Đề cương ôn tập lý thuyết môn Kinh tế chính trị | Đại Học Hà Nội

Đề cương ôn tập lý thuyết môn Kinh tế chính trị | Đại Học Hà Nội được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

72 36 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

1. Sản xuất hàng hóa

Trước khi có kinh tế hàng hóa, con ngườ i tổ chức sản xuất theo kiểu tự

cung t c p, s n phự ấ ả ẩm làm ra chỉ nhằm th u c i s n xuỏa mãn nhu cầ ủa ngườ ả ất

(kinh t t u t c kinh t n li n v i s n xu t nhế ự nhiên). Kiể ổ chứ ế này gắ ề ớ ả ấ ỏ, năng

suất lao độ ấp, phân công lao động kém phát triển. Trong quá trình lịng th ch

sử rất dài từ thời kỳ cuối công xã nguyên thủy đến xã hộ ữu nô lệ và i chiếm h

xã hộ nhiên luôn giữ vai trò thố hàng i phong kiến, kinh tế tự ng trị. Kinh tế

hóa ra đời cùng với sự xuất hi n cệ ủa hình thái kinh tế tư bả n chủ nghĩa.

Sản xuất hàng hóa là kiể xã hội trong đó sảu tổ chức kinh tế n phẩm sản

xuất ra dùng để mua bán, trao đổi trên thị trường.

Sản xu t hi ng thất hàng hóa không xuấ ện đồ ời v i sớ ự xuất hi n cệ ủa xã hội

loài người. Sản xuất hàng hóa ra đờ ựa trên hai điềi, tồn tại d u kiện:

Thứ nhất: Phân công lao động xã hội

Phân công lao động xã hội n xulà sự chuyên môn hóa sả ất, phân chia lao

động xã hội ra thành các ngành, các lĩnh vự ất khác nhauc sản xu

Do s ự phân công lao động xã hội nên việ ao đổc tr i sản ph m tr ẩ ở thành tất

yếu. Khi có phân công lao động xã hộ ỗi người, m i ch s n xu t m t ho c mỉ ả ấ ộ ặ ột

vài thứ ất định, nhưng nhu cầ ống đòi hỏ ải có sản phẩm nh u của cuộc s i họ ph

nhiều lo i s n ph c n s n ph m c a nhau, buạ ả ẩm khác nhau, do đó, họ ần đế ả ẩ ủ ộc

trao đổ ặt khác, đồ ới đơn nhất hóa sả ủa người với nhau. M ng thời v n phẩm c i

lao độ ủa con người ngày càng đa dạng hóa, nên ngường, nhu cầu c i sản xuất

sản ph i v i nhau nhiẩm khác nhau càng cần trao đổ ớ ều hơn. Mặt khác, phân

công lao động xã hội, chuyên môn hóa ất đồ ời làm cho năng suấsản xu ng th t

lao động tăng lên, sản ph m thẩ ặng dư ngày càng nhiều nên càng thúc đẩy sự

trao đổi sản phẩm.

Như vậy, phân công lao động xã hội là cơ sở, là tiền đề của sản xuất

hàng hóa. Phân công lao động xã hội càng phát triển, thì ất và trao đổsản xu i

hàng hóa càng mở ộng hơn, đa dạng hơn. Tuy nhiên, nế r u chỉ có phân công

lao động thì vẫn chưa thể có kinh tế hàng hóa như “ Trong xã hộ Ấn Độ i thời

cổ và trong cộng đồ ộc Nam Xlavơ, các sả ẩm không biến thành ng gia t n ph

hàng hóa”

Thứ hai: S i v m t kinh t a nh i sự tách biệt tương đố ề ặ ế giữ ững ngườ ản

xuất

Khi nh i sững ngườ ản xu t trấ ở thành những ch c l p nhủ thể có sự độ ậ ất

đị ớ ảnh v i nhau, s n phẩm làm ra thuộ ủa các chủc quyền sở hữu c thể kinh tế,

người này muốn tiêu dùng sả ẩm lao độ ời khác cầ ải thông n ph ng của ngư n ph

qua trao đổi, mua bán hàng hóa

Trong l ch s , sị ử ự tách biệt này do chế tư hữ tư liệ độ u về u s n xu t quy ả ấ

đị độnh. Trong chế tư hữ tư liệu về u sản xu u sất thì tư liệ ản xu t thu c s hấ ộ ở ữu

của mỗi cá nhân và kế là sảt quả n phẩm làm ra thuộc quy n s h u c a h ề ở ữ ủ ọ

Hai điề ện trên cho thấy, phân công lao động xã hội làm cho nhữu ki ng

ngườ ả ấi s n xu t phụ thuộc vào nhau, còn sự tách biệt tương đối về mặt kinh t ế

giữ ảa nh i sững ngườ n xu t l i chia r hấ ạ ẽ ọ, làm cho họ ới nhau. Đây là độc lập v

một mâu thuẫn ch i quyỉ có thể giả ết thông qua việc trao đổi, mua bán sản

phẩm dưới hình thái hàng hóa.

Đó là hai điều kiện c cần và đủ ủa sản xu u mất hàng hóa. Thiế ột trong hai

điều kiện đó sẽ không có sả n xu ất hàng hóa.

*Mâu thuẫn của sản xuất hàng hóa

Trong n xu i ko nên sả ất hàng hóa lao động tư nhân và lao động xã hộ

phải là hai lao động khác nhau, mà chỉ là hai mặt đố i lập của một lao động

thống nhất. Giữa lao động tư nhân và lao động xã hội có mâu thuẫn với nhau.

Đó là mâu thuẫn cơ bản của sản xuất hàng hóa. Điều này thể hiện ở : chỗ

Sản ph i s n xu p hoẩm do ngườ ả ất hàng hóa tạo ra có thể không ăn khớ ặc

không phù hợ ầu xã hộp với nhu c i.

Hao phí lao động cá biệ ủa ngườ có thể cao hơn hoặt c i sản xuất c thấp

hơn hao phí lao động xã hội có thể chấp nh n. ậ

*Đặc trưng của sản xuất hàng hóa (GT)

Thứ nhất, s n xu ả ất hàng hóa là sx để trao đổi, mua bán, không phải để

người sản xuất ra nó tiêu dùng

Thứ hai, lao độ ủa ngường c i s n xuả ất hàng hóa vừa mang tính chất tư

nhân, vừa mang tính xã hội. Mâu thuẫ ữa lao động tư nhân và lao động xã n gi

hội là cơ sở, mầm mống của kh ng ho ng trong kinh t ủ ả ế hàng hóa

Thứ ậ ứ ba, m a sục đích củ ản xu i nhất HH là giá trị, là lợ n ch ko phải là

GTSD

*Ưu thế của sản xuất hàng hóa (GT)

* Liên hệ ới quá trình phát triể hàng hóa ở v n của kinh tế nước ta trước và

sau th i k ờ ỳ Đổi mới

Trước Đổ ớc ta đượ ản lý theo cơ chế ạch hóa i mới, kinh tế nư c qu kế ho

tập trung, s n xuả ất hàng hóa không phát triể cơ bản không sửn, về dụng quan

hệ hàng hóa - tiền t , thệ ể hiện: các doanh nghiệ ủa nhà nướp thuộc sở hữu c c,

hoạt động theo ch ng s n xu t, ỉ tiêu kế hoạch do nhà nước giao (phương hướ ả ấ

nguyên vậ ệu, lao đột li ng, tiền lương,... đều do nhà nước quyết định) và sản

phẩm thu c s h u cộ ở ữ ủa nhà nước.

Đường l i m i h i VI c ng C ng s n Vi t Nam (12-ối Đổ ới do Đạ ộ ủa Đả ộ ả ệ

1986) đưa ra, và đến nay Đả ục hoàn thiện và phát triển. Quá trình ng ta tiếp t

Đổ ựi mới về kinh tế đã phát triển 2 điề ẫn đếu kiện d n s ra đời và phát triển

kinh t ế hàng hóa, tiến tới kinh tế thị trường như hiện nay

Về phân công lao động: từ chủ trương phát triển nhi h ph n kinh ều thàn ầ

tế, th c hi n nay, nự ện phân công lao động xã hội sâu rộng, đế ền kinh tế đã có

nhiều loại th ng: th ng, th , thị trườ ị trường lao độ ị trường công nghệ ị trường tài

chính, tiề ... Hơn nữ ập, tham gia vào quá n tệ a, kinh tế Việt Nam dần hội nh

trình phân công lao độ ằm khai thác lợ địa lý, tài nguyên, ng quốc tế nh i thế về

dân số, lao động ...

Về sự tách biệt tương đố ững người về mặt kinh tế giữa nh i s n xu t: nả ấ ền

kinh tế nước ta đã phát triể ều thành phầ ều hình thứn nhi n, nhi c sở hữu, tạo

nên một môi trườ ất có cạnh tranh, kích thích hoạt động trao đổng sản xu i,

mua bán. Quan trọng hơn, về cơ chế ản lý của nhà nước đã chuyể qu n sang

giao quy n t cho doanh nghi p (doanh nghi p t l p k ch s n xu t, ề ự chủ ệ ệ ự ậ ế hoạ ả ấ

tự hạch toán, tìm kiếm th ng, th c hiị trườ ự ện trao đổi mua bán hàng hóa trong

khuôn khổ pháp luậ t).

Quá trình Đổ ới không chỉ làm ra đờ hàng hóa mà còn hình i m i kinh tế

thành nề trường định hướ đó đưa nướn kinh tế thị ng XHCN ở nước ta, từ c ta

từ n n kinh t p l c h u, kh ng ho ng (lề ế nông nghiệ ạ ậ ủ ả ạm phát trên 700% vào

năm 1986) chuyển sang tăng trưởng cao và ổn định (tăng trưởng kinh tế đạt

trung bình 7.01%/năm giai đoạ 7%/năm giai đoạn 2006 - 2010, từ 5 - n 2010 -

2015).

2. Hàng hóa

Khái niệm: Hàng hóa là sả ủa lao động , có thể ỏa mãn nhu cầu nào n phẩm c th

đó c n phủa con người thông qua trao đổi, mua bán. Sả ẩm của lao động là

hàng hóa khi ằm đưa ra trao đổi, mua bán trên thị trường. Hàng hóa có thểnh

ở dạ ậng v t thể hoặc phi v t th . ậ ể

Thuộc tính của hàng hóa

Hàng hóa có 2 thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị

+ Giá trị ụng là công dụ sử d ng của các vậ ẩm có thể ỏa mãn nhu cầu nào t ph th

đó củ con người. Ví dụ giá trị ển sách là để đọc, áo là đểa sử dụng của quy

mặc, cơm là để ăn,..

Giá trị ủa hàng hóa là do thuộc tính tự nhiên củ hàng hóa sử dụng c a vật thể

quyết định. Với ý nghĩa như vậy, giá trị ụng là phạm trù vĩnh viễn, là sử d

thuộc tính tự nhiên củ ật, luôn tồ ại cùng với xã hội loài ngườ Theo đà a v n t i.

phát triể ật, con người ngày càng phát hiện thêm nhữn của khoa học kỹ thu ng

thuộc tính mớ ẩm và phương pháp để ụng chúng, do đó sối của sản ph lợi d

lượng giá trị ụng ngày càng nhiề ất lượng ngày càng tố sử d u, ch t

Giá trị ện trong lĩnh vực tiêu dùng, chỉ khi nào con ngườ sử dụng chỉ thể hi i sử

dụng hàng hóa cho tiêu dùng thì giá trị đó mới phát huy tác dụng. . Nếu hàng

hóa chưa được tiêu dùng thì giá trị ủa nó chỉ ềm năng. sử dụng c ở dạng ti

Trong nền kinh t s d trao ế hàng hóa, giá trị ử ụng mang trên mình một giá trị

đổ ấ đị ửi nh t nh. Một v t thiật khi đã là hàng hóa thì nhấ ết ph sải có một giá trị

dụng nào đó, tuy nhiên khôn ật nào mang giá trị ụng cũng là hàng g phải v sử d

hóa. Ví dụ: Không khí.

+ Giá trị ủa hàng hóa là mộ ộc tính của hàng hoá, đó chính là lao độ c t thu ng

hao phí ủa ngườ ất để ất ra nó đã đượ ết tinh vào trong hàng c i sản xu sản xu c k

hoá. cGiá trị ủa hàng hoá là giá trị ợng lao động tiêu hao để lư sản xu ất ra hàng

hoá đó và tính bằng thời gian lao động XH c n thi ầ ết.

Thời gian lao độ ết là thời gian lao động XH trung bình đểng XH cần thi sản

xuất ra hàng hoá. Thời gian lao động XH c n thi ầ ết có thể thay đổi.

(Giá trị HH biểu hi i. T ện thông quá giá trị trao đổ ức là, giá trị là nội dung, là

cơ sở ủa giá trị trao đổ c i

Đặc điểm giá trị ủa HH: Giá trị c biểu hi n m i quan hệ ố ệ xã hội giữa những

ngườ ữi sản xu ng giất HH vì trao đổi HH là so sánh lượng hao phí lao độ a

những ngườ ất hàng hóa. Quan hệi sản xu giữa ngườ ới người đượi v c thay thế

bằng quan h ệ giữa v t v i vậ ớ ật ( hàng hàng). Giá trị HH là mộ ạm trù lị- t ph ch

sử, ch t n t i trong n n kinh t n xuỉ ồ ạ ề ế HH, có sả ất HH thì mới có giá trị hàng

hóa. Giá trị hàng hóa có yế u tố tinh th ch s ) ần và lị ử

Có ba nhân tố cơ bả n ảnh hưởng tới lượng giá trị ủa hàng hoá: c

Thứ nhất, đó là năng suất lao động.

Thứ hai, đó là c lao độ ng.

Thứ ba là mức ủa lao độạ c ng.

Giá trị hàng hóa biể u hiện mối quan hệ kinh tế giữa nh n xu t, ững người sả ấ

trao đổ hàng hóa và là phạm trù có tính lị ử. Khi nào có sả ất và trao i ch s n xu

đổi hàng hóa, khi đó có phạm trù giá trị hàng hóa. Giá trị trao đổi là hình thứ c

biểu hiện ra bên ngoài của giá trị; giá trị là nội dung, là cơ sở ủa trao đổ c i. Khi

trao đổi người ta ngầm so sánh lao động đã hao phí ẩ ấu trong hàng hóa vớn d i

nhau. Trong th c hi n s n ự ệ ả xuất hàng hóa, để thu được hao phí lao động đã kết

tinh ngườ ải chú ý hoàn thiện giá trị ụng đểi sản xuất ph sử d được thị trường

chấp nhận. Hàng hóa phải được bán đi.

Lượng giá trị ủa hàng hóa là một khái niệ c m trong kinh t -ế chính trị Mac

Lenin ch v mỉ ề ột đại lượng được đo bằng lượng lao động tiêu hao để sản xuất

ra hàng hóa đó, lượng lao động tiêu hao đó được tính bằ ời gian lao động th ng,

cụ thể là thờ lao động xã hộ ết. Lượng lao động xã hội gian i cần thi i cần thiết,

hay th i gian lao i c n thiờ động xã hộ ầ ết để sản xuất ra một hàng hóa, mới quyết

định đại lượng giá trị ủa hàng hóa. c

Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị ủa hàng hóa: c

Năng suất lao động:

Năng s ất lao động là năng lựu c sản xu t cấ ủa lao động. Nó được đo bằng s ố

lượng s n phả ẩ ả ấm s n xu t ra trong một đơn vị thời gian hoặc lượng thời gian

lao độ phí đểng hao sản xuất ra một đơn vị sản phẩm.

Giá trị ủa hàng hóa tỷ c l ch vệ nghị ới năng suất lao động. Năn ất lao độg su ng

lại ph thu u yụ ộc vào nhiề ếu tố như:

- Trình độ khéo léo (thành thạo) trung bình của người công nhân

- Mức độ phát triể n của khoa h c, kọ ỹ thuật, công nghệ

- Mức độ ứng d ng nh u khoa h c, kụ ững thành tự ọ ỹ thuật, công nghệ vào

sản xu t ấ

- Trình độ tổ chức qu ản lý

- Quy mô và hiệ ủa tư liệu suất c u sản xu t ấ

- Các điều kiện tự nhiên.

 Muốn tăng năng suất lao độ ải hoàn thiện các yếng ph u tố trên.

Cường độ lao động là mức độ ẩn trương, tích cự ạt động lao độ kh c của ho ng

trong s n xu t. ả ấ

Hai là tính chất phức t p c ng. ạ ủa lao độ

Căn cứ vào mức độ phức t p cạ ủa lao động mà chia thành lao động giản đơn

và lao động phức tạp

Lao độ ản đơn là ạt độ lao độ không đòi hòi có quá trình đào tạng gi ho ng ng o

một cách hệ thống, chuyên sâu về chuyên môn, kỹ năng, nghiệp vụ cũng có

thể làm được.

Lao độ ạp là ạt độ lao độ yêu cầ ải được đào tạng phức t ho ng ng u ph o về kĩ

năng ấ, hu n luyệ ện nghi p vụ theo yêu cầu của những ngh nghiề ệp chuyên môn

nhất định mới có thể làm được.

Trong cùng một đơn vị ời gian lao động như nhau, lao độ th ng phức tạp tạo ra

nhiều giá trị hơn so với lao độ ản đơn. Lao độ ạp là lao động gi ng phức t ng

giản đơn đượ nhân bội lên. Đây là cơ sở lý luận để nhà quả và ngườc cả n trị i

lao động xác đị ức thù lao cho phù hợ ới tính chấ ạt độnh m p v t của ho ng lao

động trong quá trình tha gia vào các hoạt độ xã hộm ng kinh tế i.

* M i quan h a 2 thuố ệ giữ ộc tính của hàng hóa

GTSD và giá trị ừa mâu thuẫ của HH vừa thống nhất, v n với nhau trong một

Mặt thống nh t: Hai thuấ ộc tính này cùng tồn tại trong một HH. Một vật muốn

trở thi u b t thuthành HH thì ko thể ế ất kì mộ ộc tính nào trong 2 thuộc tính trên.

Ta có thể thấy m t v ng t o ra tộ ật có ích tức là có GTSD nhưng ko do lao độ ạ ức

là không có lao động xã hộ ết tinh trong đó thì không phải là HH. VD: ánh i k

sáng mặ ời, không khí,...t tr

Mặt mâu thuẫn: Thứ nhất, v s dới tư cách là một giá trị ử ụng thì các HH không

đồ ấng nh t về chất vì mỗi HH có một công dụng khác nhau. Ngược lại, với tư

cách là giá trị thì các HH đồ ất, chúng đều là kế ng nhất về ch t tinh của lao

động, đều là lao động đượ ật hóa. Thứ tuy giá trị và GTSD cùng tồc v 2, n tại

trong m c hiột HH nhưng quá trình thự ện GTSD và giá trị khác nhau về thời

gian và không gian. Cụ là giá trị thể được th c hiự ện trước trong lĩnh vực lưu

thông, còn giá trị ện sau, trong lĩnh vực tiêu dùng. Nếu khô được thực hi ng

thực hiện được giá trị HH ( HH ko bán được) thì ko thực hiện được GTSD có

thể d n khẫn đế ủng hoảng s n xuả ất “thừa”

Liên hệ với sản xuất và trao đổi HH ở VN

Về s n xu ng vả ất: HH đa dạ ề GTSD và có giá trị ạnh tranh thì càng được ưa c

chuộng. Vì vậ ần tăng cườ ụng KH, công nghệy, trong sản xuất, c ng ứng d

mới, nâng cao tay nghề ảm chi phí sả để gi n xuất HH; thường xuyên thay đổi

mẫu mã, nâng cao GTSD. Mặt khác, cần tăng cường hoạt động thăm dò, dự

báo nhu cầ ất đượ ững hàng hóa phù hợu thị trường, nhằm sản xu c nh p với nhu

cầu của xã hội, quảng cáo, thông tin về hàng hóa đến người tiêu dùng một

cách trung thực, hiệu qu . ả

Trong trao đổ ữa nhà sx nhà phân phối HH: Việc kết nối hiệu quả gi - i - người

tiêu dùng sẽ quyết định đến quá trình tiêu thụ HH, tránh tình trạng “thừa”,

“thiếu” HH. Việc tiêu thụ ần chú trọng đế HH c n cả nhu cầu thị trường trong

nước và quố ế. Vì vậ ần gia tăng hoạt độc t y, c ng c p hủa các hiệ ội ngành nghề,

kết n i s n xu t vối ngườ ả ấ ới người tiêu dùng, thiết lập mạng lưới phân phối hiệu

quả, tận d ng ti n b ụ ế ộ KH để nâng cao hiệ bán hàng, rút ngắ u quả n chi ph.

3. Thị trường và nền kinh tế thị trường. Vai trò của mộ ốt s chủ thể tham

gia th ng. ị trườ

Thị ng trườ là tổng hòa những quan h kinh t ệ ế trong đó nhu cầ ủa các chủu c

thể được đáp ứng thông qua việc trao đổi, mua bán vớ xác định giá cả và i sự

số lượng hàng hóa, dị tương ứch vụ ng với trình độ phát triể ất đị n nh nh của

nền s n xuả ất xã hội.

Cơ chế thị trường là hệ ống các quan hệ mang tính tự th điều chỉnh tuân theo

yêu cầ ủa các quy luậu c t kinh tế.

Nền kinh t tế thị rường là nền kinh t ế được vận hành theo cơ chế thị ng. trườ

Đó là nề hàng hóa phát triể đó mọn kinh tế n cao, ở i quan hệ sản xuất và trao

đổi đều được thông qua thị trường, ch u s ị ự tác động, điề ủa các quy luậu tiết c t

thị ng. trườ

Có rất nhiều chủ thể hau tham gia th khác n ị trường, m i ch ỗ ủ thể có những vai

tròquan trọng riêng. Có 4 chủ chính sau: ngườ ất, người tiêu dùng, thể i sản xu

chủ thể trung gian, Nhà nước.

Người sản xuất hàng hóa là những ngườ ất và cung cấp hàng hóa, dịi sản xu ch

vụ ra th ị trường nhằm đáp ứ ầu tiêu dùng của xã hộng nhu c i.

Người tiêu dùng là những người mua hàng hóa, dị trên thị trường đểch vụ

thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng. Có vai trò rất quan trọng trong định hướng sản

xuất.

Các chủ thể trung gian trong th ị trường là những cá nhân, tổ chức đảm nhiệm

vai trò cầu nối gi s n xuữa các chủ thể ả ất, tiêu dùng hàng hóa, dị trên thịch vụ

trường. Nhờ vai trò của các trung gian này mà nề nên n kinh tế thị trường trở

linh ho ạt hơn.

Trong n n kinh t ề ế thị trường, xét về vai trò kinh tế thì Nhà nướ c thực hiện

chức năng quản lý nhà nước về kinh t ng thế đồ ời th c hi n nh ng biự ệ ữ ện pháp

để ữ khắc phục nh ng khuy t t t c a th ế ậ ủ ị trường. vai trò chủ yếu của Nhà nước

là kiế ạo môi trường vĩ mô củn t a nền kinh tế.

4. Lý luậ ủa C.Mác về giá trịn c thặng dư.

B nản ch t cấ ủa “Tư bả ”: Tư bản là một quan hệ s n xu i giả ất xã hộ ữa

người với người mà trong đó giai cấp tư sả ếm đoạt GTTD mà ngườn chi i

công nhân làm ra. Tư bản là giá trị ại giá trị ặng dư bằng cách bóc mang l th

lột không công của người công nhân làm thuê.

+TB b t biấ ến: (không biến đổi) (là c) tư liệ ất, giá trị ảo toàn u sản xu được b

chuyển vào sả ẩm. Không ến đổn ph bi i về lượng.

+TB khả biến: (có thể ến đổi) (là v) sức lao động, thông qua lđ trừ bi u

tượng của người công nhân tăng lên. Có ến đổbi i về lượng.

*Tư bản bất biến tư bản hả biến

Để tiến hành sản xuất tư bản nào cũng phải ứng ra một só lượng tư bản

nhất định để mua tư liệu sản xuất và sưc lao động, tức là biến thân tư bản tiền

tệ thành các yếu tố của quá trình sản xuất, thành các hình thức tồn tại khác

nhau của tư bản sản xuất.

- Tư bản bất biến là bộ phận tư bản biến thành tư liệu sản xuất, mà giá

trị của nó được bảo toàn và chuyển vào sản phẩm, tức là không thay đổi về

lượng giá trị của nó, được C.Mác gọi tư bản bất biến ( kí hiệu là c).

Đặc điểm : Giá trị của tư bản bất biến được lao động cụ thể của người

công nhân bảo toàn trong sản phẩm mới.

- Tư bản khả biến : ộ phận tư bản biết thành sưc lao động không tái hiện

ra nhưng thông qua lao động trừu tượng của công nhân làm thuê mà tăng lên,

tức là biến đổi về lượng giá trị của nó, được C,Mác gọi là tư bản khả biến (kí

hiệu là v).

Đặc điểm : giá trị của tư bản bất biến được lao động cụ thể của người công

nhân bảo toàn trong sản phẩm mới, luôn tạo ra giá trị mứi lớn hơn giá trị bản

thân, chính vì nó tạo ra giá trị thặng dư.

Như vậy tư bản bất biến là điều kiện cần thiết không thể thiếu được để sản

xuất ra giá trị thặng dư, còn tư bản khả biến có vai trò quyết định trong quá

trình đó, vì nó chính là bộ phận tư bản đã lớn lên sau quá trinh sản xuất

*Tư bản cố định tư bản ưu động

Tư bản cố định là bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng máy móc thiết

bị nhà xưởng vv.. về hiện vậ tư bản cố định luôn luôn bị cố định trong quá t,

trình sản xuất, chỉ có giá trị của tư bản cố định mới tham gia toàn bộ vào quá

trình sản xuất và lưu thông cùng sản phẩm, nhưng giá trị của nó bị khấu hao

từng phần và được chuyển dần vào sản phẩm mới được sản xuất ra.

Đặc điểm : tư bản cố định được sử dụng trong nhiều năm và luôn chịu

tai họa hao mòn đó là hao mòm hữu hình và hao mòn vô hình.

