Đề cương ôn tập trắc nghiệm - Pháp luật đại cương | Đại học Tôn Đức Thắng

1. Có mấy hình thái kinh tế - xã hội tồn tại trong lịch sử? Có 5 hình thái kinh tế xã hội, gồm: (i) Cộng sản (Công xã) nguyên thủy;(ii) Chiếm hữu nô lệ; (iii) Phong kiến; (i) Tư bản chủ nghĩa; (v) Xã hội chủ nghĩa. Tài liệu được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

9 5 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Pháp luật đại cương (PL101)

Trường: Đại học Tôn Đức Thắng

Thông tin:

41 trang 3 tuần trước

Tác giả:

Profile Mai Nguyệt
HỆ THỐNG KIẾN THỨC
MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
BÀI 1: KHÁI QUÁT VỀ NHÀ NƯỚC
1. Có mấy hình thái kinh tế - xã hộ ồ ại t n t i trong lịch sử?
Có 5 hình thái kinh tế ồ ả xã hội, g m: (i) Cộng s n (Công xã) nguyên thủy;(ii) Chiế ữm h u
nô lệ; (iii) Phong kiến; (i) Tư bản chủ nghĩa; (v) Xã hội chủ nghĩa.
2. Hình thái kinh tế - xã hội nào chưa có nhà nước?
Công xã nguyên thủy chưa có nhà nước. Vì không có cơ sở tcho sự ồn tại của Nhà
nước; đó là: (i) chế độ ữ tư h u và (ii) phân chia giai cấp.
3. Có ào lý nhữ ểng quan đi m n giải v i cề nguồn gốc ra đờ ủa Nhà nước? Theo quan
đi nưể ủm c a Chủ nghĩa Mác Lenin, Nhà ớ ờc ra đ i như thế nà o?
Có 2 luồng quan điể ớm l n; gồ ọ ế ế ầm: H c thuy t phi macxit (Thuy t th n học, Thuyết gia
trưở ế ạ ự à ế ế ướ àng, Thuy t b o l c v Thuy t kh c xã hội) v Chủ nghĩ ĩa Mac Lenin. Theo Chủ ngh a
Maclenin, thì “Nhà nướ ấ ệc chỉ xu t hi n khi xã hội loài ngư i đã phát triờ ển đến một giai đoạn
nhất định, khi xuất hiện chế độ tư hữu và những mâu thuẫn giai cấp không thể ề đi u hòa
được”
Theo đó, cơ sở cho sự xuất hiện củ àa Nh nước là ế độ ữ: (i) ch tư h u; (ii) phân chia giai
cấp.
3. Nhà nư c ra đớ ờ ữi là do nh ng nguyên nhân nào, theo Chủ nghĩa Mác Lê nin?
Nhà nước ra đ c lười là do: (i) Lự ợ ả ấng s n xu t phát triển (con người ngà à ày c ng ho n
thi thệ ền hơn v ể l í lự àc v tr ực); dẫn đến (ii) Kinh tế ự t nhiên (hái lượm, săn bắt) chuyển hóa
thành kinh tế ả s n xuất (trải qua 3 l n phân công lao đầ ộng xã hội); (iii) Chế độ ữ ấ tư h u xu t
hiện; (iv) Xã hội phân hóa giai cấ ốp đ i kháng, có lợi ích khác nhau.
4. Nhà nư c đớ ầu tiên trong lịch sử ể là ki u nhà nước nào?
Nhà nư , vì hình thái kinh tớc chủ nô ế xã hội chiế ữm h u nô lệ là hình thái kinh tế xã hội
đầu tiên có sự xuấ ệt hi n của Nhà nước
5. Có tấ ểt cả bao nhiêu ki u nhà nước tồ ạn t i trong lịch sử?
Có tất cả 4 kiểu nhà nước, gồm: (i) Nhà nước chủ nô; (ii) Nhà nước phong kiến; (iii)
Nhà nước tư bản chủ nghĩa; (iv) Nhà nước Xã hộ ứ ới Chủ nghĩa. Tương ng v i mỗi Hình thái
Kinh tế ộ xã h i có Nhà nước, thì s có 1 kiẽ ểu Nhà nước
6. Nhà nước ra đờ ại và tồn t i nhằm mục đích gì?
Điều hòa các mâu thuẫn. xung đ t giai c p trong m t vòng trộ ấ ộ ật tự ợ phù h p với lợi ích
của giai cấp thống trị; đồng thời đả ảm b o sự ị ổn đ nh và phát triển bề ữ ủ ộn v ng c a xã h i; HAY
NÓ ÁI C CH KHÁC
Nhà nước ra đ i đờ ể (i) bảo vệ lợi ích củ ấ ốa giai c p th ng trị; (ii) quản lý và duy trì trật
tự xã hội; (iii) b mả ảo đ sự thố ủng trị c a giai cấp thống trị vớ ấ ầi các giai c p, t ng lớp khác
trong xã hội.
Nhà nước thiết lập và duy trì sự thống trị của mình trên 3 phương diện: kinh tế, chính
trị và tư tưởng; thông qua việ ắc n m giữ: quyền l c kinh tự ế; quyền lực chính trị và quyền
lực về tư tưởng
7. Đ c trưng cơ bặ ản của Nhà nước là gì?
Đặc trưng cơ bản của Nhà nước là nhữ ểng đặc đi m (dấu hiệu) cơ bản giúp phân
biệt Nhà nước với các tổ chức xã hội khác; dù ểng đ phân biệ àt nh nước với các tổ chức xã
hội khác, gồm:
- Thứ nhất, Nhà nước quản lý dân cư theo đơn v hành chính lãnh thị ổ
- Thứ hai, Nhà nước có chủ quyền quốc gia độc lập (Nắ ữ và ự ệm gi th c hi n chủ quyền
quốc gia)
- Thứ ba, Nhà nước thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt (Nắ ữ ềm gi quy n lực công)
Quyền l c công c t cự ộ ặng đ c biệ ủa Nhà ớ nư c, thể hiệ ởn :
(i) Một là ợ, Đư c thiết lập không hòa nhập với dân cư
(ii) Hai l ăng là, N ực c c các tủa Nhà nước quyế ị ấ ề ột đ nh các v n đ và bu ổ chức và các
nhân trong xã h i phộ ả ụi ph c tùng
(iii) Ba là, khả năng chi phối quyền lực của các tổ chức khác trong xã hội
- Thứ tư, Nhà nước có quyền ban hành pháp luật và áp dụng các biện pháp cưỡng
chế ả ả ự b o đ m th c hiện pháp luật
- Thứ năm, Nhà nước có quy n,ền phát hành tiề và có quyền thu thuế, tạo lập ngân
sách nhà nước
8. Chức năng nhà nước là gì? Dựa trên phạm vi hoạt à ì có động của Nh nước, th
mấy loại chức năng?
Chứ àc năng l những phương diện ho ng chạt độ ủ yếu của nhà nước nhằ ự ệm th c hi n
nhiệ đặ ểm vụ t ra th hiệ à ữ ấn ở mục tiêu v nh ng v n đề ầ ả ế c n gi i quy t, qua đó thể hiện bản chất
và vai trò của mình.
