hệ gia đình với quan hệ hôn nhân, năng lực chủ thể khác nhau.

Bao gồm:

+ Năng lực PHÁP LUẬT: là khả năng có quyền, nghĩa vụ pháp lí do nhà nước

quy định cho các cá nhân, tổ chức nhất định. (Được hay không được?)

Phụ thuộc vào những điều kiện tối thiểu: quốc tịch, giới tính, độ tuổi,...

lOMoARcPSD| 36133485

+ Năng lực hành vi PHÁP LUẬT: là khả năng mà nhà nước thừa nhận cho các cá

nhân, tổ chức bằng hành vi của mình tự xác lập và thực hiện quyền và nghĩa vụ

pháp lí. (Làm được quyền đó không?)

Cần tối thiểu 3 yếu tố để thực hiện 1 hành vi PHÁP LUẬT nào đó:

+ Độ tuổi

+ Khả năng nhận thức (nhận thức được ý nghĩa xã hội của hành vi và điều khiển

hành vi theo yêu cầu của xã hội; hành vi có ích hay có hại, phù hợp hay không phù

hợp với xã hội... -> ý nghĩa xã hội of hành vi -> điều kiển: kiềm chế, kìm hãm

không thực hiện những hành vi xấu...)

+ Tình trạng sức khỏe thể lực

-> Có mối liên hệ chặt chẽ.

Đối với tổ chức, hai năng lực trên đến đồng thời.

Đối với cá nhân, NLXH xuất hiện trước, NLHV xuất hiện sau và hoàn thiện dần

dần, trong một số trường hợp cũng xuất hiện đồng thời khi họ đạt đến một độ tuổi

nhất định nào đó (quyền bầu cử)

Chủ thể của quan hệ PHÁP LUẬT bao gồm cá nhân và tổ chức.

Chủ thể là cá nhân: công dân nước sở tại, công dân nước ngoài và người không

quốc tịch.

Chủ thể là tổ chức bao gồm: pháp nhân và các tổ chức không được coi là pháp

nhân.

2.2. Nội dung quan hệ PHÁP LUẬT:

Bao gồm quyền và nghĩa vụ pháp lí của chủ thể tham gia quan hệ pháp luật.

- Quyền chủ thể là khả năng của chủ thể được xử sự theo những cách thức nhất

định mà PHÁP LUẬT cho phép.

- Nghĩa vụ chủ thể là cách xử sự mà chủ thể buộc phải thực hiện theo quy định của

pháp luật nhằm đáp ứng việc thực hiện quyền của chủ thể khác.

2.3. Khách thể quan hệ PHÁP LUẬT:

Là yếu tố làm cho giữa các bên chủ thể có mối quan hệ pháp luật đối với nhau.

- Có thể bao gồm một hoặc nhiều yếu tố.

lOMoARcPSD| 36133485

- Đa dạng, tùy thuộc vào từng loại quan hệ PHÁP LUẬT khác nhau.

- Phản ánh vấn đề lợi ích trong xã hội.

- Không chỉ có ý nghĩa về mặt lí luận, mà còn có ý nghĩa thực tế to lớn.

III. SỰ KIỆN PHÁP LÍ

3.1. Khái niệm:

Là sự kiện thực tế mà khi chúng xảy ra được PHÁP LUẬT gắn với việc phát sinh,

thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ PHÁP LUẬT.

Một sự kiện được PHÁP LUẬT công nhận, mà nhờ SK đó: một quan hệ PHÁP

LUẬT phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt.

VD: QH về mặt pháp luật: sự kiện làm phát sinh: chính quyền làm thủ tục khai

sinh cho em bé.

3.2. Phân loại:

Dựa vào tiêu chuẩn ý chí -> sự biến và hành vi.

- Sự biến: hiện tượng xảy ra nằm ngoài ý chí con người.

- Hành vi: những xử sự của con người, biểu hiện dưới dạng hành động hoặc không

hành động.

Dựa vào số lượng sự kiện thực tế tạo thành sự kiện pháp lí -> đơn nhất và phức

hợp.

- Đơn nhất: bao gồm một sự kiện.

- Phức hợp: bao gồm nhiều sự kiện

Câu hỏi:

Ý nghĩa của QHPHÁP LUẬT?

QHPHÁP LUẬT là phương thức, là cầu nối giữa PHÁP LUẬT trên giấy và đời

sống.

-> Tham gia vào QHPHÁP LUẬT là để thực hiện quyền, thực hiện nghĩa vụ; muốn

thực hiện quyền và nghĩa vụ, chỉ có thể thông qua QHPHÁP LUẬT.

lOMoARcPSD| 36133485

Nhờ QHPHÁP LUẬT, từ những quyền nghĩa vụ chung chung của những người

chung chung -> Quyền và nghĩa vụ của chủ thể xác định, được làm gì, không được

làm gì, phải làm gì và làm ntn.

5 ví dụ về quan hệ pháp luật tham gia hàng ngày:

Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với cha mẹ

Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với nhà trường

Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với chủ trọ

Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với anh chị em trong gia đình

Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với ông bà

Quan hệ giữa em với nhà mạng

Ý nghĩa của Pháp nhân?

Xem bộ luật DS năm 2015 và xác định quyền và nghĩa vụ của em và người cho

thuê phòng trọ?

Ý nghĩa của sự kiện PHÁP LUẬT?

Khái niệm: tên gọi có nội hàm

Quan hệ pháp luật

Chủ thể

Năng lực PHÁP LUẬT

Năng lực hành vi PHÁP LUẬT

Công dân nước sở tại

Công dân nước ngoài

Người không quốc tịch

Pháp nhân

Nội dung: quyền chủ thể, nghĩa vụ chủ thể

Khách thể

Sự kiện PHÁP LUẬT:

Sự biến

Hành vi

Sự kiện PHÁP LUẬT đơn nhất

lOMoARcPSD| 36133485

SK PHÁP LUẬT phức hợp

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VÀ GIẢI THÍCH PHÁP LUẬT

I. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT:

1.1. Khái niệm thực hiện PHÁP LUẬT:

Định nghĩa: Là hành vi thực tế, hợp pháp, có mục đích của các chủ thể được hình

thành trong quá trình hiện thực hóa các quy định của pháp luật.

Hành vi: biểu hiện của con người ra thế giới khách quan, là kết quả của ý chí chủ

quan.

Hành vi thực hiện PHÁP LUẬT: 2 dạng: hành động và không hành động.

Hợp pháp: căn cứ vào quy phạm pháp luật chứa đựng trong các nguồn luật.

Hành vi chỉ có thể xảy ra trong môi trường của nó – quan hệ pháp luật.

Vì trong QHPHÁP LUẬT có nội dung QHPHÁP LUẬT: tổng hợp tất cả các quyền

và nghĩa vụ pháp lí của các chủ thể.

Không phải chủ thể nào cũng có khả năng thực hiện pháp luật.

1.2. Các hình thức thực hiện:

Có 4 hình thức:

Tuân theo pháp luật (tuân thủ pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật, trong

đó các chủ thể pháp luật kiềm chế không tiến hành các hoạt động mà pháp luật

cấm. (ở trong tình huống có thể/ có ý muốn thực hiện hành vi trái pháp luật -> nén

mình lại, không làm điều đó)

VD: Ở trong phòng thi, giám thị chạy ra ngoài, có điều kiện để trao đổi bài, nhưng

biết đó là hành vi bị cấm -> không làm.

Khi tham gia giao thông, có cơ hội để vượt đèn đỏ (đường vắng, không có csgt),

nhưng không làm vì biết đó là hành vi vi phạm pháp luật.

Thi hành pháp luật (chấp hành pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật,

trong đó các chủ thể pháp luật tiến hành các hoạt động mà pháp luật buộc phải làm.

(thực hiện nghĩa vụ pháp lí của mình)

VD: Đến kho bạc nộp thuế bằng tiền mặt; chuyển khoản vào tài khoản của nhà

nước để thanh toán tiền thuế của công ty.

lOMoARcPSD| 36133485

Sử dụng pháp luật (vận dụng pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật, trong

đó các chủ thể pháp luật tiến hành những hoạt động mà pháp luật cho phép.

VD: Đã đăng bình luận trên mạng xã hội (quyền tự do ngôn luận), đã tự do chọn

trường, chọn ngành (quyền tự do học tập).

Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật của các cơ quan nhà nước,

nhà chức trách có thẩm quyền hoặc tổ chức xã hội được nhà nước trao quyền.

VD:

II. ÁP DỤNG PHÁP LUẬT

2.1. Khái niệm:

Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật của các cơ quan nhà nước, nhà

chức trách có thẩm quyền hoặc tổ chức xã hội được nhà nước trao quyền.

Đặc điểm:

- Áp dụng Pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước.

- ADPHÁP LUẬT được tiến hành theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.

- ADPHÁP LUẬT là hoạt động cá biệt hóa quy phạm PHÁP LUẬT đối với từng

trường hợp cụ thể.

- ADPHÁP LUẬT là hoạt động có tính sáng tạo.

2.2. Các trường hợp cần áp dụng pháp luật: (6 trường hợp)

- Khi quyền và nghĩa vụ của chủ thể không mặc nhiên phát sinh, thay đổi, chấm

dứt.

- Khi xảy ra tranh chấp về quyền và nghĩa vụ pháp lí giữa các bên tham gia quan

hệ pháp luật mà họ không tự giải quyết được.

- Khi cần phải áp dụng các chế tài pháp luật đối với chủ thể vi phạm pháp luật.

- Khi cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhà nước trong các trường hợp khác.

- Khi cần kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong

một số quan hệ pháp luật nhất định.

- Khi cần xác định sự tồn tại hay không tồn tại của một số sự kiện thực tế nào đó

theo quy định của pháp luật.

lOMoARcPSD| 36133485

2.2. Các giai đoạn của quá trình áp dụng pháp luật:

Một là, phân tích, đánh giá đúng, chính xác các tình tiết của sự việc thực tế đã xảy

ra.

- Lựa chọn QPPHÁP LUẬT để áp dụng.

- Ra quyết định áp dụng.

+ Phải được ban hành hợp pháp.

+ Phải có tính khả thi.

-> Quyết định ADPHÁP LUẬT được thể hiện dưới hình thức văn bản, gọi là

VBADPHÁP LUẬT

VBADPHÁP LUẬT là văn bản do chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật ban

hành trên cơ sở các quy phạm pháp luật, trong đó xác định rõ quyền và nghĩa vụ

pháp lí của các cá nhân, tổ chức cụ thể hoặc các biện pháp cưỡng chế nhà nước đối

với các chủ thể bị áp dụng.

- Tổ chức thực hiện quyết định ADPHÁP LUẬT

III. ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TƯƠNG TỰ:

Là hoạt động giải quyết các vụ việc cụ thể của các chủ thể có thẩm quyền khi

không có các quy phạm pháp luật trực tiếp điều chỉnh vụ việc đó.

Hai loại: Áp dụng tương tự quy phạm pháp luật và áp dụng tương tự pháp luật.

IV. GIẢI THÍCH PHÁP LUẬT:

4.1. Khái niệm:

Là làm sáng tỏ nội dung, tư tưởng, ý nghĩa của quy phạm pháp luật; đảm bảo cho

pháp luật được nhận thức và thực hiện đúng đắn, thống nhất.

4.2. Các hình thức giải thích pháp luật:

- GTPHÁP LUẬT chính thức

- GTPHÁP LUẬT không chính thức

4.3. Các phương pháp GTPHÁP LUẬT:

- GTPHÁP LUẬT theo văn phạm

- PP giải thích hệ thống

lOMoARcPSD| 36133485

- PP giải thích logic

- PP giải thích chính trị, lịch sử

PHÂN BIỆT 2 văn bản:

VBQPPHÁP LUẬT: Là văn bản do các chủ thể có thẩm quyền ban hành theo trình

tự, thủ tục, hình thức do pháp luật quy định, trong đó có chứa đựng các quy tắc xử

sự chung để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.

VBADPHÁP LUẬT: VBADPHÁP LUẬT là văn bản do chủ thể có thẩm quyền áp

dụng pháp luật ban hành trên cơ sở các quy phạm pháp luật, trong đó xác định rõ

quyền và nghĩa vụ pháp lí của các cá nhân, tổ chức cụ thể hoặc các biện pháp

cưỡng chế nhà nước đối với các chủ thể bị áp dụng.

-> Khác biệt lớn nhất: nội dung chứa đựng.

VBQPPHÁP LUẬT: chứa các quy phạm pháp luật, có giá trị áp dụng nhiều lần

(quy tắc chung)

Khi nào csgt cần lập biên bản?

VBADPHÁP LUẬT: chứa đựng những mệnh lệnh cụ thể, xác định rõ quyền và

nghĩa cụ của các cá nhân, tổ chức cụ thể.

Quyết định về đặc xá của chủ tịch nước năm 2022 -> VBQPPHÁP LUẬT

Quyết định đặc xá của chủ tịch nước năm 2022 -> VBADPHÁP LUẬT

Nghị định xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ -> VBQPPHÁP

LUẬT

Quyết định xử phạt của csgt với anh A, chị B -> VBADPHÁP LUẬT

-> Điểm khác biệt nữa: để ban hành ra VBADPHÁP LUẬT phải căn cứ vào

VBQPPHÁP LUẬT, để ban hành VBQPPHÁP LUẬT phải dựa vào VBQPPHÁP

LUẬT có hiệu lực cao hơn, căn cứ vào nhu cầu điều chỉnh thực tế của đời sống.

Về quy trình thủ tục: phải chặt chẽ; khác: ban hành VBQPPHÁP LUẬT mất thời

gian hơn, trải qua nhiều thủ tục hơn.

CHƯƠNG 19: VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÍ

I. Vi phạm pháp luật:

lOMoARcPSD| 36133485

1. Khái niệm vi phạm pháp luật

Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật, có lỗi, do chủ thể có năng lượng trách

nhiệm pháp lí thực hiện, xâm hại các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ.

Dấu hiệu: Một hành vi chỉ bị coi là vi phạm pháp luật:

Mục đích: để nhận diện rõ về vi phạm pháp luật, để tránh vi phạm pháp luật.

Thỏa mãn đủ các điều kiện sau:

- Là hành vi xác định của con người.

- Là hành vi trái pháp luật

- Do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện (độ tuổi + khả năng nhận

thức và điều khiển hành vi) -> không bắt buộc, chỉ dùng khi truy cứu trách nhiệm

pháp lí, những ai có năng lực pháp lí thì bị trừng phạt.

- Chứa đựng dấu hiệu có lỗi (khả năng lựa chọn xử sự phù hợp theo quy định của

pháp luật)

2. Cấu thành của vi phạm pháp luật

a. Mặt khách quan của vi phạm pháp luật: Phương diện bên ngoài

- Là toàn bộ những biểu hiện ra bên ngoài thế giới khách quan, bao gồm các hành

vi trái pháp luật, hậu quả của hành vi đó, ngoài ra những yếu tố như thời gian, địa

điểm, cách thức, thủ đoạn, công cụ, phương tiện vi phạm pháp luật,…

-> Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái PL và hậu quả -> Quan trọng trong

trường hợp 1 hậu quả có nhiều hành vi, hành vi nào là nguyên nhân trực tiếp ->

chịu trách nhiệm cao hơn hành vi gián tiếp.

Hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra: là những thiệt hại hoặc nguy cơ trực

tiếp việc thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra.

- Hành vi trái pháp luật có thể thể hiện dưới dạng hành động như chém, đâm

người, trộm cắp tài sản,…có thể thể hiện dưới dạng không hành động như không tố

giác tội phạm, trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ quân sự,…

- Hậu quả là kết quả trực tiếp của hành vi trái pháp luật, đó là những thiệt hại xảy

ra cho xã hội.

- Thời gian xảy ra vi phạm pháp luật là thời điểm hoặc khoảng thời gian vi phạm

pháp luật được thực hiện

lOMoARcPSD| 36133485

b. Mặt chủ quan của vi phạm pháp luật: Phương diện bên trong

Là toàn bộ diễn biến tâm lý của chủ thể khi vi phạm pháp luật bao gồm lỗi, động

cơ và mục đích.

- Lỗi phản ánh trạng thái tâm lí tiêu cực bên trong của chủ thể đối với hành vi trái

pháp luật và hậu quả của hành vi đó => Lỗi là yếu tố quan trọng phản ánh mức độ

nguy hiểm của vi phạm pháp luật.

+ Lỗi cố ý: chủ thể nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội.

•

Lỗi cố ý trực tiếp:...mong muốn điều đó xảy ra.

VD: A muốn giết B, A thuê M giết B với 50 triệu, M thuê N giết B với 20

triệu, N giết B -> cả 3 đều là lỗi trực tiếp vì đều mong muốn B chết.

•

Lỗi cố ý gián tiếp:...không mong muốn nhưng để mặc cho nó xảy ra.

VD: A đi qua nơi xảy ra tai nạn, nhận thức được không cứu thì sẽ chết

nhưng A vẫn không cứu.

•

Lỗi vô ý vì quá tự tin:...tin tưởng và hi vọng điều đó không xảy ra.

•

Lỗi vô ý do cẩu thả:

- Động cơ vi phạm là động lực bên trong thúc đẩy chủ thể thực hiện hành vi vi

phạm pháp luật. Chỉ có hành vi cố ý mới có yếu tố động cơ.

-> Điều thúc đẩy;

VD: A muốn đánh B gãy chân vì ngày xưa B bắt nạt A -> động cơ trả thù

A muốn lấy ví của B để lấy tiền -> động cơ vụ lợi

- Mục đích vi phạm pháp luật là kết quả trong ý thức mà chủ thể vi phạm pháp luật

đặt ra và mong muốn đạt được khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Chỉ có

những vi phạm có lỗi cố ý trực tiếp mới có yếu tố mục đích.

-> Kết quả mong muốn đạt được.

VD:

A muốn đánh B gãy chân và A đã đánh B -> đạt được mục đích.

A muốn bắt B chết, nhưng không chết -> Mục đích giết người

A chỉ định đánh B gây thương tích, nhưng B chết -> cố ý gây thương tích

Vì sao trong truy cứu trách nhiệm hành chính, ít khi xác định lỗi của chủ thể?

lOMoARcPSD| 36133485

Trong truy cứu trách nhiệm hành chính, không xem xét lỗi trừ những em bé ít tuổi;

vì lỗi cố ý hay vô ý đều phạt như nhau. -> không cần xem xét lỗi.

Trong luật hình sự bao giờ cũng phải xem xét lỗi -> lỗi khác nhau phạt khác nhau.

Có trường hợp nào chủ thể không có lỗi mà vẫn bị phạt không?

Những chủ thể sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ.

VD: Nhà có người điên, phá cửa đánh hàng xóm.

Hành vi trái pháp luật trường hợp nào được coi là có lỗi, trường hợp nào được

coi là không có lỗi?