- Hao mòn hữu hình là hao mòn do sử dụng hoặc do bị phá hủy của tự

nhiên làm cho các bộ phận của tư bản cố định hao mòn dần đi tới chỗ hỏng

cần phải thay thế

- Hao mòn vô hình là hao mòn do ảnh hưởng của sự tiến bộ khoa học và

công nghệ . Hao mòn vô hình xảy ra trước khi máy móic vẫn còn mới , còn

tốt nhưng bị mất giá vì sự xuất

Đặc điểm : Tư bản lưu động chu chuyển nhanh hơn tư bản cố định. Nếu

tư bản cố định muốn chi chuyển hết giá trị của nó phảu mất nhiều năm , thì

trái lại tư bản lưu động trong một năm giá trị của nó có thể nhiều lần hay

nhiều vòng

*M c đích ngh a của việc phân chia tư bản thành c c cặp ph tr trên

Trong đời sống hiện thực người ta thấy xí nghiệp nào được sử dụng

máy móc và công nghệ hiện đại thì năng suất lao động cao hơn và nhờ đó thu

được lợi nhuận cao hơn. Điều đó gây ra một cảm tưởng sai lầm là máy móc

cao cũng tạo ra giá trị thặng dư. Khi phân tích nguồn gốc giá trị thặng dư do

đâu sinh ra C.Mác đã đưa ra pham trì tư bản bất biến và tưi bản khả biến

nhằm mục đích vạch trần bản chất bóc lột của giai cấp tư sản đối với giai cấp

công nhân làm thuê.

Nghiên cứu phạm trù tư bản khả biến của C.Mác giúp ta hiểu rằng máy

móc dù hiện đại thế nào cũng chỉ là lao động quá khứ, nó phải được lao động

sống “ cải tử hoàn sinh “ để biến thành nhân tố quá trình lao động.

Việc nhân chia tư bản thành cố định và tư bản lưu động được đưa dựa

trên phương thức dịch chuyển giá trị của tư bản vào sản phẩm để xem xét tốc

độ chu chuyển của tư bản sử dụng vốn cố định và vốn lưu động có hiệu quả.

ởi vậy việc phân chia tư bản thành cố định và tư bản lưu động tuy

không vạch trần bản chất bóc lột cửa giai cấp tư sản đối với giai cấp công

nhân làm thuê nhưng lại là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để các nhà tư

bản , các nhà đầu tư hoạch định chiến lược sản xuất kinh doanh để thu lợi

nhuận cao nhất.

*Tu n hoàn và chu chu n của tư bản

a. Tu a TB ần hoàn củ

Tuần hoàn của tư bản là sự ận động liên tụ ủa tư bả v c c n trải qua ba giai

đoạn, l n ầ lượt mang 3 hình thái khác nhau, thự ức năng khác nhau c hiện 3 ch

để rồi lại qua trở về hình thái ban đầu có kèm theo giá trị ặng dư (hai giai th

đoạn lưu thông và một giai đoạn sản xuất).

3 giai đoạn

+ Giai đoạ giai đoạn lưu thông: T H (tư bản 1 - - n tiền tệ)

Nhà tư bả ện trên thị trường các yế ất để mua tư liện xuất hi u tố sản xu u sản

xuất và sức lao độ ến tư bả thành tư bảng, bi n tiền tệ n SX

+Giai đoạ giai đoạ H’ (tư bản 2 - n sản xuất: H - n sx)

T SX có chức năng thự tư liệ ất và c hiện sự kết hợp hai yếu tố u sản xu

sức lao động để ất ra hàng hóa mà trong giá trị ủa nó có giá trị sản xu c thặng

dư. Giai đoạ ất có ý nghĩa quyết địn sản xu nh nh n tr c ti p v i mất, vì nó gắ ự ế ớ ục

đích của nền sản xu n ch ất tư bả ủ nghĩa.

Kết thúc của giai đoạ hai là tư bản thứ n sản xuất chuyển hóa thành tư bản

hàng hóa.

+ Giai đoạ giai đoạn lưu thông: H' T' (tư bản 3 - - n HH)

T HH có chức năng thực hiện giá trị ối lượng hàng hóa đã sả của kh n xuất

ra trong đó đã bao hàm một lượng giá trị ặng dư. Trong giai đoạn này, nhà th

tư bả ới tư cách là người bán hàng. Hàng hóa của nhà tư n trở lại thị trường v

bản được chuyển hóa thành tiền.

Kết thúc giai đoạn thứ 3, TB HH chuy n tển hóa thành T Tiề ệ. Đến đây,

mục đích của nhà tư bản đã đượ ện, tư bảc thực hi n quay tr lở ại hình thái ban

đầu trong tay ch củ ủa nó nhưng với số lượng lớn hơn trước.

=> S v ng cự ận độ ủa tư bản qua ba giai đoạn nói trên là sự ận động có tinh v

tuần hoàn: tư bả ứng ra dưới hình thái tiền và rồi đến n khi quay tr vở ề cũng

dưới hình thái tiền có kèm theo giá trị ặng dư. Quá trình đó tiế ục đượ th p t c

lặp đi, lặ ại không ngừp l ng gọi là sự ận độ v ng tuần hoàn của tư bản.

KL chung: Tu v c cần hoàn của tư bản là sự ận động liên tụ ủa tư bản trải

qua ba giai đoạ ần lượt mang ba hình thái khác nhau, thựn, l c hiện ba chức

năng khác nhau để rồi lại quay tr v ở ề hình thái ban đầu có kèm theo giá trị

thặng dư.

b. Chu chuy n cể ủa tư bản

Sự tuần hòan của tư bản, n nh kếu xét nó với tư cách là một quá trình đị ỳ

đổi mới và thường xuyên lặp đi lặ ại thì gọi là chu chuyể ủa tư bảp l n c n.

Thời gian chu chuy n c a TB bao g m thể ủ ồ ời gian và thời gian lưu thông:

- i gian s n xu n nThờ ả ất là thời gian tư bả ằm ở trong lĩnh vực s n xu t. Bao ả ấ

gồm: thời gian lao độ ời gian gián đoạn lao động và thờng, th i gian dự trữ sản

xuất. Th i gian s n xu t c bờ ả ấ ủa tư ản dài hay ngắn là do tác động của nhiều

nhân tố như: tính chấ ủa ngành sả ất; quy mô hoặ ất lượ tác t c n xu c ch ng ; sự

động của quá trình tự nhiên đố ất; năng suất lao động và tình trạ i với sản xu ng

dự trữ các yếu tố sản xu ất.

- i g n nThời gian lưu thông là thờ ian tư bả ằm trong lĩnh vực lưu thông.

Trong thời gian lưu thông, tư bản không làm chức năng sản xuất, do đó không

sản xuất ra hàng hóa, cũng không sả ất ra giá trị ặng dư. n xu th

Thời gian lưu thông gồm có thời gian mua và thời gian bán hàng hóa.

Thời gian lưu thông dài hay ngắ ộc các nhân tố sau đây: thịn phụ thu

trườ trườ ấ ậng xa hay g ần, tình hình thị ng x u hay t n cốt, trình độ phát triể ủa v n

tải và giao thông.

Tốc độ ủa tư bản là số vòng (lầ ủa tư bả chu chuyển c n) chu chuyển c n

trong một năm. Ta có công vòng chu chuyể ủa tư bản như sau: thức số n c

n = CH/ch

Trong đó: (n) lả vòng (hay lầ ủa tư bản; (CH) là thờ số n) chu chuyển c i

gian trong năm; (ch) là thời gian cho 1 vòng chu chuyể ủa tư bản c n.

Ví dụ ột tư bản có thời gian 1 vòng chu chuyển là 6 tháng thì tốc độ: M chu

chuyển trong năm là:

n = 12 tháng / 6 tháng = 2 vòng

iên pháp thúc đẩ ần hoàn, tăng tố ần hoàn: y tu c chu chuyển Tu

+ Th i gian s n xu ng d ng CN mờ ả ất: ứ ụ ới, hợp lý hòa quy trình sản xuất, sử

dụng lao động tay ngh cao ề

+ Th i gian ờ lưu thông: xử lý tốt v y u tấn đề thị trường ế ố đầu vào, ra; phân

phối HH hi u quệ ả; thông tin liên lạc, vân chuyển.

c. Tư bả định và tư bản ưu độn cố ng

Các bộ ận khác nhau của tư bả ất không chu chuyể ph n sản xu n giống nhau.

Căn cứ vào phương thứ ển khác nhau củ c chu chuy a từng bộ phận tư bản,

người ta chia tư bản sản xuất thành tư bả định và tư bản lưu độn cố ng.

- n cTư bả ố định là bộ phận tư bả ại dướ ạng máy móc, n sản xuất tồn t i d

thiết b ng, v.v. v n v n xu t, ị, nhà xưở ề hiệ ật tham gia toàn bộ vào quá trình sả ấ

nhưng giá trị ủa nó bị c khấu hao t ng ph c chuy n d n phừ ần và đượ ể ần vào sả ẩm

mới được sản xuất ra.

Tư bả định đượ ụng lâu dài trong nhiề ất và nó bịn cố c sử d u chu kỳ sản xu

hao mòn dần trong quá trình sả ất. Có hai lại hao mòn là hao mòn hữn xu u

hình và hao mòn vô hình:

+ Hao mòn hữu hình là hao mòn về ất, hao mòn về vật ch cơ học có thể

nhận thấy. Hao mòn hữu hình do quá trình sử ụng và sự tác độ d ng của tự

nhiên làm cho các bộ ủa tư bả phận c n c nh d n d i ch ố đị ầ ần hao mòn đi tớ ỗ

hỏng và phải được thay th . ế

+ Hao mòn vô hình là sự hao mòn thuần túy về ặt giá trị. Hao mòn vô m

hình xả khi máy móc còn tốt nhưng bị ất giá vì xuấ ện các y ra ngay cả m t hi

máy móc hiện đại hơn, rẻ hơn hoặc có giá trị tương đương nhưng công suấ t

cao hơn. Để tránh hao mòn vô hình, các nhà tư bản tìm cách kéo dài ngày lao

động, tăng cường độ lao động, tăng ca kíp làm việ ụng công c, v.v. nhằm tận d

suất của máy móc trong thời gian càng ngắn càng tốt.

- Tư bản lưu động là bộ phận tư bả ại dướ ạng nguyên n sản xuất tồn t i d

liệu, nhiên liệ o động, V.V., giá trị ủa nó lưu thông toàn u, vật liệu phụ, sức la c

bộ cùng vớ ẩm và được hoàn lại toàn bội sản ph cho các nhà tư bản sau mỗi

quá trình sản xuất.

*Tư bản thương nghiệp và ợ ận thương nghiệi nhu p

Tư bản thương nghiệp là một bô phậ ủa tư bản công nghiệp được tách n c ra

và phụ quá trình lưu thông hàng hóa của tư bản công nghiệp (khôngc vụ bao

giờ mang hình thái T SX).

Công thức: T - H – T’

- Ngu n gồ ốc: phái sinh từ T thương nghiệ p.

- L i nhuợ ận thương nghiệp là mộ ủa giá trị ặng dư được sáng tạt phần c th o

ra trong lĩnh ất và do nhà tư bản công nghiệp nhượ ại cho nhà tư vực sản xu ng l

bản thương nghiệp, để nhà tư bản thương nghiệ ức năng lưu p thực hiện ch

thông.

Trên thự ế, các nhà tư bản thương nghiệc t p thu l i nhu p t ợ ận thương nghiệ ừ

chênh lệch gi a TB CN ữa giá mua và giá bán. T thương nghiệp mua hàng củ

với giá thấp hơn giá trị, sau đó, T thương nghiệ ại bán hàng cho người tiêu p l

dung với giá đúng giá trị ủa nó. c

- Ngu n gồ ốc:

Hai phương pháp sả ất GTTD và GTTD siêu ngạn xu ch

* Tuyệt đối => Kéo dài TG ngày lđ, giữ nguyên TG lđ tấ t yếu (tăng cường

độ lđ) >< giới h n s c kh e cạ ứ ỏ ủa người lao động, giới hạn th i gian tờ ự nhiên

=> đấu tranh CN(gđ tích lũy nguyên thủy TB).

* Tương đối => Rút ngắn TG lđ tấ nguyên độ dài ngày lđ (tăng t yếu, giữ

NS lđ) => áp dụng KHKT vào sản xuất => giai đoạn phát triển của CNTB

Hai phương ph p sản uất gi trị thặng dư và gi trị thặng dư siêu ng ch.

Phương pháp sản xuất GTTD tuy i ệt đố

Sản xu t GTTD tuyấ ệt đối là phương pháp sả ất ra GTTD đượn xu c thực

hiện trên cơ sở kéo dài tuyệt đối ngày lao độ ng c u kiủa công nhân trong điề ện

thời gian lao động t t y c s n xu t ra bấ ếu không đổi và GTTD đượ ả ấ ằng phương

pháp này đượ ọi là GTTD tuyệt đốc g i

- Các nhà tư bản tìm mọi cách kéo dài ngày lao động, nhưng ngày lao

động có những giới h n nh nh. Gi i h ng do th ạ ất đị ớ ạn trên của ngày lao độ ể

chất và ủa người lao độ tinh thần c ng quyết định. Vì công nhân phải có thời

gian ăn, ngủ ngơi, giải trí để ệc kéo dài ngày lao , nghỉ phục hồi sức khỏe. Vi

động còn vấ ản kháng củ ấp công nhân. Còn giớ ạn dướp phải sự ph a giai c i h i

của ngày lao động không thể ời gian lao độ bằng th ng tất yếu, t i gian ức là thờ

lao độ ặng dư bằng không. Như vậ ế, ngày lao động th y, về mặt kinh t ng phải

dài hơn thời gian lao động t t y i hấ ếu, nhưng không thể vượt quá giớ ạn v ề thể

chất và tinh thầ ủa người lao độn c ng.

Phương pháp sản xuất GTTD tương đối

Tương đối

Siêu ngạch

Tăng năng suất lđ xã hội

Tăng năng suất lđ cá biệt

Toàn bộ các nhà T thu

Từng nhà T thu

Biể ệu hi n mối quan hệ các nhà

Biểu hiện mqh các nhà T , giữa T vs người

công ngân

Sản xuất giá trị ặng dư tương đối là phương pháp sả ất ra giá trị th n xu

thặng dư đượ ằng cách rút ngắ ời gian lao độ ại đểc thực hiện b n th ng tất yếu l

kéo dài một cách tương ứ ời gian lao độ ặng dư trên cơ sở tăng năng ng th ng th

suất lao động xã hộ trong điề ện độ dài ngày lao động không đổi. Giá trịi u ki

thặng dư đượ ằng phương pháp này được sản xuất ra b c gọi là giá trị thặng dư

tương đối.

- ng t t y v s ng. MuThời gian lao độ ấ ếu có quan hệ ới giá trị ức lao độ ốn

rút ngắ ời gian lao độ ảm giá trị ức lao độn th ng tất yếu phải gi s ng. Muốn hạ

thấp giá trị ức lao độ s ng phải giảm giá trị ững tư liệ nh u sinh hoạt thu c phộ ạm

vi tiêu dùng của công nhân. Điều đó chỉ có thể ện đượ ằng cách tăng thực hi c b

năng suất lao động trong các ngành sản xu t ra nh u sinh t thuấ ững tư liệ hoạ ộc

phạm vi tiêu dùng của công nhân và tăng năng suất lao động trong các ngành

sản xuất ra tư liệu sản xu s n xu t ra nh u sinh hoất để ả ấ ững tư liệ ạt đó, tức là

tăng năng suất lao động xã hội.

- Nếu trong giai đoạn đầ nghĩa tư bảu của chủ n, sản xuất giá trị thặng

dư tuyệt đối là phương pháp chủ ếu, thì đến giai đoạ y n tiếp sau, khi kỹ thuật

phát triể ất giá trị ặng dư tương đối là phương pháp chủn, sản xu th yếu. Hai

phương pháp sả ất giá trị ặng dư nói trên được các nhà tư bản xu th n sử dụng

kết h p v i nhaợ ớ u để nâng cao trình độ bóc lột công nhân làm thuê trong quá

trình phát triển của ch ủ nghĩa tư bản.

GTTD siêu ngạch

Giá trị ặng dư siêu ngạch là phần giá trị ặng dư thu được do tăng th th

năng suất lao động cá biệt, làm cho giá trị ủa hàng hóa thấ ơn giá củ biệt c p h

tr thị ị ng ctrườ ủa nó.

- ng h ng tXét từng trườ ợp thì giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượ ạm

thời, nhanh chóng xuấ ồi cũng lại nhanh chóng mất đi. Nhưng xét toàn t hiện r

bộ xã hội tư bản thì giá trị ặng dư siêu ngạch là hiện tượ ại thườ th ng tồn t ng

xuyên. Theo đuổi giá trị ặng dư siêu ngạch là khát vọ ủa nhà tư bản và là th ng c

độ ự ả ế ỹng l c mạnh nh n cất thúc đẩy các nhà tư bả i ti n k thuật, hợp lý hóa sản

xuất, tăng năng suất lao động, làm cho năng suất lao động xã hội tăng lên

nhanh chóng. Mác gọi giá t ặng dư siêu ngạch là hình thứ ứơng củrị th c biến t a

giá trị ặng dư tương đối, vì giá trị ặng dư siêu ngạch và giá trị ặng dư th th th

tương đố ựa trên cơ sở tăng năng suất lao độ ặc dù một bên là dựi dều d ng (m a

vào tăng năng suất lao động cá biệt, còn một bên dựa vào tăng năng suất lao

dộng xã hội).

Liên hệ thực ti n Vi t Nam ễ ệ

- Phương pháp sả ất giá trị ặng dư tương đối và giá trị ặng dư n xu th th

siêu ngạch có thể ụng trong các doanh nghiệp nướ ằm kích thích vận d c ta nh

sản xuất, tăng năng suất lao động xã hội, s d ng k thu t m i, c i ti n t ử ụ ỹ ậ ớ ả ế ổ

chức quản lý, tiế ệm chi phí sả ất. Đố ới quá trình phát triểt ki n xu i v n nền kinh

tế quốc dân của nướ ệc nghiên cức ta, vi u s n xuả ất giá trị ặng dư gợ th i mở cho

các nhà hoạch định chính sách phương thức làm tăng củ ải, thúc đẩy tăng a c

trưở ầng kinh tế, c n t n d ng triậ ụ ệt để các nguồ ất là lao động và sản lực, nh n

xuất kinh doanh. V n ph i coi tr ng viề cơ bản lâu dài, cầ ả ọ ệc tăng năng suất lao

động xã hội, coi đẩ ạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nềy m n kinh tế quốc

dân là giải pháp cơ ản để tăng năng suất lao động xã hội, thúc đẩy tăng b

trưởng kinh tế.

- Phương pháp sả ất giá trị ặng dư tuyệt đối và tương đối đượn xu th c

vận dụng và công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa của nước ta hiện nay.

Giá trị ặng dư là do lao động không công ủa công nhân lao động làm thuê th c

tạo ra, là mục đích, kết qu ng c a giai cả hoạt độ ủa tư bản,củ ấp tư sản. Trong xã

hội ch t sủ nghĩa, việc bóc lộ ức lao động không công của con người công nhân

không còn nữa, nhưng không có nghĩa là giá trị ặng dư không còn tồ th n tại

mà giá trị ặng dư đượ ụng vào mục đích khác không giống như giai th c sử d

cấp tư sản, đó là giá trị thặng dư thu được là cơ sở ền đề, ti để xây đất nước,

xây dự công hữ tư liệng chế độ u về u s n xuả ất, vì mục đích phát triển xã hội

chủ nghĩa. Vì con ngườ không tách ra khỏi xu hướ ủa xã hội ng c i, Việt Nam

vận d n xuụng các phương pháp sả ất giá trị thặng dư vào công cuộc dây dựng

đất nước, trong đó tiến hành công nghiệp hóa – ện đại hóa là mộ hi t nhiệm vụ

hàng đầu, đây cũng là mộ ật đặ ủa quá trìn ất phát triểt quy lu c biệt c h sản xu n

kinh t mế ỗi qu c gia. ố

Công nghiệp hóa – ện đại hóa ở ớc ta là quá trình chuyển đổi căn hi nư

bản, toàn diện các hoạt động s n xu t kinh doanh, d ch v ả ấ ị ụ và quản lý kinh tế

xã hộ ụng lao độ công là sử ột cách phổ công i, từ sử d ng thủ dụng m biến

ngh u,hiệ,phương tiện tiêu biể ện đại hóa là quá trình tạ ền đềo ra những ti về

vật ch t, kấ ỹ thuật, về con người, công nghệ, phương tiện, phương pháp,

những yếu tố cơ bả ực lượn của l ng s n xu t cho ch i. N i dung ả ấ ủ nghĩa xã hộ ộ

cốt lõi của công nghiệp hóa – hiện đại hóa là cả ến lao đội ti ng thủ công lạc

hậu thành lao động sử dụng kỹ thuật tiên tiế ện đại đạ ới năng suấn hi t t t lao

động xã hộ ạo thành sự các ngành nghề lĩnh vựi cao, t đổi mới trong tất cả c.

c ti i ch n thLà một nướ ến lên xã hộ ủ nghĩa và không qua giai đoạ ống tr ị

của giai cấp tư sản. Vì vậy, chúng ta không được thừa k t t c ng ti ế ấ ả nhữ ền đề

nảy sinh m o cột cách tự phát như những sáng tạ ủa người đi trước cho dù

chúng chỉ là nhân tố vô cớ. Điể ất phát để m xu nhận th c t m quan tr ng cứ ầ ọ ủa

học thuyết giá trị thặng dư chính là luận điểm s n ph m c ng thả ẩ ủa lao độ ừa

vượt qua những chi phí để duy trì lao động và việc xây dựng, tích lũy quỹ sản

xuất xã hội và dự “ tấ ững cái đó đã đang và sẽ mãi mãi vẫn là cơ sở trữ t cả nh

cho mọi s n bự tiế ộ về ề xã hội, v chính và về ần. Nó sẽ là điềtrị tinh th u kiện

và động cơ kích thích sự hơn nữa”. Chúng ta lự ọn con đường đi tiến bộ a ch

lên chủ nghĩa xã hộ i từ điểm xuất phát là nướ ểu nông cũng có nghĩa từc ti một

nước chưa có nề hàng hóa mặc dù có sả ất hàng hóa. Cái thiến kinh tế n xu u

của đất nước ta là chưa chả ủa cách tổ xã hội qua sự ngự trị c chức của kinh tế i

theo ki n ch ểu tư bả ủ nghĩa.

c mĐất nước ta đang đứng trướ ộ ụt nhiệm v cháy bỏng và tạ ền đềo ra ti

thự ứ ảc tiễn tuy i cệt đố ần thi n cết, đó là sự phát triể ủa s c s n xu t, ấ phát triển

kinh t tế hàng hóa sẽ ạo ra ngày càng nhiều giá trị ặng dư dù chúng biể th u hiện

những quan hệ xã hội khác nhau. Chúng ta không thể đạt được những mục

tiêu kinh tế ắn mà phải rút ngắ ững quá trình tấ ấy ngay trong thời gian ng n nh t

yếu mà chủ nghĩa tư bản đã phả ải qua và đang thự ện để có mộ i tr c hi t nền

kinh tế thị trường như ngày nay. Đó là một quá trình phát triển trải qua nhiều

giai đoạn phân công lao độ ọc công nghệ phát triểng, khi khoa h n sản xuất và

chiếm đoạt giá trị thặng dư củ nghĩa tư ản đã diễ ột cách tự phát a chủ b n ra m

và tuần tự.

c ta hi n nay cTrong hoàn cảnh đất nướ ệ ần có phương hướng khai thác

và vậ ững tư tưởng và các nguyên lý củ ết giá trị ặng dư n dụng nh a học thuy th

một cách hiệu quả để đạt đượ ững thành tự ới đưa nềc nh u m n kinh tế đất nước

phát triển theo định hướng xã hội ch n ph i nh n th c lủ nghĩa. Cầ ả ậ ứ ại hàng hóa

sức lao động không phải là phạm trù riêng có củ nghĩa tư bản và phạa chủ m

trù giá trị ặng dư xét về ặt định lượng cũng vậy. Nó tồ ại như một bướ th m n t c

tiến của các xã hộ đó năng suất lao động vượ ỏi lao đội mà ở t kh ng tất y u cế ủa

họ. Nó là nguồ ủa tích lũy đển gốc c mở rộng và hiện đại hóa sản xuất kinh

doanh, là nguồ giàu có văn minh. Chính nó đòi hỏi xã hộn gốc của sự i cần

phải:

• Tìm mọi cách để tăng thời gian lao độ g dư và nhất là tăng ng thặn

năng suấ ủa lao độ ặng dư.t c ng th

- Tuân thủ hai nguyên tắc cơ bả ốn khi đầu tư, và sửn của v dụng nó. Đó

là nguyên tắ ốn và nguyên tắ ất là nguyên tắc bảo tồn v c sinh lợi, nh c sinh lợi,

để cho m ng v dột đồ ốn đầu tư sử ụng được tăng thêm giá trị.

- ng b Xây dựng đồ ộ các loại thị trườ trường, kể cả thị ng sức lao động.

- V thu h i chấn đề ồi giá trị thặng dư và định hướng xã hộ ủ nghĩa trong

điều kiện cho phép bóc lột giá trị ặng dư đã được Lê Nin trình bày lý luậ th n

và kinh nghiệm ch o th n vỉ đạ ực tiễ ấn đề đặt cho chúng ta là :

+ Điều tiết một cách đúng đắn, đầy đủ, không để ần giá trị thất ph thặng

dư vào ngân sách nhà nước.

+ Nhà nướ ụng giá trị ặng dư được điề ết sao cho có lợi đốc sử d th u ti i

với vi c th c hi n m c mệ ự ệ ục tiêu “ Dân giàu nướ ạnh xã hội công bằng dân chủ

văn minh”.