Dựa trên phạm vi hoạt động của Nhà nước, thì có 2 loại chức năng: chức năng đối nội
và ứ ch c năng đối ngoại. Trong đó:
(i) Ch ứ ốc năng đ i nội: Quản lý m ã h ọi mặt đời sống x ộ ài v trấn áp các thế lực
chống đối bả ả ậo đ m an ninh tr t tự
(ii) Chứ ốc năng đ i ngoại: Bả ệo v tổ quốc, thiêt lập quan hệ ạ à ự ngo i giao v th c hiện
nhi quệm vụ ốc tế
9. Nhà nà nước thực hiện chứ ủ ếc năng c a mình như th o ?
Nhà nước ra đ i đờ ể ả qu n lý xã h n lý xã h u bộ ải, mà Nhà nước qu ội chủ yế ằng pháp
luật; nên để ự ệ ạ ộ th c hi n ho t đ ng quản lý của mình; trướ ếc h t Nhà nước sẽ XÂY DỰNG
PHÁP LUẬT, tạo thành quyền lập pháp.
Pháp luật ban hành ra rồi, chỉ n m ằ ở trên giấy, Nhà nước muốn pháp lu t đi vào đậ ời
sống thực tiễ ển, đ mọi ngư i dân đờ ều biết, hiểu đúng, và tự ự ệ giác th c hi n pháp lu t, thì Nhà ậ
nước phải TỔ CHỨ ỰC TH C HIỆN PHÁP LUẬT tạo thành quyền hành pháp.
Trong quá trình thực thi pháp lu t, có vi phậ ạ ậ ả ảm pháp lu t x y ra, Nhà nước ph i BẢO
VỆ PHÁP LUẬT, tạo thành quyền tư pháp.
Như vậy, t m ló ạ ự ệ ứi, Nhà nước th c hi n ch c năng c a mủ ình thông qua 3 hình thức
cơ bản: (i) XÂY DỰNG PHÁP LUẬT; (ii) TỔ CHỨC TH C HIỰ ỆN PHÁP LU T; (iii) Ậ
BẢO VỆ PHÁP LUẬT
10. Hình thức nhà nước là gì? Hình thức nhà nước có mấy yếu tố?
Hình thức Nhà nước l cà ách thức, phương thứ ức tổ ch c thự ệ ềc hi n quy n lực nhà nước;
gồm 3 yếu tố: (i) Hình thứ ểc chính th ; (ii) Hình thức cấu trúc; (iii) Chế độ Chính trị
11. Hình thức chính thể là gì ó ? C những loại hình thức chính thể nà o?
Hình thứ ểc chính th là: Cách thức tổ chức quyền lực nhà nước ở trung ương, hay nói
cách khác là ở cấp tối cao [3 quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp sẽ ề thuộc v cơ quan tối
cao nào: Nghị viện, Chính phủ, Tòa án, Tổng thống, Thủ tướng hay Vua?]
Được phân thành và Hình th2 loại; gồ ủm: Hình thứ ểc Chính th Quân ch ức Chính thể
Cộng hòa; trong đó:
Hình th Quân chức Chính thể ủ: Quyền lực tố ậi cao (l p pháp, hành pháp và tư pháp)
tập trung toàn bộ hoặc một phần vào người đứ ầng đ u nhà nước (Vua) theo nguyên tắc
truyền ngôi, thế tục. Được phân chia thành 2 loại: Quân chủ tuyệt đối và Quân chủ đại
nghị.
Ví dụ: Thụ ể ậy đi n, Anh, Thái lan, Nh t, ArabSaudia
Hình thức Chính thể ộ C ng hòa: Quyền lực tố ậi cao (l p pháp, hành pháp và tư pháp)
tập trung vào trong tay 1 cơ quan hay 1 số cơ quan. Được phân chia thành 2 loại: Cộng hòa
Quý tộc và Cộng hòa Dân chủ; trong đó C ng hòa Dân chộ ủ chia làm 2 loại: Công hòa Dân
chủ Nhân dân và Cộng hòa trong đó CDân chủ tư sản; ộ ảng hòa Dân chủ Tư s n chia làm 3
loại: Cộ ổ ống hòa T ng th ng; Cộng hòa Đại nghị và Cộng hòa Lưỡng hệ
12. Hình th u tr c nhức cấ ú à nước là gì ó ? C những loại hình thức cấu trúc nhà
nước nào?
Hình thức cấu trúc nhà nước: Cách thứ ức tổ ch c nhà nước theo đơn v hành chính ị
lãnh thổ; Cách thức xác lập mối quan hệ ữ gi a các cơ quan nhà nước ở trung ương với ở địa
phương; gồm:
Nhà nư c đơn nhớ ất (Việt Nam, Lào,…): Có 1 lãnh thổ thống nhất, 1 hệ thống pháp luật
duy nhất, 1 bộ máy chính quyền được tổ chức thống nhất từ ố trung ương xu ng đ a phương, ị
cư dân mang một quốc tịch thống nhất
Nhà nước liên bang (Ví dụ: Nga, M , Canada, Úcỹ ): Có 1 lãnh th t gổ hợ ấp nh ồm chủ
quyền liên bang và ch n bang; có 2 hủ quyề ệ thống pháp luật riêng biệt, gồm: hệ ố th ng pháp
luậ ệ ố ật liên bang và h th ng pháp lu t bang; có 2 bộ máy chính quyền độc lập, gồm: chính
quyền liên bang và chính quy n bangề
13. Chế độ í ữ ế độ ch nh trị là gì? Có nh ng loại ch chính trị nà o?
Chế độ ị chính tr : Phương pháp, thủ đoạn cai trị của giai cấp thống trị, thể ệ hi n qua
mức độ cho phép người dân tham gia vào hoạt động quản lý nhà nư ; đước, quản lý xã hội ợc
chi làm hai loại:
(i) Chế độ chính trị dân chủ; theo đó ghi nhận các quyền tự do, dân chủ ủ c a người,
người dân đư c tham gia vào hoợ ạt động qu n lý xã hản lý nhà nước, quả ội, được bầu ra các cơ
quan nhà nước cấ ố ạp t i cao, các lãnh đ o cấ ủ ế ữp cao c a Nhà nư c, đướ ợc quy t định nh ng vấn
đề quan trọng nhất củ ấa đ t nư c trưng cớc theo hình thứ ầu ý dân
(ii) Chế độ chính trị phản dân chủ; hạ ế ốn ch t i đa các quyề ựn t do, dân chủ ủ c a người
dân.
14. Tên gọi chính thức của m t nhà nư c thưộ ớ ờng thể ệ ề hi n đi u gì?
Tên gọi chính thức củ ộa m t nước thườ ểng th hiện hình thức nhà nước; nhưng không
phải lúc nào cũng thể ệ hi n đ 3 nủ c ả ội dung của hình thứ à ước nh n c:
+ Hình thức chính thể ộ: Nước C ng hòa Xã hộ ệ ội Chủ nghĩa Vi t Nam, C ng hòa Dân
chủ Nhân dân Lào; C ng hòa Phápộ
+ Hình thức cấu trúc: Nhà nước Liên bang Nga, Nhà nước Hợp chủ ỳng quốc Hoa k
+ Chế độ chính trị: Cộng hòa dân chủ nhân dân
11. 3 bộ phận của hình th c nhà nưứ ớc, gồm: Hình thứ ể ế độc chính th , Ch Chính
trị, và Hình thức cấu trúc thể hiện như thế nào trong 1 nhà nước nhất định; có nhất
thiết Hình th này, thì phứ ểc chính th ải đi theo Chế độ chính trị kia không?