Trái pháp luật được coi là có lỗi khi chủ thể cố ý hoặc vô ý thực hiện. (Vì lỗi có 2

loại: cố ý và cô ý; lỗi là trạng thái tâm lí chủ thể đối với hành vi của mình và hậu

quả của hành vi đó)

Căn cứ để truy cứu trách nhiệm pháp lí? (2.3.2)

c. Chủ thể của vi phạm pháp luật

- Là những cá nhân hay tổ chức có năng lực trách nhiệm pháp lý có năng lực trách

nhiệm pháp lý thực hiện hành vi trái pháp luật.

- Năng lực trách nhiệm pháp lý là khả năng phải chịu trách nhiệm pháp lý đối với

hành vi của mình.

-> Một người được coi là có năng lực trách nhiệm pháp lý khi họ có khả năng nhận

thức và điều khiển hành vi của mình đồng thời đạt đến độ tuổi do PL quy định.

Xác định năng lực trách nhiệm pháp lí:

-> Khả năng nhận thức và điều khiển hành vi

-> Yếu tố độ tuổi (tùy mỗi ngành)

d. Khách thể của vi phạm pháp luật

- Là những quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ nhưng đã bị hành vi vi phạm

pháp luật xâm hại. Khách thể là yếu tố quan trọng phản ánh tính chất nguy hiểm

của hành vi vi phạm pháp luật.

3. Phân loại vi phạm pháp luật

lOMoARcPSD| 36133485

- Căn cứ vào khách thể của vi phạm có thể chia vi phạm pháp luật thành các loại

tương ứng với các loại quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ: vi phạm pháp luật về

đất đai, vi phạm pháp luật về môi trường,…

- Căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xh của vi phạm có thể chia vi phạm pháp luật

thành hai loại: tội phạm và các vi phạn pháp luật khác. Tội phạm là hành vi nguy

hiểm cho xã hội ở mức độ cao nhất. Các vi phạm pháp luật khác có mức độ nguy

hiểm cho xã hội thấp hơn.

- Theo quan điểm truyền thống:

•

Vi phạm hình sự (tội phạm):

•

Vi phạm hành chính

•

Vi phạm dân sự

•

Vi phạm kỉ luật

II. Trách nhiệm pháp lí:

CÓ 4 QUAN ĐIỂM: hầu hết dùng quan điểm thứ 4, dân sự dùng cả 3, 4

1. Khái niệm trách nhiệm pháp lí

- Trách nhiệm pháp lí là sự bắt buộc phải gánh chịu hậu quả pháp lí bất lợi do vi

phạm pháp luật

VD: Anh A bị phạt 300k vì vượt đèn đỏ -> trách nhiệm pháp lí là anh A bị phạt

300k.

- Đặc điểm:

•

Luôn gắn liền vi phạm pháp luật

•

Thể hiện thái độ phản ứng của nhà nước và xh với chủ thể vi phạm pháp luật

•

Luôn mang tính bất lợi với chủ thể phải gánh chịu

•

Là một loại nghĩa vụ đặc biệt, phát sinh khi có vi phạm pháp luật

•

Được nhà nước bảo đảm thực hiện

2. Các loại trách nhiệm pháp lí

- Trách nhiệm hình sự là trách nhiệm pháp lí nghiêm khắc nhất do tòa án áp dụng

đối với các chủ thể đã thực hiện hành vi phạm tội

- Trách nhiệm hành chính được áp dụng đối với chủ thể đã thực hiện hành vi vi

phạm hành chính

lOMoARcPSD| 36133485

- Trách nhiệm kỉ luật nhà nước được áp dụng đối với các chủ thể vi phạm kỉ luật

nhà nươc

- Trách nhiệm dân sự được áp dụng đối với các chủ thể có hành vi vi phạm dân sự.

-> Lấy ví dụ.

3. Truy cứu trách nhiệm pháp lí

a. Khái niệm truy cứu trách nhiệm pháp lí

- Là hoạt động thể hiện quyền lực nhà nước do cơ quan nhà nước hay nhà chức

trách có thẩm quyền tiến hành nhẳm cá biệt hóa bộ phận chế tài của quy phạm

pháp luật đối với các chủ thể vi phạm pháp luật.

b. Căn cứ truy cứu trách nhiệm pháp lí

- Căn cứ pháp lí: Là tổng thể các quy định của pháp luật được các chủ thể tiến

hành sử dụng làm căn cứ để cho tất cá các hđ trong qua trình truy cứu trách nhiệm

pháp lí.

Bao gồm:

•

Các quy định của pháp luật hiện hành xác định thẩm quyền, trình tự, thủ tục,

các thức tiến hành truy cứu trách nhiệm pháp lí.

•

Các quy định của pháp luật hiện hành xác định hành vi bị coi là vi phạm

pháp luật và biện pháp cưỡng chế dự kiến áp dụng đối với chủ thể thực hiện

hành vi đó.

•

Các quy định của pháp luật hiện hành về thời hiệu truy cứu trách nhiệm

pháp lí.

- Căn cứ thực tế của việc truy cứu trách nhiệm pháp lí chính là ci phạm pháp luật

đã xảy ra trên thực tế được xác định qua các yếu tố cấu thành cảu vi phạm đó. Bao

gồm:

•

Căn cứ vào các yếu tố thuộc mặt khách quan của vi phạm pháp luật

•

Căn cứ vào chủ thể vi phạm pháp luật

•

Căn cứ vào mặt chủ quan vi phạm pháp luật

Căn cứ vào mặt khách thể vi phạm pháp luật

c. Các yêu cầu của truy cứu trách nhiệm pháp lí

- Đảm bảo nguyên tắc pháp chế trong hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí

lOMoARcPSD| 36133485

- Đảm bảo tính hợp lí trong hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí

- Việc truy cứu trách nhiệm pháp lí phải được tiến hamhf trên cơ sở tôn trọng, bảo

đảm, bảo vệ các quyền, các giá trị con người.

- Hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí phải được tiến hành kịp thời, nhanh

chóng

- Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong truy cứu trách nhiệm pháp lí

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/61

| | Tải xuống

Preview text:

lOMoAR cPSD| 36133485
HUNG VỀ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT lOM
Bài 1: Nguồn gốc và kiểu nhà nước
(Chương 2 trong giáo trình)
Khái niệm nhà nước: trả lời câu hỏi nhà nước là gì? Như thế nào? Có những thuộc
tính gì? Đặc điểm gì?
Tại sao lại có nhiều câu trả lời, quan niệm khác nhau về nhà nước?
Do nhà nước là hiện tượng xã hội đa dạng và phức tạp, được nhiều ngành khoa học
nghiên cứu ở nhiều góc độ, phạm vi khác nhau. Từ thời cổ đại, các nhà tư tưởng đã
quan tâm nghiên cứu và có những luận giải khác nhau về nhà nước. Trải qua các
thời đại khác nhau, nhận thức, quan điểm về vấn đề ngày càng phong phú. Tuy
nhiên do xuất phát từ những góc độ nghiên cứu khác nhau, năng lực nhận thức
khác nhau, lại bị chi phối bởi nhiều lợi ích, quan điểm chính trị => có nhiều quan
niệm khác nhau về nhà nước.
VD: Aristote cho rằng nhà nước là sự kết hợp của các gia đình.
Ăngghen cho rằng nhà nước là lực lượng “nảy sinh từ xã hội nhưng lại đứng trên
xã hội”, “có nhiệm vụ làm dịu bớt sự xung đột và giữ cho xung đột đó trong vòng trật tự”.
Nhà nước là một tổ chức (do con người liên kết lại) => Nhà nước chính là con người.
Là tổ chức quyền lực đặc biệt.
+ Quyền lực nhà nước là khả năng của nhà nước nhờ đó các cá nhân, tổ chức trong
xã hội phải phục tùng ý chí của nhà nước.
Sinh ra để tổ chức, quản lý đời sống xã hội (tách rời khỏi những hoạt động sản xuất
trực tiếp của xã hội, chỉ làm công việc quản lý, điều hành)
Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt của xã hội, bao gồm một lớp người được
tách ra từ xã hội để chuyên thực thi quyền lực, nhằm tổ chức và quản lý xã hội,
phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội cũng như lợi ích của lực lượng cầm quyền trong xã hội.
2. Các đặc trưng của nhà nước:
Đặc trưng là thuộc tính riêng rẽ mà ta có thể xác định hoặc đo lường khi quan sát
một sự vật hiện tượng, để phân biệt những tính trạng nổi bật so với các thực thể khác. lOMoAR cPSD| 36133485
Khác với đặc điểm: tính biệt hóa không cao, vì đặc điểm của vật này cũng có thể là
đặc điểm của vật khác.
Nhà nước có quyền lực đặc biệt
Quản lí dân cư theo lãnh thổ Có chủ quyền quốc gia Ban hành luật Thu thuế
3. Nguồn gốc nhà nước:
Nhà nước xuất hiện khi nào?
Ai là người thành lập ra nhà nước?
Thuyết thần học: nhà nước là do chúa trời thành lập.
Giai cấp tư sản: nhà nước là do nhân dân lập ra.
Mac Lenin: giai cấp thống trị về kinh tế thành lập.
Tại sao người ta lại thành lập ra nhà nước? Nhu cầu của giai cấp thống trị kinh thế
và của cả xã hội -> Mac Lenin: giai cấp thống trị kinh tế thành lập ra nhà nước.
(?) Tại sao nhà nước là của nhân dân?
Khi chưa giành được chính quyền -> nhà nước là của giai cấp thống trị, khi giành
được chính quyền -> nhà nước của dân do dân vì dân.
Nhà nước sinh ra từ đâu? Để làm gì? -> có nhiều câu trả lời và quan điểm khác
nhau (xuất phát từ việc có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước)
Thế nào là nhà nước xuất hiện/chưa xuất hiện? Liên kết với sự xuất hiện của con
người -> Biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động
Mốc: có 1 tổ chức, 1 bộ phận người trong xã hội sai khiến, chỉ đạo người khác,
thực thi quyền lực một cách ch nghiệp)
(Quan điểm của Mac Lenin)
Nguyên nhân xuất hiện nhà nước: nhà nước xh 1 cách khách quan, là sản phẩm của
sự phát triển tự nhiên đời sống xã hội, khi tổ chức thị tộc, bộ lạ tỏ ra bất lực, không
đáp ứng được những yêu cầu, đòi hỏi của cuộc sống.
Con đường xuất hiện nhà nước? Là một quá trình lâu dài, gắn liền với sự biến đổi
mọi mặt trong đời sống xã hội, trong quá trình đó, những yếu tố của tổ chức thị tộc, lOMoAR cPSD| 36133485
bộ lạc dần mất đi, đồng thời từng bước hình thành những yếu tố của một tổ chức
mới mà chúng ta gọi là nhà nước.
Theo quan điểm Mac Lenin: ... 4. Kiểu nhà nước
Những sv đặc điểm chung giống nhau -> xếp vào 1 kiểu loại.
Kiểu nhà nước là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm nhà nước, qua
đó phân biệt với các nhóm nhà nước khác -> phân chia nhà nước thực chất là sự
phân nhóm (phân loại) nhà nước.
Để làm gì? Nhà nước có phát triển theo quy luật không? Có giống nhau không?
Nhà nước phát triển theo từng kiểu, không nhà nước nào giống nhà nước nào, nhưng có theo quy luật.
Các cách phân kiểu nhà nước:
+ Đông Tây (theo địa lý)
Việt Nam không có nhà nước chiếm hữu nô lệ: xã hội đầu tiên xuất hiện ở VN là
xã hội công xã nông thôn -> phong kiến -> chủ nghĩa xã hội; bỏ qua giai đoạn tư bản.
Theo quan niệm của chủ nghĩa Mac Lenin:
Tương ứng một hình thái kinh tế xã hội có giai cấp là một kiểu nhà nước. + Nguyên thủy + Chiếm hữu nô lệ + Phong kiến + Tư sản + Cộng sản
Các hình thái xã hội thay thế nhau là quy luật, nhà nước ra đời sau phát triển, văn
minh hơn xã hội cũ, do sự kế thừa.
Phương thức sản xuất: có 2 yếu tố Quan hệ sản xuất Tư liệu sản xuất lOMoAR cPSD| 36133485
Nhà nước xuất hiện do kinh tế phát triển, kinh tế phát triển làm cho nhà nước phát triển.
Vấn đề 1. Nguồn gốc, kiểu nhà nước Khái niệm nhà nước
- Nhà nước là hiện tượng xã hội rất đa dạng và phức tạp, được nhiều ngành khoa
học nghiên cứu ở nhiều góc độ, phạm vi khác nhau.
- Ngay từ thời cổ đại: đã có những luận giải khác nhau về nhà nước -> qua các thời
đại khác nhau, nhận thức, quan điểm về vấn đề thêm phong phú.
- Xuất phát từ những góc độ nghiên cứu khác nhau, năng lực, nhận thức khác nhau,
bị chi phối bởi yếu tố lợi ích, quan điểm chính trị...
-> Có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước.
VD: Aristote cho rằng nhà nước là sự kết hợp của các gia đình; Angghen cho rằng
nhà nước là sản phẩm của xã hội đã phát triển đến giai đoạn nhất định, khi xã hội
đã phân chia thành các giai cấp và mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa được.
-> Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về nhà nước, mỗi cách tiếp cận xây dựng nên
khái niệm nhà nước với ý nghĩa riêng, phục vụ mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
riêng -> nhà nước là một hiện tượng đa dạng, phức tạp, khái niệm nhà nước có nội
hàm phong phú, có tính đa dạng, đa chiều.
1.1.1. Định nghĩa nhà nước
Nhà nước là một hình thức tổ chức của con người, không đồng nhất với xã hội, chỉ
là một bộ phận của xã hội.
- Bao gồm những người không tham gia trực tiếp vào hoạt động sản xuất, nó được
tổ chức để quản lí xã hội, điều hành mọi hoạt động của xã hội.
- Sự ra đời của nhà nước trong đời sống là tất yếu.
- Nhà nước được xem như cơ quan quyền lực tối cao của xã hội nhưng lại bị chi
phối bởi những kẻ mạnh (dùng nhà nước vừa thực hiện việc điều hành các hoạt
động chung, vừa làm lợi riêng cho giai cấp của mình)
- Nhà nước không hoàn toàn đồng nhất với quốc gia, nó chỉ là một trong ba yếu tố hình thành nên quốc gia.
- Nhà nước và pháp luật gắn bó chặt chẽ với nhau, song lại là hai hiện tượng khác
nhau -> về mặt nhận thức, không thể đồng nhất nhà nước và pháp luật. lOMoAR cPSD| 36133485
-> Định nghĩa nhà nước: Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt của xã hội, bao
gồm một lớp người được tách ra từ xã hội để chuyên thực thi quyền lực, nhằm tổ
chức và quản lí xã hội, phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội, cũng như lợi ích của lực lượng cầm quyền.
1.1.2. Đặc trưng của nhà nước:
Nhà nước có quyền lực đặc biệt (quyền lực nhà nước)
- Để tồn tại và duy trì các hoạt động, nhà nước cũng như các tổ chức xã hội đều cần có quyền lực.
Quyền lực trong nhà nước: là khả năng của nhà nước nhờ đó các cá nhân, tổ chức
trong xã hội phải phục tùng ý chí của nhà nước.
“Khả năng” của nhà nước phụ thuộc vào sức mạnh bạo lực, sức mạnh vật chất, uy
tín của nhà nước trong xã hội hay khả năng vận động quần chúng của nó.
- Quyền lực nhà nước tồn tại trong mối quan hệ giữa nhà nước với các cá nhân, tổ chức trong xã hội.
+ Nhà nước là chủ thể quyền lực.
+ Các cá nhân, tổ chức là đối tượng của quyền lực ấy -> phải phục tùng ý chí của nhà nước.
- Quyền lực nhà nước cũng tồn tại trong mối quan hệ giữa nhà nước và các thành
viên cũng như các cơ quan của nó (cấp dưới phục tùng cấp trên).
Sự khác biệt giữa nhà nước và các tổ chức xã hội: căn cứ vào các đặc trưng của
nhà nước, so sánh từng tiêu chí sẽ thấy được sự khác biệt.
Nhà nước thực hiện việc quản lí dân cư theo lãnh thổ.
- Các tổ chức xã hội rất đa dạng và phức tạp, hình thành và duy trì dựa trên những
điều kiện xã hội khác nhau.
- Nhà nước lấy việc quản lí dân cư theo lãnh thổ làm điểm xuất phát.
- Người dân không phân biệt huyết thống, dân tộc, giới tính...cứ sống trên một địa
vực nhất định thì chịu sự quản lí của nhà nước nhất định -> người dân thực hiện
quyền và nghĩa vụ trước nhà nước theo nơi mà họ cư trú.
Nhà nước thực thi chủ quyền quốc gia
- Nhà nước có quyền lực bao trùm phạm vi lãnh thổ quốc gia, đứng trên mọi các
nhân tổ chức trong xã hội. lOMoAR cPSD| 36133485
-> Nhà nước là tổ chức duy nhất có đủ tư cách và khả năng đại diện chính thức và
hợp pháp của quốc gia, thay mặt quốc gia dân tộc thực hiện và bảo vệ chủ quyền quốc gia.
+ Chủ quyền quốc gia: mang nội dung chính trị pháp lí, thể hiện quyền quyết định
tối cao và độc lập, tự quyết mọi vấn đề đối nội và đối ngoại, không phụ thuộc vào
bất kì cá nhân, tổ chức trong nước cũng như các nhà nước khác, các tổ chức quốc tế.
+ Trong các xã hội không có dân chủ, chủ quyền quốc gia thuộc về nhà nước.
+ Trong điều kiện xã hội dân chủ, quyền lực tối cao trong xã hội thuộc về nhân dân.
Nhà nước ban hành pháp luật, dùng pháp luật làm công cụ quản lí xã hội.
- Pháp luật là quy tắc ứng xử của con người trong đời sống cộng đồng.
- Nhà nước là tổ chức đại diện cho xã hội, thay mặt xã hội ban hành pháp luật,
cung ứng cho xã hội một loại quy tắc xử sự mang tính bắt buộc đối vớ mọi cá
nhân, tổ chức trong xã hội.
- Nhà nước là tổ chức duy nhất có quyền ban hành xã hội, phải sử dụng pháp luật,
dựa vào pháp luật, là phương tiện đặc biệt quan trọng để tổ chức và quản lí xã hội.
- Mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội có nghĩa vụ tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh.
Nhà nước quy định và thực hiện việc thu thuế, phát hành tiền
“Thuế” là khoản tiền hay hiện vật mà người dân buộc phải nộp cho nhà nước theo
quy định của pháp luật.
Nhà nước là một bộ mấy được tách ra khỏi lao động sản xuất trực tiếp để chuyên
thực hiện chức năng quản lí xã hội, do vậy, nó phải được nuôi dưỡng từ nguồn của
cải do dân cư đóng góp.
- Thiếu thuế, nhà nước không thể tồn tại.
- Thuế còn là nguồn của cải quan trọng phục vụ cho việc phát triển mọi mặt của đời sống.
- Chỉ nhà nước mới có quyền quy định và thực hiện việc thu thuế, vì nhà nước là tổ
chức duy nhất có tư cách đại diện chính thức cho toàn xã hội.
- Nhà nước phát hành tiền làm phương tiện trao đổi trong sản xuất, phân phối, tiêu
dùng của cải trong đời sống. lOMoAR cPSD| 36133485
1.2. Nguồn gốc nhà nước:
- Nguồn gốc nhà nước là vấn đề cơ bản của LLCVNNVpháp luật. Muốn giải thích
đúng đắn bản chất, chức năng, vai trò của nhà nước đều phải xuất phát từ bấn đề nguồn gốc.
- Xuất phát từ quan niệm khác nhau về nhà nước, dẫn đến các cách giải thích khác nhau về nhà nước. VD:
Các nhà tư tưởng theo thuyết thần học: nhà nước là do thượng đế sáng tạo ra.
Thượng đế sáng tạo ra con người, sáng tạo ra thế giới, đồng thời tạo ra nhà nước để cai quản con người.
+ Nhà vua là thiên tử, nhận quyền lực từ thượng đế, thay mặt cho thượng đế cai quản xã hội.
Thuyết gia trưởng: nhà nước là kết quả của sự phát triển của gia đình, nhà nước có
mặt trong mọi gia đình, xã hội như một gia đình mở rộng.
Thuyết khế ước xã hội: nguồn gốc nhà nước bắt đầu từ xã hội.
+ Xã hội vốn trong trạng thái không có nhà nước, con người hoàn toàn tự do, ai
cũng có quyền tự nhiên của chính mình. Tuy nhiên khả năng và cách thức bảo vệ
mỗi người là khác nhau -> trạng thái hỗn loạn -> cộng đồng xã hội họp lại nhau,
soạn thảo một khế ước chung, trong đó thỏa thuận thành lập nhà nước, trao cho nhà
nước các quyền vốn có của mọi người -> thay mặt mọi người bảo vệ các quyền tự do.
Thuyết bạo lực: nhà nước là sản phẩm cuộc chiến tranh giữa các thị tộc.
+ Thời đại nguyên thủy: các thị tộc thường gây chiến với nhau, nhằm mở rộng địa
bàn cư trú, tìm kiếm thức ăn, nguồn nước.
-> Kết quả của các cuộc chiến là thị tộc chiến thắng cần có công cụ để nô dịch kẻ
bại trận -> thiết lập ra hệ thống cơ quan bạo lực đặc biệt, đó là nhà nước.
Mác-Lênin: Luận thuyết về nhà nước được trinh bày toàn diện, sâu sắc và có hệ
thống trong tác phẩm “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà
nước” và tác phẩm “Nhà nước và cách mạng”.
+ Khẳng định nhà nước là một hiện tượng xã hội mang tính lịch sử, xuất hiện một
cách khách quan, là sản phẩm của đời sống xã hội khi xã họi đã phát triển đến một
giai đoạn nhất định, trong xã hội xuất hiện chế độ tư hữu và phân chia thành các giai cấp đối kháng. lOMoAR cPSD| 36133485
+ Nhà nước xuất hiện một cách khách quan, là sản phẩm của sự phát triển tự nhiên đời sống xã hội.
+ Sự xuất hiện của nhà nước là cả một quá trình lâu dài, gắn liền sự biến đổi của
mọi mặt trong đời sống xã hội. 1.3. Kiểu nhà nước
1.3.1. Khái niệm kiểu nhà nước:
“Kiểu”: kiểu cách, kiểu dáng, kiểu loại, kiểu lối, chỉ toàn bộ nói chung những đặc
trưng của một tiểu loại, làm phân biệt với tiểu loại khác.
-> Kiểu nhà nước là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm nhà nước,
qua đó phân biệt với kiểu nhóm nhà nước khác.
Các nhà sử học: phân chia sự phát triển của xã hội thành xã hội cổ đại, trung đại,
cận đại và hiện đại. Tương ứng ta có các kiểu nhà nước: cổ đại, trung đại, cận đại và hiện đại.
Tiếp cận từ các nền văn minh: có thể phân chia thành các kiểu nhà nước: nn trong
nền văn minh nông nghiệp, nn trong nền văn minh công nghiệp, hậu công nghiệp (văn minh tri thức)
Quan niệm tương đối phổ biến trong sử học, luật học, chính trị học: Phân chia nhà
nước thành kiểu nhà nước phương Đông và phương Tây (yếu tố địa lí)
Dựa trên cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước: nhà nước độc tài,
chuyên chế, nhà nước dân chủ.
Mác-Lênin: tiếp cận theo tiến trình lịch sử của sự phát triển xã hội. Mỗi giai đoạn
đặc thù là một hình thái kinh tế-xã hội. Tương ứng một kiểu hình thái kinh tế xã
hội CÓ GIAI CẤP là một kiểu nhà nước; + Chiếm hữu nô lệ + Phong kiến + Tư sản + Xã hội chủ nghĩa
1.3.2. Sự ra đời, cơ sở kinh tế - xã hội và quá trình phát triển của các kiểu nhà nước
trong lịch sử (theo quan điểm chủ nghĩa Mac Lenin) Nhà nước chủ nô: lOMoAR cPSD| 36133485
VẤN ĐỀ 2: BẢN CHẤT NHÀ NƯỚC VÀ CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC
2.1. Bản chất nhà nước
2.1.1. Khái niệm bản chất nhà nước:
Nói tới bản chất nhà nước là nói tới tổng hợp những mặt, những mối liên hệ, những
thuộc tính tất nhiên, tương đối ổn định bên trong của nhà nước, quy định sự tồn tại,
phát triển của nhà nước.
Bản chất của một sự vật hiện tượng là gì?
Liên hệ: Thế nào là “đạo đức giả” -> Là sự che đậy, che giấu bản chất thật bằng
những hiện tượng giả -> Cái thật bên trong là bản chất.
Tìm hiểu bản chất nhà nước để làm gì? Tại sao phải nghiên cứu về bản chất nhà nước?
Để phân biệt thật giả, để tìm cách sử dụng, điều hành, phát triển nhà nước một
cách đúng đắn và có hiệu quả.
Để đánh giá về nó -> Hiểu về nó một cách chính xác.
VD: Nhà nước phong kiến: của vua, phục vụ cho vua -> Tính giai cấp cao, tính xã hội thấp.
(Thuyết nhà nước phúc lợi chung)
- Nhà nước là một hiện tượng xã hội, nó sinh ra từ hai nhu cầu cơ bản: nhu cầu tổ
chức quản lí xã hội và nhu cầu bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị về mặt kinh tế.
-> Tìm hiểu bản chất nhà nước cần tập trung vào 2 phương diện: phương diện xã
hội và phương diện giai cấp. *Tính xã hội:
- Nhà nước là một tổ chức của xã hội, sinh ra từ xã hội, để duy trì, quản lí xã hội
khi xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nhất định.
- Xã hội nào cũng có hàng loạt các vấn đề mang tính chất chung của toàn xã hội. ->
Để giải quyết, cần có một tổ chức thay mặt xã hội, nhân danh xã hội để tổ chức, tập
hợp và quản lí toàn bộ xã hội.
+ Trước đây đó là các tổ chức thị tộc, bộ lạc.
+ Nhà nước xuất hiện -> Nó cần phải thay mặt cho xã hội, đứng ra tổ chức dân cư,
giải quyết các vấn đề đó vì sự ổn định và sống còn của cả xã hội. lOMoAR cPSD| 36133485
+ Mặt khác, trong xã hội có giai cấp, các giai cấp dù là thống trị hay bị trị cũng đều
là những bộ phận thống nhất tạo nên xã hội.
-> Nhà nước vừa bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị, vừa bảo vệ lợi ích của các