+ Nhà nướ ải đủc ph mạnh về thực lực kinh t c quế, năng lự ản lý và uy

tín đố ới xã hội v i.

+ Ngăn chặn đượ ực hút sự ận độc những ma l v ng của nền kinh tế đi

lệch kh i qu i ch t qu n kh quan c a Viỏ ỹ đạo xã hộ ủ nghĩa. Kế ả phát triể ả ủ ệt

Nam cho th y trong nhấ ững năm vừa qua nước ta đã xác định đúng mục tiêu

và nhiệ ủa mình. Chúng ta đã đi đúng hướng trong phát triểm vụ c n kinh tế,

con đường phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất

nước là hoàn toàn phù hợp nhưng cũ ẳng địng phải kh nh rằng Việt Nam cần

phải c gố ắng nhiều hơn nữa thì mới có thể đạt đượ c mục tiêu.

5. Lợi nhu n suận: chi phí sả ất; Lợi nhuận; T t l i nhuỉ suấ ợ ận; Các nhân

tố n tảnh hưởng đế ỷ suất l i nhuợ ận; L i nhuợ ận bình quân.

Để làm rõ bả ận, trướn chất của lợi nhu c hết C.Mác phân tích làm rõ chi phí

sản xu t. ấ

*Chi phí sản xuất là phần giá trị ủa hàng hóa, bù lại giá cả ững tư c của nh

liệ ảu s n xuất đã tiêu dùng và giá cả ức lao động đã đượ ụng để của s c sử d sản

xuất ra hàng hóa ấy. Đó là chi phí mà nhà tư bản đã bỏ ra để ất ra hàng sản xu

hóa.

Chi phí sả ất được kí hiệu là k, về ặt lượn xu m ng: k = c + v

Khi xu t hi n phấ ệ ạm trù chi phí sản xuất thì giá trị hàng hóa:

G = c + (v + m) s u hiẽ biể ện thành G = k + m

Chi phí sả ất có vai trò rấ ọng, nó bù đắp cho tư bả giá trịn xu t quan tr n về

và hiệ ật, bên cạnh đó đả ảo điề ện cho tái sản v m b u ki n xuất trong kinh t ế thị

trường. Chi phí sản xu cho c quan trất còn tạo cơ sở ạnh tranh, là căn cứ ọng

cho c nh tranh v ạ ề giá cả bán hàng giữa các nhà tư bản.

Trong th c t c a sự ế ủ ản xu t kinh doanh, giấ ữa giá trị hàng hóa và chi phí

sản xu t sất có mộ ự chênh lệch, do đó sau khi bán hàng hóa với quy lu t ngang ậ

giá thì nhà tư bản không những bù đắp đượ chi phí đã ứng ra đểc số sản xuất

mà còn thu đượ ệch này bằng giá trị ặng dư. Số chênh lệch này c số chênh l th

được C.Mác gọi là lợi nhu ận.

Theo quan điể ủa P.Samuelson thì lợ ận là phầ ặng dư m c i nhu n thu nhập th

tính bằ ữa giá trị đi tổng chi phí. Đặng hiệu quả gi tổng doạn thu trừ c biệt, lợi

nhuận là phần thườ ệc gánh chị ủi ro và sựng cho vi u r đổi mới.

Kí hiệ ận là p.u lợi nhu

Và khi đó, giá trị hàng hóa sẽ là : G = k + p

Suy ra : p = G k –

Trên thự ế, ngườ quan tâm đế ản chênh lệ ữa giá trịc t i ta chỉ n kho ch gi

hàng hóa bán được và chi phí sả ất ra. Ta phát hiện xu n nguồn gốc sâu xa của

khoản chênh lệch là giá trị ặng dư chuyển hóa thành, hay nói cách khác, lợ th i

nhuận là hình thái biểu hiện của giá trị thặng dư trên bề mặt nề ến kinh t thị

trường.

C.Mác đã khái quát : giá trị ặng dư đượ ệm là con đẻ ủa toà tư th c quan ni c n bộ

bản ứng trước, mang hình thái chuyển hóa là lợi nhu n. ậ

Để có lợ ận thì nhà tư bản cá biệ ần bán hàng hóa với giá cải nhu t chỉ c cao

hơn chi phí sản xu t, n n xu ấ ếu bán hàng hóa đúng bằng chi phí sả ất thì sẽ

không có lợ ận. Đặ ếu giá hàng hóa bán ra thấp hơn giá trị và cao i nhu c biệt, n

hơn chi phí sả ất thì cũng có thển xu đã có đượ ận, và lợc lợi nhu i nhuận nh ỏ

hơn giá trị ặng dư. th

Như vậy, l i nhuợ ận chính là mục tiêu, động cơ và là động lực của sản xuất

và kinh doanh trong nề ận còn bao gồn kinh tế thị trường. Lợi nhu m hai mặt

tác độ ất là mặt tích cựng, thứ nh c, lợi nhu n sậ ẽ làm cho….. tiêu cự : các chủc

thể c nh tranh v n nạ ới nhau, bán phá giá làm ảnh hưởng đế ền kinh t / b qua ế ỏ

chất lượ ẩm để thu đượng sản ph c lợi nhu ận cao,….

*Tỷ suất l i nhuợ ận và c c nhân tố ảnh hưởng đến tỉ suất l i nhu ợ ận:

T t l i nhuỷ suấ ợ ận là tỷ l a l i nhu ệ phần trăm giữ ợ ận và toàn bộ giá trị

của tư bản ứng trước (ký hiệu là p’).

Công thức tính tỷ

t l i nhu n : p = suấ ợ ậ

x100%

Tỷ suất l i nhuợ ận thường được tính hàng năm, do đó hình thành nên khái

niệm t t l i nhu t l i nhu n phỷ suấ ợ ận hàng năm. Tỷ suấ ợ ậ ản ánh đầy đủ hơn mức

độ ệ ớ hi u quả kinh doanh so v i lợi nhu n b n rậ ởi nó thể hiệ ất rõ ràng hiệu qu ả

kinh t . T t l i nhu n ng nh t trong ế ừ đó, tỷ suấ ợ ậ đã trở thành động cơ quan trọ ấ

hoạt động c nh tranh c n ch i cạ ủa tư bả ủ nghĩa với tư cách là số đo tương đố ủa

lợi nhu n. ậ

Qua đây ta thấ ận và tỷ ận chính là nhữ ạm trù thểy lợi nhu suất lợi nhu ng ph

hiệ ền l c n trong nợi ích kinh tế ủa các nhà tư bả n kinh tế thị trường tư bản chủ

nghĩa, do vậy các nhà tư bản muốn làm giàu và làm giàu nhanh thì cần tìm ra

cách thức để có đượ c t t l i nhu n cao nhanh nh t. ỷ suấ ợ ậ ấ

*C c nhân tố ảnh hưởng đế n tỷ suất l i nhu ợ ận:

Thứ nhất là tỷ suất giá trị thặng dư. Sự tăng lên củ ất giá trị ặng dư sẽ a tỷ su th

có tác độ ếp làm tăng tỷng trực ti t l i nhu suấ ợ ận.

Thứ hai là cấ ữu cơ tư bảu tạo h n. Cấu tạo h n chi ữu cơ là c/v có tác động đế

phí sả ất, do đó sẽ tác động đến xu n lợi nhuận và tỷ t l i nhu suấ ợ ận.

Thứ ba là tốc độ chu chuyển tư bả ốc độ ủa tư bản càng n. Khi t chu chuyển c

lớn thì tỷ lệ giá trị ặng dư hàng năm càng tăng lên, kéo theo đó là tỷ th suất lợi

nhuận tăng.

Thứ tư là tiết ki n b t bi u ki n kh ệm tư bả ấ ến. Trong điề ện tư bả ả biến không đổi

và giá trị ặng dư giữ nguyên thì th tiết kiệm tư bả ến làm tăng tỷn bất bi suất lợi

nhuận.

*Lợi nhuận bình quân

Lợi nhuận bình quân hình thành khi xảy ra sự cạnh tranh gi . ữa các ngành

Các ngành sản xuất kinh doanh khác nhau vớ ững điềi nh u ki n tệ ự nhiên, kinh

tế, kỹ thuật và tổ chức quản lý khác nhau thì tỷ suất l i nhu n giợ ậ ữa các ngành

cũng khác nhau.

Lợi nhuận bình quân kí hiệu là  và được tính theo tỷ suất l i nhuợ ận bình

quân (là con số trung bình của các tỷ suất lợi nhuận, ký hiệu là



Tỷ suất l i nhu ng s n cợ ận bình quân được tính bằ ố bình quân gia quyề ủa các tỷ

suất lợi nhuận như sau:



∑

Như vậy, l i nhuợ ận bình quân là số lợi nhuận bằng nhau của tư bản như nhau

đầu tư vào các ngành khác nhau (ký hiệu là )

Và nếu ký hiệu giá trị tư bả ứng trước là K thì lợ ận bình quân được tính n i nhu

như sau : 



Nếu l i nhuợ ận chuyển hóa thành lợi nhu cận bình quân thì giá trị ủa hàng hóa

chuyển hóa thành giá cả ất và được tính như sau sản xu : GCSX = k + 

Tóm lạ ững điề ện hình thành tỷ ận bình quân, lợi, nh u ki suất lợi nhu i nhuận

bình quân bao gồm tư bả ển và sức lao độn tự do di chuy ng tự do di chuy n. ể

Và trong nề trường tư bả nghĩa, lợ ận bình quân chính là n kinh tế thị n chủ i nhu

căn cứ các doanh nghiệ ọn ngành nghề và các phương án kinh để p lựa ch

doanh sao cho hi u qu ệ ả nhất.

6. Lý luậ ủa V.I.Lênin về các đặc điể ủa độ ền và độn c m kinh tế c c quy c

quyền nhà nước trong nền kinh t ế thị trường TBCN.

Các đặc điểm kinh t c a c quyế ủ độ ền:

a. T p trung s n xuậ ả ất và sự hình thành c c tổ ức độ ch c quyền

Nguyên nhân hình thành các tổ ức độ ền là do sự ch c quy tiế ộn b của

khoa h c k t hi n nhi mọ ỹ thuật, làm xuấ ệ ều ngành kinh tế ới. ên cạnh đó là do

cạnh tranh giữa các chủ ạnh tranh có hai khuynh hướ thể trong thị trường, c ng:

một là cạnh tranh gay g c t ng dắt hơn, phứ ạp hơn thườ ẫn đến khuynh hướng

thoả hiệp, liên minh vớ ủa các nhà tư bản; hai là, các tư bải nhau c n nhỏ muốn

cạnh tranh v n l ng dới các tư bả ớn thườ ễ liên minh, thoả hau để hiệp với n nắm

độc quyền.

Chủ nghĩa tư bản độ ền là sự liên minh, cấ ữa các nhà tư c quy u kết gi

bản l tớn để ập trung vào trong tay ậm trí toàn bộ một phần lớn (th ) sản xuất và

tiêu thụ của một ngành, nhằm thu l i nhu c quy n cao. ợ ận độ ề

Bản ch t t c quy s lấ ổ chức độ ền là ự iên minh các nhà tư bản dưới nhiều

hình thức khác nhau, các tổ ức độ ch c quyền nắm giữ phần l n vi c s n xuớ ệ ả ất

kinh doanh m t ho c m t sộ ặ ộ ố ngành hàng và có khả năng thao túng thị trường

đầu vào và đầu ra, để thu l i nhu c quy n cao. ợ ận độ ề

Các hình thứ ức độc tổ ch c quyền:

Cácten (cartel), là hình thứ ức độc tổ ch c quyền đầu tiên và ở trình độ thấp.

Cáctel là sự liên minh giữa các tư bản trong lĩnh vực bán hàng hoá dựa trên

thoả thuận, quy định: giá cả ối lượ hàng hoá, trường tiêu thụ Các , kh ng thị .

nhà tư bản tham gia cácten vẫn độ ất và thương nghiệ Và đây c lập về sản xu p.

là liên minh độ ền khôc quy ng vững ch c. ắ

Xanđica (cyndicate), là hình thức t c quyổ chức độ ền liên minh trong lĩnh vực

lưu thông, cao hơn ổn định hơn Cáctel. Các nhà tư bả, n c lđộ ập ở khâu sản

xuất nhưng mất độ khâu lưu thông. Điề hành Xanđica là an Quảc lập ở u n trị

với mục đích là mua rẻ bán đắ t, thu l i nhuợ ận độc quyền cao.

Tơ-rớt (trust), là hình thứ ức độ ao hơn Cáctel và Xanđica. Tơc tổ ch c quyền c -

rớt thống nh t c s n xu m t ban qu n trấ ả ả ất và lưu thông vào ộ ả ị chung, còn các

thành viên là cổ đông, thu lợ i nhu n theo cậ ổ phần. Tơ-rớt đánh dấu bước

ngoặt trong s vự ận động của quan h s n xuệ ả ất tư bản chủ nghĩa.

Conxoocxiom, là hình thứ ức độc tổ ch c quyền cao nhất, bao gồm cả Cáctel,

Xanhdica và T ại dướ ệp định ký kế ữa công nghiệp và ơ rớt, tồn t i dạng hi t gi

ngân hàng cùng nhau chi phối các nghiệ tài chính. Đứng đầu các p vụ

Conxoocxiom thường là một ngân hàng độ ớn, liên kết hàng trăm xí c quyền l

nghiệp.

Biể ệu hi n mới của CNT ĐQ: Từ 20, bên ạnh các mối liên giữa thế kỷ c

kết d t t m - ọc và liên kế ngang còn phát triển các liên kế ới liên kết đa ngành,

đa lĩnh vực thành những conglômêrat hay conxơn khổng l . ồ

Về hình thức: Conxơn (concern) là tổ chức độ ền đa ngành (liên c quy

kết dọc, các ngành hàng có liên hệ với nhau v k thuề ỹ ật và chuỗi giá trị) có

hàng trăm xí nghiệp, kinh doanh đa ngành và có ều chi nhánh trên thếnhi giới.

Conglomerate là tổ ức độ ới các hãng vừa và nhỏ có ch c quyền kết hợp v thể

không liên quan đến sản xuất hoặc dịch vụ (liên kết ngang, các ngành hàng

không có liên hệ với nhau). Lợi nhu c t ận thu đượ ừ hoạt động ch ứng khoán.

Về cơ chế thao túng: Xuất hiện trở lại hệ thống doanh nghi p nhệ ỏ, là

nhà cung cấp, gia công, đại lý cho các tổ ức độ ền. Quá trình tích tụ và ch c quy

tập trung s n xu n diả ất trên quy mô lớ ễn ra đồng thời với quá trình phi tập

trung s n xuả ất, ngày càng xuất hi n nhi ệ ều các tổ chức độ ừa và nhỏc quyền v .

b. Tư bản tài chính và bọn đ u s ỏ tài chính

Tư bản tài chính là sự thâm nhập và dung hợp vào nhau giữa T độ c

quyển trong ngân hàng và độ ền trong công nghiệp. Cùng vớ hình c quy i sự

thành độ ền trong công nghiệp thì trong ngân hàng cũng hình thành các c quy

tổ chức độc quyền. Quá trình độ ền hóa trong công nghiệp và trong ngân c quy

hàng xoắn xuýt với nhau và thúc đẩ ẫn nhau làm nả tư bảy l y sinh một thứ n

mới, gọi là tư bản tài chính. Sử d ng ngu n to lụ ồn tư bả ớn c ủa mình, các chủ

ngân hàng gây áp lực đố ới các ngành sả đó, đạ ủa ngân i v n xuất. Từ i diện c

hàng thường tham gia các ban quả ị, có khi nắ giám đố ủa xí n tr m chức vụ c c

nghiệp, h i bộ uôn, công ty vận t i b o hi ả ả ểm.

Sự phát triể ủa tư bản tài chính dẫn đế hình thành một nhóm nhỏn c n sự độc

quyền chi ph i s ng kinh t ối toàn bộ đờ ố ế và chính trị ủa toàn xã hội tư bả c n gọi

là bọn đầ tài chínhu sỏ . Sự xuất hi n cệ ủa tư bản tài chính làm tách rờ cao đội

tư bả ữu và tư bả ức năng. Là cơ sở cho ra đời các sản sở h n ch n phẩm chứng

khoán và mở rộng th ng tiị trườ ền.

Cơ chế thống tr cị ủa tư bản tài chính:

+ Cơ chế ự: Nhà tư bản tài chính tham dự ốn, đầu tư nắ tham d v m gi t l c ữ ỷ ệ ổ

phần chi ph trong nhi u t c quyối ề ổ chức độ ền (không nhấ đa sốt thiết nắm giữ

cổ phần). Từ đó chi phối luôn hệ thống a m i tcác công ty con củ ỗ ổ chức độc

quyền này. Nhờ ậy, tư bản tài chính đã bành trướ ảnh hưở v ng ng trong nhiều

lĩnh vực.

+ Cơ chế ủy thác: Để có vố ớn đầu tư vào nhiề n l u t c quy n trong ổ chức độ ề

“cơ chế ự”, tư bản tài chính lại có thể đầu tư, nhậ ủy thác vố tham d lập Quỹ n n

từ nhiều nhà đầu tư khác. Do vậy, ph m vi ng cạ ảnh hưở ủa tư bản tài chính

càng được nhân rộng. Tư bản tài chính mở ằng “chế rộng sự thống trị b độ uỷ

nhiệm”.

Biể ệu hi n mới c ủa tư bản tài chính:

+ V kinh tề ế: tư bản tài chính nắ ậm chí m giữ, chi phối nền kinh tế TBCN, th

chi ph i n n kinh t ố ề ế thế giới.

+ V ng l i nề chính trị: tư bản tài chính chi phối đườ ối đố ội và đối ngoại của

Nhà nước tư sản.

+ S ng cự hoạt độ ủa tư bản tài chính trên thế ạo nên các trào lưu đầu cơ, giới t

lũng đoạn và nguy cơ khủ ảng tài chính tiềng ho n tệ tại nhiều qu c gia, nhố ất là

các nền kinh t ế đang phát triển.

c. t khXuấ ẩu tư bản.

Xuất khẩu tư bản là xuấ ẩu giá trị ra nước ngoài nhằ ục đích t kh m m

chiếm đoạt giá trị ặng dư và các nguồ ận khác ở các nướ th n lợi nhu c nhập k

Phân biệ ẩu tư bảt xuất kh n với xu t khấ ẩu hàng hoá: theo V.I.Lênin,

xuất kh m c n ch n t do c nh ẩu hàng hóa là đặc điể ủa giai đoạ ủ nghĩa tư bả ự ạ

tranh, còn xuất kh m c a chẩu tư bản là đặc điể ủ ủ nghĩa tư bản độc quyền. Xuất

khẩu hàng hóa là mang hàng hóa ra nước ngoài để ện giá trị và giá trị thực hi

thặng dư. Còn xuấ ẩu tư bản là mang tư bản đầu tư ở ớc ngoài đểt kh nư sản

xuất giá trị thăng dư tại nướ c s t ở ại.

Xuất kh t y u bẩu tư bản đã trở thành tấ ế ởi các nước tư bản phát triển đã

tích lũy đượ ợng tư bả ớn và nảy sinh ra tình trạc một số lư n l ng “ ừth a tư bản”

và cần tìm nơi đầu tư có thuậ ợi hơn so với đầu tư trong nướ Trong khi đón l c.

các nước lạc hậu về kinh t t th p, tiế có giá ruộng đấ ấ ền lương thấp, nguyên liệu

rẻ nhưng lạ ếu tư bản nên hấ ẫn tư bản đầu tư, mang lại thi p d i tỷ suất lợi nhuận

cao.

Hình thứ ẩu tư bảc xuất kh n:

+ Xét theo cách thức đầu tư: Đầu tư trự ặc đầu tư gián tiếc tiếp ho p

Đầu tư trự ếp là hình thứ ẩu tư ản để xây dự ững xí c ti c xuất kh b ng nh

nghiệp m i ho c mua l i nhớ ặ ạ ững xí nghiệp đang hoạt động ở nước nhận đầu tư,

biến nó thành một chi nhánh của công ty mẹ chính quốc. Các xí nghiệ ở p mới

hình thành thườ ại dướ ợp song phương hoặc đa phương, ng tồn t i dạng hỗn h

nhưng cũng có những xí nghiệp toàn bộ ủa công ty nước ngoài. vốn c

Đầu tư gián tiếp là hình thứ ẩu tư bản dước xuất kh i dạng cho vay thu

lãi. Đó là hình thứ ẩu tư bảc xuất kh n cho vay.

+ Xét theo Chủ thể xuất kh u: Xu t kh c nhẩ ấ ẩu tư bản nhà nướ ằm các

mục tiêu kinh tế chính trị quân sự, , . Ho c xu t khặ ấ ẩu tư bản tư nhân nhằm mục

đích lợi nhuận.

+ Xét về hình thứ ạt động: Chi nhánh của công ty xuyên quốc ho c gia,

hoạt động tài chính, tín ủa các ngân hàng, chuyển giao công nghệ dụng c .

t Xuấ khẩu tư bản có những biểu hi n mệ ới như:

+ t khHướng xuấ ẩu tư bản có sự thay đổi cơ bả ện thêm dòng xuấn. Xuất hi t

khẩu tư bả ữa các nước phát triển. Vì KHKT đã phát triển gi n nhiều lĩnh vực

mới, mà tại nướ ỏ, chưa đủc nh điều ki p nh n s n xuện để tiế ậ ả ất. Hoặc để tránh

rào cản chính sách giữ ai Nhà nước, có thể nhà tư bả ải đầu tư vòng qua a h n ph

nư nướ ởc th ba. ứ Xuất kh n trẩu tư bả thành một phương thức để ớ ớc l n chi

phối nướ ỏ. an đầu là chi c nh phối v kinh tề ế (do ưu thế ốn, công nghệ về v ,

thị trường …), tiếp đến là chi phố chính trịi về XH.

+ Ch t khủ thể xuấ ẩu tư bản có thay đổi. Vai trò của các công ty xuyên quốc

gia ngày càng to ớn; và sựl xuất hi n nhi u ch t khệ ề ủ thể xuấ ẩu tư bản là các

nước đang phát triển như ở châu Á.

+ Hình thứ ẩu tư bản ngày càng đa dạng đan xen vớ ẩu hàngc xuất kh i xuất kh

hoá.

+ S t kh c b dự áp đặt mang tính thực dân trong xuấ ẩu tư bản đượ ỏ ần thay vào

đó là nguyên tắ cùng có lợi được tôn trọc ng.

Xuất khẩu tư bản cũng có hai mặt tác động:

Thứ nhất là mặ ích cựt t c: quan hệ s n xu n chả ất tư bả ủ nghĩa được mở rộng

trên địa bàn q ế, thúc đẩy nhanh quá trình Phân công lao động và xu thếuốc t

quốc t i s ng kinh t nhiế hoá đờ ố ế ở ều nước. c nh p kh y nhanh Các nướ ậ ẩu đẩ

quá trình CNH, HĐH...

Tiếp đến là mặ các nướ ộc và mất hạn chế: Nền kinh tế c nhập khẩu bị lệ thu t

cân đố ất do chính sách bóc lộ ủa các nưới, nợ chồng ch t nặng nề c c xuất kh ẩu.

d. S ự phân chia thị trường thế ề i vgiớ m t kinh tặ ế

Quá trình tích tụ và tập trung tư bản phát triể ẩu tư bản tăng lên n, việc xuất kh

cả về quy mô và phạm vi t t y u d n t i s i v mấ ế ẫ ớ ự phân chia thế giớ ề ặ ết kinh t

giữa các tập đoàn tư bản độ ền và hình thành các tổ ức độc quy ch c quyền quốc

tế.

Năm 1907, 2 công ty điện c a Mủ ỹ và Đức chia nhau thị trường. Công ty Đức

được nh n ph c Mậ ần nướ ỹ và Canada, công ty Mỹ được nh n phậ ần Đức, Áo,

Nga, Hà Lan, Đan Mạ ụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ, bán đảo ancang. Đến năm ch, Th

1914, đã có 114 cácten quốc tế, chia nhau th ị trường tiêu thụ ều nướ ở nhi c.

Biể ệu hi n mới trong giai đoạn hiện nay:

+ Xu t hiấ ện thêm xu thế ực hóa (tức là các thỏ khu v a hiệp trong ph m vi mạ ột

khu v nh xu th c tực các quốc gia) bên cạ ế quố ế hóa (tức là các thỏ ệp phân a hi

chia th u). ị trường toàn cầ V.I.Lênin nhận xét: “ ọn tư sản chia nhau thế giới,

không phải do tính độc ác đặ ủa chúng, mà là do sự ập trung đã tớc biệt c t i

mức độ ộc chúng phải đi vào con đườ ấy để bu ng kiếm l ời”.

+ Các tổ ức độ ền tăng cường khai thác sự ủa Nhà nước tư ch c quy can thiệp c

sản để hỗ trợ việc mở r ng ộ ảnh hưởng thao túng thị trường toàn thế giới. S ự

phân chia hình thành nên các tổ ức độ ch c quyền quốc gia, các nhà nước tư

bản phát triển và đang phát triể Hình thành các liên minh và các n. khối liên

kết kinh t khu v ế ực.

e. Sự phân chia thị trường th ế giới v m . ề ặt ãnh thổ

ên cạnh sự phân chia thị phân chia thị trường về mặt kinh tế, sự

trườ ớng thế gi i về m n ra rặt lãnh thổ cũng diễ ất quyết liệu. Khi chủ nghĩa tư

bản phát triển càng cao thì sự ốn nguyên liệu càng rõ rệt, các tư bả thiếu th n

cạnh tranh gay g n vắ ới nhau để tìm kiếm ngu u, t t y u dồn nguyên liệ ấ ế ẫn đến

các cuộc chiến tranh chi m thu ế ộc địa.