Không; 3 b n này thộ phậ ể ệ ẽ hi n riêng r , và tùy vào điều kiệ ản, hoàn c nh, bả ấn ch t của
các Nhà nư c khác nhau sớ ẽ khác nhau; như:
Một nhà nước theo chính thể ủ quân ch ; nhưng chế độ chính trị vẫ ển có th là dân chủ;
Một nhà nước liên bang, thì chế độ ể ặ chính trị có th dân chủ ho c không dân chủ ộ; m t nhà
nước đơn nhất thì chế độ chính trị có thể dân chủ hoặc không dân chủ.
12. Nêu ví dụ ít nh t 5 nhà nưấ ớc hiện nay theo Hình th c Chính thứ ể Quân Chủ, và
Hình thức Chính thể ộ C ng hòa
Chính thể Quân chủ: Thụy điển, Anh, Thái lan, Nhật, ArabSaudia, Monaco,
Malaysia, Oman
Chính thể Cộng hòa: Pháp, Hoa Kỳ, Đức, Liên bang Nga, Vi t Namệ
13. Nêu ví vụ ít nh t 5 nhà nưấ ớc hiện nay theo cấ ấu trúc Nhà nư c đơn nhớ t và
Nhà nước Liên bang
Nhà nước đơn nhất: Myanmar, Hàn Quốc, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Việt Nam, Lào
Nhà nư c liên bang: ớ Nga, M , Canada, Úc, Đ c, Argentina, Bỹ ứ ỉ, Thụy sĩ
BÀI 2: BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘ ỘNG HÒA XÃ H I CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
1. Trình bày bản chất nhà nước CHXHCNVN theo Hiến pháp 2013
Điều 2, Hiến pháp 2013 đã khẳng định:
“Nhà nướ ộ ệc C ng hòa xã hội chủ nghĩa Vi t Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.”
“Nướ ộ ệ ềc C ng hòa xã hội chủ nghĩa Vi t Nam do Nhân dân làm chủ; tấ ảt c quy n lực
nhà nước thuộc về ề ả Nhân dân mà n n t ng là liên minh giữ ấa giai c p công nhân với giai cấp
nông dân và đ i ngũ trí thộ ức.”
Như vậy, bả ấn ch t của nhà ệ nước Vi t Nam thể ệ hi n thông qua 2 thuộc tính:
(i) Tính giai cấp: Nhà ã h nước ph p quyá ền x ội chủ nghĩa đặ, t dưới sự ạ lãnh đ o của
Đả ệng cộ ảng s n Vi t Nam, l à đội tiề ấ ện phong của giai c p thống trị ở Vi t nam: Giai c p công ấ
nhân, nông dân với đội ngũ c tri thứ
Nhà ướ n c mì ònh c n là à ướ Nh n c của thời kỳ á qu độ l ã hên chủ nghĩa x ội.
(ii) Tính xã hội: Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả ề quy n
lực nhà nướ ềc đ u thuộc về Nhân dân
Đó cũng chính là cá òc đặc điểm cơ bản của Nhà nước Cộng h a xã hội chủ nghĩa
Việt Nam.
2. Trình bày chức năng của Nhà c C ã hnướ ộng hòa X ội Chủ nghĩa Việt Nam
Ch òứ àc năng c a Nhủ nước Cộng h a Xã h ội Chủ nghĩa Việt Nam gồm: chức năng đối
nộ ài v chức năng đối ngoại.
Chứ ốc năng đ i nội: (i) quản lý mọi mặ ờt đ i sống xã hội (trong đó có t ổ chức quản lý
về kinh tế); và ấ (ii) Tr n áp các thế ự ố l c ch ng đối; và ả ả ậ B o đ m an ninh tr t tự à; v Bảo vệ tr t ậ
tự pháp luật, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân
Chứ ốc năng đ i ngoạ ả ệ ế ậ ệi: (i) B o v tổ quốc; (ii) Thi t l p quan h ngoai giao (Hợp tác
với các nước khác và các t c tổ chức quố ế); và ự ệ (iii) Th c hi n nhiệ vụ ốm qu c tế
3. Hình th nh thức chí ể của Nhà nước Việt Nam là gì?
Hình th nhân dânức Chính thể ủ: Cộng hòa Dân ch (C ã h ộng hòa X ội Chủ nghĩa)
Theo đó, Quyề ựn l c tập trung toàn b i vào Nhân dân; Nhân dân bộ, và tuyệt đố ầu ra
Quốc hội, trao cho nó quyền lập pháp; sau đó thông qua Quốc hội, thành lập nên Chính phủ
và trao Chính ph n hành pháp, thành l p ra Tòa án nhân dân và trao Tòa án nhân dân ủ quyề ậ
Quyền tư pháp.
Quốc hội, Chính phủ và Tòa án nhân dân luôn có sự phối hợ ểp và ki m soát lẫn nhau,
khi th c hiự ện 3 quy p pháp, hành pháp và tư pháp. ền lậ
4. Hình thức c c cấu trú ủa Nhà à gì? nước Việt Nam l
Nhà nư : Nhà nước đơn nhất. Cụ thể ớc Việt Nam có lãnh thổ thống nhất, có 1 hệ ố th ng
pháp lu t duy nhậ ất, và có 1 hệ ố ề ố ấ th ng chính quy n th ng nh t từ trung ương xuống địa
phương.
5. Nư c ta có mớ ấy cấp đơn vị hành chính, hãy kể tên các cấp đó.
Theo quy định tạ ề ậi Đi u 2, Lu t Tổ chức chính quyền địa phương, đơn vị hành chính
nước ta gồm:
(i) cấp tỉnh [Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương]. Ví dụ: Thành phố Hồ Chí Minh,
Thành ph Hà Nố ội, Thành phố Đà Nẵng, Thành ph n Thơố Hải Phòng, Thành phố Cầ
(ii) cấp huyện [Huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố
trực thuộc trung ương];
Ví dụ: Thành phố c tNha Trang (thuộ ỉnh Khánh Hòa), Thành phố Vinh (thuộc
tỉnh Nghệ An), Thành phố Đà lạt (thuộc tỉnh Lâm đồ ống); Thành ph Biên hòa (thuộc
tỉnh Đồng Nai).
Thành phố Th ủ đức thuộc Thành phố H ồ Chí Minh
(iii) cấp xã [Xã, phường, thị trấn]. Ví dụ: Phường 22 [Quận Bình thạnh]; Phường Tân
Thới hiệ ập [Qu n 12]
(iv) đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt.
6. Chế độ chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa của nư n như thớc Việt Nam thể ệ hi ế
nào?
Chế độ ị chính tr : Chế độ ệ Chính trị của Vi t Nam theo hình thức Dân chủ. Điều 2,
Hiến pháp 2013 đã kh ng đẳ ịnh:
“Nhà nướ ộ ệc C ng hòa xã hội chủ nghĩa Vi t Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nướ ề ềc thuộc v Nhân dân mà n n tảng là liên
minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đ i ngũ trí thộ ức.”
Cụ thể: (i) T ổ chức b c vầu c nh thuử các cơ quan nhà nước; (ii) Quyết đị ộ ề số đông,
theo đa số; (iii) Chính sách, quyết định của Nhà nước công khai, minh bạch.