giai cấp, tầng lớp khác (nhưng chỉ trong giới hạn mà lợi ích of giai cấp thống trị cho phép.
-> Tính xã hội của nhà nước là một thuộc tính mang tính khách quan. Bởi nhà
nước dù sinh ra, tồn tại trong xã hội nhưng lại có một vị trí đặc biệt trong xã hội,
tựa hồ như đứng trên xã hội, đại diện cho cả xã hội để giải quyết những công việc mang tính xã hội. *Tính giai cấp:
- Nhà nước là công cụ bảo vệ lợi ích cho các giai tầng trong xã hội, mà chủ yếu là
của giai cấp thống trị, thực hiện các mục đích mà giai cấp thống trị đề ra.
- Là sản phẩm của xã hội có tính giai cấp -> nhà nước có tính giai cấp.
-> Tính xã hội và tính giai cấp là hai mặt cơ bản thống nhất thể hiện bản chất của
bất kì nhà nước nào, chúng luôn gắn bó chặt chẽ, đan xen nhau. Không có tính xã
hội hoặc tính giai cấp thì không có nhà nước. Tính xã hội càng cao, tính giai cấp
càng thấp và ngược lại.
2.1.2. Bản chất nhà nước Việt Nam hiện nay:
6 đặc trưng: khác với các nhà nước khác
Thứ nhất, Nhà nước CHXHCN VN là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của
nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Tính xã hội và tính giai cấp nằm ở chỗ nào?
Của dân là gì, vì dân là gì và do dân là gì?
Của dân: tất cả quyền lực nhà nước ở nước CHXHCNVN đều thuộc về nhân dân.
Các cơ quan nhà nước ở Việt Nam đều thuộc về nhân dân.
Do dân: nói cách khác, nhân dân Việt Nam gồm giai cấp công nhân, nông dân, đội
ngũ trí thức và những người lao động khác tổ chức thành nhà nước. Nhân dân VN
trực tiếp bầu ra đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, theo nguyên tắc
phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín, là những cơ quan đại biểu của
nhân dân, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, chịu
trách nhiệm trước nhân dân, để phục vụ lợi ích của nhân dân. Nhân dân không chỉ
lập ra các cơ quan nhà nước mà còn có thể trực tiếp làm việc trong các cơ quan đó
để trực tiếp nắm giữ và thực hiện quyền lực nhà nước. lOMoAR cPSD| 36133485 Vì dân:
Trước đây bản chất nhà nước như thế nào? Ví dụ: Thời bao cấp.
Nhà nước có thật là “của dân do dân vì dân” không?
Nếu không, làm thế nào để nhà nước thật là như vậy?
Tìm hiểu về “Nhà nước bé, xã hội to” và ngược lại “Nhà nước to, xã hội bé” ->
Nhà nước dần chỉ tổ chức và quản lí những gì nhân dân, xã hội không thể làm
được, chỉ quản lí những gì lớn nhất và quan trọng nhất; Căn cứ vào bản chất nhà
nước: tính xã hội và giai cấp - > Tính xã hội cao thì tính giai cấp thấp xuống ->
“nhà nước bé, xã hội to” + vice versa.
Thứ hai, Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trực tiếp tổ chức và quản lí
hầu hết các mặt quan trọng của đời sống xã hội.
Thứ ba, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước dân chủ, một công cụ thực hiện dân
chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Thứ tư, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh
sống trên đất nước Việt Nam.
Thứ năm, nhà nước CHXHCNVN luôn đặt dưới sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam –
Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân
lao động và dân tộc Việt Nam.
Thứ sáu, nhà nước CHXHCNVN là nhà nước của thời kì quá độ lên CNXH.
2.2. Chức năng nhà nước
2.2.1. Khái niệm chức năng nhà nước
Chức năng nhà nước là gì? Phân biệt khái niệm “chức năng” với “nhiệm vụ” và “vai trò”?
Chức năng là một thuật ngữ dùng để chỉ những phần việc chỉ thuộc về một đối
tượng nhất định và đối tượng này có khả năng thực tế để làm được phần việc đó.
Chức năng nhà nước là những mặt hoạt động cơ bản của nhà nước, phù hợp với
bản chất, mục đích, nhiệm vụ của nhà nước và được xác định bởi điều kiện kinh tế,
xã hội của đất nước trong những giai đoạn phát triển của nó.
Câu hỏi liên quan đến “chức năng”: dùng để làm gì hay sinh ra để làm gì? Lấy ví
dụ? -> Sinh ra để làm gì. lOMoAR cPSD| 36133485
VD: Cái cốc -> sinh ra là để đựng chất lỏng, nhưng trong cuộc sống cái cốc có thể
dùng với nhiều mục đích khác nhau.
Mối liên hệ giữa chức năng và bản chất: rất chặt chẽ. Nếu bản chất nhà nước là
luận cứ, thì chức năng nhà nước là luận chứng. Chức năng chứng minh cho cái
bản chất của nhà nước.
Nghiên cứu chức năng của nhà nước để làm gì?
Tìm ra quy luật, và để tìm ra đó đúng là quy luật -> để nếu nó phát triển không
đúng quy luật, thì phải hướng theo quy luật, và để người sử dụng không làm gì trái
quy luật (Để phát triển và định hướng).
Căn cứ vào đâu để biết được nhà nước sinh ra phải làm gì, hay nói cách khác, chức
năng của nhà nước phụ thuộc vào điều gì, được quyết định bởi cái gì?
-> Căn cứ, phụ thuộc vào thực tiễn, điều kiện kinh tế xã hội (Do nhà nước sinh ra
từ xã hội, gắn với xã hội) -> Còn nữa không về nhà suy nghĩ tiếp.
Chức năng nào mà bất kì nhà nước nào cũng phải thực hiện?
2.2.2. Phân loại chức năng nhà nước: có nhiều cách phân loại:
- Căn cứ vào phạm vi hoạt động: + Chức năng đối nội.
+ Chức năng đối ngoại.
- Căn cứ vào hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực xã hội: + Chức năng kinh tế. + Chức năng xã hội. + Chức năng trấn áp.
+ Chức năng tiến hành chiến tranh xâm lược.
+ Chức năng bảo vệ trật tự pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức trong xã hội.
+ Chức năng bảo vệ đất nước.
+ Chức năng quan hệ với các nước khác.
Ngoài ra còn có thể được phân loại theo nhiều căn cứ khác.
2.3. Sự phát triển của chức năng nhà nước qua các kiểu nhà nước: lOMoAR cPSD| 36133485
Mỗi kiểu nhà nước có bản chất riêng phù hợp với cơ sở kinh tế - xã hội của nó,
đồng thời bản chất của mỗi kiểu nhà nước lại là yếu tố quan trọng quyết định các chức năng nhà nước.
Qua các kiểu nhà nước, chức năng nhà nước có sự phát triển, thể hiện ở sự tăng
thêm về số lượng, sự mở rộng về nội dung và sự đa dạng hơn về phương thức thực hiện.
Sự phát triển của các chức năng nhà nước là một tất yếu khách quan phù hợp với
sự vận động phát triển của đời sống xã hội.
2.4. Chức năng nhà nước Việt Nam hiện nay - Chức năng kinh thế. - Chức năng chính trị. - Chức năng xã hội.
- Chức năng bảo vệ trật tự pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xã hội.
- Chức năng bảo vệ đất nước.
- Chức năng quan hệ với các nước khác.
Từ “của” -> nguồn gốc của nhà nước, bản chất của nhà nước, chức năng của nhà
nước (có thể dùng hoặc không dùng)
Không được dùng “khái niệm của nhà nước” -> “Nhà nước” là một khái niệm (là
một tên gọi, chỉ các sự vật hiện tượng có nội hàm, nhưng tên gọi chưa chắc là khái niệm)
Đánh dấu: Hình thức thực hiện chức năng, phương pháp thực hiện chức năng, phân loại chức năng.
Nhà nước VN hiện nay phải làm những công việc gì? Cái gì quy định phải làm
những cv đó, làm những công việc đó như thế nào? BỘ MÁY NHÀ NƯỚC
Khái niệm cơ quan nhà nước: một thiết chế quyền lực.
Bộ máy nhà nước là hệ thống cơ quan nhà nước. lOMoAR cPSD| 36133485
Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước, bao gồm số lượng người
nhất định, được tổ chức và hoạt động theo quy định của pháp luật, nhân danh nhà
nước thực hiện quyền lực nhà nước.
Thể chế: các công cụ phương tiện quản lí: pháp luật, đạo đức...
Thiết chế: các tổ chức, cơ quan...
Quyền lực thể hiện ở chỗ: nhân danh thẩm quyền ban hành các quyết định mang
tính chất pháp lí; có thể yêu cầu các cơ quan, tổ chức có liên quan thi hành những
quyết định, văn bản, mệnh lệnh do họ ban hành hay cấp trên của họ ban hành; có
thể kiểm tra, giám sát, theo dõi việc thi hành những quy định mà họ đã ban hành.
Cơ quan nhà nước có khác gì so với cơ quan đoàn thanh niên cộng sản HCM?
Cơ quan nhà nước: tổ chức, thành lập trên cơ sở pháp luật.
Cơ quan các tổ chức khác: tổ chức trên cơ sở điều lệ.
Cơ quan nhà nước: đưa ra những quyết định mang tính pháp lí; các cơ quan không
thuộc nhà nước không thể ban hành văn bản mang tính pháp lí.
So sánh dựa vào đặc điểm. Đặc điểm:
Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước.
Cơ quan nhà nước được thành lập theo các cách thức hay trình tự khác nhau.
Tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước do pháp luật quy định.
Mỗi cơ quan nhà nước có chức năng, nhiệm vụ quyền hạn riêng do pháp luật quy định.
Mỗi cơ quan nhà nước được trao cho những quyền năng nhất định để thực hiện
chức năng, nhiệm vụ được giao.
Có thể phân loại theo nhiều cách khác nhau:
+ Căn cứ vào thẩm quyền phạm vi lãnh thổ: trung ương và địa phương.
+ Căn cứ vào chức năng: lập pháp (xây dựng pháp luật), hành pháp (tổ chức thực
hiện pháp luật) và tư pháp (bảo vệ pháp luật).
+ Căn cứ vào thời gian hoạt động: thường xuyên và lâm thời.
+ Căn cứ vào con đường hình thành, tính chất, chức năng: cq quyền lực nhà nước,
cq quản lí nhà nước, cq xét xử, cq kiểm sát. lOMoAR cPSD| 36133485
Phân tích mối quan hệ giữa chức năng của nhà nước với bộ máy nhà nước?
Bộ máy nhà nước được thành lập và hoạt động để thực hiện các chức năng của nhà nước.
Nhà nước có nhiều chức năng -> có nhiều cơ quan và ngược lại.
Chức năng nhà nước ngày nay ngày càng được mở rộng đặc biệt là các chức năng xã hội.
Bộ máy nhà nước chặt chẽ -> việc thực hiện chức năng sẽ hiệu quả hơn. Nghị quyết số 27 lOMoAR cPSD| 36133485
VẤN ĐỀ 4: HÌNH THỨC NHÀ NƯỚC
Khái niệm hình thức nhà nước:
Hình thức nhà nước nói lên cách thức tổ chức, thực hiện quyền lực.
Hình thức nhà nước là cách thức tổ chức quyền lực nhà nước và phương pháp thực
hiện quyền lực nhà nước.
Hình thức nhà nước là khái niệm chung được hình thành từ ba yếu tố cụ thể: Hình
thức chính thể, hình thức cấu trúc nhà nước và chế độ chính trị.
Hướng đến sự tự do của con người và sự phát triển của xã hội.
(?) Bộ máy nhà nước hình thành vì lí do gì, để làm gì?
Thuộc 6 gạch đầu dòng trang 101. Hình thức chính thể:
Hình thức chính thể là cách thức và trình tự thành lập cơ quan cao nhất của quyền
lực nhà nước, xác lập mối quan hệ giữa cơ quan đó với cơ quan cấp cao khác và với nhân dân.
-> Cộng hòa dân chủ trở thành xu thế; song quân chủ vẫn chưa suy thoái hoàn
toàn, chưa bị thủ tiêu.
Quân chủ hạn chế: Vừa có yếu tố quân chủ, vừa có yếu tố cộng hòa. -> Quyền lực
nhà vua bị giảm bớt; nhưng vua vẫn giữ vai trò quyết định tối hậu.
Quân chủ tuyệt đối: chỉ có vua.
(?) Bản chất của hình thức chính thể là gì? / Nói đến hình thức chính thể là nói đến điều gì?
Mô hình thiết chế quyền lực tối cao.
Là xem xét trong nhà nước đó: cơ cấu của thiết chế quyền lực tối cao; cách thức và
trình tự thiết lập của cơ quan đó, quan hệ giữa cơ quan đó với các cơ quan cấp cao
khác của nhà nước, sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức và hoạt động của cơ
quan đó. -> Xoay quanh chủ đề là cơ quan tối cao.
-> Quyền lực tối cao do một người nắm giữ: quân chủ
->,,,,một nhóm người nắm giữ: cộng hòa
(?) Vậy cơ quan tối cao là gì? Cơ quan ntn được gọi là cơ quan tối cao? lOMoAR cPSD| 36133485
Tối cao và tối hậu; quyết định những vấn đề tối cao, và đưa ra quyết định cuối
cùng, không cơ quan nào được phủ nhận.
Yếu tố ảnh hưởng: có rất nhiều yếu tố - Chế độ chính trị
- Tương quan lực lượng giữa các giai cấp - Truyền thống dân tộc - Giai cấp phong kiến
- Tình hình thế giới, nhận thức của dân chúng
VD: Tòa án nhân dân tối cao, quyết định cao nhất và cuối cùng trong việc xử án,
nhưng chỉ trong 1 lĩnh vực.
QUỐC HỘI; ngày xưa là Vua.
Chia thành hai dạng cơ bản: chính thể quân chủ và chính thể cộng hòa.
+ Quân chủ là chính thể mà trong đó quyền lực tối cao của nhà nước tập trung toàn
bộ hoặc một phần nào đó vào tay một cá nhân (vua, quốc vương,..) theo phương
thức cha truyền con nối (thế tập).
+ Có hai dạng cơ bản: quân chủ tuyệt đối và quân chủ hạn chế.
+ Cộng hòa là chính thể mà trong đó quyền lực cao nhất của mỗi nhà nước thuộc
về cơ quan (tập thể) đại diện của nhân dân.
+ Hai dạng: CH quý tộc và QH dân chủ.
Hình thức cấu trúc nhà nước
Hình thức cấu trúc nhà nước là cách tổ chức quyền lực nhà nước theo các đơn vị
hành chính – lãnh thổ và xác lập mối quan hệ giữa các cấp chính quyền nhà nước với nhau.
Hai dạng cơ bản: nhà nước đơn nhất và nhà nước liên bang + một dạng nhà nước
không cơ bản là nhà nước liên minh.
Nhà nước đơn nhất: là hình thức cấu trúc nhà nước truyền thống và phổ biến trên
thế giới; hình thức cấu trúc đa dạng và phức tạp, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế,
chính trị, văn hóa, xã hội...của mỗi nước.
+ Đặc điểm cơ bản: chủ quyền quốc gia do chính quyền trung ương nắm giữ; địa
phương là những đơn vị hành chính lãnh thổ không có chủ quyền; cả nước có một lOMoAR cPSD| 36133485 X John Doe
hệ thống chính quyền và một hệ thống pháp l uật;
quan hệ giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương các cấp là quan
hệ giữa cấp trên và cấp dưới.
Nhà nước liên bang: hình thành bằng nhiều con đường khác nhau. Là sự liên kết
của nhiều nhà nước khác nhau tạo thành một nhà nước chung.
-> Có thể do tự nguyện hoặc bắt buộc.
Hình thức cấu trúc đa dạng và phức tạp.
+ Đặc điểm cơ bản: chủ quyền quốc gia vừa do chính quyền liên bang vừa do
chính quyền các bang nắm giữ; có sự phân chia quyền lực giữa chính quyền liên
bang và chính quyền các bang, sự phân chia này có thể diễn ra trên một số hoặc cả
ba lĩnh vực là lập pháp, hành pháp, tư pháp; các bang tự tổ chức chính quyền của
bang mình, tự ban hành pháp luật cho bang mình; cả nước tồn tại nhiều hệ thống
chính quyền, nhiều hệ thống pháp luật song song, một của liên bang, một của mỗi bang.
Lưu ý: Đơn nhất và liên bang không tuyệt đối. Trong nhà nước đơn nhất có thể có
yếu tố liên bang, ngược lại, trong nhà nước liên bang có thể có yếu tố đơn nhất.
Ngoài ra, còn có nhà nước liên minh, là sự liên kết tạm thời của các nhà nước
nhằm thực hiện một số mục tiêu nhất định. Chế độ chính trị:
Chế độ chính trị là tổng thể các phương pháp mà nhà nước sử dụng để thực hiện quyền lực nhà nước.
Hai dạng cơ bản: Chế độ chính trị dân chủ và chế độ chính trị phản dân chủ.
+ Dân chủ: chế độ chính trị mà nhân dân có quyền tham gia và việc tổ chức, hoạt
động của các cơ quan nhà nước, bàn bạc, thảo luận và quyết định những vấn đề
quan trọng của đất nước.
+ Phản dân chủ: chế độ chính trị mà nhân dân không có quyền tham gia vào viẹc
tổ chức, hoạt động của các cơ quan nhà nước, không có quyền bàn bạc, thảo luận
và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.
II. Hình thức nhà nước qua các kiểu nhà nước lOMoAR cPSD| 36133485
“Tự do của người khác là giới hạn tự do của chính mình” Karl M Quân chủ nhị hợp Quân chủ đại nghị Cộng hòa tổng thống Cộng hòa đại nghị Cộng hòa hỗn hợp Công xã Pari Cộng hòa xô viết
Cộng hòa dân chủ nhân dân Cộng hòa CUBA
Gạch hết ra 15 cái + thuộc tên + đặc điểm + ưu/nhược của từng loại + quy luật + cái gì quy định.
Liên hệ Việt Nam + đánh giá mô hình cộng hòa nhân dân có ổn không?
Mĩ: Cộng hòa tổng thống, bởi quyền lực tối cao do một tập thể người nắm giữ
(nghị viện); nhân dân bầu ra nghị viện -> cộng hòa dân chủ. Trong cộng hòa dân
chủ, thuộc mô hình gì? -> Cộng hòa tổng thống. Bởi vì ở Mĩ không có thủ tướng;
cộng hòa tổng thống là cử tri bầu ra tổng thống; vị thế của tổng thống: vừa đứng
đầu nhà nước, vừa đứng đầu chính phủ; tổng thống không được giải tán nghị viện trước thời hạn;
Xác định chính thể: quyền lực nhà nước trao tay ai, cá nhân hay tập thể? Tiêu chí
phụ: Trình tự thủ tục trao quyền: chuyển ngôi hay bầu cử; giữ suốt đời hay nhiệm
kì; mối quan hệ của cơ quan quyền lực cao nhất với nhân dân; mối quan hệ giữa
các cơ quan cấp cao của nhà nước với nhau;
VD: Việt Nam, quyền lực nhà nước trao tay một tập thể (quốc hội), trình tự thủ tục
trao quyền là bầu cử (quốc hội do nhân dân bầu ra) -> cộng hòa dân chủ;
Phân biệt với công xã pari, xô viết, dân chủ nhân dân, cộng hòa cuba
-> SS giữa xô viết và dân chủ nhân dân.
-> Việt Nam là dân chủ nhân dân khác gì so với xô viết: Cách mạng được tiến hành
2 giai đoạn: cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, cách mạng xã hội chủ nghĩa ->
Việc giành và giữ chính quyền dân chủ và đỡ khốc liệt hơn so với mô hình xô viết;
Xô viết tiêu diệt hết tất cả các đảng, các nước dân chủ nhân dân bao giờ cũng tồn lOMoAR cPSD| 36133485
tại chế độ nhiều đảng (như sau cmt8 có 3 đảng, trung quốc hiện có 8 đảng); trong
nước xô viết, trước cm hay sau cm không tồn tại tổ chức đoàn kết dân tộc (mặt
trận); nước ta trước có mặt trận Việt Minh, sau chuyển dần qua mặt trận tổ quốc Việt Nam;...
Nói đến bất kì nhà nước nào, cũng phải nhắc đến: Chính thể, cấu trúc và chế độ chính trị.
2.2. Hình thức cấu trúc nhà nước:
(?) Bản chất cốt lõi của hình thức cấu trúc nhà nước là gì?
Mối quan hệ giữa trung ương với địa phương (về chủ quyền quốc gia). Nhà nước