Thuộc địa chính là nơi đả nguyên liệu và thịm bảo cung cấp nguồn

trường, là nơi tương đối an toàn trong cạnh trannh và đảm b o th c hi ng ả ự ện đồ

thời c m kinh tả ục đích về ế, quân sự và chính trị. Ngay từ sau năm 1880, các

cuộc xâm chiế ộc địa đã nổ ra và đế XIX, đầ XX, các m thu n cuối thể kỉ u thế kỉ

nước đế ốc đã hoàn thành việc phân chia thị qu trườ ớng thế gi i về mặt lãnh

thổ. Trong đó Anh chiếm được nhiều thu a nhộc đị ất, sau đó đến Nga và Pháp:

Đến năm 1914, các nước đế quốc Anh; Nga; Pháp; Đức; Mỹ; Nhật chi m mế ột

khu v c thuự ộc địa rộng 65 tri u km2 v i s i (so v i diệ ớ ố dân 523.4 triệu ngườ ớ ện

tích các nước đó là 16.5 triệu km2 và dân số ệu). Riêng diện tích các 437.2 tri

thuộc đị ủa Pháp là 10.6 triệa c u km2 v i s i (so vớ ố dân 55.5 triệu ngườ ới diện

tích nước Pháp là 0.5 triệu km2 và dân số là 39.6 triệu ngườ i).

Sự phân chia lãnh thổ và sự phát triển không đồng đề u c a ch ủ ủ nghĩa tư

bản đã dấn đế ếu các cuộc đấu tranh đòi chia lạn tất y i thế giới. Các cuộc đấu

tranh này thể ất rõ qua cuộ hiện r c Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914 – 1918

và cuộc Chiến tranh th hai 1939 1945. ế giới thứ –

Biể ệu hi n mới của s ự phân chia thể ặt lãnh thổ giới về m :

+ V m vi: sề phạ ự phân chia thế giới không chỉ lãnh thổ, mà còn về về biển,

không gian, ắc Cực.

+ Về phương thức: Nướ ớn tăng cường dùng kinh tế ối nước l để chi ph c nhỏ,

m mở rộng biên giới ềm, thay cho chế độ thực dân kiểu cũ và chế ực dân độ th

kiểu mới.

+ V c c di n: S i hai c c (sau Th chi n II) chuy n sang ề ụ ệ ự phân chia thế giớ ự ế ế ể

thế giới đơn cực (cuối thế kỷ XX), r ng t i th c (t u th k ồi hướ ớ ế giới đa cự ừ đầ ế ỷ

XXI).

 Như vậy, năm đặ tư bản đã liên kết, móc xích chặc điểm kinh tế t chẽ

với nhau thể hiện rõ bả nghĩa đến chất của chủ quốc về mặt kinh tế. Đó

là sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độ ặt chính trị là hiếc quyền, về m u

chiến, xâm lược.

Trong 5 đặc đi cơ bả ngh a tư bản độ ền đặc đi m kinh tế n của chủ c quy m

nào quan trọng và qu ết đị ất? Vì sao?nh nh

-> m kinh tTrong 5 đặc điể ế trên, đặc điểm “ tập trung s n xuả ất và sự ra đời

của các tổ chức độ ền” là quan trọc quy ng nhất vì nó là nguyên nhân, quyết

định đến tính chấ nghĩa tư bản, các đặc điểm khác chỉ là hệt của chủ quả. Tập

trung s n xuả ất đạt đến trình độ hình thành các doanh nghiệp có quy mô cao sẽ

lớn, do đó quá trình cạnh tranh tất yếu d ng thẫn đến xu hướ ỏa hiệp, phân chia

thị trường cả trong và ngoài nướ ất cao độ và sực. Tập trung sản xu ra đời,

phát triể ủa các tổ ức độ ền là nguyên nhân dẫn đến mạnh mẽ c ch c quy n hiện

tượng xuất kh n nh m tẩu tư bả ằ ối đa hóa giá trị ặng dư. th

*Liên hệ với v c quy nh tranh trong nấn đề độ ền và c ền kinh t t Nam ế Việ

hiện nay.

Hi Viện nay, n n kinh tề ế ệt Nam đang trong giai đoạ ển đổn chuy i từ nền

kinh t k ch t p trung sang nế ế hoạ ậ ền kinh t ng. M t s y u t bế thị trườ ộ ố ế ố ất hợp

lý của mô hình kinh tế trước đây vẫn còn tồ ại và đòi hỏ ải có nhữ n t i cần ph ng

gi giải pháp cụ thể để ải quy t trong th i gian t i. M t trong nhế ờ ớ ộ ững v cấn đề ần

giải quyết là tình trạng độc quy n cề ủa các doanh ng ệp nhà nướhi c.

S t n t u doanh nghi c (r t nhi u trong sự ồ ại quá nhiề ệp nhà nướ ấ ề ố đó kinh

doanh không hiệ ả) và việc độ ệp nhà nướu qu c quyền của doanh nghi c trong

nhiều lĩnh vực là một trong nh s dững lý do được các luật sư Mỹ ử ụng để

khẳng đị ệt Nam không có nề ện cá da trơn nh Vi n kinh tế thị trường trong vụ ki

của Vi t Nam h i nh p kinh tệ . Để ộ ậ ế thế giới cũng như đảm b u kiảo các điề ện

gia nh p WTO trong th i gian t i quậ ờ ới và tránh thua thiệt trong thương mạ ốc

tế, vấn đề này cầ ải được hoàn thiện để quy đị ức độ ợp lý cho n ph nh một m h

sự độc quyền của các doanh nghiệp nhà nướ ừa phù hợ ới thông lệc, v p v quốc

tế, vừa đảm b y s n xuảo thúc đẩ ả ất trong nước phát triển.

Thực tế ở Việt Nam hiện nay có hai loại hình độc quyền sau: Loại thứ nhất

là kết quả cạnh tranh trong n kinh tền ế thị trường. Trườ ợp công ty Coca ng h

Cola như đã phân tích ở trên được coi là ví dụ hình thức độ ền là kế về c quy t

quả c a c c u a Vi t Nam. Tuy thủ ạnh tranh trên thị trường nướ ống có ga củ ệ ế,

như đã đề trên, nề ẫn đan giai đoạ cập ở n kinh tế thị trường Việt Nam v g ở n

đầ ựu của s phát triển, vì vậy, cho đến nay chỉ có một vài trườ ợp liên quan ng h

đến độc quy t qu c a c nh tranh trong n n kinh t ng. Chền là kế ả ủ ạ ề ế thị trườ ắc

chắn trong tương lai, loại hình độ ền này sẽ ến hơn. Tuy nhiên, đây c quy phổ bi

là hiện tượng bình thường của bất k n n kinh t cỳ ề ế ạnh tranh nào.

Theo kinh nghi m c n kinh tệ ủa các nước có nề ế thị trường phát triển, vấn

đề ả này sẽ được gi i quyết bằng nh nh vững quy đị ề chống độc quyền trong

luật cạnh tranh như các quy định về c r se prohibition), ấm đoán tự thân (pe

quy đị ận giá cả ữa các đốnh về thoả thu gi i thủ cạnh tranh, tẩy chay hàng hoá,

lạm d ng s c m nh thụ ứ ạ ị trường, t p trung kinh t v.v... Lu t c nh tranh cậ ế ậ ạ ủa

Việt Nam 5 cũng đã bao gồm các quy định này. Đó là những quy định tại

chương 2 về ấn đề các v thoả thuận hạn chế cạnh tranh, l m d ng v ng ạ ụ ị trí thố

lĩnh thị trường và vị trí độ c quyền, tập trung kinh t . N u so vế ế ới các nước có

nền kinh tế thị trường phát triển thì những quy định trong Luật cạnh tranh của

Việt Nam v c quyề kiểm soát độ ền chưa nói là đầy đủ ế, trong điề thể . Tuy th u

kiệ ền n n kinh tế nướ ệc ta hi n nay, việc quy định như vậy là tương đối rõ ràng

và thố ất. Trong tương lai, khi tính cạ trường đạng nh nh tranh của thị t ở mức

độ cao hơn vớ ều hành vi cạnh tranh khác phát sinh, sự sung các quy i nhi bổ

định mới về kiểm soát độ là cầc quyền sẽ n thi ết.

i thLoạ ứ hai là loại hình độ ền được coi là phổc quy biến nhấ ệt ở Vi t Nam

hiện nay là độc quyền là kế ủa cơ chế hành chính trước đây và một quả c t số

quy đị ủa pháp luật cũng như các chính sá ện hành. Trong nềnh c ch kinh tế hi n

kinh t kế ế hoạch hoá tập trung cao độ trước đây, chúng ta chỉ ận hình thừa nh

thứ ởc s hữu nhà nước và sở ữu tư nhân không tồ hữu tập thể, sở h n tại trong

thời gian đó. Chế công hữu này đã tạ độ o ra s c quyự độ ền nhà nước trong tất

cả các ngành kinh tế. Nhà nước thành lập các xí nghiệ ốc doanh đểp qu sản

xuất và cung ứ ẩm cho người tiêu dùng. Cơ chế ản lý kinh tếng sản ph qu bằng

các mệ ệnh hành chính đã hình thành nên các doanh nghiệp nhà nước độnh l c

quyền mà mộ ẫn còn tồ cho đến ngày nay.t số v n tại

a, hiHơn nữ ện nay còn có xu hướng độ ền nhà nướ ến thành độc quy c bi c

quyền doanh nghi p. Vi c n m gi ng tr c việ ệ ắ ữ đườ ụ ễn thông quốc gia sẽ tạo lợi

thế cho VNPT ngăn cản các công ty khác tham gia vào thị trường viễn thông,

bởi l n n cung cẽ ếu các công ty khác muố ấp d ch v c phị ụ viễn thông họ buộ ải

sử d ng tr c vi c gia do VNPT qu i l i th vụng đườ ụ ễn thông quố ản lý. Vớ ợ ế ề thị

phần s nh cẵn có từ trước cùng với các quy đị ủa pháp luật, VNPT đã tính giá

dịch v ụ viễn thông cung cấp cho ngườ hơn 30% so với các nưới sử dụng cao c

ASEAN. Tình trạng này cũng tương tự như ở ổng công ty điệ T n l c Viự ệt

Nam (EVN). t s doanh nghiở nước ta đã có mộ ố ệp s n xu ả ất điện nhưng chỉ

EVN đ ải điệ trường điệ-ợc nắm giữ hệ thống truyền t n. Trong thị n lực, việc

sản xu t thi n vi c truy n tất điện có liên quan mậ ết đế ệ ề ải điện. Điều này làm

cho các doanh nghiệp sản xu n ph i ph - m i th ất điệ ả ụ thuộc vào EVN ột đố ủ

cạnh tranh trên cùng thị trường. Chính vì vậy, độ ủa EVN đốc quyền c i với

việc kinh doanh điện là điều không thể tránh khỏ i.

Nói tóm lại, viêc pháp luật quy định nhà nướ ắm độ ền đố ới các c n c quy i v

“ phương tiệ ếu” như đườn thiết y ng tr c vi c gia, hụ ễn thông quố ệ thống dây tải

điện hay các nhà ga sân bay, hệ ống đườ ắt nhưng không có sự tách biệ th ng s t

rõ ràng các yế ềm năng và các yếu tố thuộc về cạnh tranh ti u tố thuộc về độc

quyền t c quy c bi c quy n doanh ự nhiên đã làm cho độ ền nhà nướ ến thành độ ề

nghiệp. Qua đó cho thấy r ng: nhằ ững quy định này là không phù hợ ới các p v

quy luật c a n n kinh t n ph i trong th i gian ủ ề ế thị trường và cầ ải được thay đổ ờ

tới.

ng th , m t sKhông nhữ ế ộ ố chính sách kinh tế ời gian qua cũng là nguyên th

nhân tạo ra độ ớc ta. Điển hình là chính sách c quyền trong nền kinh tế nư

thành lập các tổng công ty đã tạo ra sự độc quyền của một vài doanh nghiệp

nhà nước trong các lĩnh vực như xây dựng, xi măng, lắp máy... Để thành lậ p

các tổng công ty này, mộ ạt các công ty nhỏ có cùng tính chất ngành nghềt lo

được sáp nhậ ết đị ủa Chính phủ. Hơn nữa, nhà nước cũng đầp theo quy nh c u

tư một lượ ớn vào các tổng công ty. Kế là các công ty có mộng vốn l t quả t sức

mạnh thị trường đáng kể trong ngành nghề mà nó kinh doanh và nhanh chóng

có vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực đó, không mộ ệp nào t doanh nghi

có thể ới các tổng công ty nhà nướ ện nay, Chính phủ cạnh tranh v c. Hi chủ

trương thành lậ ập đoàn kinh tếp một số t nhất đị ệc xây dựng các tậnh. Vi p

đoàn kinh tế là quan trọ ởi vì xét về ức độ ốn và công nghệ ng b m tập trung v ,

hầu hết các doanh nghiệp c a Viủ ệt Nam đều r t nhấ ỏ bé so với các công ty

nước ngoài, đặ ệt là các tập đoàn đa quốc gia. Trong quá trình hộc bi i nhập

kinh t c t , h i c i. ế quố ế ợp tác đi cùng vớ ạnh tranh là điều không thể tránh khỏ

Để có thể tham gia và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, Việt Nam rất cần

thiết phải thành lập các tập đoàn kinh tế đủ mạnh trong những lĩnh vực nhất

định.

Theo Vi u qu c h t, s ện nghiên cứ ản lý kinh tế trung ương (CIEM), trướ ế ẽ

có 4 tập đoàn kinh tế ợc thành lập trong các lĩnh vực điện, ga và khí đố đư t,

viễn thông và xây dựng. Theo chính sách này, các tập đoàn kinh tế được

thành lậ ựa trên ệc sáp nhập các công ty nhỏ thành công ty lớn hơn. Vềp d vi

mặt lý thuyết cũng như thự ệc sáp nhậc tế của luật cạnh tranh, vi p chỉ bị cấm

trong trườ ợp làm giảm đáng kểng h cạnh tranh hoặc đi ngượ ợi ích c lại với l

công cộng, liên quan đến các vấn đề như lợi ích khách hàng, giả i quyết việc

làm và tăng trưở ẩu. Ngượ ệc sáp nhập mà có nhiềng xuất kh c lại, nếu vi u khả

năng mang lạ ạnh tranh, nó sẽ không i hiệu quả kinh tế vượt qua sự hạn chế c

bị c ng hấm. Trong trườ ợp các tập đoàn kinh tế của Việt Nam, việc tránh xung

độ ảt gi c quy t quữa độ ền là kế của sáp nhập và lợi ích công cộng là rất cần

thiết. Khi các tập đoàn kinh tế ợc thành lậ đư p b r t d ởi Chính phủ thì sẽ ấ ễ

dàng cho các doanh nghiệp này có đượ trí thống lĩnh thị trường và sức vị c

mạnh thị trường đáng kể ới cá so v c doanh nghi , nệp khác. Chính vì thế ếu

không có những quy đị chính sách này có thể trí độnh cụ thể tạo ra vị c quyền

cho các tập đoàn kinh tế.

Thêm vào đó, do hình thứ ữu mà mộ chính sách của nhà nước sở h t số c

cũng có ưu đãi hơn cho các doanh nghiệp nhà nước. Vì vậy, doanh nghiệp nhà

nước được hưở ến hành hoạt động kinh doanh trên thịng một số lợi thế khi ti

trường so với các thành phần kinh t t sế khác. Cụ thể là, trong mộ ố trường hợp

nhất định, nhà nướ ặc gián tiế ảo đảm cho các khoảc trực tiếp ho p b n nợ của

doanh nghiệp, ưu đãi về ụng đấ quyền sử d t, miễn thuế trong một số trường

hợp, được chỉ định ngân hàng cho vay vố ặc đượn ho c vay v n vố ới lãi suất ưu

đãi. Vì thế, có thể nói rằ ng: ở một ch ng m c nhừ ự ất định, chính sách kinh tế đã

trở thành rào cả ạo ra độn t c quyền trong nền kinh t ế thị trường ở Việt Nam.

7. Kinh t ế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.

Kinh t ng ế thị trườ là nề hàng hóa vận hành theo cơ chến kinh tế thị

trường, phát ới trình độ cao, trong đó, quan hệ ất và trao đổi đề triển t sản xu u

thông qua thị trường và chị ởi các quy luật khách quan củ u sự điều tiết b a th ị

trường.

Kinh t ng XHCN ế thị trường định hướ là nề ận hành theo n kinh tế v

các quy luật c a th c ủ ị trường, mang đặ trưngs định hướng XHCN, có sự điều

tiết của Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam o nh m mlãnh đạ ằ ục tiêu xác

lập một xã hội mà ở đó “dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn

minh”.

Và hiện nay, để xã hội có mộ giá trị toàn diệ t hệ n gồm cả dân giàu,

nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh thì mỗ ốc gia đềi qu u phải n ỗ

lực, ph u h t ấn đấ ế mình. Do đó, định hướng xã hộ nghĩa thự ất là i chủ c ch

hướng đế giá trị ốt lõi ấy, qua đó hướ ới xác lận hệ c ng t p nền kinh tế thị

trường trong chính xã hội ấy.

Và để đạt đượ c mục tiêu đó, nền kinh tế thị trường Việt Nam c n phầ ải

có vai trò điề ủa nhà ớc đặt dướ lãnh đạ ủa Đảu tiết c nư i sự o c ng Cộng sản Việt

Nam. Kết hợp v nới nó là sự ỗ lực xây dựng, phát triể ủa toàn thể nhân dân.n c

Cơ sở tất yếu của n n kinh tề ế thị trường định hướng XHCN ở Việt

Nam:

Cơ sở lý luậ n:

Thứ nhất, phát triể trường đị ớng XHCN là phù hợn kinh tế thị nh hư p

với xu hướng phát triển khách quan của Vi t Nam ta trong bệ ối c nh thả ế giới

hiện nay. Và ta đượ trường là nề hàng hóa phát c biết, nền kinh tế thị n kinh tế

triển ở trình độ cao, và sự phát triển nền kinh tế hàng hóa theo các quy luật tất

yếu thì sẽ đạt đến trình độ nền kinh tế thị trường. Quy lu y diật ấ ễn ra hoàn

toàn hợp lý ở ởi các điề hình thành và phát triể Việt Nam b u kiện cho sự n kinh

tế thị trường t n tồ ại khách quan nên kéo theo đó, sự hình thành nề n kinh t ế thị

trường ở Việt Nam c t yũng là tấ ếu khách quan.

Trong l ch s , m - i c , gị ử ỗi hình thái kinh tế xã hộ ụ thể ắn bó hữu cơ và

chị ự ốu s chi ph i của các quan hệ sản xu t th ng tr ấ ố ị trong xã hội đó. Ta đã từng

bắt g p kinh t m h , phong ki kinh ặ ế hàng hóa giản đơn là chiế ữu nô lệ ến và cả

tế phát triền cao là thị trường tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên, thự là khi đặc tế t

đến trình độ phát triển cao thì kinh tế trường tư bả nghĩa vẫ thị n chủ n tồn tại

những mâu thuẫn không thể nào khắ ục đượ ối cùng nó đã tự c ph c. Cu tiến hóa

và tạ ững điề ần và đủo ra nh u kiện c cho cuộc cách mạng xã hộ nghĩa. i chủ

Và với xu hướng phát triể ủa dân tộc ta, mô hình kinh tến c thị trường

định hướng xã hộ nghĩa là hoàn toàn phù hợ ệt Nam và không bịi chủ p ở Vi

mâu thuẫn với tiến trình phát triể ủa đất nướn c c.

Thứ hai, kinh t i chế thị trường định hướng xã hộ ủ nghĩa có những ưu

việt để thúc đẩ y Việt Nam phát triển.

Trên thự ới và Việc tế của thế gi t Nam, so v phi ới các mô hình kinh tế

thị trường thì kinh tế trường là phương thức phân bổ thị nguồn lực hiệu quả

hơn cả trường chính là độ ực thúc đẩ phát triển nhanh, có . Kinh tế thị ng l y sự

hiệ ủ ảu quả c a l ng sực lượ n xu n kinh tất. Kéo theo đó nề ế luôn phát triển theo

hướng năng động, tích cực, kích thích tiế ật công nghệ, đặn bộ kỹ thu c biệt

năng suất lao động và chất lượ ẩm được nâng cao, trong khi giá ng sản ph

thành sả ẩm đượn ph c hạ xuống.

Do đó, phát triển kinh t t yế thị trường là tấ ếu để thúc đẩ ực lượ y l ng sản

xuất phát triển nhanh, nh m th c hi n m a chằ ự ệ ục tiêu củ ủ nghĩa xã hội là “dân

giàu, nướ ạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. ên cạnh đó nhà nước m c ta

cũng cần chú ý đến nh ng khuy t t t c a th ng kữ ế ậ ủ ị trường để có những tác độ ịp

thời đế phát triển sự n của n n kinh t . ề ế

Thứ ba, theo nguy n v c mệ ọng và mong muốn dân giàu, nướ ạnh, dân

chủ, công bằng, văn minh thì kinh tế trường đị ớng xã hộ nghĩa thị nh hư i chủ

hoàn toàn phù hợp.

Việc th c hi n kinh t n nh mự ệ ế thị trường hướng đế ững giá trị ới để hiện

thực hóa nguyệ ấy là tấ ếu khách quan. Mặt khác, kinh tến vọng t y thị trường

rất c n thi n c c ta. Kinh tầ ết cho công cuộc xây dựng và phát triể ủa nướ ế thị

trường định hướng xã hộ nghĩa sẽ phá bỏi chủ những lạc hậu của nền kinh tế,

đẩy mạnh s y l ng s n xuự phân công lao động xã hội và thúc đẩ ực lượ ả ất phát

triển m nh mạ ẽ. Cùng với đó, nó cũng khuyến khích ứ ọc công ng dụng khoa h

nghệ vào trong sản xu t nh t, chấ ằm nâng cao năng suấ ất lượng, d ch vị ụ và góp

phần c i thi i s ng c ả ện, nâng cao đờ ố ủa nhân dân. Từ đó, sự giao lưu kinh tế

giữa các vùng miền trong nước và cả nước ngoài cũng sẽ ộng, đưa được mở r

kinh t ế Việt Nam phát triển lên mộ tầm cao mới.

Cơ sở ập, phát triể thực tiễn: Việt Nam cần hội nh n kinh tế, thực hiện

mục tiêu “ dân giàu, nướ c mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”. Để hội nhập

hệ thống phân công lao động thế giới, Vi t Nam c n n n kinh t ệ ầ ề ế thị

trường. Để ất bình đẳng, phân hóa giai ần có đị hạn chế sự b tầng, VN c nh

hướng XHCN.

Do đặc thù lị ệt Nam: ĐCS lãnh đạo thành công Cách mạch sử Vi ng

Dân tộc Dân ủ, khác vớ ch i quy luật phổ biến c a thủ ế giới là giai cấp tư sản

thực hiện Cách mạng Dân chủ.

Nội dung

Nền KTTT định hướng XHCN

Nền KTTT Tư bản chủ nghĩa

Mục đích

Xây dựng cơ sở vật chất kỹ

thuật của CNXH, đặt lợi ích

của nhân dân lên trên

Xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật

của CNT , đặt lợi ích của các

tập đoàn tư bản lên trên

Quan hệ sở

hữu

Nhiều thành phần kinh tế,

trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò

chủ đạo

Nhiều thành phần kinh tế, trong

đó kinh tế tư nhân giữ vai trò chủ

đạo

Quan hệ

quản lý nền

kinh tế

Cơ chế thị trường tự điều tiết

Sự điều tiết Nhà nước định

hướng XHCN

Cơ chế thị trường tự điều tiết

Sự điều tiết của Nhà nước T CN

và sự chi phối của giới tài phiệt

Quan hệ

phân phối

Nhiều hình thức phân phối,

phân phối theo lao động là chủ đạo

Nhiều hình thức phân phối, phân phối

theo vốn góp là chủ đạo

Kiến trúc

thượng tầng

Nhà nước do ĐCS cầm quyền

Nhà nước do các Đảng phái

tranh cử nắm quyền

8. Hội nh p kinh t c t cậ ế quố ế ủa Vi i dung hệt Nam: khái niệm và nộ ội

nhập kinh t c t ng cế quố ế; Tác độ ủa h i nh p kinh t c tộ ậ ế quố ế đến phát

triển Vi t Nam. (trang 160) ệ

: H i nh p kinh tKhái niệm ộ ậ ế quố ộc tế của m t quốc gia là quá trình

quốc gia đó thự ủa mình vớc hiện gắn kết nền kinh tế c i nền kinh tế thế giới

dựa trên sự chia s l ng th ẻ ợi ích đồ ời tuân thủ các chuẩn mực quốc tế chung.

Nội dung h i nhộ ập kinh t ế quốc tế:

Thứ nhất, chu n b ẩ ị các điề ện đểu ki thực hiện hội nhập thành công.

Hội nh p kinh t t t yậ ế là ấ ếu, nhưng Việt Nam ta không dùng mọi giá để

hội nhập mà cân nhắc r c tất kĩ càng với các cách thứ ối ưu. Cách thức đó chính

là chuẩ các điền bị u kiện trong n i b n n kinh t i quan h c tộ ộ ề ế và các mố ệ quố ế

thích hợ ững điềp. Nh u kiện chủ yếu để ập thành công là các thực hiện hội nh

điề ệu ki n sẵn sàng về tư duy, kế ới đó là sự ủa toàn xã hột hợp v tham gia c i, sự

hoàn thiện và hiệu lực của th , s am hiể chế ự ểu môi trường quốc tế,…

Thứ hai, th c hi h i nhự ện theo đa dạng các hình thức, các mức độ ộ ập

kinh t ế quốc tế.