7. Bộ máy nhà nước là gì?
Hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương xuống địa phương được tổ chức thống
nhất, tạo thành cơ chế đồ ự ệ ng bộ, th c hi n chứ ệc năng và nhi m vu chung c a Nhà nưủ ớc
8. Cơ quan nhà nước có những dấu hiệ ểu gì, đ phân biệt với các tổ chức khác?
Cơ quan nhà nước có 4 dấ ệu hi u: (i) đư c thành l p và hoợ ậ ạ ột đ ng theo trình tự, thủ tục
do pháp luật quy định, (ii) hoạ ột đ ng mang tính quyền lực nhà nước theo thẩm quyền pháp
luật quy định và mang tính bắt buộc thi hành; (iii) độc lậ ềp v cơ cấu tổ chức, về cơ sở vậ t chất
tài chính; (iv) cán bộ, công chức, viên ch c làm viứ ệc trong cơ quan nhà nước phải là Công
dân (mang quốc tịch việt nam).
9. Bộ máy nhà nước Việt Nam bao gồm mấy bộ phận cấu thành, hãy kể tên các bộ
phận đó.
Có 4 hệ thống cơ quan chính, gồm:
(i) Hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước: Quốc hộ ộ ồi và H i đ ng nhân dân các c p ấ
(tỉnh, huyệ ữn, và xã). Đây là nh ng cơ quan do Nhân dân b u ra, và trao cho quyầ ền lực nhà
nước.
Trong đó, Quốc hội là: (i) cơ quan quyề ựn l c nhà nước cao nhấ ảt c nước; và là cơ quan
đạ ểi bi u cao nhất của Nhân dân;còn H ng Nhân dân là cơ quan quyội đồ ền lực nhà nước ở địa
phương, là cơ quan đ n cho ý chí nguyên vại diệ ọ ủng c a nhân dân ở địa phương
(ii) Hệ thống cơ quan hành chính nhà nước [HAY CÒN GỌI LÀ CƠ QUAN
QUẢN LÝ NHÀ NƯƠC]: Chính phủ và Ủy ban nhân dân các cấp (tỉnh, huyện, và xã). Đây
là những cơ quan có chức năng quản lý hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vự ủ ờc c a đ i sống
xã hội. Trong đó, Chính phủ là cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất của nướ ộc C ng hòa
Xã h t Nam, quội chủ nghĩa Việ ản lý hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vự ờc của đ i sống xã
hội; còn Ủy ban nhân dân là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, quản lý hành chính
nhà nư c trong ph m vi đớ ạ ịa phương.
Bên cạnh Chính phủ và Ủy ban nhân dân, thì còn các cơ quan giúp việc, như Bộ, Cơ
quan ngang bộ, Sở, đề ộ ệ ốu thu c h th ng các cơ quan hành chính nhà nước.
Như vậy, Cơ quan quản lý nhà nước ở Việt Nam bao gồm: Chính phủ, B , cộ ơ quan
ngang bộ, Ủy ban nhân dân, KH MÔNG BAO GỒ Tò áa n nhân dân
(iii) Hệ thống cơ quan xét xử: Tòa án nhân dân các cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa
án nhân dân c p cao, Tòa án nhân dân t nh, Tòa án nhân dân huyấ ỉ ệ vàn Tò a án quân sự.
Các cơ quan này có chức năng xét xử.
(iv) Hệ thống cơ quan kiểm sát: Viện kiểm sát nhân dân các c p: Viấ ện kiểm sát nhân
dân t i cao, Viố ệ ển ki m sát nhân dân c m sát nhân dân tấp cao, Viện kiể ỉnh, Vi n kiệ ểm sát nhân
dân huy c năng kiện. Các cơ quan này có chứ ểm sát và thực hành quyền công tố.
10 i,. Hãy nêu vị trí pháp lý c a quủ ốc hộ h ộ ồi đ ng nhân dân, chính phủ, ủy ban
nhân dân, n nhân dân vchủ tịch nước, tòa á à viện ki t nhân dânểm sá
- Quốc hội:
(i) c Cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất ủa nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam (do Quốc hội có quyền quyế ịt đ nh những vấn đề quan trọ ấng nh t củ ấa đ t nước, có quyền
lậ ếp hi n, lập pháp, giám sát tối cao)
(ii) cCơ quan đại biểu cao nhất ủa Nhân dân
- Hộ ồi đ ng nhân dân:
(i) cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương;
(ii) cơ quan i diđạ ện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, do Nhân dân địa phương
bầu ra và chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương
- Chính phủ:
(i) cCơ quan hành chính nhà nước cao nhất ủa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam;
(ii) c i Cơ quan chấp hành ủa Quốc hộ
- Ủy ban nhân dân:
(i) Cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương
(ii) Cơ quan chấ ộ ồ ấp h nh cà ủa H i đ ng nhân dân c ng cù p
- Chủ tịch nước: Ngườ ới đứng đ u Nhà nưầ c, đại diện cho Nhà nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam trong các quan hệ đố i nội và đối ngoại
- Tòa án nhân dân: Cơ quan xét xử
- Viện kiểm sát nhân dân: Cơ quan thự àc h nh quyền công tố và kiểm sát hoạ ột đ ng tư
pháp
11. Hãy trình bày c i, Chhứ ệc năng và nhi m vụ của Quốc hộ ủ tịch nước, Tòa án,
Viện kiểm sát nhân dân, Ủy ban nhân dân
- Qu iốc hộ : Có 4 chức năng: (i) Lập hiến, lập pháp; (ii) Quyết định những vấn đề quan
trọng củ ấ ớa đ t nư c; (iii) Lập ra các cơ quan nhà nước ở trung ương; (iv) Giám sát tối cao
Đố ứi với ch c năng giá ám s t tối cao, Quố ộc h i giá ám s t mọi hoạt động của các cơ
quan nhà n tước. Hàng năm, Chủ ịch nư ng Chính phớc và Thủ tướ ủ, Chánh án Tòa án
nhân dân tối cao và Việ ệ ển trưởng Vi n ki m sát nhân dân tố đềi cao u phải b o cá áo công
tác cho qu c hố ội
- Chính phủ: Có chứ ảc năng cơ b n: Quản lý hành chính nhà nước trên phạm vi cả
nước; thực hi n quy n h nh phệ ề à áp. Cụ thể:
(i) B t ả ảo đ m việc thi hành Hiến pháp, pháp luậ
(ii) Thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hộ ối, quốc phòng, an ninh và đ i
ngoại của Nhà nước
(iii) Đề xuất và xây dựng chính sách
- Chủ tịch nước: Có chức năng cơ bản: Đại diện nhà nước trong các quan hệ đố i nội
và đối ngoại
- Tòa án nhân dân: Thực hiện chức năng xét xử ở 2 cấp: sơ thẩm và phúc thẩm
- Việ ển ki m sát nhân dân: Thực hiện chức năng: (i) thực hành quyền công t (truy tố ố,
buộc tộ à đềi v nghị Tòa án áp dụng hình ph i ngưạt vớ ời có hành vi phạm tội) và (ii) kiểm sát
hoạ ột đ ng tư pháp (kiểm tra và giám sát hoạ ột đ ng xét xử của Tòa án)
Viện kiểm sát nhân dân có nhiệ ụm v : Bả ệo v pháp luật; Bả ệo v quyền con người,
quyền công dân; Góp phần bả ả ậo đ m pháp lu t được chấp hành nghiêm minh
- Ủy ban nhân dân: quản lý hành chính nhà ướ n c ở đị ưa ph ơng, gồm:
(i) T ổ chức việc thi hành Hiến pháp, pháp luật tạ ổi địa phương; (ii) T chức thực
hi quyện Nghị ế ủt c a Hộ ồi đ ng nhân dân n nhi; và (iii) Thực hiệ ệm vụ do cơ quan nhà
nước cấp trên giao
12. Hã à òy trình b y hệ thống tổ chức của T a án nhân dân
Tổ chức tòa án nhân dân gồm: (i) Tòa án nhân dân t i cao; (ii) T n nhân dân c p ố òa á ấ
cao; (iii) Tòa án nhân dân c nh; (iv) T n nhân dân cấp tỉ òa á ấp huy n quân sệ vàn (v) Tòa á ự
13. Tòa án ở ớ nư c ta có mấ ấy c p xét xử, gồ ấm những c p xét xử nào?
Tòa án nước ta, có 2 c , là ấp xét xử xét xử sơ thẩ ẩm và xét xử phúc th m.