liên bang và nhà nước tư nhân.
(?) Bộ máy từ TW đến địa phương hình thành do đâu?
Do nhu cầu quản lí dân cư theo lãnh thổ.
(?) Kể tên, đặc điểm, ưu nhược điểm, quy luật, liên hệ VN.
Tự trị: Hành chính và chính trị.
Liên hệ VN: Ưu nhược, có cần sửa đổi gì Chế độ chính trị:
Bản chất? Mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân.
(?) Kể tên, đặc điểm, ưu nhược điểm, quy luật, liên hệ VN. Yếu tố tác động:
III. Hình thức nhà nước Việt Nam: cộng hòa dân chủ nhân dân. Đánh giá? Ưu nhược
“Luật tổ chức chính quyền địa phương” – phân quyền – phân cấp - ủy quyền lOMoAR cPSD| 36133485
CHƯƠNG VII: NHÀ NƯỚC TRONG
HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ
I. Khái niệm hệ thống chính trị:
Nhà nước – Đảng (đơn/đa -> ưu/nhược?) – Hội
-> Mối quan hệ của chúng như thế nào? VD Vai trò của nhà nước với hội ntn, ngược lại?
-> Việt Nam: đơn đảng -> ưu nhược?
- Hệ thống chính trị: là tổng thể các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị-xã hội trực
tiếp nắm giữ hoặc tham gia thực thi quyền lực chính trị dưới sự lãnh đạo của một
đảng cầm quyền hay liên minh các đảng cầm quyền. lOMoAR cPSD| 36133485 - Đặc điểm cơ bản:
Một là, ra đời, tồn tại, phát triển cùng với sự ra đời, tồn tại, phát triẻn của nhà nước tư sản.
Hai là, các tổ chức thành viên hệ thống chính trị đều là những tổ chức hợp pháp,
được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật.
Ba là, có sự phân định rõ ràng về nhiệm vụ cơ bản giữa các tổ chức thành viên vì
mục tiêu chung là thực thi quyền lực của giai cấp và các lực lượng thống trị trong xã hội.
Chế độ chính trị: sự tham gia của nhân dân vào quá trình tổ chức và thực hiện nhà nước.
Mỗi tổ chức có 1 mục tiêu -> coi nhà nước là mục tiêu -> biến nhà nước thành trung tâm.
Hệ thống chính trị thiết lập ra để làm gì?
Cơ cấu của hệ thống chính trị?
II. Vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị:
Lý thuyết nhà nước pháp quyền ra đời trong bối cảnh: để bảo vệ quyền con người
và tự do cá nhân. Mục tiêu: bảo vệ quyền con người và tự do các nhân -> phải giới
hạn và kiểm soát quyền lực nhà nước -> dùng đến pháp luật, bằng pháp luật.
Pháp luật lên ngôi -> Pháp quyền; không chỉ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội mà
còn điều chỉnh chính nhà nước.
MQH cá nhân và pháp luật: pháp luật bảo vệ quyền con người, tự do cá nhân.
Nhà nước pháp quyền: đặc trưng là? (đánh dấu trong sách tr 171) 6 đặc trưng:
Đặc trưng của nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay? Đọc nghị quyết số 27,
ngày 9/11/2022 của TW Đảng CSVN -> thuộc phần 1 của 4 lớn “tuyên truyền phổ
biến về cách hiểu của nhà nước pháp quyền”
“Thống nhất nhận thức về các đặc trưng của nhà nước pháp quyền xhcn VN do đcs ”
Xây dựng nhà nước pháp quyền: từ 2 đến hết. lOMoAR cPSD| 36133485
Thế nào là nhà nước pháp quyền: nằm trong 1 chế độ xã hội gọi là “xã hội pháp
quyền”; “chế độ pháp quyền”; “nền pháp quyền” để phân biệt với xã hội thần
quyền, chế độ thần quyền.
Nhà nước pháp quyền là sự phân loại nhà nước; những nhà nước thỏa mãn những
tiêu chí nào đó -> nhà nước pháp quyền.
CHƯƠNG IX: NHÀ NƯỚC VÀ CÁ NHÂN
I. Khái niệm và nội dung quan hệ giữa nhà nước và cá nhân.
1.1. Khái niệm quan hệ giữa nhà nước và cá nhân.
Cá nhân là khái niệm chỉ con người cụ thể sống trong một xã hội nhất định với tư
cách một cá thể, một thành viên của xã hội và được phân biệt với những thành viên
khác của xã hội thông qua tính phổ biến...
CHƯƠNG X: NGUỒN GỐC VÀ KIỂU PHÁP LUẬT
Vấn đề 7. Nguồn gốc, kiểu pháp luật
7.1. Khái niệm pháp luật:
7.1.1. Định nghĩa pháp luật:
Hệ thống quy tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận (nhà nước
ban hành) và đảm bảo thực hiện để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội theo mục đích.
“Quy tắc xử sự” – Thế nào là quy tắc xử sự?
Quy tắc: hướng dẫn làm cái gì đó -> Quy tắc xử sự: hướng dẫn xử sự, ứng xử với
nhau. Nên làm gì, không nên làm gì.
VD: Nội quy phòng học: “Đi học đúng giờ”; “Đeo thẻ sinh viên”...
-> Những quy tắc do nhà nước ban hành mới là pháp luật.
là các chuẩn mực ứng xử trong quan hệ xã hội do cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân
đặt ra, phù hợp với đặc thù công việc trong từng lĩnh vực hoạt động và được công khai để chấp hành.
7.1.2. Đặc trưng của pháp luật:
Tính quyền lực nhà nước.
Tại sao pháp luật do nhà nước ban hành? Vì nhà nước là tổ chức đại diện chính
thức cho toàn bộ xã hội, thay mặt cả xã hội để quản lí đời sống xh -> quyền lực ấy
được thể hiện thông qua pháp luật. pháp luật trực tiếp do các cơ quan thẩm quyền lOMoAR cPSD| 36133485
ban hành. pháp luật là mong muốn, nguyện vọng, ý chí của nhà nước mà buộc mọi người phải tuân theo.
Vì pháp luật được hình thành bằng con đường nhà nước, là do nhà nước đặt ra,
hoặc do nhà nước thừa nhận -> pháp luật luôn thể hiện ý chí của nhà nước. pháp
luật được nhà nước đảm bảo bằng nhiều biện pháp mang tính chất nhà nước: tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục,...cho đến áp dụng các biện pháp cưỡng chế (nghiêm khắc).
Tính quy phạm phổ biến.
Quy phạm: Quy tắc xử sự chung -> pháp luật tồn tại dưới dạng các quy tắc xử sự chung.
-> Ban hành ra cho nhiều đối tượng.
Tính phổ biến: Áp dụng rộng rãi cho nhiều nơi khác nhau, trên phạm vi cả nước, cả quốc gia.
Vì pháp luật là khuôn mẫu, chuẩn mực để định hướng cho nhận thức và cách xử sự
cho mọi người trong xã hội. Căn cứ vào pháp luật, các tổ chức, cá nhân biết mình
phải làm gì, không được làm gì, phải làm như thế nào.
Tính hệ thống.
Vì pháp luật là một hệ thống các quy phạm để điều chỉnh loại quan hệ xã hội
phát sinh trong các lĩnh vực khác nhau trong đời sống; song các quy phạm đó
không tồn tại một cách biệt lập mà giữa chúng có mối quan hệ nội tại và thống
nhất với nhau để tạo nên một chỉnh thể là hệ thống pháp luật. Các quy định
pháp luật có liên quan chặt chẽ, thống nhất, ràng buộc.
Tính xác định về hình thức.
Hình thức: Cái để ta nhìn thấy được, để ta phân biệt giữa hiện tượng này với hiện
tượng khác. Hình thức của pháp luật để ta phân biệt với những cái không phải là pháp luật.
pháp luật thường thể hiện trong những hình thức nhất định, có thể là tập quán
pháp, tiền lệ pháp hoặc văn bản quy phạm pháp luật. -> Không nằm trong
những cái đó thì không phải là pháp luật.
Đặc trưng của pháp luật có được là nhờ đâu? – nhờ sự nghiên cứu/ tri thức là sản
phẩm của sự nghiên cứu; nhờ phương pháp nào? – phương pháp so sánh, cụ thể
là so sánh pháp luật với những quy tắc khác (đạo đức, phong tục, lệ làng, hương ước, tập tục,...) lOMoAR cPSD| 36133485 - Để nhận biết.
Nhận biết xem có phải pháp luật không - Để phân biệt.
Phân biệt pháp luật với các quy tắc khác. Tính chất:
- Tính bắt buộc: bb phải biết, phải hiểu đúng, bb thực hiện. - Tính cưỡng chế
- Tính chủ quan: tất cả những thứ là sản phẩm của con người, do con người hiện ra
đều có tính chủ quan. (trừ con người)
-> Tính chủ quan của pháp luật thể hiện ở chỗ nào?
Chủ quan một cách tuyệt đối: chỉ theo ý chí của mình -> gọi là “duy ý chí”.
Làm thế nào để giảm thiểu hiện tượng duy ý chí, pháp luật phải khách quan?
-> Khảo sát thực tiễn một cách đầy đủ, không ở trong phòng để xây dựng pháp
luật, phải đi khảo sát thực tế; phải có sự tham gia rộng rãi của các thành phần, tầng
lớp, cá nhân khác nhau trong xã hội -> pháp luật sát thực tiễn cuộc sống hơn. - Tính khách quan:
7.2. Nguồn gốc pháp luật: Những nguyên nhân và điều kiện làm xuất hiện nhà
nước -> xuất hiện pháp luật.
Tương tự với nguồn gốc của nhà nước.
Theo mác lenin: 2 yếu tố: kinh tế xã hội
HÌnh thành từ 3 con đường: Giáo trình trang 214
Một là nhà nước thừa nhận các quy tắc đã có sẵn trong xã hội (đạo đức, tập
quán,...) thành pháp luật. -> Tập quán pháp.
Hai là nhà nước thừa nhận cách giải quyết một vụ việc cụ thể làm khuôn mẫu để
giải quyết những sự việc tương tự.
Ba là nhà nước đặt ra các quy tắc xử sự mới chưa có trong xã hội, đặc biệt liên
quan đến vấn đề giai cấp, những quan hệ xã hội mới xuất hiện -> đặt ra những quy tắc mới.
“Ban hành quy tắc mới dưới dạng truyền miệng” lOMoAR cPSD| 36133485
“Nhà nước chỉ có vai trò là bà đỡ của pháp luật” Mac-Lenin
7.3. Kiểu pháp luật:
7.3.1. Khái niệm kiểu pháp luật:
Là tổng thể những đặc điểm, đặc thù của một nhóm pháp luật, qua đó phân
biệt với nhóm pháp luật khác. Chia theo hình thái kinh tế xã hội. Các kiểu pháp
luật thay thế nhau là quy luật, có thể bỏ qua giai đoạn phát triển.
4 kiểu: chủ nô, phong kiến, tư sản, xã hội chủ nghĩa.
Ngoài ra còn có các cách chia kiểu pháp luật:
- Chia theo địa lý: Đông-Tây.
- Cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực: Dân chủ-Không dân chủ.
- Theo tiến trình lịch sử: Cổ đại-Trung đại-Cận đại-Hiện đại.
- Thành văn – bất thành văn. ... - Mác Lênin:
7.3.2. Sự ra đời, cơ sở kinh tế - xã hội và quá trình phát triển của các kiểu pháp
luật trong lịch sử.
Nhà nước pháp quyền: đề cao vị thế của pháp luật và ưu thế của pháp luật. Coi
pháp luật là trị quyền, pháp luật phải vì con người. Tuy nhiên đề cao quá -> không
tốt -> dẫn đến tình trạng lạm dụng pháp luật.
CHƯƠNG XI: PHÁP LUẬT TRONG HỆ THỐNG CÔNG CỤ ĐIỀU CHỈNH QUAN HỆ XÃ HỘI
I. Điều chỉnh quan hệ xã hội: 5 ý:
Điều chỉnh là gì? – làm cho thay đổi theo mục đích, định hướng nhất định.
Khác gì so với tác động: điều chỉnh có mục đích, định hướng. Thông thường điều
chỉnh với mục đích tốt; tác động có thể xấu.
QHXH là gì? Quan hệ giữa người với người; Bản chất? Là sự tác động qua lại
lẫn nhau giữa các bên chủ thể quan hệ xã hội đó, gọi là QHXH khi và chỉ khi giữa lOMoAR cPSD| 36133485
họ có sự tương tác; không có sự tương tác thì không có mối quan hệ xã hội tồn tại
(có thể là trực tiếp mặt đối mặt hoặc không)
Tương tác, tác động qua lại bằng hành vi.
Từ đó dẫn đến điều chỉnh QHXH là gì?
-> Điều chỉnh quan hệ xã hội thực chất là làm thay đổi hành vi của các chủ thể
tham gia quan hệ xã hội đó.
Khuynh hướng điều chỉnh? (Mục tiêu)
3 loại hành vi: mỗi loại hành vi có khuynh hướng điều chỉnh riêng.
- Hành vi có ích: bảo vệ, khuyến khích, tạo điều kiện để tồn tại, phát triển.
- Hành vi có hại: ngăn chặn, đi tới loại bỏ.
- Hành vi vô ích/vô hại: giữ nguyên, không cần tác động.
NHƯNG: có ích, có hại, vô ích vô hại chỉ mang tính tương đối, sẽ thay đổi theo
không gian, thời gian, góc nhìn -> khuynh hướng điều chỉnh phải thay đổi.
BT: Lấy ví dụ minh chứng cho từng loại; lấy ví dụ cho sự thay đổi.
Điều chỉnh bằng cách nào? Dùng các công cụ, phương tiện để hướng dẫn cách
ứng xử cho các chủ thể.
Hướng dẫn cách ứng xử có nghĩa là chỉ ra cho họ biết họ nên làm gì, cần làm gì,
phải làm gì, đừng làm gì; phải kèm theo biện pháp tác động.
Tác động vào nhận thức của con người.
Hành vi có ích -> khuyến khích khen thưởng động viên.
Hành vi có hại -> phạt.
1.1. Khái niệm: điều chỉnh quan hệ xã hội là sử dụng các công cụ tác động lên
các quan hệ xã hội, làm cho chúng thay đổi và phát triển theo những mục đích,
định hướng nhất định, nhằm quy trì và bảo vệ trật tự xã hội.
Mục đích: nhằm khuyến khích, tạo điều kiện cho những quan hệ xã hội có lợi cho
đời sống cộng đồng được tồn tại và phát triển; ngăn chặn và đi tới loại bỏ những
mối quan hệ mà cộng đồng không mong muốn.
Bản chất của mối quan hệ xã hội: sự tác động qua lại của các bên chủ thể quan
hệ xã hội đó. Trong các mối quan hệ xã hội, các bên chủ thể tác động lẫn nhau
thông qua hành vi của mình. lOMoAR cPSD| 36133485
-> Điều chỉnh quan hệ xã hội thực chất là điều chỉnh hành vi của các chủ thể tham gia quan hệ xã hội đó.
Cách thức: sử dụng các công cụ điều chỉnh; Công cụ điều chỉnh các mối quan hệ
xã hội là các loại quy phạm xã hội.
CHỐT: Điều chỉnh quan hệ xã hội là điều chỉnh hành vi của các bên theo những
mục tiêu nhất định, bằng các công cụ, phương tiện cùng những biện pháp bảo đảm kèm theo.
1.2. Hệ thống công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội.
Các quan hệ xã hội rất đa dạng, phong phú và phức tạp -> để điều chỉnh chúng có
hiệu quả, cần có nhiều công cụ khác nhau: pháp luật, đạo đức, phong tục tập quán,
tín điều tôn giáo, lệ làng, hương ước, luật tục, quy định của các tổ chức xã hội....
Các công cụ: vừa có sự độc lập, vừa có sự ràng buộc, phụ thuộc lẫn nhau, hợp
thành hệ thống công cụ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.
7 công cụ cơ bản, ngoài ra có các công cụ khác (nhưng phạm vi ảnh hưởng hẹp..)
Đối với từng công cụ, làm rõ 5 ý sau: 1. Khái niệm 2. Con đường hình thành 3. Hình thức thể hiện 4. Phạm vi điều chỉnh 5. Biện pháp bảo đảm Pháp Luật: Đạo đức:
1. Khái niệm: phương tiện, công cụ điều chỉnh hành vi con người dựa trên quan
điểm về điều thiện.
Hướng hành vi theo điều thiện, điều lành, điều tốt.
Xem xét các hành vi dưới góc độ thiện hay ác, tốt hay xấu, trân hay giả -> đang
nhìn ở góc độ đạo đức. Thiện khuyến khích, ác loại trừ.
2. Con đường hình thành: hai con đường: tự phát trong dân gian, không biết chủ
thể sáng tạo ra; con đường thứ hai là có chủ thể xác định (VD: Bác Hồ tạo ra nhiều
quan điểm đạo đức – 6 điều Bác Hồ dạy công an, “phụng công thủ pháp; chí công
vô tư”, “ngũ luân ngũ thường” của Nho giáo – Khổng Tử) lOMoAR cPSD| 36133485
3. Hình thức thể hiện: Dưới dạng không thành văn (Tục ngữ ca dao hò vè...-> về
tìm); thể hiện trong các kinh sách chính trị, tôn giáo, văn học nghệ thuật,...)
4. Phạm vi điều chỉnh: Mọi quan hệ giữa người với người, vì đạo đức là mục tiêu
của con người hướng đến, hướng con người đến bến bờ chân thiện mỹ.
5. Biện pháp bảo đảm: bằng lương tâm mỗi cá nhân; dư luận xã hội.
Phong tục tập quán:
1. Khái niệm: “Phong tục” là thói quen phổ biến, ăn sâu vào trong đời sống xã hội,
được mọi người công nhận và làm theo.
“tập quán” cũng là thói quen, là những cách ứng xử quen thuộc, khó thay đổi,
thành nếp trong đời sống xã hội.
-> Chỉ những thói quen xử sự.
2. Con đường hình thành: 3. Hình thức thể hiện:
4. Phạm vi điều chỉnh: cả dân tộc, địa phương, cộng đồng xã hội. 5. Biện pháp bảo đảm: Hương ước:
1. Khái niệm: “hương” – làng quê; “ước” – giao kèo, thỏa thuận, quy ước.
-> Hương ước là tổng thể những quy tắc xử sự điều chỉnh các quan hệ xã hội trong phạm vi thôn, làng.
2. Con đường hình thành: có nguồn gốc từ pttq, được hình thành trên cơ sở pttq của mỗi làng.
3. Hình thức thể hiện: thành văn 4. Phạm vi điều chỉnh:
5. Biện pháp bảo đảm: có các biện pháp xử phạt, tuy nhiên chỉ xử phạt một số vi
phạm nhỏ thuộc nếp sống cộng đồng. Luật tục:
1. Khái niệm: là tất cả những quy tắc xử sự mang tính chất dân gian.
2. Con đường hình thành: 3. Hình thức thể hiện: lOMoAR cPSD| 36133485 4. Phạm vi điều chỉnh: 5. Biện pháp bảo đảm:
Tín điều tôn giáo:
1. Khái niệm: là giáo lí, giáo luật của các tôn giáo, tín ngưỡng của các cộng đồng dân cư.
2. Con đường hình thành:
3. Hình thức thể hiện: trong hệ thống kinh sách mỗi tôn giáo. 4. Phạm vi điều chỉnh 5. Biện pháp bảo đảm Kỷ luật:
1. Khái niệm: là tổng thể những quy định có tính chất bắt buộc đối với hoạt động
của các thành viên trong một tổ chức, để đảm bảo tính chặt chẽ của tổ chức đó. 2. Con đường hình thành
3. Hình thức thể hiện: thể hiện trong hiến chương, điều lệ, nội quy của tổ chức.
4. Phạm vi điều chỉnh: các thành viên.
5. Biện pháp bảo đảm: khen thưởng, kỉ luật.
CHỐT: Có nhiều công cụ, phương tiện điều chỉnh.
II. Vị trí, vai trò của pháp luật trong hệ thống công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội. Có ba ý:
- Không gian thời gian hoàn cảnh khác nhau -> pháp luật có vị trí vai trò khác nhau -> Chứng minh?
VD: Những nước theo đạo hồi, theo thiên chúa, nước tiểu nông từ quá khứ.
- Ngày nay, nhìn chung, pháp luật trở thành công cụ hàng đầu, quan trọng nhất, có
hiệu quả nhất, không thể được thay thế bởi những công cụ khác.
VD: có những quy tắc, tín điều hồi giáo có sức mạnh hơn pháp luật ở một số nước.
- Tại sao pháp luật có vị trí quan trọng như vậy? – 4 lí do
Một là, pháp luật có phạm vi tác động lớn nhất. lOMoAR cPSD| 36133485
- pháp luật do nhà nước ban hành -> truyền bá, phổ biến bằng con đường chính
thức thông qua hệ thống cơ quan nhà nước có thẩm quyền -> pháp luật có khả năng
tác động đến mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội, đến mọi vùng miền lãnh thổ của dất nước.
-> pháp luật có thể điều chỉnh các quan hệ xã hội trên bình diện rộng lớn trên các
lĩnh vực của đời sống.
Hai là, pháp luật được nhà nước tổ chức thực hiện và bảo vệ bằng nhiều biện pháp
khác nhau, trong đó có biện pháp cưỡng chế nhà nước -> có tính bắt buộc đối với mọi người.
Ba là, pháp luật có hình thức xác định chặt chẽ nhất.
