Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học  - trường đại học Khoa học tự nhiên- Đh Quốc Gia Hà Nội

Phân tích đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội
Chủ nghĩa xã hội là một hình thái kinh tế - xã hội tiến bộ, được xây dựng trên nền
tảng khoa học và nhân đạo sâu sắc. Chủ nghĩa xã hội không chỉ là mục tiêu phấn
đấu của giai cấp công nhân mà còn là khát vọng chung của toàn nhân loại tiến bộ.
Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội được thể hiện ở những nội dung cơ bản sau:
1. Giải phóng giai cấp, xã hội, dân tộc và con người
• Chủ nghĩa xã hội lấy việc xóa bỏ mọi hình thức áp bức, bóc lột và bất công làm
mục tiêu cốt lõi. Nó hướng đến giải phóng toàn diện: từ giai cấp đến dân tộc, từ
xã hội đến mỗi con người, đảm bảo điều kiện để con người phát triển toàn diện.
• Đây là đặc trưng thể hiện bản chất nhân văn, nhân đạo sâu sắc, đề cao giá trị
con người, hướng đến xã hội công bằng, bình đẳng, không còn người bóc lột người.
• Mác và Ăngghen từng khẳng định: “Sự phát triển tự do của mỗi người là điều
kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người.”
• Chủ nghĩa xã hội cũng xóa bỏ tình trạng đối kháng giai cấp, thiết lập lối sống
mới – lối sống xã hội chủ nghĩa, phát huy tính chủ động, sáng tạo của con
người trong công cuộc xây dựng xã hội.
2. Nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu
• Chủ nghĩa xã hội hướng tới một nền kinh tế phát triển dựa trên sự phát triển
của lực lượng sản xuất và chế độ công hữu về tư liệu sản xuất là chủ yếu:
• Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất được giải quyết thông
qua chế độ công hữu và tổ chức sản xuất hợp lý, có hiệu quả.
• Chế độ phân phối chủ yếu theo lao động, từng bước thực hiện nguyên tắc “làm
theo năng lực, hưởng theo nhu cầu”.
• Trong giai đoạn đầu, chế độ tư hữu chưa thể bị xóa bỏ ngay, song phải từng
bước chuyển đổi sang công hữu, tổ chức lại lao động phù hợp với trình độ sản xuất.
3. Do nhân dân lao động làm chủ
• Chủ nghĩa xã hội là một xã hội dân chủ, nơi mọi quyền lực thuộc về nhân dân,
đặc biệt là nhân dân lao động – lực lượng sáng tạo ra của cải và lịch sử.
• Mục tiêu của chủ nghĩa xã hội là xây dựng một xã hội “vì con người và do con người”.
• Giai cấp công nhân trở thành giai cấp thống trị thông qua hệ thống chính trị
dân chủ, thực hiện quyền làm chủ của mình trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
• Lênin từng nhấn mạnh: “Chế độ dân chủ vô sản so với bất cứ chế độ dân chủ
tư sản nào cũng dân chủ hơn gấp triệu lần.”
4. Có nhà nước kiểu mới mang bản chất giai cấp công nhân
• Nhà nước xã hội chủ nghĩa là công cụ của giai cấp công nhân, đại diện cho lợi
ích của toàn thể nhân dân lao động:
• Nhà nước này không chỉ thực hiện chuyên chính vô sản mà còn mở rộng quyền dân chủ cho nhân dân.
• Theo Lênin, đây là “nhà nước nửa nhà nước” – biểu hiện trình độ dân chủ cao,
nơi quần chúng nhân dân trực tiếp tham gia quản lý xã hội.
• Nhà nước xã hội chủ nghĩa tổ chức lại lao động, khắc phục tình trạng lao động
bị tha hóa, nâng cao ý thức tự quản của người dân.
5. Có nền văn hóa phát triển cao, kế thừa và phát huy giá trị dân tộc và tinh hoa nhân loại
• Văn hóa trong chủ nghĩa xã hội là nền tảng tinh thần, vừa là mục tiêu, vừa là
động lực phát triển xã hội:
• Chủ nghĩa xã hội xây dựng nền văn hóa mới – văn hóa xã hội chủ nghĩa, mang
tính dân tộc, khoa học và nhân văn.
• Lênin từng khẳng định: “Chỉ có xây dựng được nền văn hóa vô sản mới giải
quyết được mọi vấn đề từ kinh tế, chính trị đến xã hội, con người.”
• Chủ nghĩa xã hội đề cao việc kế thừa các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp
của dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời đấu tranh với những biểu
hiện văn hóa phản động, lạc hậu.
6. Đảm bảo bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc và có quan hệ hợp tác quốc tế
• Chủ nghĩa xã hội không chỉ xây dựng bình đẳng trong nội bộ mỗi quốc gia mà
còn đảm bảo sự đoàn kết giữa các dân tộc, các quốc gia:
• Chủ nghĩa xã hội góp phần thúc đẩy sự liên minh của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động trên toàn thế giới trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, dân chủ và tiến bộ xã hội.
• Theo Lênin: “Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại.”
Đây là nguyên tắc thể hiện tinh thần quốc tế trong sáng của chủ nghĩa xã hội.
• Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, các dân tộc được bình đẳng về chính trị, kinh tế,
văn hóa và cùng nhau phát triển trong môi trường hữu nghị và hợp tác. Kết luận
6 đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội không chỉ phản ánh lý luận nền tảng của
chủ nghĩa Mác – Lênin mà còn thể hiện khát vọng nhân văn cao đẹp của nhân loại
về một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Việc nhận thức đúng các đặc trưng
này giúp chúng ta định hướng rõ ràng con đường phát triển đất nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với thực tiễn lịch sử và yêu cầu phát triển bền vững.