Xét xử sơ thẩm: cấp xét xử ban đ u, toàn bầ ộ hồ sơ vụ án, chứng cứ ệ, tài li u sẽ được
làm rõ t i phiên tòa. Bạ ản án sơ thẩm, ban hành ra, sẽ chưa có hi cáo, đương sệu lực ngay. Bị ự
có 15 ngày để kháng cáo, nếu cho rằng bản án sơ thẩm xâm hại đế ền quy n và lợi ích hợp
pháp c u sau 15 ngày không kháng cáo, b n án sơ thủa mình. Nế ả ẩm đương nhiên có hiệ ựu l c;
và nếu kháng cáo, thì tòa án c p trên sấ ẽ ử xét x phúc thẩm.
Xét xử phúc thẩm: Xét xử ạ l i bản án theo yêu cầu kháng cáo của bị cáo hoặc đương
sự; kháng cáo nội dung nào thì s i dung đó. ẽ ử ạ xét x l i nộ Bản án phúc thẩm ban hành ra sẽ
đương nhiên có hiệ ựu l c và các bên không cần kháng cáo.
14. Quốc hội họ ộ ấp m t năm m y kỳ?
Theo Đi u 90, Luề ật tổ ố ộ chức Qu c h i, Quố ọc hội h p thường lệ mỗi năm hai kỳ.
Trườ ợng h p Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ hoặc ít
nhất mộ ốt ph n ba tầ ổ đạ ểng số i bi u Qu c hội yêu cầu thì Quốc hội họp bất thường.
15. Chính phủ mộ ọt năm h p mấy kỳ?
Theo Đi u 43, Lu p thưề ật Tổ ọ chức Chính ph 2015, Chính phủ ủ h ờng kỳ mỗi tháng một
phiên hoặ ấc họp b t thường theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, theo yêu cầu của
Chủ tịch nước hoặc củ ộa ít nhất m t phần ba tổng số thành viên Chính phủ.
16. Quốc hội có nhiệm kỳ ệ mấy năm, QH hi n tại khóa bao nhiêu?
Theo Điều 2, Luật Tổ cchức Quốc hộ ệi, Nhi m kỳ ủa mỗi khóa Quốc hội là 05 năm, kể
từ ngày khai mạc kỳ h ọ ứp th nhất củ ốa Qu c hộ ếi khóa đó đ n ngày khai mạc kỳ họp thứ ấ nh t
của Quốc hội khoá sau.
Quốc hội hiện nay khóa XV
17 B. ộ máy nhà nước Việt Nam hoạt động dựa trên mấy nguyên t y kắc? Hã ể tên
từng nguyên tắc?
Có 6 nguyên tắc, gồm:
Thứ nhất, Quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân.
Thứ hai, Quyền lự ốc nhà nước th ng nh t, có sấ ự phân công, phối hợ ểp, ki m soát
Thứ ba, Đả ả ệ ạng cộng s n Vi t Nam lãnh đ o Nhà nước và xã hội
Thứ tư, Tập trung dân chủ
Thứ năm, T ổ chứ ạ ộ ếc và ho t đ ng theo Hi n pháp và pháp luật
Thứ sáu, Bảo đả ựm s đoàn kết giữa các dân tộc
18. Hã ày trình b y về ắ nguyên t c “Quyền lực nhà nước là thống nhấ ựt, nhưng có s
phân công, phố ợ ể ữi h p, ki m soát gi a các cơ quan nhà nước trong việ ự ệ ềc th c hi n các quy n
lập pháp, hành pháp và tư pháp”
Ở ệ nước Vi t Nam, quyền lực nhà nước; gồ ề ậ àm 3 quy n: l p pháp, h nh pháp và tư pháp,
thống nhấ ềt thuộc v Nhân dân, v Nhân dân là à ể ố chủ th t i cao, duy nhất của quyền lự àc nh
nước. Tuy nhiên, nhân dân không thể t mì ự nh thực hiện quyền lực nhà nước thuộc về mình,
nên đã giao cho Quốc hội thay mặt Nhân dân tổ ố chức thực hiện. Qu c hộ ữi gi cho mình
quyền lập pháp, phân công cho Chính phủ quyền hành pháp, phân công cho Tòa án quyền tư
pháp.
Tuy vậ ự ệy, trong quá trình th c hi n các chức năng c a mủ ình, Quốc hội, Tòa án, và
Chính phủ có phối hợ ớp v i nhau, và ể ki m soát lẫn nhau.
Lưu ý: QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC KHÔNG PHÂN CHIA, MÀ THỐNG NHẤT
VÀ CÓ S Ự PHÂN CÔNG THỰC HIỆN
19. Hã ày trình b y các biểu hiện củ ềa nguyên tắc “Quy n lực nhà nước thuộc về
Nhân dân”
- hNhân dân bầu ra cơ quan quyền lực nhà à Qunước cao nhất l ốc ội, cơ quan
quyền lực nhà nước ở địa phương l ng nhân dân. Nh ng cơ quan nà Hội đồ ữ ày thay m t Nhân ặ
dân quy quan trết đị ữ ấnh nh ng v n đề ọng trong đờ ởi sống xã hội, phạm vi cả nước (quốc hội)
hay ở phạm vi đ i địa phương (hộ ồng nhân dan)
- Nhân dân trự ếc ti p tham gia quản lý à nh nước, thông qua việc đó óng g p ý kiến
cho các dự thảo của các cơ quan nhà nước; như dự ả ậ ộ ự ả th o lu t củ ốa Qu c h i, các d th o
quyế ịt đ nh của Ủy ban nhân dân mà ả có nh hưởng trự ế ế ờ ờc ti p đ n đ i sống ngư i dân
- Nhân dân có quyền gi t hoá ám s ạ ột đ ng của các cơ quan nhà nước; như: theo dõi
các kỳ họp quốc hộ ự é ử ủai, tham d các phiên tòa x t x c Tòa án
- Nhân dân có quyền khiếu nại nh ng quyữ ết định của cơ quan nhà ạ ế nước, xâm h i đ n
các quyề àn v lợi ích hợ ủp pháp c a mình
20. Nhân dân th n quy n lực hiệ ề àm chủ của mình thông qua mấy phương thức?
Đó là nhưng phương thức nào
2 phương thức; gồm: (i) Dân chủ trự ế đạ ệc ti p; (ii) Dân chủ i di n
Dân chủ trực tiếp: Nhân dân trự ếc ti p tham gia hoạt động quản lý nhà nước, trực tiếp
bầu ra cơ quan nhà à ự nước, v tr c tiế ếp quy t định những vấn đề quan trọ ủng c a đất nước thông
qua hình thức trưng cầu ý dân
Dân ch i diủ đạ ện: Nhân dân thự ệc hi n quyền làm chủ thông qua cơ quan đại diện của
mình là Quốc hộ ài v Hộ ồi đ ng nhân dân
21. Ngày 31 tháng 3 năm 2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị -16/CT
TTg về thực hiện các biện pháp c p bách phòng ch ng dấ ố ịch COVID-19. Ủy ban nhân
dân các t nh thành ph c thu c hiỉ ố trự ộ ổc trung ương đã t chức thự ện Chỉ thị 16 dưới
nhiều cách th p v n d ch b h tức triển khai khác nhau, phù hợ ới di n biễ ế ị ện ạ ịi đ a phương.