Hội nh p kinh t c t i nhi ậ ế quố ế có thể diễn ra dướ ều hình thức, là toàn bộ

các hoạt độ ốc gia như ngoại thương, đầu tư ng kinh tế đối ngoại của một qu

quốc t c t ch v thu ngo i t ế, hợp tác quố ế, dị ụ ạ ệ…

Các mức độ nông hay sâu còn tùy vào mức độ hội nhập kinh tế tham

gia c a mủ ột nước vào các quan hệ ại và các tổ kinh tế đối ngo chức kinh tế

qu quốc t i nh p kinh tế hoặc các khu vực. Và tiến trình hộ ậ ế ốc tế được chia

thành các mức độ ấp đến cao là: Thỏ ận thương mại ưu đã (PTA), từ th a thu

Khu v c m u d ch t do (FTA), ự ậ ị ự Liên minh thuế quan (CU), Thị trường

chung, Liên minh kinh tế - tiền t ệ,…

*T c động của hội nh p kinh t c t ậ ế quố ế đến ph t tri n của Vi t Nam: ệ

Hội nhập kinh t c t a n n kinh ế quố ế là quá trình gia tăng sự liên hệ giữ ề

tế Việt Nam v i n n kinh tớ ề ế thế giới. Quá trình ấy một mặ ạt t o ra nhiều tác

động tích cực đố ới quá trình phát triể ặt khác mang lại v n của Việt Nam, m i

nhiều thách thức, đòi hỏ ải vượ ới có thể thu đượi ph t qua m c những lợi ích to

lớn t ừ quá trình hội nhập kinh tế thế giới đem lại.

Hội nh p kinh tậ ế quốc tế đã mang đến những tác động tích cực và lợi

ích to lớn trong s n cự phát triể ủa các nước và lợi ích kinh tế:

Trướ ếc h t, h i nh p kinh t u ki n m r ng thộ ậ ế đã tạo điề ệ ở ộ ị trường, tiếp

thu khoa h , m r ng v n d u kinh tọc công nghệ ở ộ ốn đầu tư và chuyể ịch cơ cấ ế

trong nước.

Khi hội nh p kinh t , thậ ế ị trường các nước đượ ạo điềc t u kiện mở rộng,

kéo theo đó thương mại cũng được thúc đẩy phát triể ạo điền, t u kiện cho sản

xuất trong nước và tậ ụng các lợn d i thế kinh t c c v cho mế ủa nước nhà phụ ụ ục

tiêu tăng trưởng kinh t nhanh, b n vế ề ững.

Cùng với đó, hội nhập kinh tế quốc tế còn tạo độ ực thúc đẩng l y

chuyển d u kinh t ng hi u quịch cơ cấ ế theo hướ ệ ả hơn, nhằm hình thành các

lĩnh vự mũi nhọn để nâng cao hiệ và năng lực kinh tế u quả c cạnh tranh của

nền kinh tế. Nó cũng làm tăng cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước tiếp

cận v i th c tớ ị trường quố ế, và làm cho các nhà hoạch định chính sách nắm bắt

tốt hơn tình hình và xu thế phát triể n của thế giới, t ừ đó đưa ra chính sách phát

triển phù hợp cho đất nước.

Đặ ậ ạc biệt, hội nh p kinh tế mang l i nguồn hàng hóa tiêu dùng vô cùng

đa dạng về chủng loại, mẫu mã vớ ất lượng và giá cả đó góp i ch cạnh tranh, từ

phần c i thiả ện tiêu dùng trong nước.

Tiếp theo, h i nh p kinh t c tộ ậ ế quố ế chính là cơ hội để nâng cao chất

lượng ngu n l c. Bồ ự ởi có sự ợp tác giáo dục, đào tạo và nghiên cứ đẩy mạnh h u

khoa h p th khoa học nên khả năng hấ ụ ọc công nghệ hiện đại được tăng lên

thông qua sự đầu tư trự ủa nước ngoài. c tiếp c

Cuối cùng, hộ là điề ện để thúc đẩi nhập kinh tế quốc tế u ki y h i nhộ ập

của các kĩnh vực văn hóa, chính trị và củ ng cố an ninh quốc phòng.

Hội nh p kinh tậ ế quốc t n t ng cho h i nh p v ế chính là nề ả ộ ậ ề văn hóa, từ

đó những giá trị ếp thu và làm giàu thêm nề tinh hoa của thế giới sẽ được ti n

văn hóa dân tộc, thúc đẩ xã hộy tiến bộ i.

Cùng với đó còn tác độ, hội nhập kinh tế quốc tế ng mạnh mẽ đến hội

nhập chính trị, hướ ới xây dựng nhà nước pháp quyền xã hộ nghĩa, ng t i chủ

xây dựng xã hội dân chủ, văn minh.

Hội nh p kinh t c t m b o an ninh quậ ế quố ế cũng giúp đả ả ốc gia diu trì

hóa bỉnh và ổn định khu v t n kinh t ng thực để ập trung phát triể ế xã hội. Đồ ời

góp phầ ẫn đề ủa toàn thến giải quyết những v c giới như môi trườ ến đổng, bi i

khí hậu, phòng chố ạm, buôn lậ ế. Qua đó nâng cao vịng tội ph u quốc t thế, uy

tín của nước nhà trên trường quốc t . ế

Bên c ững t c động tích cựnh nh c, hội nhập kinh tế quốc tế còn

mang l i nhi u r i ro, b t l ề ủ ấ ợi và th ch thức:

- Hội nh p kinh tậ ế quốc tế làm gia tăng sự cạnh tranh gay gắt, làm cho

nhiều doanh nghi g n, ệp và ngành kinh tế ặp khó khăn trong phát triể

và gặp bất lợi về kinh t - i, thế xã hộ ậm chí là phá sản.

- Hội nh p kinh tậ ế quốc tế có thể làm gia tăng sự phụ thu c c a nộ ủ ền

kinh t c gia v i th n d b tế quố ớ ị trường bên ngoài, dẫn đế ễ ị ổn thương

do nh ng biữ ến động liên tụ chính trị và thịc về , kinh tế trường quốc

tế.

- Hội nh p kinh tậ ế quốc tế có nguy cơ làm gia tăng khoảng cách giàu

nghèo, bất bình đẳng xã hộ phân phối không công bằ ợi ích i do sự ng l

và rủi ro cho các nước và các nhóm trong xã hội.

- Các nước đang phát triển như Việ ải đố ới nguy cơ t Nam ph i mặt v

chuyển dịch cơ cấu kinh t tế ự nhiên bấ ều vào t lợi, do sự tập trung nhi

các ngành sử ều tài nguyên, nhiề ức lao động nhưng có giá dụng nhi u s

tr trị gia tăng thấp. Do đó dễ ở thành bãi thải công nghiệp và công

nghệ thấp, b c n ki t ngu y hoị ạ ệ ồn tài nguyên thiên nhiên và hủ ại môi

trường ở mức độ cao.

- Hội nh p kinh tậ ế quốc t t o ra m t s i vế có thể ạ ộ ố thách thức đố ới

quyền l c, ch quy n qu u v c tực Nhà nướ ủ ề ốc gia và nhiề ấn đề phứ ạp

đối với việc duy trì an ninh và ổn đị ự, an toàn xã hộnh trật t i.

- Đặc bi t, h i nhệ ộ ập có thể làm gia tăng nguy cơ đồng hóa văn hóa, bị

các bả ắc dân tộc và văn hóa truyề ống có thể xói mòn.n s n th bị

- Hội nh ng kh ng b ập cũng có thể làm tăng nguy cơ gia tăng tình trạ ủ ố

quốc t u, d ch b nh, nhế, buôn lậ ị ệ ập cư bấ ợp pháp,…t h

Tóm lại, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay v h i, vừa là cơ ộ ừa là thách

thứ ực cho mỗi nền kinh t i thuế. Đó là cơ hộ ận lợi cho s phát triển, bên

cạnh đó là những nguy cơ to lớ khôn lường. Vì vận với hậu quả y mỗi

quốc gia c n ph i bi t tranh th mang ầ ả ế ủ thời cơ và vượt qua thách thức để

về lợi ích, thúc đẩ phát triểy nền kinh tế n.

Câu 2:

- Mở bài

- Thân bài: Giá trị hàng hóa là gì? Giá cả? Giá cả trường? Giá cả thị sản

xuất? Giá cả độc quyền? (Viết công thức)

 Tất c ả các loại giá cả này k thoát li giá trị hàng hóa, mà cơ sở là chi

phí sản xuất

- Điện ở c quy u t VN: là độ ền, là yế ố đầu vào của quá trình sả ất, giá n xu

điện tác động đến sx nhiều, giá điện dc thu theo quy định. Khi tăng,

giảm giá điện đề ảo đảu phải b m pt s n xuả ất và an sinh XH

- Các tính giá điện ở VN: tính theo giá trị gia tăng (càng dùng nhiều giá

càng cao)

- Ưu điề ện dc các vấn đề an sinh XH. Nhược điểm: thực hi m: bảo th ủ trì

trệ l c hạ ậu kém pt, cạnh tranh

 K th i ể thay đổ

- Xây dự ến lược giá cả ấy ví dụng chi : l

+ Tăng năng suất LĐ, giảm chi phí sản xu -> giất ảm giá cả

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/29

| | Tải xuống

Preview text:

1. Sản xuất hàng hóa
Trước khi có kinh tế hàng hóa, con người tổ chức sản xuất theo kiểu tự
cung tự cấp, sản phẩm làm ra chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu của người sản xuất
(kinh tế tự nhiên). Kiểu tổ chức kinh tế này gắn liền với sản xuất nhỏ, năng suất lao động t ấ
h p, phân công lao động kém phát triển. Trong quá trình lịch
sử rất dài từ thời kỳ cuối công xã nguyên thủy đến xã hội chiếm hữu nô lệ và
xã hội phong kiến, kinh tế tự nhiên luôn giữ vai trò thống trị. Kinh tế hàng
hóa ra đời cùng với sự xuất hiện của hình thái kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức kinh tế xã hội trong đó sản phẩm sản
xuất ra dùng để mua bán, trao đổi trên thị trường.
Sản xuất hàng hóa không xuất hiện đồng thời với sự xuất hiện của xã hội
loài người. Sản xuất hàng hóa ra đời, tồn tại dựa trên hai điều kiện:
Thứ nhất: Phân công lao động xã hội
Phân công lao động xã hội là sự chuyên môn hóa sản xuất, phân chia lao
động xã hội ra thành các ngành, các lĩnh vực sản xuất khác nhau
Do sự phân công lao động xã hội nên việc trao đổi sản phẩm trở thành tất
yếu. Khi có phân công lao động xã hội, mỗi người chỉ sản xuất một hoặc một
vài thứ sản phẩm nhất định, nhưng nhu cầu của cuộc sống đòi hỏi họ p ả h i có
nhiều loại sản phẩm khác nhau, do đó, họ cần đến sản phẩm của nhau, buộc
trao đổi với nhau. Mặt khác, đồng thời với đơn nhất hóa sản phẩm của người
lao động, nhu cầu của con người ngày càng đa dạng hóa, nên người sản xuất
sản phẩm khác nhau càng cần trao đổi với nhau nhiều hơn. Mặt khác, phân
công lao động xã hội, chuyên môn hóa sản xuất đồng thời làm cho năng suất
lao động tăng lên, sản phẩm thặng dư ngày càng nhiều nên càng thúc đẩy sự trao đổi sản phẩm.
Như vậy, phân công lao động xã hội là cơ sở, là tiền đề của sản xuất
hàng hóa. Phân công lao động xã hội càng phát triển, thì sản xuất và trao đổi
hàng hóa càng mở rộng hơn, đa dạng hơn. Tuy nhiên, nếu chỉ có phân công
lao động thì vẫn chưa thể có kinh tế hàng hóa như “ Trong xã hội Ấn Độ thời
cổ và trong cộng đồng gia tộc Nam Xlavơ, các sản phẩm không biến thành hàng hóa”
Thứ hai: Sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người sản xuất
Khi những người sản xuất trở thành những chủ thể có sự độc lập nhất
định với nhau, sản phẩm làm ra thuộc quyền sở hữu của các chủ thể kinh tế,
người này muốn tiêu dùng sản phẩm lao động của người khác cần phải thông
qua trao đổi, mua bán hàng hóa
Trong lịch sử, sự tách biệt này do chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất quy
định. Trong chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì tư liệu sản xuất thuộc sở hữu
của mỗi cá nhân và kết quả là sản phẩm làm ra thuộc quyền sở hữu của họ
Hai điều kiện trên cho thấy, phân công lao động xã hội làm cho những
người sản xuất phụ thuộc vào nhau, còn sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế
giữa những người sản xuất lại chia rẽ họ, làm cho họ độc lập với nhau. Đây là
một mâu thuẫn chỉ có thể giải quyết thông qua việc trao đổi, mua bán sản
phẩm dưới hình thái hàng hóa.
Đó là hai điều kiện cần và đủ của sản xuất hàng hóa. Thiếu một trong hai
điều kiện đó sẽ không có sản xuất hàng hóa.
*Mâu thuẫn của sản xuất hàng hóa
Trong nên sản xuất hàng hóa lao động tư nhân và lao động xã hội ko
phải là hai lao động khác nhau, mà chỉ là hai mặt đối lập của một lao động
thống nhất. Giữa lao động tư nhân và lao động xã hội có mâu thuẫn với nhau.
Đó là mâu thuẫn cơ bản của sản xuất hàng hóa. Điều này thể hiện ở chỗ:
Sản phẩm do người sản xuất hàng hóa tạo ra có thể không ăn khớp hoặc
không phù hợp với nhu cầu xã hội.
Hao phí lao động cá biệt của người sản xuất có thể cao hơn hoặc thấp
hơn hao phí lao động xã hội có thể chấp nhận.
*Đặc trưng của sản xuất hàng hóa (GT)
Thứ nhất, sản xuất hàng hóa là sx để trao đổi, mua bán, không phải để
người sản xuất ra nó tiêu dùng
Thứ hai, lao động của người sản xuất hàng hóa vừa mang tính chất tư
nhân, vừa mang tính xã hội. Mâu thuẫn giữa lao động tư nhân và lao động xã
hội là cơ sở, mầm mống của khủng hoảng trong kinh tế hàng hóa
Thứ ba, mục đích của sản xuất HH là giá trị, là lợi nhận chứ ko phải là GTSD
*Ưu thế của sản xuất hàng hóa (GT)
* Liên hệ với quá trình phát triển của kinh tế hàng hóa ở nước ta trước và sau thời kỳ Đổi mới
Trước Đổi mới, kinh tế nước ta được quản lý theo cơ chế kế hoạch hóa
tập trung, sản xuất hàng hóa không phát triển, về cơ bản không sử dụng quan
hệ hàng hóa - tiền tệ, thể hiện: các doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà nước,
hoạt động theo chỉ tiêu kế hoạch do nhà nước giao (phương hướng sản xuất,
nguyên vật liệu, lao động, tiền lương,... đều do nhà nước quyết định) và sản
phẩm thuộc sở hữu của nhà nước.
Đường lối Đổi mới do Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam (12-
1986) đưa ra, và đến nay Đảng ta tiếp tục hoàn thiện và phát triển. Quá trình
Đổi mới về kinh tế đã phát triển 2 điều kiện dẫn đến sự ra đời và phát triển
kinh tế hàng hóa, tiến tới kinh tế thị trường như hiện nay
Về phân công lao động: từ chủ trương phát triển nhiều thành phần kinh
tế, thực hiện phân công lao động xã hội sâu rộng, đến nay, nền kinh tế đã có
nhiều loại thị trường: thị trường lao động, thị trường công nghệ, thị trường tài
chính, tiền tệ ... Hơn nữa, kinh tế Việt Nam dần hội nhập, tham gia vào quá
trình phân công lao động quốc tế n ằ
h m khai thác lợi thế về địa lý, tài nguyên, dân số, lao động ...
Về sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người sản xuất: nền
kinh tế nước ta đã phát triển nhiều thành phần, nhiều hình thức sở hữu, tạo
nên một môi trường sản xuất có cạnh tranh, kích thích hoạt động trao đổi,
mua bán. Quan trọng hơn, về cơ chế q ả
u n lý của nhà nước đã chuyển sang
giao quyền tự chủ cho doanh nghiệp (doanh nghiệp tự lập kế hoạch sản xuất,
tự hạch toán, tìm kiếm thị trường, thực hiện trao đổi mua bán hàng hóa trong khuôn khổ pháp luật).
Quá trình Đổi mới không chỉ làm ra đời kinh tế hàng hóa mà còn hình
thành nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta, từ đó đưa nước ta
từ nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, khủng hoảng (lạm phát trên 700% vào
năm 1986) chuyển sang tăng trưởng cao và ổn định (tăng trưởng kinh tế đạt
trung bình 7.01%/năm giai đoạn 2006 - 2010, từ 5 - 7%/năm giai đoạn 2010 - 2015). 2. Hàng hóa
Khái niệm: Hàng hóa là sản phẩm của lao động , có thể t ỏ h a mãn nhu cầu nào
đó của con người thông qua trao đổi, mua bán. Sản phẩm của lao động là
hàng hóa khi nhằm đưa ra trao đổi, mua bán trên thị trường. Hàng hóa có thể
ở dạng vật thể hoặc phi vật thể.
Thuộc tính của hàng hóa
Hàng hóa có 2 thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị
+ Giá trị sử dụng là công dụng của các vật phẩm có thể thỏa mãn nhu cầu nào
đó của con người. Ví dụ giá trị sử dụng của quyển sách là để đọc, áo là để mặc, cơm là để ăn,..
Giá trị sử dụng của hàng hóa là do thuộc tính tự nhiên của vật thể hàng hóa
quyết định. Với ý nghĩa như vậy, giá trị sử dụng là phạm trù vĩnh viễn, là
thuộc tính tự nhiên của vật, luôn tồn tại cùng với xã hội loài người. Theo đà
phát triển của khoa học kỹ thuật, con người ngày càng phát hiện thêm những
thuộc tính mới của sản phẩm và phương pháp để lợi dụng chúng, do đó số
lượng giá trị sử dụng ngày càng nhiều, chất lượng ngày càng tốt
Giá trị sử dụng chỉ thể hiện trong lĩnh vực tiêu dùng, chỉ khi nào con người sử
dụng hàng hóa cho tiêu dùng thì giá trị đó mới phát huy tác dụng. . Nếu hàng
hóa chưa được tiêu dùng thì giá trị sử dụng của nó chỉ ở dạng tiềm năng.
Trong nền kinh tế hàng hóa, giá trị sử dụng mang trên mình một giá trị trao
đổi nhất định. Một vật khi đã là hàng hóa thì nhất thiết phải có một giá trị sử
dụng nào đó, tuy nhiên không phải vật nào mang giá trị sử dụng cũng là hàng hóa. Ví dụ: Không khí.
+ Giá trị của hàng hóa là một thuộc tính của hàng hoá, đó chính là lao động
hao phí của người sản xuất để sản xuất ra nó đã được kết tinh vào trong hàng
hoá. Giá trị của hàng hoá là giá trị lượng lao động tiêu hao để sản xuất ra hàng
hoá đó và tính bằng thời gian lao động XH cần thiết.
Thời gian lao động XH cần thiết là thời gian lao động XH trung bình để sản
xuất ra hàng hoá. Thời gian lao động XH cần thiết có thể thay đổi.
(Giá trị HH biểu hiện thông quá giá trị trao đổi. Tức là, giá trị là nội dung, là
cơ sở của giá trị trao đổi
Đặc điểm giá trị của HH: Giá trị biểu hiện mối quan hệ xã hội giữa những
người sản xuất HH vì trao đổi HH là so sánh lượng hao phí lao động giữa
những người sản xuất hàng hóa. Quan hệ giữa người với người được thay thế
bằng quan hệ giữa vật với vật ( hàng - hàng). Giá trị HH là một phạm trù lịch
sử, chỉ tồn tại trong nền kinh tế HH, có sản xuất HH thì mới có giá trị hàng
hóa. Giá trị hàng hóa có yếu tố tinh thần và lịch sử)
Có ba nhân tố cơ bản ảnh hưởng tới lượng giá trị của hàng hoá:
Thứ nhất, đó là năng suất lao động. Thứ hai, đó là c lao động. Thứ ba là mức ạ của lao động.
Giá trị hàng hóa biểu hiện mối quan hệ kinh tế giữa những người sản xuất,
trao đổi hàng hóa và là phạm trù có tính lịch sử. Khi nào có sản xuất và trao
đổi hàng hóa, khi đó có phạm trù giá trị hàng hóa. Giá trị trao đổi là hình thức
biểu hiện ra bên ngoài của giá trị; giá trị là nội dung, là cơ sở của trao đổi. Khi
trao đổi người ta ngầm so sánh lao động đã hao phí ẩn dấu trong hàng hóa với
nhau. Trong thực hiện sản xuất hàng hóa, để thu được hao phí lao động đã kết
tinh người sản xuất phải chú ý hoàn thiện giá trị sử dụng để được thị trường
chấp nhận. Hàng hóa phải được bán đi.
Lượng giá trị của hàng hóa là một khái niệm trong kinh tế chính trị Ma - c
Lenin chỉ về một đại lượng được đo bằng lượng lao động tiêu hao để sản xuất
ra hàng hóa đó, lượng lao động tiêu hao đó được tính bằng thời gian lao động,
cụ thể là thời gian lao động xã hội cần thiết. Lượng lao động xã hội cần thiết,
hay thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra một hàng hóa, mới quyết
định đại lượng giá trị của hàng hóa.
Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị của hàng hóa: Năng suất lao động:
Năng suất lao động là năng lực sản xuất của lao động. Nó được đo bằng số
lượng sản phẩm sản xuất ra trong một đơn vị thời gian hoặc lượng thời gian
lao động hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm.
Giá trị của hàng hóa tỷ lệ nghịch với năng suất lao động. Năng suất lao động
lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:
- Trình độ khéo léo (thành thạo) trung bình của người công nhân
- Mức độ phát triển của khoa học, kỹ thuật, công nghệ
- Mức độ ứng dụng những thành tựu khoa học, kỹ thuật, công nghệ vào sản xuất
- Trình độ tổ chức quản lý
- Quy mô và hiệu suất của tư liệu sản xuất
- Các điều kiện tự nhiên.
Muốn tăng năng suất lao động phải hoàn thiện các yếu tố trên.
Cường độ lao động là mức độ khẩn trương, tích cực của hoạt động lao động trong sản xuất.
Hai là tính chất phức tạp của lao động.
Căn cứ vào mức độ phức tạp của lao động mà chia thành lao động giản đơn và lao động phức tạp
Lao động giản đơn là hoạt động lao động không đòi hòi có quá trình đào tạo
một cách hệ thống, chuyên sâu về chuyên môn, kỹ năng, nghiệp vụ cũng có thể làm được.
Lao động phức tạp là h ạ
o t động lao động yêu cầu phải được đào tạo về kĩ
năng, huấn luyện nghiệp vụ theo yêu cầu của những nghề nghiệp chuyên môn
nhất định mới có thể làm được.
Trong cùng một đơn vị t ời
h gian lao động như nhau, lao động phức tạp tạo ra
nhiều giá trị hơn so với lao động giản đơn. Lao động phức tạp là lao động
giản đơn được nhân bội lên. Đây là cơ sở lý luận để cả nhà quản trị và người
lao động xác định mức thù lao cho phù hợp với tính chất của hoạt động lao
động trong quá trình tham gia vào các hoạt động kinh tế xã hội.
* Mối quan hệ giữa 2 thuộc tính của hàng hóa
GTSD và giá trị của HH vừa thống nhất, vừa mâu thuẫn với nhau trong một HH
Mặt thống nhất: Hai thuộc tính này cùng tồn tại trong một HH. Một vật muốn
trở thành HH thì ko thể thiếu bất kì một thuộc tính nào trong 2 thuộc tính trên.
Ta có thể thấy một vật có ích tức là có GTSD nhưng ko do lao động tạo ra tức
là không có lao động xã hội kết tinh trong đó thì không phải là HH. VD: ánh
sáng mặt trời, không khí,...
Mặt mâu thuẫn: Thứ nhất, với tư cách là một giá trị sử dụng thì các HH không
đồng nhất về chất vì mỗi HH có một công dụng khác nhau. Ngược lại, với tư
cách là giá trị thì các HH đồng nhất về chất, chúng đều là kết tinh của lao
động, đều là lao động được vật hóa. Thứ 2, tuy giá trị và GTSD cùng tồn tại
trong một HH nhưng quá trình thực hiện GTSD và giá trị khác nhau về thời
gian và không gian. Cụ thể là giá trị được thực hiện trước trong lĩnh vực lưu
thông, còn giá trị được thực hiện sau, trong lĩnh vực tiêu dùng. Nếu không
thực hiện được giá trị HH ( HH ko bán được) thì ko thực hiện được GTSD có
thể dẫn đến khủng hoảng sản xuất “thừa”
Liên hệ với sản xuất và trao đổi HH ở VN
Về sản xuất: HH đa dạng về GTSD và có giá trị cạnh tranh thì càng được ưa
chuộng. Vì vậy, trong sản xuất, cần tăng cường ứng dụng KH, công nghệ
mới, nâng cao tay nghề để giảm chi phí sản xuất HH; thường xuyên thay đổi
mẫu mã, nâng cao GTSD. Mặt khác, cần tăng cường hoạt động thăm dò, dự
báo nhu cầu thị trường, nhằm sản xuất được những hàng hóa phù hợp với nhu
cầu của xã hội, quảng cáo, thông tin về hàng hóa đến người tiêu dùng một
cách trung thực, hiệu quả.
Trong trao đổi HH: Việc kết nối hiệu quả giữa nhà sx - nhà phân phối - người
tiêu dùng sẽ quyết định đến quá trình tiêu thụ HH, tránh tình trạng “thừa”,
“thiếu” HH. Việc tiêu thụ HH cần chú trọng đến cả nhu cầu thị trường trong
nước và quốc tế. Vì vậy, cần gia tăng hoạt động của các hiệp hội ngành nghề,
kết nối người sản xuất với người tiêu dùng, thiết lập mạng lưới phân phối hiệu
quả, tận dụng tiến bộ KH để nâng cao hiệu quả bán hàng, rút ngắn chi ph.
3. Thị trường và nền kinh tế thị trường. Vai trò của một số chủ thể tham
gia thị trường.
Thị trường là tổng hòa những quan hệ kinh tế trong đó nhu cầu của các chủ
thể được đáp ứng thông qua việc trao đổi, mua bán với sự xác định giá cả và
số lượng hàng hóa, dịch vụ tương ứng với trình độ phát triển nhất định của nền sản xuất xã hội.
Cơ chế thị trường là hệ t ố
h ng các quan hệ mang tính tự điều chỉnh tuân theo
yêu cầu của các quy luật kinh tế.
Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường.
Đó là nền kinh tế hàng hóa phát triển cao, ở đó mọi quan hệ sản xuất và trao
đổi đều được thông qua thị trường, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật thị trường.
Có rất nhiều chủ thể khác nhau tham gia thị trường, mỗi chủ thể có những vai
tròquan trọng riêng. Có 4 chủ thể chính sau: người sản xuất, người tiêu dùng,
chủ thể trung gian, Nhà nước.
Người sản xuất hàng hóa là những người sản xuất và cung cấp hàng hóa, dịch
vụ ra thị trường nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội.
Người tiêu dùng là những người mua hàng hóa, dịch vụ trên thị trường để
thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng. Có vai trò rất quan trọng trong định hướng sản xuất.
Các chủ thể trung gian trong thị trường là những cá nhân, tổ chức đảm nhiệm
vai trò cầu nối giữa các chủ thể sản xuất, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ trên thị
trường. Nhờ vai trò của các trung gian này mà nền kinh tế thị trường trở nên linh hoạt hơn.
Trong nền kinh tế thị trường, xét về vai trò kinh tế thì Nhà nước thực hiện
chức năng quản lý nhà nước về kinh tế đồng thời thực hiện những biện pháp
để khắc phục những khuyết tật của thị trường. vai trò chủ yếu của Nhà nước
là kiến tạo môi trường vĩ mô của nền kinh tế.
4. Lý luận của C.Mác về giá trị thặng dư.
Bản chất của “Tư bản”: Tư bản là một quan hệ sản xuất xã hội giữa
người với người mà trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt GTTD mà người
công nhân làm ra. Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc
lột không công của người công nhân làm thuê.
+TB bất biến: (không biến đổi) (là c) tư liệu sản xuất, giá trị được bảo toàn
chuyển vào sản phẩm. Không biến đổi về lượng.
+TB khả biến: (có thể b ế
i n đổi) (là v) sức lao động, thông qua lđ trừu
tượng của người công nhân tăng lên. Có b ế i n đổi về lượng.
*Tư bản bất biến tư bản hả biến
Để tiến hành sản xuất tư bản nào cũng phải ứng ra một só lượng tư bản
nhất định để mua tư liệu sản xuất và sưc lao động, tức là biến thân tư bản tiền
tệ thành các yếu tố của quá trình sản xuất, thành các hình thức tồn tại khác
nhau của tư bản sản xuất.
- Tư bản bất biến là bộ phận tư bản biến thành tư liệu sản xuất, mà giá
trị của nó được bảo toàn và chuyển vào sản phẩm, tức là không thay đổi về
lượng giá trị của nó, được C.Mác gọi tư bản bất biến ( kí hiệu là c).
Đặc điểm : Giá trị của tư bản bất biến được lao động cụ thể của người
công nhân bảo toàn trong sản phẩm mới.
- Tư bản khả biến : ộ phận tư bản biết thành sưc lao động không tái hiện
ra nhưng thông qua lao động trừu tượng của công nhân làm thuê mà tăng lên,
tức là biến đổi về lượng giá trị của nó, được C,Mác gọi là tư bản khả biến (kí hiệu là v).
Đặc điểm : giá trị của tư bản bất biến được lao động cụ thể của người công
nhân bảo toàn trong sản phẩm mới, luôn tạo ra giá trị mứi lớn hơn giá trị bản
thân, chính vì nó tạo ra giá trị thặng dư.
Như vậy tư bản bất biến là điều kiện cần thiết không thể thiếu được để sản
xuất ra giá trị thặng dư, còn tư bản khả biến có vai trò quyết định trong quá
trình đó, vì nó chính là bộ phận tư bản đã lớn lên sau quá trinh sản xuất
*Tư bản cố định tư bản ưu động
Tư bản cố định là bộ phận tư bản tồn tại dưới dạng máy móc thiết
bị nhà xưởng vv.. về hiện vật, tư bản cố định luôn luôn bị cố định trong quá
trình sản xuất, chỉ có giá trị của tư bản cố định mới tham gia toàn bộ vào quá
trình sản xuất và lưu thông cùng sản phẩm, nhưng giá trị của nó bị khấu hao
từng phần và được chuyển dần vào sản phẩm mới được sản xuất ra.
Đặc điểm : tư bản cố định được sử dụng trong nhiều năm và luôn chịu
tai họa hao mòn đó là hao mòm hữu hình và hao mòn vô hình.
- Hao mòn hữu hình là hao mòn do sử dụng hoặc do bị phá hủy của tự
nhiên làm cho các bộ phận của tư bản cố định hao mòn dần đi tới chỗ hỏng cần phải thay thế
- Hao mòn vô hình là hao mòn do ảnh hưởng của sự tiến bộ khoa học và
công nghệ . Hao mòn vô hình xảy ra trước khi máy móic vẫn còn mới , còn
tốt nhưng bị mất giá vì sự xuất
Đặc điểm : Tư bản lưu động chu chuyển nhanh hơn tư bản cố định. Nếu
tư bản cố định muốn chi chuyển hết giá trị của nó phảu mất nhiều năm , thì
trái lại tư bản lưu động trong một năm giá trị của nó có thể nhiều lần hay nhiều vòng
*M c đích ngh a của việc phân chia tư bản thành c c cặp ph tr trên
Trong đời sống hiện thực người ta thấy xí nghiệp nào được sử dụng
máy móc và công nghệ hiện đại thì năng suất lao động cao hơn và nhờ đó thu
được lợi nhuận cao hơn. Điều đó gây ra một cảm tưởng sai lầm là máy móc
cao cũng tạo ra giá trị thặng dư. Khi phân tích nguồn gốc giá trị thặng dư do
đâu sinh ra C.Mác đã đưa ra pham trì tư bản bất biến và tưi bản khả biến
nhằm mục đích vạch trần bản chất bóc lột của giai cấp tư sản đối với giai cấp công nhân làm thuê.
Nghiên cứu phạm trù tư bản khả biến của C.Mác giúp ta hiểu rằng máy
móc dù hiện đại thế nào cũng chỉ là lao động quá khứ, nó phải được lao động
sống “ cải tử hoàn sinh “ để biến thành nhân tố quá trình lao động.
Việc nhân chia tư bản thành cố định và tư bản lưu động được đưa dựa
trên phương thức dịch chuyển giá trị của tư bản vào sản phẩm để xem xét tốc
độ chu chuyển của tư bản sử dụng vốn cố định và vốn lưu động có hiệu quả.
ởi vậy việc phân chia tư bản thành cố định và tư bản lưu động tuy
không vạch trần bản chất bóc lột cửa giai cấp tư sản đối với giai cấp công
nhân làm thuê nhưng lại là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để các nhà tư
bản , các nhà đầu tư hoạch định chiến lược sản xuất kinh doanh để thu lợi nhuận cao nhất.
*Tu n hoàn và chu chu n của tư bản a. Tuần hoàn của TB
Tuần hoàn của tư bản là sự vận động liên tục của tư bản trải qua ba giai
đoạn, lần lượt mang 3 hình thái khác nhau, thực hiện 3 chức năng khác nhau
để rồi lại qua trở về hình thái ban đầu có kèm theo giá trị thặng dư (hai giai
đoạn lưu thông và một giai đoạn sản xuất). 3 giai đoạn
+ Giai đoạn 1 - giai đoạn lưu thông: T - H (tư bản tiền tệ)
Nhà tư bản xuất hiện trên thị trường các yếu tố sản xuất để mua tư liệu sản
xuất và sức lao động, biến tư bản tiền tệ thành tư bản SX
+Giai đoạn 2 - giai đoạn sản xuất: H - H’ (tư bản sx)
T SX có chức năng thực hiện sự kết hợp hai yếu tố tư liệu sản xuất và
sức lao động để sản xuất ra hàng hóa mà trong giá trị của nó có giá trị thặng
dư. Giai đoạn sản xuất có ý nghĩa quyết định nhất, vì nó gắn trực tiếp với mục
đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa.
Kết thúc của giai đoạn thứ hai là tư bản sản xuất chuyển hóa thành tư bản hàng hóa.
+ Giai đoạn 3 - giai đoạn lưu thông: H' - T' (tư bản HH)
T HH có chức năng thực hiện giá trị của khối lượng hàng hóa đã sản xuất
ra trong đó đã bao hàm một lượng giá trị t ặ
h ng dư. Trong giai đoạn này, nhà
tư bản trở lại thị trường với tư cách là người bán hàng. Hàng hóa của nhà tư
bản được chuyển hóa thành tiền.
Kết thúc giai đoạn thứ 3, TB HH chuyển hóa thành T Tiền tệ. Đến đây,
mục đích của nhà tư bản đã được thực hiện, tư bản quay trở lại hình thái ban
đầu trong tay chủ của nó nhưng với số lượng lớn hơn trước.
=> Sự vận động của tư bản qua ba giai đoạn nói trên là sự vận động có tinh
tuần hoàn: tư bản ứng ra dưới hình thái tiền và rồi đến khi quay trở về cũng
dưới hình thái tiền có kèm theo giá trị t ặ
h ng dư. Quá trình đó tiếp tục được
lặp đi, lặp lại không ngừng gọi là sự vận động tuần hoàn của tư bản.
KL chung: Tuần hoàn của tư bản là sự vận động liên tục của tư bản trải
qua ba giai đoạn, lần lượt mang ba hình thái khác nhau, thực hiện ba chức
năng khác nhau để rồi lại quay trở về hình thái ban đầu có kèm theo giá trị thặng dư.
b. Chu chuyển của tư bản
Sự tuần hòan của tư bản, nếu xét nó với tư cách là một quá trình định kỳ
đổi mới và thường xuyên lặp đi lặp lại thì gọi là chu chuyển của tư bản.
Thời gian chu chuyển của TB bao gồm thời gian và thời gian lưu thông:
- Thời gian sản xuất là thời gian tư bản nằm ở trong lĩnh vực sản xuất. Bao
gồm: thời gian lao động, thời gian gián đoạn lao động và thời gian dự trữ sản
xuất. Thời gian sản xuất của tư bản dài hay ngắn là do tác động của nhiều
nhân tố như: tính chất của ngành sản xuất; quy mô hoặc chất lượng ; sự tác
động của quá trình tự nhiên đối với sản xuất; năng suất lao động và tình trạng
dự trữ các yếu tố sản xuất.
- Thời gian lưu thông là thời gian tư bản nằm trong lĩnh vực lưu thông.
Trong thời gian lưu thông, tư bản không làm chức năng sản xuất, do đó không
sản xuất ra hàng hóa, cũng không sản xuất ra giá trị t ặ h ng dư.
Thời gian lưu thông gồm có thời gian mua và thời gian bán hàng hóa.
Thời gian lưu thông dài hay ngắn phụ thuộc các nhân tố sau đây: thị
trường xa hay gần, tình hình thị trường xấu hay tốt, trình độ phát triển của vận tải và giao thông.
Tốc độ chu chuyển của tư bản là số vòng (lần) chu chuyển của tư bản
trong một năm. Ta có công thức số vòng chu chuyển của tư bản như sau: n = CH/ch
Trong đó: (n) lả số vòng (hay lần) chu chuyển của tư bản; (CH) là thời
gian trong năm; (ch) là thời gian cho 1 vòng chu chuyển của tư bản.
Ví dụ: Một tư bản có thời gian 1 vòng chu chuyển là 6 tháng thì tốc độ chu chuyển trong năm là:
n = 12 tháng / 6 tháng = 2 vòng
iên pháp thúc đẩy tuần hoàn, tăng tốc chu chuyển Tuần hoàn:
+ Thời gian sản xuất: ứng dụng CN mới, hợp lý hòa quy trình sản xuất, sử
dụng lao động tay nghề cao
+ Thời gian lưu thông: xử lý tốt vấn đề thị trườn
g yếu tố đầu vào, ra; phân
phối HH hiệu quả; thông tin liên lạc, vân chuyển.
c. Tư bản cố định và tư bản ưu động
Các bộ phận khác nhau của tư bản sản xuất không chu chuyển giống nhau.
Căn cứ vào phương thức chu chuyển khác nhau của từng bộ phận tư bản,
người ta chia tư bản sản xuất thành tư bản cố định và tư bản lưu động.
- Tư bản cố định là bộ phận tư bản sản xuất tồn tại dưới dạng máy móc,
thiết bị, nhà xưởng, v.v. về hiện vật tham gia toàn bộ vào quá trình sản xuất,
nhưng giá trị của nó bị khấu hao từng phần và được chuyển dần vào sản phẩm
mới được sản xuất ra.
Tư bản cố định được sử dụng lâu dài trong nhiều chu kỳ sản xuất và nó bị
hao mòn dần trong quá trình sản xuất. Có hai lại hao mòn là hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình:
+ Hao mòn hữu hình là hao mòn về vật chất, hao mòn về cơ học có thể
nhận thấy. Hao mòn hữu hình do quá trình sử dụng và sự tác động của tự
nhiên làm cho các bộ phận của tư bản cố định dần dần hao mòn đi tới chỗ
hỏng và phải được thay thế.
+ Hao mòn vô hình là sự hao mòn thuần túy về mặt giá trị. Hao mòn vô
hình xảy ra ngay cả khi máy móc còn tốt nhưng bị mất giá vì xuất hiện các
máy móc hiện đại hơn, rẻ hơn hoặc có giá trị tương đương nhưng công suất
cao hơn. Để tránh hao mòn vô hình, các nhà tư bản tìm cách kéo dài ngày lao
động, tăng cường độ lao động, tăng ca kíp làm việc, v.v. nhằm tận dụng công
suất của máy móc trong thời gian càng ngắn càng tốt.
- Tư bản lưu động là bộ phận tư bản sản xuất tồn tại dưới dạng nguyên
liệu, nhiên liệu, vật liệu phụ, sức lao động, V.V., giá trị của nó lưu thông toàn
bộ cùng với sản phẩm và được hoàn lại toàn bộ cho các nhà tư bản sau mỗi quá trình sản xuất.
*Tư bản thương nghiệp và ợi nhuận thương nghiệp
Tư bản thương nghiệp là một bô phận của tư bản công nghiệp được tách ra
và phục vụ quá trình lưu thông hàng hóa của tư bản công nghiệp (không bao giờ mang hình thái T SX). Công thức: T - H – T’
- Nguồn gốc: phái sinh từ T thương nghiệp.
- Lợi nhuận thương nghiệp là một phần của giá trị thặng dư được sáng tạo
ra trong lĩnh vực sản xuất và do nhà tư bản công nghiệp nhượng lại cho nhà tư
bản thương nghiệp, để nhà tư bản thương nghiệp thực hiện chức năng lưu thông.
Trên thực tế, các nhà tư bản thương nghiệp thu lợi nhuận thương nghiệp từ