Bốn là, pháp luật dễ thích ứng với điều kiện thực tế của đời sống xã hội.
- Pháp luật không phải là công cụ vạn năng, có những hạn chế nhất định: 4 cái
không/4 hạn chế: có những quan hệ xã hội pháp luật không điều chỉnh được; có
những QHXH pháp luật không được điều chỉnh; có những QHXH không cần thiết
phải điều chỉnh, VD: những chuyện riêng tư; Biện pháp cưỡng chế nhà nước không
phải lúc nào cũng có hiệu quả như mong muốn -> chứng minh?
KẾT LUẬN: Trong điều chỉnh quan hệ xã hội, phải kết hợp nhiều công cụ, kết
hợp pháp luật với các công cụ điều chỉnh khác.
Tuy nhiên, khi sử dụng nhiều công cụ để điều chỉnh quan hệ xã hội, có thể xảy ra
những tình huống nào và nêu đường lối xử lí các tình huống đó?
Mỗi công cụ có vị trí, vai trò khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, địa lí, lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng,...
Cùng với sự phát triển của đời sống, vai trò của pháp luật trong hệ thống công cụ
điều chỉnh quan hệ xã hội ngày càng được coi trọng, ngày càng trở nên thắng thế.
Trong điều kiện ngày nay, pháp luật trở thành công cụ hàng đầu, quan trọng và có
hiệu quả nhất, công cụ không thể thay thế để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, quản lí xã hội.
Không chỉ đơn thuần là công cụ quản lí nhà nước, mà còn được xác định là công
cụ để mỗi người tự bảo vệ lợi ích của mình; được quan niệm là một loại quy tắc
sinh hoạt công cộng, một công cụ để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.
Những ưu thế vượt trội của pháp luật:
Một là, pháp luật có phạm vi tác động lớn nhất. lOMoAR cPSD| 36133485
- Pháp luật do nhà nước ban hành -> truyền bá, phổ biến bằng con đường chính
thức thông qua hệ thống cơ quan nhà nước có thẩm quyền -> pháp luật có khả năng
tác động đến mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội, đến mọi vùng miền lãnh thổ của dất nước.
-> Pháp luật có thể điều chỉnh các quan hệ xã hội trên bình diện rộng lớn trên các
lĩnh vực của đời sống.
Hai là, pháp luật được nhà nước tổ chức thực hiện và bảo vệ bằng nhiều biện pháp
khác nhau, trong đó có biện pháp cưỡng chế nhà nước -> có tính bắt buộc đối với mọi người.
Ba là, pháp luật có hình thức xác định chặt chẽ nhất.
Bốn là, pháp luật dễ thích ứng với điều kiện thực tế của đời sống xã hội.
Bên cạnh đó, pháp luật còn có những hạn chế: không thể điều chỉnh được tất cả các
quan hệ xã hội; biện pháp cưỡng chế nhà nước không phải khi nào cũng đem lại
hiệu quả như mong muốn.
III. Quan hệ giữa pháp luật với các công cụ khác trong hệ thống công cụ điều chỉnh xã hội:
Tập trung giải quyết – pháp luật với đạo đức và pháp luật với tập quán.
pháp luật hay mọi công cụ: phát triển, phát sinh trên nền tảng đạo đức.
3.1. pháp luật và đạo đức: Tác động của pháp luật đến đạo đức và đạo đức đến pháp luật.
- Hệ thống pháp luật ra đời và tồn tại, phát triển theo một nền tảng đạo đức nhất định.
- Đạo đức là môi trường cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của pháp luật, là
chất liệu làm nên các quy định trong hệ thống pháp luật.
- Quan niệm, chuẩn mực đạo đức đóng vai trò là tiền đề tư tưởng chỉ đạo việc xây dựng pháp luật.
- Ngược lại, pháp luật có sự tác động trở lại một cách mạnh mẽ tới đạo đức.
- pháp luật góp phần củng cố, giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức xã hội, hỗ trợ,
bổ sung cho đạo đức, đảm bảo cho chúng được thực hiện nghiêm chỉnh trên thực tế. lOMoAR cPSD| 36133485
Nêu quan điểm về việc giải quyết mâu thuẫn giữa mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật?
Về cơ bản, chúng thống nhất, hỗ trợ lẫn nhau trong việc điều chỉnh. Tuy nhiên đôi
khi chúng cản trở lẫn nhau. Trong trường hợp có mâu thuẫn, hai phương án giải quyết:
- Thực hiện theo pháp luật.
- Ngoài ra còn phải có đề xuất, kiến nghị chỉnh sửa: cái gì phù hợp với đạo lí con
người hơn, tiến bộ hơn thì làm, cái gì không phù hợp thì chỉnh sửa.
CHƯƠNG XII: BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT
I. BẢN CHẤT PHÁP LUẬT:
1.1. Khái niệm bản chất pháp luật và các thuộc tính thể hiện bản chất pháp
luật: (tương xứng với bản chất nhà nước)
Xác định bản chất PHÁP LUẬT: Xác định giai cấp cầm quyền.
Là vấn đề khá phức tạp, tồn tại nhiều quan điểm khác nhau.
- Có quan niệm cho rằng bản chất của pháp luật là công lí, là lẽ phải phù hợp với
đạo lí và lợi ích chung của xã hội.
- Thời kì chiếm hữu nô lệ, phong kiến: bản chất nhà nước thể hiện ý chí của thượng đế.
- Quan điểm khác cho rằng, pháp luật thực chất là ý chí của vua chúa.
- Các nước xã hội chủ nghĩa trước đây: pháp luật thể hiện ý chí của giai cấp thống trị.
- Ở các nước tư bản: pháp luật thể hiện ý chí chung của toàn xã hội.
Khái niệm: sự vật, hiện tượng tồn tại trong xã hội.
-> Bản chất pháp luật: bắt nguồn từ bản chất của một sự vật, hiện tượng.
- Theo quan điểm chủ nghĩa M.LN: pháp luật luôn gắn bó chặt chẽ với nhà nước,
phản ánh bản chất nhà nước -> pháp luật mang tính xã hội và giai cấp.
Bản chất PHÁP LUẬT: là tổng thể những thuộc tính, những mặt, những mối
liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong của pháp luật, quy định sự vận
động và phát triển của pháp luật.
Q: Tại sao bản chất PHÁP LUẬT lại vừa có tính xã hội, tính giai cấp? lOMoAR cPSD| 36133485
-> Nhu cầu của sự thống trị giai cấp: công cụ bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp thống trị.
-> Nhu cầu cần có một công cụ điều chỉnh mối quan hệ xã hội.
Các thuộc tính cơ bản thể hiện bản chất pháp luật:
- Từ sự ra đời của pháp luật: 2 nhu cầu kết hợp -> sự ra đời của PHÁP LUẬT ->
mang hai thuộc tính cơ bản: thuộc tính giai cấp và thuộc tính xã hội.
+ Biểu hiện của tính xã hội: định hướng cách xử sự trong xã hội, là công cụ bảo vệ
quyền của con người trong xã hội,...
VD: Quy định về luật giao thông: người tham gia giao thông phải chấp hành hệ
thống biển báo giao thông đường bộ. -> thể hiện tính xã hội, không riêng cho một
ai mà định hướng cách xử sự cho tất cả mọi người -> đem lại sự an toàn.
+ Biểu hiện của tính giai cấp: là công cụ để bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp
cầm quyền, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị.
+ Ý chí: nguyện vọng, mong muốn (mang tính chủ quan) đạt được một cái gì đó,
bao gồm cả việc khắc phục các trở ngại bên ngoài và bên trong.
VD: Bảo vệ vai trò lãnh đạo của ĐCS (Điều 4 Hiến Pháp “ĐCS là lực lượng lãnh đạo nhà nước...”)
-> Hai thuộc tính có mối quan hệ chặt chẽ trong một tổng thể không đổi, thể
hiện sự thống nhất, giai cấp thấp xã hội cao hoặc ngược lại.
Tính chủ quan và tính khách quan: có điểm gặp gỡ không đồng nhất.
+ CQ: Sự chi phối của chủ thể tạo ra sự vật hiện tượng. -> Thể hiện sự chủ quan
của nhà nước. -> Câu từ ngôn chữ...
+ KQ: Những thuộc tính quy định sự vật hiện tượng, có sẵn trong sự vật hiện
tượng từ trước; cái bên ngoài chi phối. -> Đảm bảo công năng điều chỉnh mối quan hệ xã hội.
Bản chất PHÁP LUẬT qua các kiểu PHÁP LUẬT:
Chủ nô, phong kiến, tư bản, xã hội chủ nghĩa: kiểu PHÁP LUẬT sau ít nhiều có sự
tiến bộ hơn cái trước, có thay đổi theo xu hướng tiến bộ hơn.
Thay đổi ở những nội dung (có mối liên hệ với nhau): số lượng các thuộc tính, biểu
hiện thuộc tính, mối quan hệ.
+ Luôn có hai thuộc tính. lOMoAR cPSD| 36133485
+ Biểu hiện của các thuộc tính có sự thay đổi: ví dụ cùng là tính giai cấp: giai cấp
chủ nô bảo vệ cho chủ nô; phong kiến bảo vệ cho địa chủ; cùng là tính xã hội: tính
xã hội ở giai cấp chủ nô vô cùng nhỏ.
+ Tương quan giữa các thuộc tính có sự thay đổi: chủ nô, phong kiến về cơ bản,
tính giai cấp cao, tính xã hội thấp. Với PHÁP LUẬT XHCN: tính xã hội thể hiện sâu sắc.
Nội dung PHÁP LUẬT: Nội dung của các quy định, tại sao là có quy định này mà không có quy định kia.
1.2. Bản chất và đặc điểm của pháp luật Việt Nam hiện nay:
Nhà nước và PHÁP LUẬT có mối liên hệ thống nhất: “Nhà nước nào thì pháp luật
ấy”, có cùng nguyên nhân phát sinh.
Xem xét bản chất của nhà nước -> xem xét cơ sở kinh tế, cơ sở xã hội.
Xem xét nhà nước cụ thể: sự ra đời -> cơ sở kinh tế xã hội -> bản chất (tính giai cấp và tính xã hội)
Cơ sở tồn tại: Cơ sở kinh tế (quan hệ sản xuất thống trị và chế độ sở hữu tư liệu),
cơ sở xã hội (kết cấu giai tầng và mối quan hệ giai tầng – có những giai cấp nào và
mối quan hệ giữa các giai cấp) và cơ sở tư tưởng (hệ tư tưởng của lực lượng cầm quyền trong xã hội)
-> 3 yếu tố quy định bản chất PHÁP LUẬT.
Giai cấp nào nắm giữ quyền lực kinh tế thì cũng sẽ nắm giữ quyền lực chính trị;
muốn biết giai cấp nào nắm giữ quyền lực kinh tế: tư liệu sản xuất và tài sản thuộc về giai cấp nào.
Vừa mang tính xã hội, vừa mang tính giai cấp: *Tính xã hội:
- Thuộc tính nổi bật của pháp luật VN hiện nay, được thể hiện trên nhiều mặt.
+ Là quy tắc ứng xử chung.
+ Là cơ sở quan trọng để đảm bảo an ninh, an toàn cho cá nhân; ổn định và trật tự cho xã hội.
+ Là phương tiện quan trọng nhất, hiệu quả nhất để tổ chức và quản lí hầu hết các
lĩnh vực đời sống xã hội.
+ Là phương tiện liên kết mọi tầng lớp dân cư. lOMoAR cPSD| 36133485
+ Là công cụ để nhà nước và xã hội thực hiện các chính sách: uống nước nhớ
nguồn, đền ơn đáp nghĩa,...chăm lo những người vị thế yếu, xóa đói giảm nghèo...
+ Là sự kết tinh những giá trị cao quý trong xã hội. *Tính giai cấp:
Lí do: tồn tại nhiều giai tầng với sự khác biệt. -> pháp luật phải thể hiện ý chí và
bảo vệ lợi ích cho các giai tầng đó.
Pháp luật là công cụ tốt nhất để bảo vệ nhà nước, chế độ, quyền lợi của người dân lao động.
Bản chất của pháp luật VN còn được thể hiện qua các đặc điểm.
- Thứ nhất, pháp luật VN hiện nay là pháp luật thuộc thời kì quá độ lên xã hội chủ nghĩa.
- Hai là, pháp luật là cơ sở, hành lang pháp lí cho sự vận hành của nền kinh thế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Ba là, pháp luật thể hiện ý chí và bảo vệ lợi ích của nhân dân.
- Bốn là, pháp luật là sự thể chế hóa chủ trương, đường lối chính sách của ĐCSVN.
Q: Vì sao phải thể chế hóa chủ trương, đường lối chính sách của ĐCSVN thành pháp luật?
+ Ở VN, ĐCSVN là đảng cầm quyền, là đảng lãnh đạo nhà nước và xã hội.
+ Đường lối chính sách của đảng (những đường lối chung): phải thể chế hóa thành
PHÁP LUẬT, biến thành các quy tắc xử sự chung -> dễ thực hiện.
+ Đường lối chính sách của đảng chỉ bắt buộc những tổ chức đảng và đảng viên
thực hiện; khi chuyển thành pháp luật, nó mang tính bắt buộc chung.
+ Đường lối chính sách của đảng chỉ được đảm bảo thực hiện bằng hình thức kỉ
luật của tổ chức đảng (cảnh cáo, khai trừ khỏi tổ chức,....); pháp luật: tù có thời
hạn, tù chung thân, tử hình.
-> Phải thể chế hóa -> thực hiện một cách chính xác hơn, triệt để hơn, hiệu quả cao
hơn trên quy mô toàn xã hội.
+ Nhà nước xem xét những ĐLCS của Đảng -> sửa đổi nếu chưa hợp lí.
- Năm là, pháp luật xác lập cơ sở pháp lí cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền
XHCN của dân, do dân, vì dân. lOMoAR cPSD| 36133485
- Sáu là, pháp luật được xây dựng trên nền tảng đạo đức, truyền thống tốt đẹp,
thuần phong mỹ tục của dân tộc.
- Bảy là, pháp luật đang trong quá trình hoàn thiện và phát triển.
- Tám là, pháp luật chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của yếu tố quốc tế.
II. VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT:
Có nhiều cách nói về vai trò:
- Trong giáo trình: 3 nhóm vai trò: xã hội, nhà nước, lực lượng cầm quyền.
Cách tiếp cận thứ hai: “đảng lãnh đạo, nhà nước quản lí và nhân dân làm chủ”
- PHÁP LUẬT là công cụ thông qua đó Đảng lãnh đạo xã hội; nhà nước quản lí xã hội bằng pháp luật.
-> Có thể hỏi rõ hơn: vai trò với kinh tế, xh, văn hóa. (nhà nước quản lí lĩnh vực
nào -> PHÁP LUẬT có vai trò trong lĩnh vực đó)
- Quyền nghĩa vụ công dân: do PHÁP LUẬT quy định.
Cách tiếp cận thứ 3:
+ PHÁP LUẬT có vai trò giống như đạo đức, tín điều,,, - là công cụ điều chỉnh
mqh xã hội mang tính quy phạm và bắt buộc chung.
+ PHÁP LUẬT là vũ khí chính trị giai cấp (dùng pháp luật để chống lại các giai cấp khác)
+ PHÁP LUẬT là đại diện cho công lý, bảo vệ công lý.
“Vai trò” tác động tích cực của một sự vật hiện tượng trong mối quan hệ với sự vật hiện tượng khác.
Có nhiều cách tiếp cận vai trò: theo lĩnh vực, theo chủ thể,...từ khái quát chung
nhất đến cụ thể, chi tiết...
2.1. Vai trò đối với xã hội:
Q: PHÁP LUẬT có vai trò như thế nào với bản thân?
Pháp luật điều tiết và định hướng sự phát triển của các quan hệ xã hội.
Pháp luật là cơ sở để đảm bảo an toàn xã hội.
-> Ví dụ: an toàn về sức khỏe, tính mạng: cấm xâm phạm thân thể, tính mạng,...
+ Trong lĩnh vực sản xuất: tiêu chuẩn an toàn, bảo hộ lao động... lOMoAR cPSD| 36133485
Pháp luật là cơ sở để giải quyết các tranh chấp xã hội.
Pháp luật là phương tiện bảo đảm và bảo vệ quyền con người.
Pháp luật là phương tiện đảm bảo dân chủ, công bằng, bình đẳng và tiến bộ xã hội.
Pháp luật đảm bảo cho sự phát triển bền vững của xã hội.
Vai trò giáo dục của pháp luật:
- Pháp luật là cơ sở, động lực, mục đích của nhận thức pháp luật.
- Pháp luật giữ vai trò định hướng tư tưởng cho các thành viên trong xã hội.
- Pháp luật định hướng hành vi của con người.
2.2. Vai trò của pháp luật đối với lực lượng cầm quyền:
Pháp luật thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của lực lượng cầm quyền.
Pháp luật là vũ khí chính trị của lực lượng cầm quyền để chống lại sự phản kháng
chống đối trong xã hội.
2.3. Vai trò của pháp luật đối với nhà nước:
- Trước hết, pháp luật tạo lập cơ sở pháp lí vững chắc cho sự tồn tại của nhà nước.
- Pháp luật là công cụ bảo vệ nhà nước, bảo đảm an toàn cho các nhân viên nhà nước.
- Pháp luật là cơ sở pháp lí cho tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.
- Pháp luật là cơ sở để xây dựng đội ngũ nhân viên nhà nước “vừa hồng vừa chuyên”.
- Pháp luật là công cụ kiểm soát quyền lực nhà nước.
- Pháp luật là công cụ để nhà nước tổ chức và quản lí mọi mặt của đời sống xã hội.
2.4. Vai trò với các công cụ điều chỉnh khác.
Tùy thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của từng quốc gia trong
từng giai đoạn phát triển của nó.
Kiểm tra bài tập cá nhân: 1 câu liên quan nhà nước + 1 câu liên quan đến pháp luật.
CHƯƠNG XIII: HÌNH THỨC VÀ NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT
I. KHÁI NIỆM HÌNH THỨC, NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT lOMoAR cPSD| 36133485
1.1. Khái niệm hình thức của pháp luật:
Bao gồm hình thức bên trong và bên ngoài: (cách tiếp cận của triết học)
- Bên trong: là cơ cấu bên trong của nó, là mỗi liên hệ, sự liên kết giữa các yếu tố
cấu thành pháp luật; Là mối liên hệ, liên kết giữa các quy tắc xử sự chung. -> hệ
thống cấu trúc của pháp luật.
-> Khi đề cập đến hình thức pháp luật -> hình thức bên ngoài. (do hình thức
bên trong có tên gọi khác)
- Bên ngoài: là dáng vẻ bên ngoài, là dạng tồn tại, phương thức tồn tại của pháp luật trên thực tế.
-> 3 hình thức: tập quán pháp, tiền lệ pháp, văn bản quy phạm pháp luật.
(?) Nghiên cứu hình thức của pháp luật để làm gì?
Để nhận biết, nhận diện pháp luật (nhận diện 1 sự vật hiện tượng qua hình thức)
Để có cơ sở để đi sâu nghiên cứu về nó.
1.2. Khái niệm nguồn của pháp luật.
- Là tất cả những yếu tố chứa đựng hoặc cung cấp căn cứ pháp lí cho hoạt động của
cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền cũng như các chủ thể khác trong xã hội.
II. CÁC LOẠI NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT 2.1. Tập quán pháp:
Là những tập quán của cộng đồng được nhà nước thừa nhận, nâng lên thành pháp luật.
- Là 1 loại nguồn, cũng là 1 hình thức thể hiện, một dạng tồn tại của pháp luật trên thực tế.
- Nhà nước thừa nhận tập quán pháp bằng nhiều cách thức khác nhau.
- TQP là loại nguồn pháp luật đươc sử dụng sớm nhất, tồn tại 1 cách khá phổ biến
trong thời kì chưa có pháp luật thành văn.
- Hạn chế: không xác định, tản mạn, thiếu thống nhất.
2.2. Tiền lệ pháp (án lệ) lOMoAR cPSD| 36133485
Là những bản án quyết định của chủ thể có thẩm quyền khi giải quyết các vụ việc
cụ thể, được nhà nước thừa nhận có chứa đựng khuôn mẫu để giải quyết các vụ việc khác tương tự.
- TLP cũng vừa là nguồn, vừa là hình thức của pháp luật.
2.3. Văn bản quy phạm pháp luật:
Là văn bản do các chủ thể có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục, hình thức
do pháp luật quy định, trong đó có chứa đựng các quy tắc xử sự chung để điều
chỉnh các mối quan hệ xã hội.
- Vừa là nguồn, vừa là hình thức pháp luật quan trọng bậc nhất.
- Ưu điểm: chính xác, rõ ràng, minh bạch, đơn giản khi ban hành hoặc sửa đổi, dễ
đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ của cả hệ thống pháp luật, dễ phổ biến, dễ áp dụng...
2.4. Các loại nguồn khác:
Điều ước quốc tế: những văn bản chứa đựng các nguyên tắc, quy tắc xử sự do các
tổ chức quốc tế hoặc quốc gia cùng nhau thỏa thuận ban hành.
Các quan niệm, chuẩn mực đạo đức xã hội: cơ sở hình thành các quy định trong hệ thống pháp luật.
Đường lối, chính sách của lực lượng cầm quyền: nguồn pháp luật quan trọng.
Quan điểm, tư tưởng, học thuyết. Hương ước. Tín điều tôn giáo.
Quy tắc hiệp hội nghề nghiệp. Hợp đồng. Pháp luật nước ngoài.
III. Nguồn của pháp luật Việt Nam hiện nay:
3.1.1. Văn bản quy phạm pháp luật:
- Là nguồn chủ yếu và quan trọng nhất của pháp luật Việt Nam hiện nay.
- Pháp luật có quy định cụ thể về thẩm quyền ban hành, tên gọi, nội dung, trình tự,
thủ tục ban hành đối với từng loại văn bản quy phạm pháp luật.
- Các văn bản quy phạm pháp luật: lOMoAR cPSD| 36133485 + Hiến pháp
+ Bộ luật, luật, nghị quyết của Quốc hội
+ Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội,... ... 3.1.2. Tập quán pháp:
2 con đường dẫn đến sự tồn tại:
Một là, những tập quán được dẫn chiếu trong các điều, khoản của văn bản quy
phạm pháp luật, nhất là các văn bản trong lĩnh vực dân sự, hôn nhân gia đình, thương mại,...
Hai là, những tập quán được áp dụng để giải quyết những vụ việc cụ thể. 3.1.3. Án lệ:
Có thứ tự ưu tiên áp dụng.
3.1.4. Điều ước quốc tế:
Là một loại nguồn pháp luật quan trọng.
Có thể được nội luật hóa thành các quy định trong các văn bản quy phạm pháp
luật, cũng có thể được áp dụng một cách trực tiếp.
3.1.5. Quan niệm, quan điểm đạo đức xã hội:
CHƯƠNG XIV: QUY PHẠM PHÁP LUẬT
I. KHÁI NIỆM QUY PHẠM PHÁP LUẬT
Quy phạm pháp luật: là một loại quy phạm xã hội, vì vậy cũng như các quy phạm
xã hội khác -> quy tắc xử sự của con người.
QPPHÁP LUẬT luôn là khuôn mẫu cho hành vi của con người, chỉ dẫn cho con
người cách xử sự trong hoàn cảnh, điều kiện nhất định.
QPPHÁP LUẬT được ban hành không phải cho một tổ chức hay cá nhân cụ thể ->
mà cho tất cả các tổ chức và cá nhân tham gia quan hệ xã hội mà nó điều chỉnh.
QPPHÁP LUẬT là kết quả hoạt động có lí chí và ý chí của con người.
QPPHÁP LUẬT có thể tác động rất nhiều lần và trong thời gian tương đối dài cho
đến khi nó thay đổi hoặc bị mất hiệu lực. lOMoAR cPSD| 36133485
QPPHÁP LUẬT là tiêu chuẩn để xác định giới hạn và đánh giá hành vi của con người.
QPPHÁP LUẬT do các cơ quan nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện.
QPPHÁP LUẬT là công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội, nội dung của nó thể hiện
hai mặt là cho phép và bắt buộc, nghĩa là, QPPHÁP LUẬT là quy tắc xử sự trong
đó chỉ ra các quyền và nghĩa vụ pháp lí của các bên tham gia QHXH mà nó điều chỉnh.
-> QPPHÁP LUẬT là quy tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận
và đảm bảo thực hiện để điều chỉnh quan hệ xã hội theo những định hướng và
nhằm đạt được những mục đích nhất định. Ghi nhớ 3 điều:
- Là quy tắc xử sự: hướng dẫn xử sự, ứng xử với nhau, nên làm gì, phải làm gì,
cần làm gì, không nên làm gì, không được làm gì, phải làm như thế nào.
- Là quy tắc xử sự chung: dành cho một nhóm đối tượng chung nhất định, mà
không phải một cá nhân, tổ chức cá biệt nào đó. (không phải tất cả)
- Hình thành bởi nhà nước: do nhà nước ban hành ra. -> Cốt lõi.
Mối quan hệ giữa pháp luật và quy phạm pháp luật? Ràng buộc, phụ thuộc
(Quy phạm pháp luật là thành tố cấu thành nên pháp luật).
Mối quan hệ giữa văn bản quy phạm pháp luật với quy phạm pháp luật? Văn
bản quy phạm pháp luật chứa đựng quy phạm pháp luật. (QPPHÁP LUẬT thể
hiện dưới dạng các điều khoản)
QPPHÁP LUẬT được chứa đựng trong các nguồn của PHÁP LUẬT: tập quán
pháp, tiền lệ pháp, văn bản QPPHÁP LUẬT
II. CƠ CẤU CỦA QUY PHẠM PHÁP LUẬT TRONG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT
Về cấu trúc, còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau.
Chứa những câu hỏi: Ai? Trong tình huống nào? Thì sẽ phải thực hiện gì? như
thế nào? Nếu không -> hậu quả? lOMoAR cPSD| 36133485
QPPHÁP LUẬT trong văn bản quy phạm pháp luật: bộ phận giả định, bộ phận
quy định, bộ phận chế tài hoặc các biện pháp tác động khác.
2.1. Giả định: là bộ phận của QPPHÁP LUẬT nêu lên những tình huống (hoàn
cảnh, điều kiện) có thể xảy ra trong đời sống xã hội mà QPPHÁP LUẬT sẽ tác
động đối với những chủ thể (tổ chức, cá nhân) nhất định.
Trả lời cho câu hỏi: Ai? Hoàn cảnh điều kiện (Khi nào)?
VD: PHÁP LUẬT quy định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp vào sản
xuất thì phải nộp thuế -> BP giả định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp
vào sản xuất nông nghiệp.
- Là bộ phận không thể thiếu (vì thông qua nó mới biết tổ chức, cá nhân khi ở hoàn
cảnh nào thì chịu tác động của QPPHÁP LUẬT)
- Những tình huống được nêu ra: phong phú.
- Chủ thể, hoàn cảnh, điều kiện được nêu ra phải rõ ràng, chính xác, sát với tình
hình thực tế, tránh tình trạng nêu mập mờ, khó hiểu -> không hiểu hoặc sai lệch nội dung.
2.2. Quy định: là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những cách xử sự mà
chủ thể được, không được, hoặc buộc phải thực hiện khi gặp tình huống đã nêu
ở bộ phận giả định.
-> Cách xử sự: mệnh lệnh: cấm (không được phép làm gì), bắt buộc (phải làm gì),
cho phép (có thể làm hoặc không làm)
VD: PHÁP LUẬT quy định: tổ chức, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp vào sản
xuất thì phải nộp thuế -> BP quy định: phải nộp thuế.
- Được coi là phần cốt lõi. - Bao gồm:
+ Những cách xử sự mà chủ thể được phép thực hiện.
+ ...không được phép thực hiện.
+ ...buộc phải thực hiện, thực hiện chúng như thế nào.
2.3. Chế tài: là bộ phận của quy phạm pháp luật quy định các biện pháp cưỡng
chế mang tính chất trừng phạt mà nhà nước dự kiến có thể áp dụng đối với các lOMoAR cPSD| 36133485
chủ thể vi phạm pháp luật, không thực hiện hoặc thực hiện không đúng những
mệnh lệnh được nêu trong bộ phận quy định.
VD: Tổ chức cá nhân gây ô nhiễm môi trường... -> bị cảnh cáo và có trách nhiệm
khắc phục, bồi thường. -> Bộ phận chế tài: phạt cảnh cáo và bồi thường thiệt hại.
- Biện pháp quan trọng để đảm bảo cho các quy định.
- Trả lời cho câu hỏi: Các chủ thể có thẩm quyền có thể áp dụng những biện pháp
cưỡng chế nào đối với chủ thể vi phạm pháp luật.
- Các biện pháp cưỡng chế: đa dạng.
- Có thể cố định hoặc không cố định:
+ Cố định: chế tài trong đó nêu chính xác, cụ thể biện pháp tác động.
+ Không cố định: nêu nhiều biện pháp tác động, việc áp dụng biện pháp nào, mức
độ bao nhiêu, là do chủ thể có thẩm quyền áp dụng.
Phân loại (cách khác): Chế tài trừng phạt, chế tài vô hiệu hóa, chế tài khôi phục trạng thái ban đầu.
Có quy phạm pháp luật nào không có đầy đủ ba bộ phận không? Không nhất
thiết phải có ba bộ phận (Có)
VD: Quy phạm pháp luật xác định quyền thì không có chế tài. (Bầu cử...) -> không
thể có chế tài và không bao giờ có chế tài; tuy nhiên quyền cũng có giới hạn ->
vượt quá giới hạn quyền -> chế tài.
Quy phạm pháp luật bắt buộc (nêu ra cách xử sự bắt buộc) cũng không có chế tài
-> Dùng biện pháp bảo đảm khác, chế tài không phải biện pháp bảo đảm duy nhất.
VD: Tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục: mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh 1 đến 2 con -> Không có chế tài.
Quy phạm pháp luật chỉ có thể không có chế tài, không bao giờ không có giả định hay quy định.
Tại sao chế tài thường không cố định? Vì các hoàn cảnh, điều kiện cụ thể của các
vụ việc thường khác nhau, đa đạng. lOMoAR cPSD| 36133485
Giải thích hiện tượng lách luật? Tìm ra nơi mà pháp luật chưa quy định, chưa
điều chỉnh kịp; lợi dụng lỗ hổng, khe hở của pháp luật để thực hiện những hành vi
tư lợi, vì lợi ích nào đó.
Lách bộ phận giả định: lách điều kiện hoàn cảnh, chủ thể.
Lách...quy định: trốn tránh nghĩa vụ Giải pháp:
Đối tượng điều chỉnh: quan hệ xã hội.
Đối tượng điều chỉnh của một ngành luật: các quan hệ xã hội có chung tính chất.
III. CÁCH TRÌNH BÀY QUY PHẠM PHÁP LUẬT TRONG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT.
3.1. Trình bày trực tiếp trong điều của văn bản quy phạm pháp luật.
- Cách trình bày phổ biến.
3.2. Viện dẫn đến điều cụ thể nào đó của VBPHÁP LUẬT
3.3. Trình bày theo cách viện dẫn không cụ thể.
IV. PHÂN LOẠI QPPHÁP LUẬT:
- Căn cứ vào đối tượng và phương pháp điều chỉnh -> các nhóm lớn tương ứng là
các ngành luật: hành chính, dân sự, hình sự,...có thể chia nhỏ hơn như phân ngành
luật, chế định pháp luật.
- Phụ thuộc vào hình thức mệnh lệnh nêu trong bộ phận quy định của quy phạm
pháp luật: dứt khoát, không dứt khoát, hướng dẫn.
- Phụ thuộc vào cách xử sự nêu trong bộ phận quy định của các quy phạm pháp
luật: bắt buộc, cấm và cho phép.
- Căn cứ vào nội dung, tác dụng: nội dung và hình thức.
- Căn cứ vào tính chất của lĩnh vực quan hệ xã hội mà pháp luật điều chỉnh: công pháp và tư pháp.
Quy phạm pháp luật và các điều luật trong văn bản pháp luật là một hay là hai?
Quy phạm pháp luật là nội dung, còn các điều luật là hình thức. Hình thức chứa lOMoAR cPSD| 36133485
đựng nội dung, nội dung được thể hiện ra bằng hình thức. Một hình thức có thể
chứa đựng nhiều hoặc 1 phần của nội dung.
HỆ THỐNG PHÁP LUẬT: I. KHÁI NIỆM:
Là một chỉnh thể các hiện tượng pháp luật có sự liên kết, ràng buộc chặt chẽ, thống
nhất với nhau, luôn có sự tác động qua lại lẫn nhau để thực hiện việc điều chỉnh
pháp luật đối với các quan hệ xã hội.
Gồm tất cả các hiện tượng PHÁP LUẬT có liên quan mật thiết với nhau mà cốt lõi là QPPHÁP LUẬT. Đặc điểm:
- Được hình thành một cách khách quan, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội
của đất nước, các thành tố của hệ thống pháp luật do chính các quan hệ xã hội mà
chúng điều chỉnh để xác lập, không phụ thuộc vào ý chí của các chủ thể ban hành pháp luật.
- Giữa các thành tố: có mối liên hệ chặt chẽ, thống nhất và phù hợp với nhau.
-> Nguyên tắc quan trọng.
Không chỉ gắn bó, mà còn tác động qua lại, hỗ trợ, phối hợp trong việc điều chỉnh.
- Hệ thống PHÁP LUẬT luôn là một tập hợp động, tính ổn định chỉ là tương đối,
nó luôn vận động thay đổi từ thời kỳ này sang thời kỳ khác.
QPPHÁP LUẬT -> chế định -> ngành luật -> HTPHÁP LUẬT
Căn cứ để phân định ngành luật: phương pháp và đối tượng.
Tiêu chí đánh giá HTPHÁP LUẬT: Nghị quyết số 27 Ban chấp hành TW ĐCSVN khóa 13.
XÂY DỰNG PHÁP LUẬT
Xây dựng PHÁP LUẬT với hoạt động lập pháp là 1 hay là 2?
Lập pháp: quốc hội thực hiện. -> Làm luật và sửa đổi luật (chỉ nói đến văn bản
luật); chỉ nói đến các cơ quan ở trung ương. lOMoAR cPSD| 36133485
XDPHÁP LUẬT cả văn bản dưới luật (nghị định, thông tư, chỉ thị,...), không chỉ
có mình quốc hội thực hiện.
-> XDPHÁP LUẬT rộng hơn so với lập pháp.
Nguyên tắc trong xây dựng PHÁP LUẬT: ...
CHƯƠNG XVII: QUAN HỆ PHÁP LUẬT
I. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI 1.1. Khái niệm:
Trước hết là quan hệ xã hội, quan hệ giữa người với người trong cuộc sống.
Định nghĩa: Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, trong
đó các bên tham gia quan hệ pháp luật có các quyền và nghĩa vụ pháp lí được nhà
nước đảm bảo thực hiện. Đặc điểm:
- Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội có ý chí.
- Các bên tham gia quan hệ pháp luật có quyền và nghĩa vụ pháp lí được nhà nước đảm bảo thực hiện.
1.2. Phân loại quan hệ pháp luật.
Nảy sinh ở hầu hết các lĩnh vực xã hội -> phong phú và đa dạng.
- Căn cứ vào đặc điểm, tính chất của quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh ->
phân chia thành các loại tương ứng các ngành luật: Quan hệ pháp luật hành chính,
quan hệ pháp luật dân sự, quan hệ pháp luật hình sự,...
-> Các phân loại khá phổ biến và rộng rãi.
- Căn cứ vào tính xác định của các bên tham gia quan hệ pháp luật: quan hệ pháp
luật tuyệt đối và tương đối:
+ Tuyệt đối: một bên của quan hệ pháp luật được xác định, còn bên kia là bất kì cá nhân, tổ chức nào.
+ Bên tham gia quan hệ được xác định là bên có quyền, các bên kia có nghĩa vụ
tôn trọng các quyền, không vi phạm.
+ Tương đối: tất cả các bên tham gia quan hệ pháp luật đều được xác định cụ thể. lOMoAR cPSD| 36133485
Ngoài ra còn căn cứ vào số lượng tham giá -> nhiều bên và hai bên.
Căn cứ vào tính chất chủ thể -> công pháp và tư pháp.
II. THÀNH PHẦN CỦA QUAN HỆ PHÁP LUẬT:
Bao gồm: chủ thể, nội dung, khách thể. 2.1. Chủ thể:
Là các cá nhân, tổ chức đáp ứng được các điều kiện do pháp luật quy định và tham
gia vào quan hệ pháp luật.
Đặc trưng: tính xác định cơ cấu chủ thể, thể hiện ở hai khía cạnh:
- Thứ nhất, xác định loại chủ thể tham gia pháp luật.
- Thứ hai, điều kiện để tổ chức, cá nhân trở thành chủ thể quan hệ pháp luật.
Điều kiện do PHÁP LUẬT quy định đối với cá nhân, tổ chức để họ tham gia vào
quan hệ PHÁP LUẬT gọi là năng lực chủ thể (khả năng), bao gồm: năng lực
pháp luật và năng lực hành vi pháp luật.
Về mặt cá nhân, ai cũng được tham gia vào quan hệ pháp luật, không ai không
được tham gia vào quan hệ PHÁP LUẬT.
Về tổ chức, chỉ những tổ chức hợp pháp được nhà nước công nhận, tổ chức bất hợp pháp không là chủ thể.
Nhưng họ chỉ được tham gia vào những quan hệ xã hội nhất định; không có chủ
thể nào tham gia mọi quan hệ pháp luật.
QHPHÁP LUẬT nào có năng lực chủ thể -> được tham gia; không thì không được tham gia.
-> Mỗi QHPHÁP LUẬT có một năng lực chủ thể riêng.
VD: Quan hệ gia đình với quan hệ hôn nhân, năng lực chủ thể khác nhau. Bao gồm:
+ Năng lực PHÁP LUẬT: là khả năng có quyền, nghĩa vụ pháp lí do nhà nước
quy định cho các cá nhân, tổ chức nhất định. (Được hay không được?)
Phụ thuộc vào những điều kiện tối thiểu: quốc tịch, giới tính, độ tuổi,... lOMoAR cPSD| 36133485
+ Năng lực hành vi PHÁP LUẬT: là khả năng mà nhà nước thừa nhận cho các cá
nhân, tổ chức bằng hành vi của mình tự xác lập và thực hiện quyền và nghĩa vụ
pháp lí. (Làm được quyền đó không?)
Cần tối thiểu 3 yếu tố để thực hiện 1 hành vi PHÁP LUẬT nào đó: + Độ tuổi
+ Khả năng nhận thức (nhận thức được ý nghĩa xã hội của hành vi và điều khiển
hành vi theo yêu cầu của xã hội; hành vi có ích hay có hại, phù hợp hay không phù
hợp với xã hội... -> ý nghĩa xã hội of hành vi -> điều kiển: kiềm chế, kìm hãm
không thực hiện những hành vi xấu...)
+ Tình trạng sức khỏe thể lực
-> Có mối liên hệ chặt chẽ.
Đối với tổ chức, hai năng lực trên đến đồng thời.
Đối với cá nhân, NLXH xuất hiện trước, NLHV xuất hiện sau và hoàn thiện dần
dần, trong một số trường hợp cũng xuất hiện đồng thời khi họ đạt đến một độ tuổi
nhất định nào đó (quyền bầu cử)
Chủ thể của quan hệ PHÁP LUẬT bao gồm cá nhân và tổ chức.
Chủ thể là cá nhân: công dân nước sở tại, công dân nước ngoài và người không quốc tịch.
Chủ thể là tổ chức bao gồm: pháp nhân và các tổ chức không được coi là pháp nhân.
2.2. Nội dung quan hệ PHÁP LUẬT:
Bao gồm quyền và nghĩa vụ pháp lí của chủ thể tham gia quan hệ pháp luật.
- Quyền chủ thể là khả năng của chủ thể được xử sự theo những cách thức nhất
định mà PHÁP LUẬT cho phép.
- Nghĩa vụ chủ thể là cách xử sự mà chủ thể buộc phải thực hiện theo quy định của
pháp luật nhằm đáp ứng việc thực hiện quyền của chủ thể khác.
2.3. Khách thể quan hệ PHÁP LUẬT:
Là yếu tố làm cho giữa các bên chủ thể có mối quan hệ pháp luật đối với nhau.
- Có thể bao gồm một hoặc nhiều yếu tố. lOMoAR cPSD| 36133485
- Đa dạng, tùy thuộc vào từng loại quan hệ PHÁP LUẬT khác nhau.
- Phản ánh vấn đề lợi ích trong xã hội.
- Không chỉ có ý nghĩa về mặt lí luận, mà còn có ý nghĩa thực tế to lớn.
III. SỰ KIỆN PHÁP LÍ 3.1. Khái niệm:
Là sự kiện thực tế mà khi chúng xảy ra được PHÁP LUẬT gắn với việc phát sinh,
thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ PHÁP LUẬT.
Một sự kiện được PHÁP LUẬT công nhận, mà nhờ SK đó: một quan hệ PHÁP
LUẬT phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt.
VD: QH về mặt pháp luật: sự kiện làm phát sinh: chính quyền làm thủ tục khai sinh cho em bé. 3.2. Phân loại:
Dựa vào tiêu chuẩn ý chí -> sự biến và hành vi.
- Sự biến: hiện tượng xảy ra nằm ngoài ý chí con người.
- Hành vi: những xử sự của con người, biểu hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động.
Dựa vào số lượng sự kiện thực tế tạo thành sự kiện pháp lí -> đơn nhất và phức hợp.
- Đơn nhất: bao gồm một sự kiện.
- Phức hợp: bao gồm nhiều sự kiện Câu hỏi:
Ý nghĩa của QHPHÁP LUẬT?
QHPHÁP LUẬT là phương thức, là cầu nối giữa PHÁP LUẬT trên giấy và đời sống.
-> Tham gia vào QHPHÁP LUẬT là để thực hiện quyền, thực hiện nghĩa vụ; muốn
thực hiện quyền và nghĩa vụ, chỉ có thể thông qua QHPHÁP LUẬT. lOMoAR cPSD| 36133485