Hoạ ột đ ng này của Nhà nước thể hiện nguyên tắc gì trong tổ chức và hoạt động của Bộ
máy Nhà nước Việ ềt nam? Hãy trình bày v nguyên tắc đó
Đó là nguyên tắc tập trung dân chủ
Tập trung dân chủ thể hiện mối quan hệ giữ àa cơ quan nh nướ ởc trung ương, với cơ
quan nhà nước ở địa phương; thủ trưởng với nhân viên, cơ quan nhà nước cấp trên với cấp
dưới
Tậ ềp trung: Quy n lực tập trung v o trung ương, c p trên và ấ à thủ trưởng. Địa phương,
cấp dưới và nhân viên phải phục tùng
Dân ch p dưủ: Đ a phương, cị ấ ới và nhân viên có quyền sáng tạo, linh đ ng trong viộ ệc
thực hiện mệnh lệnh của trung ương, cấp trên và trưở thủ ng phù hợp vớ ài ho n cảnh thực tiễn
của mình, và có quyền ý kiến nế ữu như nh ng mệnh lệnh đó không phù hợp, và ả nh hưởng
đế ợn l i ích của mình
BÀI 3: KHÁI QUÁT VỀ PHÁP LUẬT
1. Pháp luật là gì? Pháp luật thể ệ ủ hi n ý chí c a ai?
Pháp lu t là nhậ ững quy tắc xử ự s mang tính bắt buộc chung do nhà nư t ra hoớc đặ ặc
thừ ậa nh n, được nhà nước bả ả ựo đ m th c hiện; hay hi u 1 cách đơn giể ả ấn nh t:
Pháp luậ ố ật là hệ th ng các quy phạm pháp lu t.
Pháp luật luôn thể hiệ ủn ý chí c a giai cấp th p n m quyống trị và giai cấ ắ ền lực nhà
nước, [vì nó do giai cấp thống trị và giai cấ ắ ề ựp n m quy n l c nhà nước ban hành ra để ế thi t
lậ ập tr t t chung cho xã hự ội, phù hợp với lợi ích giai cấp thống trị]
Trong Tuyên ngôn Đả ộ ảng C ng s n của Các. Mác và Ph.Ăngghen viết: “Pháp luật của
các ông chỉ là ý chí c c đủa giai cấp các ông đượ ề lên thành luậ ột, cái ý chí mà n i dung là do
các điề ệu ki n sinh hoạt vật chất của giai cấp các ông quyế ịt đ nh”. Cụ ừm t “các ông” trong
câu nói trên dung để chỉ Nhà nư c nói chung và giai cớ ấ ốp th ng trị nói riêng.
2. Pháp luật ra đời dự ữa trên nh ng nguyên nhân nào?
Nguyên nhân khách quan: Pháp luật ra đời khi xã hội phát triể ế ộn đ n m t trình độ nhất
định, khi có chế độ ữ tư h u và phân hóa giai c n gay gấp, dẫn đ n mâu thuế ẫ ắt đến mức không
thể ề đi u hòa được; và phải cầ ến đ n pháp luật, để ế thi t lập trậ ựt t chung, đả ảm b o sự ổn định
và phát triển củ ộa toàn xã h i.
Do đó, có thể hiể ộu ở xã h i không có chế độ ữ tư h u, và không có phân hó pa giai cấ
thì s ó ẽ không c pháp luật
Nguyên nhân chủ quan: Pháp lu c ban hành (sáng tật do Nhà nướ ạo ra pháp luật) hoặc
thừa nhân (l a chự ọn và thừa nhậ ữ ận nh ng t p quán đã lưu truyền trong xã hội và nâng chúng
lên thành pháp luật).
Do đó, có thể hiểu ở xã hội không có Nhà nước sẽ không có Pháp luật; và Nhà
nước không thể tồn tại mà không có pháp luật
Từ 2 nguyên nhân trên, có th ng để ẳ kh ịnh:
Pháp luật và Nhà nước là 2 hi ng xã hện tượ ội cùng phát sinh, phát triển, cùng tồn
tại và tiêu vong
3. Sự ra đời của pháp luật có chấm dứ ựt s t à ồn tại của các phong tục tập quán, v
các giá tr ị đạo đức không?
Không. Ph t tiêu to n báp luật ra đời không triệ à ộ các phong tục tập quá án, c c giá trị đạo
đứ à vẫ ữ ạ ữ đạc, m n gi l i nh ng giá trị o đức, phong tục tập quán tố ẹ ợ ợt đ p, phù h p với l i ích nhà
nước và xã hội, để nâng lên th nh phà áp luật.
4. Lịch sử xã hội loài người đã và đang trả ậi qua nhữ ểng ki u pháp lu t nào?
Pháp luật có cùng nguồn gốc với Nhà ớ nư c; nên kiểu pháp luật sẽ ắ ớ ể à g n v i ki u nh
nước. Do đó, lịch sử xã h ã ội loài người đ trải qua 4 ki m: (i) ph p luểu ph p luá ật, gồ á ật chủ nô;
(ii) pháp luật phong kiến; (iii) pháp luật tư sản; (iv) pháp luật xã hội chủ nghĩa.
5. Pháp luật hình thành b ng cách thằ ức nào?
Có 2 cách thức chủ y ế ểu đ pháp luật đư hình thành; gợc ồm:
(i) Thứ nhất, Nhà nước lự ọa ch n và thừa nhận những tập quán đã lưu truyền trong xã
hội và nâng chúng lên thành pháp luật; và
(ii) Thứ hai, Nhà nước sáng tạo (ban hành) ra pháp luật
6. Quy phạm xã hội là gì? Quy phạ ộ ạm xã h i có những lo i nào? Loại n o cà ó vai
trò ì tr xã h Loquan trọng nhất trong việc duy tr ật tự ội? ại n o không xuà ất hiện trong
chế độ công xã nguyên thủy?
Quy phạm xã hội là ữ ắ ử ự ề ỉ nh ng quy t c x s đi u ch nh hà ủnh vi c a con người (quy định
con người được làm gì, không được là ảm gì, ph i làm gì, và à l m như th o?) khi tham gia ế à n
vào các quan hệ xã h i. ộ
Các quy phạm nà ềy đ u có chứ ề ệ ộc năng đi u chỉnh các quan h xã h i.
Quy phạm xã hội gồm: Đạ đứ ụo c, phong t c, tập quán, tôn giáo, pháp luật.
Pháp luật có vai tr quan trò ọng nhấ ệ ật trong vi c duy trì tr t tự ộ xã h i, bởi vì pháp luật
được đả ảm b o thự ệ ệ ả và ệ ể ởc hi n hi u qu tri t đ b i c c công cá ụ cưỡng ch t cế đặ c biệ ủa Nhà
nước; như: Quân độ ả ài, C nh sát, Nh tù, Tòa á ò án, c n c c quy phạm khác thì không.
Pháp luật không xuất hiện trong chế độ ủ ã công x nguyên th y; bởi vì khi đó ó không c
Nh nưà ớc, nên chắc chắn s không cẽ ó pháp luật.