chênh lệch giữa giá mua và giá bán. T thương nghiệp mua hàng của TB CN
với giá thấp hơn giá trị, sau đó, T thương nghiệp lại bán hàng cho người tiêu
dung với giá đúng giá trị của nó. - Nguồn gốc:
Hai phương pháp sản xuất GTTD và GTTD siêu ngạch
* Tuyệt đối => Kéo dài TG ngày lđ, giữ nguyên TG lđ tất yếu (tăng cường
độ lđ) >< giới hạn sức khỏe của người lao động, giới hạn thời gian tự nhiên
=> đấu tranh CN(gđ tích lũy nguyên thủy TB).
* Tương đối => Rút ngắn TG lđ tất yếu, giữ nguyên độ dài ngày lđ (tăng
NS lđ) => áp dụng KHKT vào sản xuất => giai đoạn phát triển của CNTB Tương đối Siêu ngạch
Tăng năng suất lđ xã hội
Tăng năng suất lđ cá biệt Toàn bộ các nhà T thu Từng nhà T thu
Biểu hiện mối quan hệ các nhà
Biểu hiện mqh các nhà T , giữa T vs người TB công ngân
Hai phương ph p sản uất gi trị thặng dư và gi trị thặng dư siêu ng ch.
Phương pháp sản xuất GTTD tuyệt đối
Sản xuất GTTD tuyệt đối là phương pháp sản xuất ra GTTD được thực
hiện trên cơ sở kéo dài tuyệt đối ngày lao động của công nhân trong điều kiện
thời gian lao động tất yếu không đổi và GTTD được sản xuất ra bằng phương
pháp này được gọi là GTTD tuyệt đối
- Các nhà tư bản tìm mọi cách kéo dài ngày lao động, nhưng ngày lao
động có những giới hạn nhất định. Giới hạn trên của ngày lao động do thể
chất và tinh thần của người lao động quyết định. Vì công nhân phải có thời
gian ăn, ngủ, nghỉ ngơi, giải trí để phục hồi sức khỏe. Việc kéo dài ngày lao
động còn vấp phải sự phản kháng của giai cấp công nhân. Còn giới hạn dưới
của ngày lao động không thể bằng thời gian lao động tất yếu, tức là thời gian
lao động thặng dư bằng không. Như vậy, về mặt kinh tế, ngày lao động phải
dài hơn thời gian lao động tất yếu, nhưng không thể vượt quá giới hạn về thể
chất và tinh thần của người lao động.
Phương pháp sản xuất GTTD tương đối
Sản xuất giá trị thặng dư tương đối là phương pháp sản xuất ra giá trị
thặng dư được thực hiện bằng cách rút ngắn thời gian lao động tất yếu lại để
kéo dài một cách tương ứng thời gian lao động thặng dư trên cơ sở tăng năng
suất lao động xã hội trong điều kiện độ dài ngày lao động không đổi. Giá trị
thặng dư được sản xuất ra bằng phương pháp này được gọi là giá trị thặng dư tương đối.
- Thời gian lao động tất yếu có quan hệ với giá trị sức lao động. Muốn
rút ngắn thời gian lao động tất yếu phải giảm giá trị sức lao động. Muốn hạ
thấp giá trị sức lao động phải giảm giá trị những tư liệu sinh hoạt thuộc phạm
vi tiêu dùng của công nhân. Điều đó chỉ có thể thực hiện được bằng cách tăng
năng suất lao động trong các ngành sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt thuộc
phạm vi tiêu dùng của công nhân và tăng năng suất lao động trong các ngành
sản xuất ra tư liệu sản xuất để sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt đó, tức là
tăng năng suất lao động xã hội.
- Nếu trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa tư bản, sản xuất giá trị thặng
dư tuyệt đối là phương pháp chủ yếu, thì đến giai đoạn tiếp sau, khi kỹ thuật
phát triển, sản xuất giá trị thặng dư tương đối là phương pháp chủ yếu. Hai
phương pháp sản xuất giá trị thặng dư nói trên được các nhà tư bản sử dụng
kết hợp với nhau để nâng cao trình độ bóc lột công nhân làm thuê trong quá
trình phát triển của chủ nghĩa tư bản. GTTD siêu ngạch
Giá trị thặng dư siêu ngạch là phần giá trị t ặ
h ng dư thu được do tăng
năng suất lao động cá biệt, làm cho giá trị củ biệt của hàng hóa thấp hơn giá
trị thị trường của nó.
- Xét từng trường hợp thì giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượng tạm
thời, nhanh chóng xuất hiện rồi cũng lại nhanh chóng mất đi. Nhưng xét toàn
bộ xã hội tư bản thì giá trị t ặ
h ng dư siêu ngạch là hiện tượng tồn tại thường
xuyên. Theo đuổi giá trị thặng dư siêu ngạch là khát vọng của nhà tư bản và là
động lực mạnh nhất thúc đẩy các nhà tư bản cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản
xuất, tăng năng suất lao động, làm cho năng suất lao động xã hội tăng lên
nhanh chóng. Mác gọi giá trị t ặ
h ng dư siêu ngạch là hình thức biến tứơng của
giá trị thặng dư tương đối, vì giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư
tương đối dều dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động (mặc dù một bên là dựa
vào tăng năng suất lao động cá biệt, còn một bên dựa vào tăng năng suất lao dộng xã hội).
Liên hệ thực tiễn Việt Nam
- Phương pháp sản xuất giá trị t ặ
h ng dư tương đối và giá trị t ặ h ng dư
siêu ngạch có thể vận dụng trong các doanh nghiệp nước ta nhằm kích thích
sản xuất, tăng năng suất lao động xã hội, sử dụng kỹ thuật mới, cải tiến tổ
chức quản lý, tiết kiệm chi phí sản xuất. Đối với quá trình phát triển nền kinh
tế quốc dân của nước ta, việc nghiên cứu sản xuất giá trị thặng dư gợi mở cho
các nhà hoạch định chính sách phương thức làm tăng của cải, thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế, cần tận dụng triệt để các nguồn lực, nhất là lao động và sản
xuất kinh doanh. Về cơ bản lâu dài, cần phải coi trọng việc tăng năng suất lao
động xã hội, coi đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế quốc
dân là giải pháp cơ bản để tăng năng suất lao động xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
- Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối và tương đối được
vận dụng và công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa của nước ta hiện nay. Giá trị t ặ
h ng dư là do lao động không công của công nhân lao động làm thuê
tạo ra, là mục đích, kết quả hoạt động của tư bản,của giai cấp tư sản. Trong xã
hội chủ nghĩa, việc bóc lột sức lao động không công của con người công nhân
không còn nữa, nhưng không có nghĩa là giá trị thặng dư không còn tồn tại mà giá trị t ặ
h ng dư được sử dụng vào mục đích khác không giống như giai
cấp tư sản, đó là giá trị thặng dư thu được là cơ sở, tiền đề để xây đất nước,
xây dựng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, vì mục đích phát triển xã hội
chủ nghĩa. Vì con người không tách ra khỏi xu hướng của xã hội, Việt Nam
vận dụng các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư vào công cuộc dây dựng
đất nước, trong đó tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa là một nhiệm vụ
hàng đầu, đây cũng là một quy luật đặc biệt của quá trình sản xuất phát triển kinh tế mỗi quốc gia. Công nghiệp hóa – h ệ
i n đại hóa ở nước ta là quá trình chuyển đổi căn
bản, toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế
xã hội, từ sử dụng lao động thủ công là sử dụng một cách phổ biến công
nghệ,phương tiện tiêu biểu,hiện đại hóa là quá trình tạo ra những tiền đề về
vật chất, kỹ thuật, về con người, công nghệ, phương tiện, phương pháp,
những yếu tố cơ bản của lực lượng sản xuất cho chủ nghĩa xã hội. Nội dung
cốt lõi của công nghiệp hóa – hiện đại hóa là cải tiến lao động thủ công lạc
hậu thành lao động sử dụng kỹ thuật tiên tiến hiện đại đạt tới năng suất lao
động xã hội cao, tạo thành sự đổi mới trong tất cả các ngành nghề lĩnh vực.
Là một nước tiến lên xã hội chủ nghĩa và không qua giai đoạn thống trị
của giai cấp tư sản. Vì vậy, chúng ta không được thừa kế tất cả những tiền đề
nảy sinh một cách tự phát như những sáng tạo của người đi trước cho dù
chúng chỉ là nhân tố vô cớ. Điểm xuất phát để nhận thức tầm quan trọng của
học thuyết giá trị thặng dư chính là luận điểm sản phẩm của lao động thừa
vượt qua những chi phí để duy trì lao động và việc xây dựng, tích lũy quỹ sản
xuất xã hội và dự trữ “ tất cả n ữ
h ng cái đó đã đang và sẽ mãi mãi vẫn là cơ sở
cho mọi sự tiến bộ về xã hội, về chính trị và về tinh thần. Nó sẽ là điều kiện
và động cơ kích thích sự tiến bộ hơn nữa”. Chúng ta lựa chọn con đường đi
lên chủ nghĩa xã hội từ điểm xuất phát là nước tiểu nông cũng có nghĩa từ một
nước chưa có nền kinh tế hàng hóa mặc dù có sản xuất hàng hóa. Cái thiếu
của đất nước ta là chưa chải qua sự ngự trị của cách tổ chức của kinh tế xã hội
theo kiểu tư bản chủ nghĩa.
Đất nước ta đang đứng trước một nhiệm vụ cháy bỏng và tạo ra tiền đề
thực tiễn tuyệt đối cần thiết, đó là sự phát triển của sức sản xuất, phát triển
kinh tế hàng hóa sẽ tạo ra ngày càng nhiều giá trị thặng dư dù chúng biểu hiện
những quan hệ xã hội khác nhau. Chúng ta không thể đạt được những mục
tiêu kinh tế ấy ngay trong thời gian ngắn mà phải rút ngắn những quá trình tất
yếu mà chủ nghĩa tư bản đã phải trải qua và đang thực hiện để có một nền
kinh tế thị trường như ngày nay. Đó là một quá trình phát triển trải qua nhiều
giai đoạn phân công lao động, khi khoa học công nghệ phát triển sản xuất và
chiếm đoạt giá trị thặng dư của chủ nghĩa tư bản đã diễn ra một cách tự phát và tuần tự.
Trong hoàn cảnh đất nước ta hiện nay cần có phương hướng khai thác
và vận dụng những tư tưởng và các nguyên lý của học thuyết giá trị thặng dư
một cách hiệu quả để đạt được những thành tựu mới đưa nền kinh tế đất nước
phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cần phải nhận thức lại hàng hóa
sức lao động không phải là phạm trù riêng có của chủ nghĩa tư bản và phạm
trù giá trị thặng dư xét về mặt định lượng cũng vậy. Nó tồn tại như một bước
tiến của các xã hội mà ở đó năng suất lao động vượt khỏi lao động tất yếu của
họ. Nó là nguồn gốc của tích lũy để mở rộng và hiện đại hóa sản xuất kinh
doanh, là nguồn gốc của sự giàu có văn minh. Chính nó đòi hỏi xã hội cần phải:
• Tìm mọi cách để tăng thời gian lao động thặng dư và nhất là tăng
năng suất của lao động thặng dư.
- Tuân thủ hai nguyên tắc cơ bản của vốn khi đầu tư, và sử dụng nó. Đó
là nguyên tắc bảo tồn vốn và nguyên tắc sinh lợi, nhất là nguyên tắc sinh lợi,
để cho một đồng vốn đầu tư sử dụng được tăng thêm giá trị.
- Xây dựng đồng bộ các loại thị trường, kể cả thị trường sức lao động.
- Vấn đề thu hồi giá trị thặng dư và định hướng xã hội chủ nghĩa trong
điều kiện cho phép bóc lột giá trị thặng dư đã được Lê Nin trình bày lý luận
và kinh nghiệm chỉ đạo thực tiễn vấn đề đặt cho chúng ta là :
+ Điều tiết một cách đúng đắn, đầy đủ, không để thất phần giá trị thặng
dư vào ngân sách nhà nước.
+ Nhà nước sử dụng giá trị thặng dư được điều tiết sao cho có lợi đối
với việc thực hiện mục tiêu “ Dân giàu nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh”.
+ Nhà nước phải đủ mạnh về thực lực kinh tế, năng lực quản lý và uy tín đối với xã hội.
+ Ngăn chặn được những ma lực hút sự vận động của nền kinh tế đi
lệch khỏi quỹ đạo xã hội chủ nghĩa. Kết quả phát triển khả quan của Việt
Nam cho thấy trong những năm vừa qua nước ta đã xác định đúng mục tiêu
và nhiệm vụ của mình. Chúng ta đã đi đúng hướng trong phát triển kinh tế,
con đường phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất
nước là hoàn toàn phù hợp nhưng cũng phải khẳng định rằng Việt Nam cần
phải cố gắng nhiều hơn nữa thì mới có thể đạt được mục tiêu.
5. Lợi nhuận: chi phí sản suất; Lợi nhuận; Tỉ suất lợi nhuận; Các nhân
tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận; Lợi nhuận bình quân.
Để làm rõ bản chất của lợi nhuận, trước hết C.Mác phân tích làm rõ chi phí sản xuất.
*Chi phí sản xuất là phần giá trị của hàng hóa, bù lại giá cả của những tư
liệu sản xuất đã tiêu dùng và giá cả của sức lao động đã được sử dụng để sản
xuất ra hàng hóa ấy. Đó là chi phí mà nhà tư bản đã bỏ ra để sản xuất ra hàng hóa.
Chi phí sản xuất được kí hiệu là k, về mặt lượng: k = c + v
Khi xuất hiện phạm trù chi phí sản xuất thì giá trị hàng hóa:
G = c + (v + m) sẽ biểu hiện thành G = k + m
Chi phí sản xuất có vai trò rất quan trọng, nó bù đắp cho tư bản về giá trị
và hiện vật, bên cạnh đó đảm bảo điều kiện cho tái sản xuất trong kinh tế thị
trường. Chi phí sản xuất còn tạo cơ sở cho cạnh tranh, là căn cứ quan trọng
cho cạnh tranh về giá cả bán hàng giữa các nhà tư bản.
Trong thực tế của sản xuất kinh doanh, giữa giá trị hàng hóa và chi phí
sản xuất có một sự chênh lệch, do đó sau khi bán hàng hóa với quy luật ngang
giá thì nhà tư bản không những bù đắp được số chi phí đã ứng ra để sản xuất
mà còn thu được số chênh lệch này bằng giá trị thặng dư. Số chênh lệch này
được C.Mác gọi là lợi nhuận.
Theo quan điểm của P.Samuelson thì lợi nhuận là phần thu nhập thặng dư
tính bằng hiệu quả g ữ
i a giá trị tổng doạn thu trừ đi tổng chi phí. Đặc biệt, lợi
nhuận là phần thường cho việc gánh chịu rủi ro và sự đổi mới.
Kí hiệu lợi nhuận là p.
Và khi đó, giá trị hàng hóa sẽ là : G = k + p Suy ra : p = G – k
Trên thực tế, người ta chỉ quan tâm đến khoản chênh lệch giữa giá trị
hàng hóa bán được và chi phí sản xuất ra. Ta phát hiện nguồn gốc sâu xa của
khoản chênh lệch là giá trị thặng dư chuyển hóa thành, hay nói cách khác, lợi
nhuận là hình thái biểu hiện của giá trị thặng dư trên bề mặt nền kinh tế thị trường.
C.Mác đã khái quát : giá trị t ặ
h ng dư được quan niệm là con đẻ của toàn bộ tư
bản ứng trước, mang hình thái chuyển hóa là lợi nhuận.
Để có lợi nhuận thì nhà tư bản cá biệt chỉ cần bán hàng hóa với giá cả cao
hơn chi phí sản xuất, nếu bán hàng hóa đúng bằng chi phí sản xuất thì sẽ
không có lợi nhuận. Đặc biệt, nếu giá hàng hóa bán ra thấp hơn giá trị và cao
hơn chi phí sản xuất thì cũng có thể đã có được lợi nhuận, và lợi nhuận nhỏ hơn giá trị t ặ h ng dư.
Như vậy, lợi nhuận chính là mục tiêu, động cơ và là động lực của sản xuất
và kinh doanh trong nền kinh tế thị trường. Lợi nhuận còn bao gồm hai mặt tác động, thứ n ấ
h t là mặt tích cực, lợi nhuận sẽ làm cho….. tiêu cực : các chủ
thể cạnh tranh với nhau, bán phá giá làm ảnh hưởng đến nền kinh tế/ bỏ qua
chất lượng sản phẩm để thu được lợi nhuận cao,….
*Tỷ suất lợi nhuận và c c nhân tố ảnh hưởng đến tỉ suất lợi nhuận :
Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm giữa lợi nhuận và toàn bộ giá trị
của tư bản ứng trước (ký hiệu là p’).
Công thức tính tỷ suất lợi nhuậ n : p = x100%
Tỷ suất lợi nhuận thường được tính hàng năm, do đó hình thành nên khái
niệm tỷ suất lợi nhuận hàng năm. Tỷ suất lợi nhuận phản ánh đầy đủ hơn mức độ h ệ
i u quả kinh doanh so với lợi nhuận bởi nó thể hiện rất rõ ràng hiệu quả
kinh tế. Từ đó, tỷ suất lợi nhuận đã trở thành động cơ quan trọng nhất trong
hoạt động cạnh tranh của tư bản chủ nghĩa với tư cách là số đo tương đối của lợi nhuận.
Qua đây ta thấy lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận chính là những phạm trù thể
hiện lợi ích kinh tế của các nhà tư bản trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ
nghĩa, do vậy các nhà tư bản muốn làm giàu và làm giàu nhanh thì cần tìm ra
cách thức để có được tỷ suất lợi nhuận cao nhanh nhất.
*C c nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận :
Thứ nhất là tỷ suất giá trị thặng dư. Sự tăng lên của tỷ suất giá trị thặng dư sẽ
có tác động trực tiếp làm tăng tỷ suất lợi nhuận.
Thứ hai là cấu tạo hữu cơ tư bản. Cấu tạo hữu cơ là c/v có tác động đến chi
phí sản xuất, do đó sẽ tác động đến lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận.
Thứ ba là tốc độ chu chuyển tư bản. Khi tốc độ chu chuyển của tư bản càng
lớn thì tỷ lệ giá trị t ặ
h ng dư hàng năm càng tăng lên, kéo theo đó là tỷ suất lợi nhuận tăng.
Thứ tư là tiết kiệm tư bản bất biến. Trong điều kiện tư bản khả biến không đổi và giá trị t ặ
h ng dư giữ nguyên thì tiết kiệm tư bản bất biến làm tăng tỷ suất lợi nhuận.
*Lợi nhuận bình quân
Lợi nhuận bình quân hình thành khi xảy ra sự cạnh tranh giữa các ngành.
Các ngành sản xuất kinh doanh khác nhau với những điều kiện tự nhiên, kinh
tế, kỹ thuật và tổ chức quản lý khác nhau thì tỷ suất lợi nhuận giữa các ngành cũng khác nhau.
Lợi nhuận bình quân kí hiệu là và được tính theo tỷ suất lợi nhuận bình
quân (là con số trung bình của các tỷ suất lợi nhuận, ký hiệu là ).
Tỷ suất lợi nhuận bình quân được tính bằng số bình quân gia quyền của các tỷ
suất lợi nhuận như sau: ∑ ∑
Như vậy, lợi nhuận bình quân là số lợi nhuận bằng nhau của tư bản như nhau
đầu tư vào các ngành khác nhau (ký hiệu là )
Và nếu ký hiệu giá trị tư bản ứng trước là K thì lợi nhuận bình quân được tính như sau :
Nếu lợi nhuận chuyển hóa thành lợi nhuận bình quân thì giá trị của hàng hóa
chuyển hóa thành giá cả sản xuất và được tính như sau : GCSX = k +
Tóm lại, những điều kiện hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân, lợi nhuận
bình quân bao gồm tư bản tự do di chuyển và sức lao động tự do di chuyển.
Và trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, lợi nhuận bình quân chính là
căn cứ để các doanh nghiệp lựa chọn ngành nghề và các phương án kinh
doanh sao cho hiệu quả nhất.
6. Lý luận của V.I.Lênin về các đặc điểm kinh tế của độc quyền và độc
quyền nhà nước trong nền kinh tế thị trường TBCN.
Các đặc điểm kinh tế của độc quyền:
a. Tập trung sản xuất và sự hình thành c c tổ chức độc quyền
Nguyên nhân hình thành các tổ c ứ
h c độc quyền là do sự tiến bộ của
khoa học kỹ thuật, làm xuất hiện nhiều ngành kinh tế mới. ên cạnh đó là do
cạnh tranh giữa các chủ thể trong thị trường, cạnh tranh có hai khuynh hướng:
một là cạnh tranh gay gắt hơn, phức tạp hơn thường dẫn đến khuynh hướng
thoả hiệp, liên minh với nhau của các nhà tư bản; hai là, các tư bản nhỏ muốn
cạnh tranh với các tư bản lớn thường dễ liên minh, thoả hiệp với nhau để nắm độc quyền.
Chủ nghĩa tư bản độc quyền là sự liên minh, cấu kết giữa các nhà tư
bản lớn để tập trung vào trong tay một phần lớn (thậm trí toàn bộ) sản xuất và
tiêu thụ của một ngành, nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
Bản chất tổ chức độc quyền là sự liên minh các nhà tư bản dưới nhiều
hình thức khác nhau, các tổ chức độc quyền nắm giữ phần lớn việc sản xuất
kinh doanh một hoặc một số ngành hàng và có khả năng thao túng thị trường
đầu vào và đầu ra, để thu lợi nhuận độc quyền cao. Các hình thức tổ c ứ h c độc quyền:
Cácten (cartel), là hình thức tổ c ứ
h c độc quyền đầu tiên và ở trình độ thấp.
Cáctel là sự liên minh giữa các tư bản trong lĩnh vực bán hàng hoá dựa trên
thoả thuận, quy định: giá cả, khối lượng hàng hoá, thị trường tiêu thụ. Các
nhà tư bản tham gia cácten vẫn độc lập về sản xuất và thương nghiệp. Và đây
là liên minh độc quyền không vững chắc.
Xanđica (cyndicate), là hình thức tổ chức độc quyền liên minh trong lĩnh vực
lưu thông, cao hơn, ổn định hơn Cáctel. Các nhà tư bản độc lập ở khâu sản
xuất nhưng mất độc lập ở khâu lưu thông. Điều hành Xanđica là an Quản trị
với mục đích là mua rẻ bán đắt, thu lợi nhuận độc quyền cao.
Tơ-rớt (trust), là hình thức tổ c ứ
h c độc quyền cao hơn Cáctel và Xanđica. Tơ-
rớt thống nhất cả sản xuất và lưu thông vào một ban quản trị chung, còn các
thành viên là cổ đông, thu lợi nhuận theo cổ phần. Tơ-rớt đánh dấu bước
ngoặt trong sự vận động của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.
Conxoocxiom, là hình thức tổ chức độc quyền cao nhất, bao gồm cả Cáctel,
Xanhdica và Tơ rớt, tồn tại dưới dạng hiệp định ký kết giữa công nghiệp và
ngân hàng cùng nhau chi phối các nghiệp vụ tài chính. Đứng đầu các
Conxoocxiom thường là một ngân hàng độc quyền lớn, liên kết hàng trăm xí nghiệp.
Biểu hiện mới của CNT ĐQ: Từ giữa thế kỷ 20, bên cạnh các mối liên
kết dọc và liên kết ngang còn phát triển các liên kết mới - liên kết đa ngành,
đa lĩnh vực thành những conglômêrat hay conxơn khổng lồ.
Về hình thức: Conxơn (concern) là tổ chức độc quyền đa ngành (liên
kết dọc, các ngành hàng có liên hệ với nhau về kỹ thuật và chuỗi giá trị) có
hàng trăm xí nghiệp, kinh doanh đa ngành và có nh ề
i u chi nhánh trên thế giới.
Conglomerate là tổ chức độc quyền kết hợp với các hãng vừa và nhỏ có thể
không liên quan đến sản xuất hoặc dịch vụ (liên kết ngang, các ngành hàng
không có liên hệ với nhau). Lợi nhuận thu được từ hoạt động chứng khoán.
Về cơ chế thao túng: Xuất hiện trở lại hệ thống doanh nghiệp nhỏ, là
nhà cung cấp, gia công, đại lý cho các tổ c ứ
h c độc quyền. Quá trình tích tụ và
tập trung sản xuất trên quy mô lớn diễn ra đồng thời với quá trình phi tập
trung sản xuất, ngày càng xuất hiện nhiều các tổ chức độc quyền vừa và nhỏ.
b. Tư bản tài chính và bọn đ u sỏ tài chính
Tư bản tài chính là sự thâm nhập và dung hợp vào nhau giữa T độc
quyển trong ngân hàng và độc quyền trong công nghiệp. Cùng với sự hình
thành độc quyền trong công nghiệp thì trong ngân hàng cũng hình thành các
tổ chức độc quyền. Quá trình độc quyền hóa trong công nghiệp và trong ngân
hàng xoắn xuýt với nhau và thúc đẩy lẫn nhau làm nảy sinh một thứ tư bản
mới, gọi là tư bản tài chính. Sử dụng nguồn tư bản to lớn của mình, các chủ
ngân hàng gây áp lực đối với các ngành sản xuất. Từ đó, đại diện của ngân
hàng thường tham gia các ban quản trị, có khi nắm chức vụ giám đốc của xí
nghiệp, hội buôn, công ty vận tải bảo hiểm.
Sự phát triển của tư bản tài chính dẫn đến sự hình thành một nhóm nhỏ độc
quyền chi phối toàn bộ đời sống kinh tế và chính trị của toàn xã hội tư bản gọi
là bọn đầu sỏ tài chính. Sự xuất hiện của tư bản tài chính làm tách rời cao độ
tư bản sở hữu và tư bản chức năng. Là cơ sở cho ra đời các sản phẩm chứng
khoán và mở rộng thị trường tiền.
Cơ chế thống trị của tư bản tài chính:
+ Cơ chế tham dự: Nhà tư bản tài chính tham dự vốn, đầu tư nắm giữ tỷ lệ cổ
phần chi phối trong nhiều tổ chức độc quyền (không nhất thiết nắm giữ đa số
cổ phần). Từ đó chi phối luôn hệ thống các công ty con của mỗi tổ chức độc
quyền này. Nhờ vậy, tư bản tài chính đã bành trướng ảnh hưởng trong nhiều lĩnh vực.
+ Cơ chế ủy thác: Để có vốn lớn đầu tư vào nhiều tổ chức độc quyền trong
“cơ chế tham dự”, tư bản tài chính lại có thể lập Quỹ đầu tư, nhận ủy thác vốn
từ nhiều nhà đầu tư khác. Do vậy, phạm vi ảnh hưởng của tư bản tài chính
càng được nhân rộng. Tư bản tài chính mở rộng sự thống trị bằng “chế độ uỷ nhiệm”.
Biểu hiện mới của tư bản tài chính:
+ Về kinh tế: tư bản tài chính nắm giữ, chi phối nền kinh tế TBCN, thậm chí
chi phối nền kinh tế thế giới.
+ Về chính trị: tư bản tài chính chi phối đường lối đối nội và đối ngoại của Nhà nước tư sản.
+ Sự hoạt động của tư bản tài chính trên thế giới tạo nên các trào lưu đầu cơ,
lũng đoạn và nguy cơ khủng hoảng tài chính tiền tệ tại nhiều quốc gia, nhất là
các nền kinh tế đang phát triển.
c. Xuất khẩu tư bản.
Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài nhằm mục đích
chiếm đoạt giá trị thặng dư và các nguồn lợi nhuận khác ở các nước nhập k
Phân biệt xuất khẩu tư bản với xuất khẩu hàng hoá: theo V.I.Lênin,
xuất khẩu hàng hóa là đặc điểm của giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh
tranh, còn xuất khẩu tư bản là đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Xuất
khẩu hàng hóa là mang hàng hóa ra nước ngoài để thực hiện giá trị và giá trị
thặng dư. Còn xuất khẩu tư bản là mang tư bản đầu tư ở nước ngoài để sản
xuất giá trị thăng dư tại nước sở tại.
Xuất khẩu tư bản đã trở thành tất yếu bởi các nước tư bản phát triển đã
tích lũy được một số lượng tư bản lớn và nảy sinh ra tình trạng “thừa tư bản ”
và cần tìm nơi đầu tư có thuận lợi hơn so với đầu tư trong nước. Trong khi đó
các nước lạc hậu về kinh tế c
ó giá ruộng đất thấp, tiền lương thấp, nguyên liệu
rẻ nhưng lại thiếu tư bản nên hấp dẫn tư bản đầu tư, mang lại tỷ suất lợi nhuận cao.
Hình thức xuất khẩu tư bản:
+ Xét theo cách thức đầu tư: Đầu tư trực tiếp hoặc đầu tư gián tiếp
Đầu tư trực tiếp là hình thức xuất khẩu tư bản để xây dựng những xí
nghiệp mới hoặc mua lại những xí nghiệp đang hoạt động ở nước nhận đầu tư,
biến nó thành một chi nhánh của công ty mẹ ở chính quốc. Các xí nghiệp mới
hình thành thường tồn tại dưới dạng hỗn hợp song phương hoặc đa phương,
nhưng cũng có những xí nghiệp toàn bộ vốn của công ty nước ngoài.
Đầu tư gián tiếp là hình thức xuất khẩu tư bản dưới dạng cho vay thu
lãi. Đó là hình thức xuất khẩu tư bản cho vay.
+ Xét theo Chủ thể xuất khẩu: Xuất khẩu tư bản nhà nước nhằm các mục tiêu kinh tế, c
hính trị, quân sự. Hoặc xuất khẩu tư bản tư nhân nhằm mục đích lợi nhuận.
+ Xét về hình thức hoạt động: Chi nhánh của công ty xuyên quốc gia,
hoạt động tài chính, tín dụng của các ngân hàng, chuyển giao công nghệ.
Xuất khẩu tư bản có những biểu hiện mới như:
+ Hướng xuất khẩu tư bản có sự thay đổi cơ bản. Xuất hiện thêm dòng xuất
khẩu tư bản giữa các nước phát triển. Vì KHKT đã phát triển nhiều lĩnh vực
mới, mà tại nước nhỏ, chưa đủ điều kiện để tiếp nhận sản xuất. Hoặc để tránh
rào cản chính sách giữa hai Nhà nước, có thể nhà tư bản phải đầu tư vòng qua
nước thứ ba. Xuất khẩu tư bản trở thành một phương thức để nước lớn chi
phối nước nhỏ. an đầu là chi phối về kinh tế (do ưu thế về vốn, công nghệ,
thị trường …), tiếp đến là chi phối về chính trị XH .
+ Chủ thể xuất khẩu tư bản có thay đổi. Vai trò của các công ty xuyên quốc
gia ngày càng to lớn; và sự xuất hiện nhiều chủ thể xuất khẩu tư bản là các
nước đang phát triển như ở châu Á.
+ Hình thức xuất khẩu tư bản ngày càng đa dạng đan xen với xuất khẩu hàng hoá.
+ Sự áp đặt mang tính thực dân trong xuất khẩu tư bản được bỏ dần thay vào
đó là nguyên tắc cùng có lợi được tôn trọng.
Xuất khẩu tư bản cũng có hai mặt tác động:
Thứ nhất là mặt tích cực: quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa được mở rộng
trên địa bàn quốc tế, thúc đẩy nhanh quá trình Phân công lao động và xu thế
quốc tế hoá đời sống kinh tế ở nhiều nước. Các nước nhập khẩu đẩy nhanh quá trình CNH, HĐH...
Tiếp đến là mặt hạn chế: Nền kinh tế các nước nhập khẩu bị lệ thuộc và mất
cân đối, nợ chồng chất do chính sách bóc lột nặng nề của các nước xuất khẩu.
d. Sự phân chia thị trường thế giới về mặt kinh tế
Quá trình tích tụ và tập trung tư bản phát triển, việc xuất khẩu tư bản tăng lên
cả về quy mô và phạm vi tất yếu dẫn tới sự phân chia thế giới về mặt kinh tế
giữa các tập đoàn tư bản độc quyền và hình thành các tổ c ứ h c độc quyền quốc tế.
Năm 1907, 2 công ty điện của Mỹ và Đức chia nhau thị trường. Công ty Đức
được nhận phần nước Mỹ và Canada, công ty Mỹ được nhận phần Đức, Áo,
Nga, Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ, bán đảo ancang. Đến năm
1914, đã có 114 cácten quốc tế, chia nhau thị trường tiêu thụ ở nhiều nước.