Nhờ QHPHÁP LUẬT, từ những quyền nghĩa vụ chung chung của những người
chung chung -> Quyền và nghĩa vụ của chủ thể xác định, được làm gì, không được
làm gì, phải làm gì và làm ntn.
5 ví dụ về quan hệ pháp luật tham gia hàng ngày:
Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với cha mẹ
Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với nhà trường
Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với chủ trọ
Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với anh chị em trong gia đình
Quan hệ PHÁP LUẬT giữa em với ông bà
Quan hệ giữa em với nhà mạng
Ý nghĩa của Pháp nhân?
Xem bộ luật DS năm 2015 và xác định quyền và nghĩa vụ của em và người cho thuê phòng trọ?
Ý nghĩa của sự kiện PHÁP LUẬT?
Khái niệm: tên gọi có nội hàm Quan hệ pháp luật Chủ thể Năng lực PHÁP LUẬT
Năng lực hành vi PHÁP LUẬT
Công dân nước sở tại Công dân nước ngoài
Người không quốc tịch Pháp nhân
Nội dung: quyền chủ thể, nghĩa vụ chủ thể Khách thể Sự kiện PHÁP LUẬT: Sự biến Hành vi
Sự kiện PHÁP LUẬT đơn nhất lOMoAR cPSD| 36133485
SK PHÁP LUẬT phức hợp
THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VÀ GIẢI THÍCH PHÁP LUẬT
I. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT:
1.1. Khái niệm thực hiện PHÁP LUẬT:
Định nghĩa: Là hành vi thực tế, hợp pháp, có mục đích của các chủ thể được hình
thành trong quá trình hiện thực hóa các quy định của pháp luật.
Hành vi: biểu hiện của con người ra thế giới khách quan, là kết quả của ý chí chủ quan.
Hành vi thực hiện PHÁP LUẬT: 2 dạng: hành động và không hành động.
Hợp pháp: căn cứ vào quy phạm pháp luật chứa đựng trong các nguồn luật.
Hành vi chỉ có thể xảy ra trong môi trường của nó – quan hệ pháp luật.
Vì trong QHPHÁP LUẬT có nội dung QHPHÁP LUẬT: tổng hợp tất cả các quyền
và nghĩa vụ pháp lí của các chủ thể.
Không phải chủ thể nào cũng có khả năng thực hiện pháp luật.
1.2. Các hình thức thực hiện: Có 4 hình thức:
Tuân theo pháp luật (tuân thủ pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật, trong
đó các chủ thể pháp luật kiềm chế không tiến hành các hoạt động mà pháp luật
cấm. (ở trong tình huống có thể/ có ý muốn thực hiện hành vi trái pháp luật -> nén
mình lại, không làm điều đó)
VD: Ở trong phòng thi, giám thị chạy ra ngoài, có điều kiện để trao đổi bài, nhưng
biết đó là hành vi bị cấm -> không làm.
Khi tham gia giao thông, có cơ hội để vượt đèn đỏ (đường vắng, không có csgt),
nhưng không làm vì biết đó là hành vi vi phạm pháp luật.
Thi hành pháp luật (chấp hành pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật,
trong đó các chủ thể pháp luật tiến hành các hoạt động mà pháp luật buộc phải làm.
(thực hiện nghĩa vụ pháp lí của mình)
VD: Đến kho bạc nộp thuế bằng tiền mặt; chuyển khoản vào tài khoản của nhà
nước để thanh toán tiền thuế của công ty. lOMoAR cPSD| 36133485
Sử dụng pháp luật (vận dụng pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật, trong
đó các chủ thể pháp luật tiến hành những hoạt động mà pháp luật cho phép.
VD: Đã đăng bình luận trên mạng xã hội (quyền tự do ngôn luận), đã tự do chọn
trường, chọn ngành (quyền tự do học tập).
Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật của các cơ quan nhà nước,
nhà chức trách có thẩm quyền hoặc tổ chức xã hội được nhà nước trao quyền. VD:
II. ÁP DỤNG PHÁP LUẬT 2.1. Khái niệm:
Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật của các cơ quan nhà nước, nhà
chức trách có thẩm quyền hoặc tổ chức xã hội được nhà nước trao quyền. Đặc điểm:
- Áp dụng Pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước.
- ADPHÁP LUẬT được tiến hành theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.
- ADPHÁP LUẬT là hoạt động cá biệt hóa quy phạm PHÁP LUẬT đối với từng trường hợp cụ thể.
- ADPHÁP LUẬT là hoạt động có tính sáng tạo.
2.2. Các trường hợp cần áp dụng pháp luật: (6 trường hợp)
- Khi quyền và nghĩa vụ của chủ thể không mặc nhiên phát sinh, thay đổi, chấm dứt.
- Khi xảy ra tranh chấp về quyền và nghĩa vụ pháp lí giữa các bên tham gia quan
hệ pháp luật mà họ không tự giải quyết được.
- Khi cần phải áp dụng các chế tài pháp luật đối với chủ thể vi phạm pháp luật.
- Khi cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhà nước trong các trường hợp khác.
- Khi cần kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong
một số quan hệ pháp luật nhất định.
- Khi cần xác định sự tồn tại hay không tồn tại của một số sự kiện thực tế nào đó
theo quy định của pháp luật. lOMoAR cPSD| 36133485
2.2. Các giai đoạn của quá trình áp dụng pháp luật:
Một là, phân tích, đánh giá đúng, chính xác các tình tiết của sự việc thực tế đã xảy ra.
- Lựa chọn QPPHÁP LUẬT để áp dụng.
- Ra quyết định áp dụng.
+ Phải được ban hành hợp pháp. + Phải có tính khả thi.
-> Quyết định ADPHÁP LUẬT được thể hiện dưới hình thức văn bản, gọi là VBADPHÁP LUẬT
VBADPHÁP LUẬT là văn bản do chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật ban
hành trên cơ sở các quy phạm pháp luật, trong đó xác định rõ quyền và nghĩa vụ
pháp lí của các cá nhân, tổ chức cụ thể hoặc các biện pháp cưỡng chế nhà nước đối
với các chủ thể bị áp dụng.
- Tổ chức thực hiện quyết định ADPHÁP LUẬT
III. ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TƯƠNG TỰ:
Là hoạt động giải quyết các vụ việc cụ thể của các chủ thể có thẩm quyền khi
không có các quy phạm pháp luật trực tiếp điều chỉnh vụ việc đó.
Hai loại: Áp dụng tương tự quy phạm pháp luật và áp dụng tương tự pháp luật.
IV. GIẢI THÍCH PHÁP LUẬT: 4.1. Khái niệm:
Là làm sáng tỏ nội dung, tư tưởng, ý nghĩa của quy phạm pháp luật; đảm bảo cho
pháp luật được nhận thức và thực hiện đúng đắn, thống nhất.
4.2. Các hình thức giải thích pháp luật:
- GTPHÁP LUẬT chính thức
- GTPHÁP LUẬT không chính thức
4.3. Các phương pháp GTPHÁP LUẬT:
- GTPHÁP LUẬT theo văn phạm
- PP giải thích hệ thống lOMoAR cPSD| 36133485 - PP giải thích logic
- PP giải thích chính trị, lịch sử
PHÂN BIỆT 2 văn bản:
VBQPPHÁP LUẬT: Là văn bản do các chủ thể có thẩm quyền ban hành theo trình
tự, thủ tục, hình thức do pháp luật quy định, trong đó có chứa đựng các quy tắc xử
sự chung để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.
VBADPHÁP LUẬT: VBADPHÁP LUẬT là văn bản do chủ thể có thẩm quyền áp
dụng pháp luật ban hành trên cơ sở các quy phạm pháp luật, trong đó xác định rõ
quyền và nghĩa vụ pháp lí của các cá nhân, tổ chức cụ thể hoặc các biện pháp
cưỡng chế nhà nước đối với các chủ thể bị áp dụng.
-> Khác biệt lớn nhất: nội dung chứa đựng.
VBQPPHÁP LUẬT: chứa các quy phạm pháp luật, có giá trị áp dụng nhiều lần (quy tắc chung)
Khi nào csgt cần lập biên bản?
VBADPHÁP LUẬT: chứa đựng những mệnh lệnh cụ thể, xác định rõ quyền và
nghĩa cụ của các cá nhân, tổ chức cụ thể.
Quyết định về đặc xá của chủ tịch nước năm 2022 -> VBQPPHÁP LUẬT
Quyết định đặc xá của chủ tịch nước năm 2022 -> VBADPHÁP LUẬT
Nghị định xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ -> VBQPPHÁP LUẬT
Quyết định xử phạt của csgt với anh A, chị B -> VBADPHÁP LUẬT
-> Điểm khác biệt nữa: để ban hành ra VBADPHÁP LUẬT phải căn cứ vào
VBQPPHÁP LUẬT, để ban hành VBQPPHÁP LUẬT phải dựa vào VBQPPHÁP
LUẬT có hiệu lực cao hơn, căn cứ vào nhu cầu điều chỉnh thực tế của đời sống.
Về quy trình thủ tục: phải chặt chẽ; khác: ban hành VBQPPHÁP LUẬT mất thời
gian hơn, trải qua nhiều thủ tục hơn.
CHƯƠNG 19: VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÍ
I. Vi phạm pháp luật: lOMoAR cPSD| 36133485
1. Khái niệm vi phạm pháp luật
Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật, có lỗi, do chủ thể có năng lượng trách
nhiệm pháp lí thực hiện, xâm hại các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ.
Dấu hiệu: Một hành vi chỉ bị coi là vi phạm pháp luật:
Mục đích: để nhận diện rõ về vi phạm pháp luật, để tránh vi phạm pháp luật.
Thỏa mãn đủ các điều kiện sau:
- Là hành vi xác định của con người.
- Là hành vi trái pháp luật
- Do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện (độ tuổi + khả năng nhận
thức và điều khiển hành vi) -> không bắt buộc, chỉ dùng khi truy cứu trách nhiệm
pháp lí, những ai có năng lực pháp lí thì bị trừng phạt.
- Chứa đựng dấu hiệu có lỗi (khả năng lựa chọn xử sự phù hợp theo quy định của pháp luật)
2. Cấu thành của vi phạm pháp luật
a. Mặt khách quan của vi phạm pháp luật: Phương diện bên ngoài
- Là toàn bộ những biểu hiện ra bên ngoài thế giới khách quan, bao gồm các hành
vi trái pháp luật, hậu quả của hành vi đó, ngoài ra những yếu tố như thời gian, địa
điểm, cách thức, thủ đoạn, công cụ, phương tiện vi phạm pháp luật,…
-> Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái PL và hậu quả -> Quan trọng trong
trường hợp 1 hậu quả có nhiều hành vi, hành vi nào là nguyên nhân trực tiếp ->
chịu trách nhiệm cao hơn hành vi gián tiếp.
Hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra: là những thiệt hại hoặc nguy cơ trực
tiếp việc thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra.
- Hành vi trái pháp luật có thể thể hiện dưới dạng hành động như chém, đâm
người, trộm cắp tài sản,…có thể thể hiện dưới dạng không hành động như không tố
giác tội phạm, trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ quân sự,…
- Hậu quả là kết quả trực tiếp của hành vi trái pháp luật, đó là những thiệt hại xảy ra cho xã hội.
- Thời gian xảy ra vi phạm pháp luật là thời điểm hoặc khoảng thời gian vi phạm
pháp luật được thực hiện lOMoAR cPSD| 36133485
b. Mặt chủ quan của vi phạm pháp luật: Phương diện bên trong
Là toàn bộ diễn biến tâm lý của chủ thể khi vi phạm pháp luật bao gồm lỗi, động cơ và mục đích.
- Lỗi phản ánh trạng thái tâm lí tiêu cực bên trong của chủ thể đối với hành vi trái
pháp luật và hậu quả của hành vi đó => Lỗi là yếu tố quan trọng phản ánh mức độ
nguy hiểm của vi phạm pháp luật.
+ Lỗi cố ý: chủ thể nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội.
• Lỗi cố ý trực tiếp:...mong muốn điều đó xảy ra.
VD: A muốn giết B, A thuê M giết B với 50 triệu, M thuê N giết B với 20
triệu, N giết B -> cả 3 đều là lỗi trực tiếp vì đều mong muốn B chết.
• Lỗi cố ý gián tiếp:...không mong muốn nhưng để mặc cho nó xảy ra.
VD: A đi qua nơi xảy ra tai nạn, nhận thức được không cứu thì sẽ chết
nhưng A vẫn không cứu.
• Lỗi vô ý vì quá tự tin:...tin tưởng và hi vọng điều đó không xảy ra.
• Lỗi vô ý do cẩu thả:
- Động cơ vi phạm là động lực bên trong thúc đẩy chủ thể thực hiện hành vi vi
phạm pháp luật. Chỉ có hành vi cố ý mới có yếu tố động cơ.
-> Điều thúc đẩy;
VD: A muốn đánh B gãy chân vì ngày xưa B bắt nạt A -> động cơ trả thù
A muốn lấy ví của B để lấy tiền -> động cơ vụ lợi
- Mục đích vi phạm pháp luật là kết quả trong ý thức mà chủ thể vi phạm pháp luật
đặt ra và mong muốn đạt được khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Chỉ có
những vi phạm có lỗi cố ý trực tiếp mới có yếu tố mục đích.
-> Kết quả mong muốn đạt được. VD:
A muốn đánh B gãy chân và A đã đánh B -> đạt được mục đích.
A muốn bắt B chết, nhưng không chết -> Mục đích giết người
A chỉ định đánh B gây thương tích, nhưng B chết -> cố ý gây thương tích
Vì sao trong truy cứu trách nhiệm hành chính, ít khi xác định lỗi của chủ thể? lOMoAR cPSD| 36133485
Trong truy cứu trách nhiệm hành chính, không xem xét lỗi trừ những em bé ít tuổi;
vì lỗi cố ý hay vô ý đều phạt như nhau. -> không cần xem xét lỗi.
Trong luật hình sự bao giờ cũng phải xem xét lỗi -> lỗi khác nhau phạt khác nhau.
Có trường hợp nào chủ thể không có lỗi mà vẫn bị phạt không?
Những chủ thể sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ.
VD: Nhà có người điên, phá cửa đánh hàng xóm.
Hành vi trái pháp luật trường hợp nào được coi là có lỗi, trường hợp nào được
coi là không có lỗi?
Trái pháp luật được coi là có lỗi khi chủ thể cố ý hoặc vô ý thực hiện. (Vì lỗi có 2
loại: cố ý và cô ý; lỗi là trạng thái tâm lí chủ thể đối với hành vi của mình và hậu
quả của hành vi đó)
Căn cứ để truy cứu trách nhiệm pháp lí? (2.3.2)
c. Chủ thể của vi phạm pháp luật
- Là những cá nhân hay tổ chức có năng lực trách nhiệm pháp lý có năng lực trách
nhiệm pháp lý thực hiện hành vi trái pháp luật.
- Năng lực trách nhiệm pháp lý là khả năng phải chịu trách nhiệm pháp lý đối với hành vi của mình.
-> Một người được coi là có năng lực trách nhiệm pháp lý khi họ có khả năng nhận
thức và điều khiển hành vi của mình đồng thời đạt đến độ tuổi do PL quy định.
Xác định năng lực trách nhiệm pháp lí:
-> Khả năng nhận thức và điều khiển hành vi
-> Yếu tố độ tuổi (tùy mỗi ngành)
d. Khách thể của vi phạm pháp luật
- Là những quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ nhưng đã bị hành vi vi phạm
pháp luật xâm hại. Khách thể là yếu tố quan trọng phản ánh tính chất nguy hiểm
của hành vi vi phạm pháp luật.
3. Phân loại vi phạm pháp luật lOMoAR cPSD| 36133485
- Căn cứ vào khách thể của vi phạm có thể chia vi phạm pháp luật thành các loại
tương ứng với các loại quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ: vi phạm pháp luật về
đất đai, vi phạm pháp luật về môi trường,…
- Căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xh của vi phạm có thể chia vi phạm pháp luật
thành hai loại: tội phạm và các vi phạn pháp luật khác. Tội phạm là hành vi nguy
hiểm cho xã hội ở mức độ cao nhất. Các vi phạm pháp luật khác có mức độ nguy
hiểm cho xã hội thấp hơn.
- Theo quan điểm truyền thống:
• Vi phạm hình sự (tội phạm): • Vi phạm hành chính • Vi phạm dân sự • Vi phạm kỉ luật
II. Trách nhiệm pháp lí:
CÓ 4 QUAN ĐIỂM: hầu hết dùng quan điểm thứ 4, dân sự dùng cả 3, 4
1. Khái niệm trách nhiệm pháp lí
- Trách nhiệm pháp lí là sự bắt buộc phải gánh chịu hậu quả pháp lí bất lợi do vi phạm pháp luật
VD: Anh A bị phạt 300k vì vượt đèn đỏ -> trách nhiệm pháp lí là anh A bị phạt 300k. - Đặc điểm:
• Luôn gắn liền vi phạm pháp luật
• Thể hiện thái độ phản ứng của nhà nước và xh với chủ thể vi phạm pháp luật
• Luôn mang tính bất lợi với chủ thể phải gánh chịu
• Là một loại nghĩa vụ đặc biệt, phát sinh khi có vi phạm pháp luật
• Được nhà nước bảo đảm thực hiện
2. Các loại trách nhiệm pháp lí
- Trách nhiệm hình sự là trách nhiệm pháp lí nghiêm khắc nhất do tòa án áp dụng
đối với các chủ thể đã thực hiện hành vi phạm tội
- Trách nhiệm hành chính được áp dụng đối với chủ thể đã thực hiện hành vi vi phạm hành chính lOMoAR cPSD| 36133485
- Trách nhiệm kỉ luật nhà nước được áp dụng đối với các chủ thể vi phạm kỉ luật nhà nươc
- Trách nhiệm dân sự được áp dụng đối với các chủ thể có hành vi vi phạm dân sự. -> Lấy ví dụ.
3. Truy cứu trách nhiệm pháp lí
a. Khái niệm truy cứu trách nhiệm pháp lí
- Là hoạt động thể hiện quyền lực nhà nước do cơ quan nhà nước hay nhà chức
trách có thẩm quyền tiến hành nhẳm cá biệt hóa bộ phận chế tài của quy phạm
pháp luật đối với các chủ thể vi phạm pháp luật.
b. Căn cứ truy cứu trách nhiệm pháp lí
- Căn cứ pháp lí: Là tổng thể các quy định của pháp luật được các chủ thể tiến
hành sử dụng làm căn cứ để cho tất cá các hđ trong qua trình truy cứu trách nhiệm pháp lí. Bao gồm:
• Các quy định của pháp luật hiện hành xác định thẩm quyền, trình tự, thủ tục,
các thức tiến hành truy cứu trách nhiệm pháp lí.
• Các quy định của pháp luật hiện hành xác định hành vi bị coi là vi phạm
pháp luật và biện pháp cưỡng chế dự kiến áp dụng đối với chủ thể thực hiện hành vi đó.
• Các quy định của pháp luật hiện hành về thời hiệu truy cứu trách nhiệm pháp lí.
- Căn cứ thực tế của việc truy cứu trách nhiệm pháp lí chính là ci phạm pháp luật
đã xảy ra trên thực tế được xác định qua các yếu tố cấu thành cảu vi phạm đó. Bao gồm:
• Căn cứ vào các yếu tố thuộc mặt khách quan của vi phạm pháp luật
• Căn cứ vào chủ thể vi phạm pháp luật
• Căn cứ vào mặt chủ quan vi phạm pháp luật
Căn cứ vào mặt khách thể vi phạm pháp luật
c. Các yêu cầu của truy cứu trách nhiệm pháp lí
- Đảm bảo nguyên tắc pháp chế trong hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí lOMoAR cPSD| 36133485
- Đảm bảo tính hợp lí trong hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí
- Việc truy cứu trách nhiệm pháp lí phải được tiến hamhf trên cơ sở tôn trọng, bảo
đảm, bảo vệ các quyền, các giá trị con người.
- Hoạt động truy cứu trách nhiệm pháp lí phải được tiến hành kịp thời, nhanh chóng
- Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong truy cứu trách nhiệm pháp lí

Đề cương lý luận nhà nước và pháp luật

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Bài Dự Thi ý Tưởng Khởi Nghiệp Dự Án Tiệm Bánh Hạnh Phúc | Trường Cao đẳng Công nghiệp quốc phòng

Danh mục bài tập cá nhân môn lý luận nhà nước và pháp luật