7. Bản chất của pháp luật thể hiện ở?
Ở 2 thuộc tính, gồm: (i) tính giai cấp và ã h i (ii) tính x ộ
(i) Tính giai cấp c áủa ph p luật thể hiệ ệ ậ à ả ẩn ở vi c á: Ph p lu t luôn l s n ph m của xã hội
có giai cấp, luôn thể ệ hi n ý í c lch ủa giai cấp thống trị, bả ệo v ợi ích trước hết của giai cấp
thống trị; và à luôn l công cụ để điề ốu chỉnh các m i quan hệ có giai cấp.
(ii) Tính xã hội c áủa ph p luật thể hiện ở việc: Pháp luật ra đời gắn với nhu cầu quản
lý và giữ trật tự ộ xã h i; Pháp luậ ể ệt th hi n ý chí, nguyện vọng của các giai cấp, tầ ớng l p khác
trong xã hội; Pháp lu t mô hình hóa cách thậ ứ ử ực x s của các chủ thể trong xã hội, tạo một trật
tự chung cho xã hội; Pháp luậ ạt lo i bỏ quan hệ ộ xã h i tiêu cự ẩc, thúc đ y quan hệ xã hội tích
cực
8 à. B n chất của pháp luật trong Nhà nước ph p quyá ền xã h à: ội chủ nghĩa l
Công dân được làm những gì pháp luật không cấm, còn cơ quan công quyền chỉ được
làm nh ng gì pháp lu t cho phépữ ậ
9 á. Ph p luật có những thuộc tí ặnh (đ c trưng) cơ bản nào?
Pháp luật có 3 thuộ ồc tính (đặc trưng) cơ bản, g m:
Thứ nhất, tính quy phạm phổ biế ắ ộ ận (b t bu c chung) . Pháp lu t áp dụng cho một phạm
vi rấ ề ể ứ ù ề ệ à à ảt rộng v chủ th (mọ ổi cá nhân, t ch c trong c ng đi u ki n v ho n c nh), không gian,
(rộng khắp) và thời gian (áp dụng trong 1 khoảng thời gian dài, mang tính ổn định rất cao)
Thứ hai, pháp luậ ả ả ự ệ ằ ỡ ế àt được đ m b o th c hi n b ng cư ng ch nh nước
Thứ ệ ba, phá cp luật được xác định chặt chẽ về hình thứ thông qua vi c: (i) ngôn ngữ
luôn thể hiện chí ánh x c, rõ ràng và 1 nghĩa; (ii) luôn được thể hiện trong 1 hình thức nhất
định
10. Pháp luật gồm có những vai trò nào? [Xem giáo trình]
Pháp luật có 3 vai trò chính:
- Công cụ công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội, quản lý xã hội
- Là phương tiện bả ệo v lợi ích của lực lượng cầ ềm quy n
- b Là công cụ ả ệo v công lý, thực hiện công bằng xã hội
11. Hã áy tr y cình bà c chức năng c a phủ áp luật
Pháp luậ ả ồt có 3 chức năng cơ b n, g m:
- Chứ ềc năng đi u ch nh (phỉ ản ánh): Pháp lu t điậ ều chỉnh (phản án) những quan hệ
xã hội quan trọng, phổ biến ảnh hưở ợng đến l i ích nhà nước, lợi t ích của xã hội. Pháp luậ
điề ỉ ằ ậu ch nh b ng cách: (i) Ghi nh n trong các văn bản pháp luật; (ii) Quy đị ềnh các đi u kiện
để ậ xác l p quan hệ đú ắ ng đ n; (iii) Quy đị ề à ủ ểnh các quy n v nghĩa vụ c a các chủ th tham gia
quan hệ; gồm: Ngăn cấm và bắ ột bu c; và Cho phép và khuy n khíchế
- Chức năng giáo dục: c à ý thPháp luật giáo dụ tư tưởng, nh n thậ ức v ức pháp luật
của con ngư i hư n con người; thông qua việ ộc tác đ ng và ứo ý th c con ngườ ớng dẫ ời cách xử
sự ợ: đư c làm gì, không được là và àm gì l m như thế nào?; đồng thời á á áp dụng c c biện ph p
cưỡng chế để ụ ừ giáo d c, răn đe, tr ng trị.
- Chứ ảc năng b o vệ: Pháp luậ ả ệ ề à ợ ợt b o v các quy n v l i ích h p phá áp c a củ c bên tham
gia quan hệ; bảo vệ ậ tr t tự các quan hệ xã hội
12. Tập qu n lá à gì? Khi nà áo tập qu n trở thà t? nh phap luậ
Tập quán là quy tắ ử ực x s có nội dung rõ ràng để xác đị ềnh quy n, nghĩa vụ của cá
nhân, pháp nhân trong quan hệ dân sự cụ thể, được hình thành và lặp đi l p lặ ại nhiều l n trong ầ
một thời gian dài, được thừ ậa nh n và áp dụ ộng r ng rãi trong một vùng, miền, dân tộc, cộng
đồ ặng dân cư ho c trong một lĩnh v c dân sự ự
Tuy nhiên, t nh ph , duy trập qu n chá ỉ tr thàở áp luật khi được Nhà nước tuyên bố ì,
bảo vệ, bả ảo đ m chúng được thực hiện trong 1 thời gian dài.
13. Tiền l p lệ phá à gì? Án lệ có ph ph p?ả ềi ti n lệ á
Tiền lệ à ứ pháp l hình th c ban h nh ph t trong đà áp luậ ó Nhà nước thừ ậa nh n cách giải
quyết của cơ quan nhà ề nước v 1 vụ việ ể vàc cụ th áp dụng tương tự vớ i vụ việc có tính chất
tương tự.
Cơ quan nhà ớ nư c ở đây thư n; vờng là tòa á à ả cách gi i quyết của Tòa án thư ng đườ ợc
thể ệ hi n hi n trong bệ ản án.
14 gi. Mối quan hệ ữa pháp luậ ột với các hiện tượng xã h i khác (Nhà nước, kinh
tế ạ ứ, chính tr , đị o đ c).