Biểu hiện mới trong giai đoạn hiện nay:
+ Xuất hiện thêm xu thế khu vực hóa (tức là các thỏa hiệp trong phạm vi một
khu vực các quốc gia) bên cạnh xu thế quốc tế hóa (tức là các thỏa hiệp phân
chia thị trường toàn cầu). V.I.Lênin nhận xét: “ ọn tư sản chia nhau thế giới,
không phải do tính độc ác đặc biệt của chúng, mà là do sự tập trung đã tới mức độ b ộ
u c chúng phải đi vào con đường ấy để kiếm lời”.
+ Các tổ chức độc quyền tăng cường khai thác sự can thiệp của Nhà nước tư
sản để hỗ trợ việc mở rộng ảnh hưởng thao túng thị trường toàn thế giới. Sự
phân chia hình thành nên các tổ c ứ
h c độc quyền quốc gia, các nhà nước tư
bản phát triển và đang phát triển. Hình thành các liên minh và các khối liên kết kinh tế khu vực.
e. Sự phân chia thị trường thế giới về mặt ãnh thổ.
ên cạnh sự phân chia thị trường về mặt kinh tế, sự phân chia thị trường thế g ớ
i i về mặt lãnh thổ cũng diễn ra rất quyết liệu. Khi chủ nghĩa tư
bản phát triển càng cao thì sự thiếu thốn nguyên liệu càng rõ rệt, các tư bản
cạnh tranh gay gắn với nhau để tìm kiếm nguồn nguyên liệu, tất yếu dẫn đến
các cuộc chiến tranh chiếm thuộc địa.
Thuộc địa chính là nơi đảm bảo cung cấp nguồn nguyên liệu và thị
trường, là nơi tương đối an toàn trong cạnh trannh và đảm bảo thực hiện đồng
thời cả mục đích về kinh tế, quân sự và chính trị. Ngay từ sau năm 1880, các
cuộc xâm chiếm thuộc địa đã nổ ra và đến cuối thể kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, các
nước đế quốc đã hoàn thành việc phân chia thị trường thế g ớ i i về mặt lãnh
thổ. Trong đó Anh chiếm được nhiều thuộc địa nhất, sau đó đến Nga và Pháp:
Đến năm 1914, các nước đế quốc Anh; Nga; Pháp; Đức; Mỹ; Nhật chiếm một
khu vực thuộc địa rộng 65 triệu km2 với số dân 523.4 triệu người (so với diện
tích các nước đó là 16.5 triệu km2 và dân số 437.2 triệu). Riêng diện tích các
thuộc địa của Pháp là 10.6 triệu km2 với số dân 55.5 triệu người (so với diện
tích nước Pháp là 0.5 triệu km2 và dân số là 39.6 triệu người).
Sự phân chia lãnh thổ và sự phát triển không đồng đều của chủ nghĩa tư
bản đã dấn đến tất yếu các cuộc đấu tranh đòi chia lại thế giới. Các cuộc đấu
tranh này thể hiện rất rõ qua cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914 – 1918
và cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai 1939 – 1945.
Biểu hiện mới của sự phân chia thể giới về mặt lãnh thổ:
+ Về phạm vi: sự phân chia thế giới không chỉ về lãnh thổ, mà còn về biển, không gian, ắc Cực.
+ Về phương thức: Nước lớn tăng cường dùng kinh tế để chi phối nước nhỏ,
mở rộng biên giới mềm, thay cho chế độ thực dân kiểu cũ và chế độ thực dân kiểu mới.
+ Về cục diện: Sự phân chia thế giới hai cực (sau Thế chiến II) chuyển sang
thế giới đơn cực (cuối thế kỷ XX), rồi hướng tới thế giới đa cực (từ đầu thế kỷ XXI).
Như vậy, năm đặc điểm kinh tế tư bản đã liên kết, móc xích chặt chẽ
với nhau thể hiện rõ bản chất của chủ nghĩa đế quốc về mặt kinh tế. Đó
là sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độc quyền, về mặt chính trị là hiếu chiến, xâm lược.
Trong 5 đặc đi m kinh tế cơ bản của chủ ngh a tư bản độc quyền đặc đi m
nào quan trọng và qu ết định nhất? Vì sao?
-> Trong 5 đặc điểm kinh tế trên, đặc điểm “ tập trung sản xuất và sự ra đời
của các tổ chức độc quyền” là quan trọng nhất vì nó là nguyên nhân, quyết
định đến tính chất của chủ nghĩa tư bản, các đặc điểm khác chỉ là hệ quả. Tập
trung sản xuất đạt đến trình độ cao sẽ hình thành các doanh nghiệp có quy mô
lớn, do đó quá trình cạnh tranh tất yếu dẫn đến xu hướng thỏa hiệp, phân chia
thị trường cả trong và ngoài nước. Tập trung sản xuất cao độ và sự ra đời,
phát triển mạnh mẽ của các tổ chức độc quyền là nguyên nhân dẫn đến hiện
tượng xuất khẩu tư bản nhằm tối đa hóa giá trị thặng dư.
*Liên hệ với vấn đề độc quyền và c nh tranh trong nền kinh tế Việt Nam
hiện nay.
Hiện nay, nền kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi từ nền
kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế thị trường. Một số yếu tố bất hợp
lý của mô hình kinh tế trước đây vẫn còn tồn tại và đòi hỏi cần phải có những
giải pháp cụ thể để giải quyết trong thời gian tới. Một trong những vấn đề cần
giải quyết là tình trạng độc quyền của các doanh nghiệp nhà nước.
Sự tồn tại quá nhiều doanh nghiệp nhà nước (rất nhiều trong số đó kinh
doanh không hiệu quả) và việc độc quyền của doanh nghiệp nhà nước trong
nhiều lĩnh vực là một trong những lý do được các luật sư Mỹ sử dụng để
khẳng định Việt Nam không có nền kinh tế thị trường trong vụ k ệ i n cá da trơn
của Việt Nam. Để hội nhập kinh tế thế giới cũng như đảm bảo các điều kiện
gia nhập WTO trong thời gian tới và tránh thua thiệt trong thương mại quốc
tế, vấn đề này cần phải được hoàn thiện để quy định một mức độ hợp lý cho
sự độc quyền của các doanh nghiệp nhà nước, vừa phù hợp với thông lệ quốc
tế, vừa đảm bảo thúc đẩy sản xuất trong nước phát triển.
Thực tế ở Việt Nam hiện nay có hai loại hình độc quyền sau: Loại thứ nhất
là kết quả cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường. Trường hợp công ty Coca
Cola như đã phân tích ở trên được coi là ví dụ về hình thức độc quyền là kết
quả của cạnh tranh trên thị trường nước uống có ga của Việt Nam. Tuy thế,
như đã đề cập ở trên, nền kinh tế thị trường Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn
đầu của sự phát triển, vì vậy, cho đến nay chỉ có một vài trường hợp liên quan
đến độc quyền là kết quả của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường. Chắc
chắn trong tương lai, loại hình độc quyền này sẽ phổ biến hơn. Tuy nhiên, đây
là hiện tượng bình thường của bất kỳ nền kinh tế cạnh tranh nào.
Theo kinh nghiệm của các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, vấn
đề này sẽ được giải quyết bằng những quy định về chống độc quyền trong
luật cạnh tranh như các quy định về cấm đoán tự thân (per se prohibition), quy định về thoả th ậ
u n giá cả giữa các đối thủ cạnh tranh, tẩy chay hàng hoá,
lạm dụng sức mạnh thị trường, tập trung kinh tế v.v... Luật cạnh tranh của
Việt Nam 5 cũng đã bao gồm các quy định này. Đó là những quy định tại
chương 2 về các vấn đề thoả thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống
lĩnh thị trường và vị trí độc quyền, tập trung kinh tế. Nếu so với các nước có
nền kinh tế thị trường phát triển thì những quy định trong Luật cạnh tranh của
Việt Nam về kiểm soát độc quyền chưa thể nói là đầy đủ. Tuy thế, trong điều
kiện nền kinh tế nước ta hiện nay, việc quy định như vậy là tương đối rõ ràng
và thống nhất. Trong tương lai, khi tính cạnh tranh của thị trường đạt ở mức
độ cao hơn với nhiều hành vi cạnh tranh khác phát sinh, sự bổ sung các quy
định mới về kiểm soát độc quyền sẽ là cần thiết.
Loại thứ hai là loại hình độc quyền được coi là phổ biến nhất ở Việt Nam
hiện nay là độc quyền là kết quả của cơ chế hành chính trước đây và một số
quy định của pháp luật cũng như các chính sách kinh tế hiện hành. Trong nền
kinh tế kế hoạch hoá tập trung cao độ trước đây, chúng ta chỉ thừa nhận hình
thức sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân không tồn tại trong
thời gian đó. Chế độ công hữu này đã tạo ra sự độc quyền nhà nước trong tất
cả các ngành kinh tế. Nhà nước thành lập các xí nghiệp quốc doanh để sản
xuất và cung ứng sản phẩm cho người tiêu dùng. Cơ chế quản lý kinh tế bằng
các mệnh lệnh hành chính đã hình thành nên các doanh nghiệp nhà nước độc
quyền mà một số vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.
Hơn nữa, hiện nay còn có xu hướng độc quyền nhà nước biến thành độc
quyền doanh nghiệp. Việc nắm giữ đường trục viễn thông quốc gia sẽ tạo lợi
thế cho VNPT ngăn cản các công ty khác tham gia vào thị trường viễn thông,
bởi lẽ nếu các công ty khác muốn cung cấp dịch vụ viễn thông họ buộc phải
sử dụng đường trục viễn thông quốc gia do VNPT quản lý. Với lợi thế về thị
phần sẵn có từ trước cùng với các quy định của pháp luật, VNPT đã tính giá
dịch vụ viễn thông cung cấp cho người sử dụng cao hơn 30% so với các nước
ASEAN. Tình trạng này cũng tương tự như ở Tổng công ty điện lực Việt
Nam (EVN). ở nước ta đã có một số doanh nghiệp sản xuất điện nhưng chỉ
EVN đ-ợc nắm giữ hệ thống truyền tải điện. Trong thị trường điện lực, việc
sản xuất điện có liên quan mật thiết đến việc truyền tải điện. Điều này làm
cho các doanh nghiệp sản xuất điện phải phụ thuộc vào EVN - một đối thủ
cạnh tranh trên cùng thị trường. Chính vì vậy, độc quyền của EVN đối với
việc kinh doanh điện là điều không thể tránh khỏi.
Nói tóm lại, viêc pháp luật quy định nhà nước nắm độc quyền đối với các
“ phương tiện thiết yếu” như đường trục viễn thông quốc gia, hệ thống dây tải
điện hay các nhà ga sân bay, hệ thống đường sắt nhưng không có sự tách biệt
rõ ràng các yếu tố thuộc về cạnh tranh tiềm năng và các yếu tố thuộc về độc
quyền tự nhiên đã làm cho độc quyền nhà nước biến thành độc quyền doanh
nghiệp. Qua đó cho thấy rằng: những quy định này là không phù hợp với các
quy luật của nền kinh tế thị trường và cần phải được thay đổi trong thời gian tới.
Không những thế, một số chính sách kinh tế thời gian qua cũng là nguyên
nhân tạo ra độc quyền trong nền kinh tế nước ta. Điển hình là chính sách
thành lập các tổng công ty đã tạo ra sự độc quyền của một vài doanh nghiệp
nhà nước trong các lĩnh vực như xây dựng, xi măng, lắp máy... Để thành lập
các tổng công ty này, một loạt các công ty nhỏ có cùng tính chất ngành nghề
được sáp nhập theo quyết định của Chính phủ. Hơn nữa, nhà nước cũng đầu
tư một lượng vốn lớn vào các tổng công ty. Kết quả là các công ty có một sức
mạnh thị trường đáng kể trong ngành nghề mà nó kinh doanh và nhanh chóng
có vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực đó, không một doanh nghiệp nào
có thể cạnh tranh với các tổng công ty nhà nước. Hiện nay, Chính phủ chủ
trương thành lập một số tập đoàn kinh tế nhất định. Việc xây dựng các tập
đoàn kinh tế là quan trọng bởi vì xét về mức độ tập trung vốn và công nghệ,
hầu hết các doanh nghiệp của Việt Nam đều rất nhỏ bé so với các công ty
nước ngoài, đặc biệt là các tập đoàn đa quốc gia. Trong quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế, hợp tác đi cùng với cạnh tranh là điều không thể tránh khỏi.
Để có thể tham gia và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, Việt Nam rất cần
thiết phải thành lập các tập đoàn kinh tế đủ mạnh trong những lĩnh vực nhất định.
Theo Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM), trước hết, sẽ
có 4 tập đoàn kinh tế được thành lập trong các lĩnh vực điện, ga và khí đốt,
viễn thông và xây dựng. Theo chính sách này, các tập đoàn kinh tế được thành lập dựa trên v ệ
i c sáp nhập các công ty nhỏ thành công ty lớn hơn. Về
mặt lý thuyết cũng như thực tế của luật cạnh tranh, việc sáp nhập chỉ bị cấm
trong trường hợp làm giảm đáng kể cạnh tranh hoặc đi ngược lại với lợi ích
công cộng, liên quan đến các vấn đề như lợi ích khách hàng, giải quyết việc
làm và tăng trưởng xuất khẩu. Ngược lại, nếu việc sáp nhập mà có nhiều khả
năng mang lại hiệu quả kinh tế vượt qua sự hạn chế cạnh tranh, nó sẽ không
bị cấm. Trong trường hợp các tập đoàn kinh tế của Việt Nam, việc tránh xung
đột giữa độc quyền là kết quả của sáp nhập và lợi ích công cộng là rất cần
thiết. Khi các tập đoàn kinh tế được thành lập bởi Chính phủ thì sẽ rất dễ
dàng cho các doanh nghiệp này có được vị trí thống lĩnh thị trường và sức
mạnh thị trường đáng kể so với các doanh nghiệp khác. Chính vì thế, nếu
không có những quy định cụ thể chính sách này có thể tạo ra vị trí độc quyền
cho các tập đoàn kinh tế.
Thêm vào đó, do hình thức sở hữu mà một số chính sách của nhà nước
cũng có ưu đãi hơn cho các doanh nghiệp nhà nước. Vì vậy, doanh nghiệp nhà
nước được hưởng một số lợi thế khi tiến hành hoạt động kinh doanh trên thị
trường so với các thành phần kinh tế khác. Cụ thể là, trong một số trường hợp
nhất định, nhà nước trực tiếp hoặc gián tiếp bảo đảm cho các khoản nợ của
doanh nghiệp, ưu đãi về quyền sử dụng đất, miễn thuế trong một số trường
hợp, được chỉ định ngân hàng cho vay vốn hoặc được vay vốn với lãi suất ưu
đãi. Vì thế, có thể nói rằng: ở một chừng mực nhất định, chính sách kinh tế đã
trở thành rào cản tạo ra độc quyền trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.
7. Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
Kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa vận hành theo cơ chế thị
trường, phát triển tới trình độ cao, trong đó, quan hệ sản xuất và trao đổi đều
thông qua thị trường và chịu sự điều tiết bởi các quy luật khách quan của thị trường.
Kinh tế thị trường định hướng XHCN là nền kinh tế vận hành theo
các quy luật của thị trường, mang đặc trưngs định hướng XHCN, có sự điều
tiết của Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo nhằm mục tiêu xác
lập một xã hội mà ở đó “dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”.
Và hiện nay, để xã hội có một hệ giá trị toàn diện gồm cả dân giàu,
nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh thì mỗi quốc gia đều phải nỗ
lực, phấn đấu hết mình. Do đó, định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất là
hướng đến hệ giá trị cốt lõi ấy, qua đó hướng tới xác lập nền kinh tế thị
trường trong chính xã hội ấy.
Và để đạt được mục tiêu đó, nền kinh tế thị trường Việt Nam cần phải
có vai trò điều tiết của nhà nước đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Kết hợp với nó là sự nỗ lực xây dựng, phát triển của toàn thể nhân dân.
Cơ sở tất yếu của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam: Cơ sở lý luận:
Thứ nhất, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN là phù hợp
với xu hướng phát triển khách quan của Việt Nam ta trong bối cảnh thế giới
hiện nay. Và ta được biết, nền kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa phát
triển ở trình độ cao, và sự phát triển nền kinh tế hàng hóa theo các quy luật tất
yếu thì sẽ đạt đến trình độ nền kinh tế thị trường. Quy luật ấy diễn ra hoàn
toàn hợp lý ở Việt Nam bởi các điều kiện cho sự hình thành và phát triển kinh
tế thị trường tồn tại khách quan nên kéo theo đó, sự hình thành nền kinh tế thị
trường ở Việt Nam cũng là tất yếu khách quan.
Trong lịch sử, mỗi hình thái kinh tế - xã hội cụ thể, gắn bó hữu cơ và
chịu sự chi phối của các quan hệ sản xuất thống trị trong xã hội đó. Ta đã từng
bắt gặp kinh tế hàng hóa giản đơn là chiếm hữu nô lệ, phong kiến và cả kinh
tế phát triền cao là thị trường tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên, thực tế là khi đặt
đến trình độ phát triển cao thì kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa vẫn tồn tại
những mâu thuẫn không thể nào khắc phục được. Cuối cùng nó đã tự tiến hóa
và tạo ra những điều kiện cần và đủ cho cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Và với xu hướng phát triển của dân tộc ta, mô hình kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa là hoàn toàn phù hợp ở Việt Nam và không bị
mâu thuẫn với tiến trình phát triển của đất nước.
Thứ hai, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có những ưu
việt để thúc đẩy Việt Nam phát triển.
Trên thực tế của thế giới và Việt Nam, so với các mô hình kinh tế phi
thị trường thì kinh tế thị trường là phương thức phân bổ nguồn lực hiệu quả
hơn cả. Kinh tế thị trường chính là động lực thúc đẩy sự phát triển nhanh, có
hiệu quả của lực lượng sản xuất. Kéo theo đó nền kinh tế luôn phát triển theo
hướng năng động, tích cực, kích thích tiến bộ kỹ thuật công nghệ, đặc biệt
năng suất lao động và chất lượng sản phẩm được nâng cao, trong khi giá
thành sản phẩm được hạ xuống.
Do đó, phát triển kinh tế thị trường là tất yếu để thúc đẩy lực lượng sản
xuất phát triển nhanh, nhằm thực hiện mục tiêu của chủ nghĩa xã hội là “dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. ên cạnh đó nhà nước ta
cũng cần chú ý đến những khuyết tật của thị trường để có những tác động kịp
thời đến sự phát triển của nền kinh tế.
Thứ ba, theo nguyện vọng và mong muốn dân giàu, nước mạnh, dân
chủ, công bằng, văn minh thì kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hoàn toàn phù hợp.
Việc thực hiện kinh tế thị trường hướng đến những giá trị mới để hiện
thực hóa nguyện vọng ấy là tất yếu khách quan. Mặt khác, kinh tế thị trường
rất cần thiết cho công cuộc xây dựng và phát triển của nước ta. Kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa sẽ phá bỏ những lạc hậu của nền kinh tế,
đẩy mạnh sự phân công lao động xã hội và thúc đẩy lực lượng sản xuất phát
triển mạnh mẽ. Cùng với đó, nó cũng khuyến khích ứng dụng khoa học công
nghệ vào trong sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, dịch vụ và góp
phần cải thiện, nâng cao đời sống của nhân dân. Từ đó, sự giao lưu kinh tế
giữa các vùng miền trong nước và cả nước ngoài cũng sẽ được mở rộng, đưa
kinh tế Việt Nam phát triển lên mộ tầm cao mới.
Cơ sở thực tiễn: Việt Nam cần hội nhập, phát triển kinh tế, thực hiện
mục tiêu “ dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”. Để hội nhập
hệ thống phân công lao động thế giới, Việt Nam cần nền kinh tế thị
trường. Để hạn chế sự bất bình đẳng, phân hóa giai tầng, VN cần có định hướng XHCN.
Do đặc thù lịch sử V ệ
i t Nam: ĐCS lãnh đạo thành công Cách mạng
Dân tộc Dân chủ, khác với quy luật phổ biến của thế giới là giai cấp tư sản
thực hiện Cách mạng Dân chủ. Nội dung
Nền KTTT định hướng XHCN
Nền KTTT Tư bản chủ nghĩa
Xây dựng cơ sở vật chất kỹ
Xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật Mục đích
thuật của CNXH, đặt lợi ích
của CNT , đặt lợi ích của các của nhân dân lên trên
tập đoàn tư bản lên trên Quan hệ sở
Nhiều thành phần kinh tế,
Nhiều thành phần kinh tế, trong
trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò
đó kinh tế tư nhân giữ vai trò chủ hữu chủ đạo đạo Quan hệ
Cơ chế thị trường tự điều tiết
Cơ chế thị trường tự điều tiết quản lý nền
Sự điều tiết Nhà nước định
Sự điều tiết của Nhà nước T CN kinh tế hướng XHCN
và sự chi phối của giới tài phiệt Quan hệ
Nhiều hình thức phân phối,
Nhiều hình thức phân phối, phân phối phân phối
phân phối theo lao động là chủ đạo
theo vốn góp là chủ đạo Kiến trúc
Nhà nước do các Đảng phái thượng tầng
Nhà nước do ĐCS cầm quyền tranh cử nắm quyền
8. Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam: khái niệm và nội dung hội
nhập kinh tế quốc tế; Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến phát
triển Việt Nam. (trang 160)
Khái niệm: Hội nhập kinh tế quốc tế của một quốc gia là quá trình
quốc gia đó thực hiện gắn kết nền kinh tế của mình với nền kinh tế thế giới
dựa trên sự chia sẻ lợi ích đồng thời tuân thủ các chuẩn mực quốc tế chung.
Nội dung hội nhập kinh tế quốc tế:
Thứ nhất, chuẩn bị các điều kiện để thực hiện hội nhập thành công.
Hội nhập kinh tế là tất yếu, nhưng Việt Nam ta không dùng mọi giá để
hội nhập mà cân nhắc rất kĩ càng với các cách thức tối ưu. Cách thức đó chính
là chuẩn bị các điều kiện trong nội bộ nền kinh tế và các mối quan hệ quốc tế
thích hợp. Những điều kiện chủ yếu để thực hiện hội nhập thành công là các
điều kiện sẵn sàng về tư duy, kết hợp với đó là sự tham gia của toàn xã hội, sự
hoàn thiện và hiệu lực của thể chế, sự am hiểu môi trường quốc tế,…
Thứ hai, thực hiện theo đa dạng các hình thức, các mức độ hội nhập kinh tế quốc tế.
Hội nhập kinh tế quốc tế có thể diễn ra dưới nhiều hình thức, là toàn bộ
các hoạt động kinh tế đối ngoại của một quốc gia như ngoại thương, đầu tư
quốc tế, hợp tác quốc tế, dịch vụ thu ngoại tệ…
Các mức độ hội nhập kinh tế nông hay sâu còn tùy vào mức độ tham
gia của một nước vào các quan hệ kinh tế đối ngoại và các tổ chức kinh tế
quốc tế hoặc các khu vực. Và tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế được chia
thành các mức độ từ thấp đến cao là: Thỏa thuận thương mại ưu đã (PTA),
Khu vực mậu dịch tự do (FTA), Liên minh thuế quan (CU), Thị trường
chung, Liên minh kinh tế - tiền tệ,…
*T c động của hội nhập kinh tế quốc tế đến ph t tri n của Việt Nam:
Hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình gia tăng sự liên hệ giữa nền kinh
tế Việt Nam với nền kinh tế thế giới. Quá trình ấy một mặt tạo ra nhiều tác
động tích cực đối với quá trình phát triển của Việt Nam, mặt khác mang lại
nhiều thách thức, đòi hỏi phải vượt qua mới có thể thu được những lợi ích to
lớn từ quá trình hội nhập kinh tế thế giới đem lại.
Hội nhập kinh tế quốc tế đã mang đến những tác động tích cực và lợi
ích to lớn trong sự phát triển của các nước và lợi ích kinh tế:
Trước hết, hội nhập kinh tế đã tạo điều kiện mở rộng thị trường, tiếp
thu khoa học công nghệ, mở rộng vốn đầu tư và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nước.
Khi hội nhập kinh tế, thị trường các nước được tạo điều kiện mở rộng,
kéo theo đó thương mại cũng được thúc đẩy phát triển, tạo điều kiện cho sản
xuất trong nước và tận dụng các lợi thế kinh tế của nước nhà phục vụ cho mục
tiêu tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững.
Cùng với đó, hội nhập kinh tế quốc tế còn tạo động lực thúc đẩy
chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiệu quả hơn, nhằm hình thành các
lĩnh vực kinh tế mũi nhọn để nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh của
nền kinh tế. Nó cũng làm tăng cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước tiếp
cận với thị trường quốc tế, và làm cho các nhà hoạch định chính sách nắm bắt
tốt hơn tình hình và xu thế phát triển của thế giới, từ đó đưa ra chính sách phát
triển phù hợp cho đất nước.
Đặc biệt, hội nhập kinh tế mang lại nguồn hàng hóa tiêu dùng vô cùng
đa dạng về chủng loại, mẫu mã với chất lượng và giá cả cạnh tranh, từ đó góp
phần cải thiện tiêu dùng trong nước.
Tiếp theo, hội nhập kinh tế quốc tế chính là cơ hội để nâng cao chất
lượng nguồn lực. Bởi có sự đẩy mạnh hợp tác giáo dục, đào tạo và nghiên cứu
khoa học nên khả năng hấp thụ khoa học công nghệ hiện đại được tăng lên
thông qua sự đầu tư trực tiếp của nước ngoài.
Cuối cùng, hội nhập kinh tế quốc tế là điều kiện để thúc đẩy hội nhập
của các kĩnh vực văn hóa, chính trị và củng cố an ninh quốc phòng.
Hội nhập kinh tế quốc tế chính là nền tảng cho hội nhập về văn hóa, từ
đó những giá trị tinh hoa của thế giới sẽ được tiếp thu và làm giàu thêm nền
văn hóa dân tộc, thúc đẩy tiến bộ xã hội.
Cùng với đó, hội nhập kinh tế quốc tế còn tác động mạnh mẽ đến hội
nhập chính trị, hướng tới xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa,
xây dựng xã hội dân chủ, văn minh.
Hội nhập kinh tế quốc tế cũng giúp đảm bảo an ninh quốc gia diu trì
hóa bỉnh và ổn định khu vực để tập trung phát triển kinh tế xã hội. Đồng thời
góp phần giải quyết những vẫn đề của toàn thế giới như môi trường, biến đổi
khí hậu, phòng chống tội phạm, buôn lậu quốc tế. Qua đó nâng cao vị thế, uy
tín của nước nhà trên trường quốc tế.
Bên c nh những t c động tích cực, hội nhập kinh tế quốc tế còn
mang l i nhiều rủi ro, bất lợi và th ch thức:
- Hội nhập kinh tế quốc tế làm gia tăng sự cạnh tranh gay gắt, làm cho
nhiều doanh nghiệp và ngành kinh tế gặp khó khăn trong phát triển,
và gặp bất lợi về kinh tế - xã hội, thậm chí là phá sản.
- Hội nhập kinh tế quốc tế có thể làm gia tăng sự phụ thuộc của nền
kinh tế quốc gia với thị trường bên ngoài, dẫn đến dễ bị tổn thương
do những biến động liên tục về chính trị, kinh tế và thị trường quốc tế.
- Hội nhập kinh tế quốc tế có nguy cơ làm gia tăng khoảng cách giàu
nghèo, bất bình đẳng xã hội do sự phân phối không công bằng lợi ích
và rủi ro cho các nước và các nhóm trong xã hội.
- Các nước đang phát triển như Việt Nam phải đối mặt với nguy cơ
chuyển dịch cơ cấu kinh tế tự nhiên bất lợi, do sự tập trung nhiều vào
các ngành sử dụng nhiều tài nguyên, nhiều sức lao động nhưng có giá
trị gia tăng thấp. Do đó dễ trở thành bãi thải công nghiệp và công
nghệ thấp, bị cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên và hủy hoại môi
trường ở mức độ cao.
- Hội nhập kinh tế quốc tế có thể tạo ra một số thách thức đối với
quyền lực Nhà nước, chủ quyền quốc gia và nhiều vấn đề phức tạp
đối với việc duy trì an ninh và ổn định trật tự, an toàn xã hội.
- Đặc biệt, hội nhập có thể làm gia tăng nguy cơ bị đồng hóa văn hóa,
các bản sắc dân tộc và văn hóa truyền thống có thể bị xói mòn.
- Hội nhập cũng có thể làm tăng nguy cơ gia tăng tình trạng khủng bố
quốc tế, buôn lậu, dịch bệnh, nhập cư bất hợp pháp,…
Tóm lại, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay vừa là cơ hội, vừa là thách
thức cho mỗi nền kinh tế. Đó là cơ hội thuận lợi cho sự phát triển, bên
cạnh đó là những nguy cơ to lớn với hậu quả khôn lường. Vì vậy mỗi
quốc gia cần phải biết tranh thủ thời cơ và vượt qua thách thức để mang
về lợi ích, thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Câu 2: - Mở bài
- Thân bài: Giá trị hàng hóa là gì? Giá cả? Giá cả thị trường? Giá cả sản
xuất? Giá cả độc quyền? (Viết công thức)
Tất cả các loại giá cả này k thoát li giá trị hàng hóa, mà cơ sở là chi phí sản xuất
- Điện ở VN: là độc quyền, là yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất, giá
điện tác động đến sx nhiều, giá điện dc thu theo quy định. Khi tăng,
giảm giá điện đều phải bảo đảm pt sản xuất và an sinh XH
- Các tính giá điện ở VN: tính theo giá trị gia tăng (càng dùng nhiều giá càng cao)
- Ưu điềm: thực hiện dc các vấn đề an sinh XH. Nhược điểm: bảo thủ trì
trệ lạc hậu kém pt, cạnh tranh K thể thay đổi
- Xây dựng chiến lược giá cả: lấy ví dụ
+ Tăng năng suất LĐ, giảm chi phí sản xuất -> giảm giá cả

Đề cương ôn tập lý thuyết môn Kinh tế chính trị | Đại Học Hà Nội

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Đề cương lý luận chung quản lý nhà nước về kinh tế | Trường Đại học Hà Nội

Tài liệu khái niệm về tiền tệ ? Nguồn gốc và chức năng của tiền tệ | Đại học Hà Nội

Bài giảng Chương 2 Văn minh Ấn Độ - Lịch sử văn minh thế giới | Đại Học Hà Nội

Chương 2 ôn tập học phần Kinh tế chính trị | Đại Học Hà Nội

Đề cương ôn tập giữa kì học phần Kinh tế chính trị | Đại Học Hà Nội