a) Quan h a kinh tệ ữ gi ế ớ v i pháp luật:
Pháp luật vừa chịu sự tác động, chi ph i l i vối của kinh tế; đồng thờ ạ ừa có sự tác
độ ế ế rấ mạ ẽng đ n kinh t t nh m . C ụ thể như sau:
- t: Kinh tế quyết định sự ra đời, tồn tại và phát triển của pháp luậ
+ Cơ cấu, hệ thống kinh tế ế ấ quy t đ nh cơ cị u của hệ ố ậ th ng pháp lu t
+ Tính chất quan h t quan hệ ế ế ị kinh t quy t đ nh tính chấ ệ pháp luật, mức độ và phương
pháp điề ỉu ch nh pháp luật
+ Chế độ kinh tế quyế ịt đ nh về ứ tổ ch c và thiết chế pháp lý
- l : Pháp luậ ột tác đ ng ngược trở ại kinh tế
+ Pháp luật phù h thúc đ phát triợp sẽ ẩy sự ển kinh tế
+ Pháp luật không phù hợp sẽ ự kìm hãm s phát triển kinh tế
b) Quan hệ ữ gi a Nhà nước vớ ậi pháp lu t:
- Nhà nư c ban hành/thớ ừa nhận pháp luật
- Nhà nư ng cước áp dụ ệ ống h th ỡ ế ả ả ậ ự ệng ch b o đ m pháp lu t được th c hi n
- Pháp lu t là công cậ ụ, phương ti Nhà nưện hữu hiệ ểu đ ớc quản lý xã hội
- Nhà nư c ban hành pháp lu t, nhưng phớ ậ ả ứ ạ đội tổ ch c, ho t ng theo pháp luật
c) Quan hệ ữ ớ gi a Pháp luật v i chính trị:
- Chính trị quyết định nội dung và phương hư ng phát triớ ển của pháp luật
- Chính tr i, chính sách, mị (đường lố ục tiêu) thay đổi thì pháp luật thay đổi
- Pháp lu t là th hóa đưậ ể chế ờng lối, chính sách củ ảa đ ng cầm quyề ả ản, và đ m b o mang
tính bắt bu c chungộ
- Pháp lu i giaoật tạ ổ ị ệ ếo ra môi trường n đ nh cho vi c thi t lậ ệ ạp các quan h ngo
d) Quan hệ ữ gi a Pháp luậ ạt với Đ o đức:
- Pháp lu u là hi n tưật và đạo đ c đứ ề ệ ợng thuộ ếc ki n trúc thượng tầng
- Pháp lu u đưật và đạo đ c đứ ề ợc hình thành từ ự th c tiễ ốn đời s ng xã hội
- Pháp lu u là quy ph ng điật và đạo đ c đứ ề ạm có tác dụ ề ếu chỉnh đ n hành vi xử ự ủ s c a
con người trong xã hội
-Nhà nướ ể ọ ẩ ự ạ ứ ậ ểc không cụ th hóa m i chu n m c đ o đ c thành pháp lu t, mà chỉ cụ th
hóa những chuẩ ựn m c nào phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị mà thôi
Mọi hành vi phù hợp với pháp luật thì chưa chắc phù hợp với đ o đ c và ngưạ ứ ợc lại
Mọi hành vi phù hợp với đạo đ c thì chưa chứ ắc phù hợp với pháp luật.
[Vì pháp luật thể ệ hi n ý chí giai cấp thống trị, chứ không phải dựa trên các quy tắc đ c.] ạo đứ
15. Có mấy hình th c pháp lu tên các hình thứ ật, kể ức đó?
Có 3 hình thức pháp luật: (i) Tập quán pháp; (ii) Tiền lệ pháp; và (iii) Văn bản
quy phạm pháp luật
Trong 3 hình thứ ậc trên, t p quán pháp được coi là hình th c pháp luứ ật bất thành văn,
vì nó không được thể ệ hi n trong 1 văn bản cụ thể, dưới 1 hình thứ ầc rõ rang, đ y đủ và chính
xác.
BÀI 4: QUY PH N QUY PH M PHÁP LUẠM PHÁP LUẬT – VĂN BẢ Ạ ẬT
1. Quy ph m pháp ạ luật là gì?
Quy phạm pháp luật là quy tắc xử ự ắ s mang tính b t buộc chung do Nhà nước ban
hành ho a nhặc thừ ận, được Nhà nướ ảc b o đảm thự ệc hi n để ề ệ đi u chỉnh các quan h xã hội.
2. Quy phạm ph p luá ật có phải là 1 loại quy phạm xã hội không? Hay nó hàm
chứ ứ ựa, ch a đ ng t c quy ph quy phất cả cá ạm x m cã hội; gồ ả ạ ậm đạo đức, phong tục, t p
quán?
Quy ph t đưạm pháp luậ ợc coi là 1 trong các quy ph như: quy phạm xã hội, giống ạm
đạ ứ ậo đ c, tôn giáo, phong tục, t p quán, đề ều nhằm đi u chỉnh các quan hệ xã hội; tuy nhiên
quy ph m pháp lu i các quy phạ ật khác vớ ạm xã hội khác; và không hàm chứa, chứa đựng
các quy phạ ạ ứm đ o đ c, phong tục tậ ềp quán, tín đi u tôn giáo
Thông qua quy phạm nào chúng ta bi t đưế ợc hoạ ột đ ng củ ủa các ch th ể là hợp
pháp hoặc trái pháp luật
3. Các quan hệ xã hội mà ó ì quy ph p lu u ch nh cạm phá ật điề ỉ nhữ ểng đặc đi m g
khác vớ ệi quan h xã hội được các quy phạm như đ o đạ ức, tôn giáo, phong tục, tập quán
điều chỉnh?
Quan h i đưệ xã hộ ợc quy ph p lu t đi ng quan hạm phá ậ ều chỉnh là ữ nh ệ quan trọng, phổ
biến, mà cá c chủ thể tham gia quan hệ à ộ ở luôn bị r ng bu c b i các quyền lợi pháp lý và nghĩa
vụ pháp lý.
4. Hã à áy trình b y c c thuộc tính c p luủa Quy phạm phá ật? Nêu ý nghĩa của việc
nghiên c u c c thu nh cứ á ộc tí ủa Quy phạm pháp luật?
Quy phạm ph p luá ật có 4 thu nh, gộc tí ồm:
(i) Tính quy tắc xử sự, làm khuôn mẫu cho hà ờ ịnh vi của con ngư i; quy đ nh con người
được là ợ à ảm gì, không đư c l m gì, ph i là à à ế àm gì, v l m như th n o, trong nh ng hoữ à ản c nh,
điều kiện cụ thể
(ii) Tính bắt buộc chung: về đố ài tượng, không gian, v thời gian
Thể ệ hi n ở chỗ nó đư t ra không phợc đặ ả để ề ỉ ội chỉ đi u ch nh m t quan hệ xã hội cụ thể
mà để ề ỉ ộ đi u ch nh m t quan hệ xã hội chung; áp dụng với mọi cá nhân, tổ chức trong cùng
điều kiệ à àn v ho n cảnh.
(iii) Được nhà nước ban hành dưới 3 hình thức: Tiền lệ pháp; T p; v Văn ập qu n phá á à
bản quy phạm phap luật
(iv) Được Nhà nướ ả ả ự ệc b o đ m th c hi n; thông qua 2 phương thức: Một là, công tác
gi biáo d c phụ ổ ến ph t; Hai láp luậ à áp dụ ệ ống h th ng cá ác biện ph p cưỡng chế (hình sự, hảnh
chính, dân sự, kỹ lu t.ậ ể đả ảt) đ m b o thực hiệ ận pháp lu
Từ 4 thuộc tính trên, có thể khẳ ịng đ nh Quy ph p ạm phá luật luôn gắn liề ền với Quy n
lực nhà nước; khá á ác với c c quy phạm xã hội kh c. Quy phạ ạ ứ ậm đ o đ c, phong tục t p quán,
tí án điều tôn gi o đều không gắn li i quy c nhề ớn v ền lự à nước.
Việc nghiên cứu cá í h ác thuộc t nh của Quy p ạm ph p luật cho chúng ta biết sự khác
nhau gi a quy phữ ạm ph t váp luậ à các quy phạm xã hội khác
5. Khi được chuyển tải dưới dạ ậ ấ ạ ậng v t ch t, quy ph m ph p luá t được chuyể ản t i
thông qua phương thức nào?
Quy ph c chuy n t c ngôn ngạm pháp luật thường đượ ể ả ứi theo phương th ữ và văn
bản như đượ ể ệc th hi n dưới hình thức: (i) Tiền lệ pháp (thông qua cá ác bản n của T n) vòa á à
(ii) Văn bản quy ph p lu t (thông qua c c văn bạm phá ậ á ản do cơ quan nhà ẩ ề nước có th m quy n
ban hành)
6. Cơ cấu của quy phạm pháp luậ ột cơ cấu bao nhiêu b phận?
Tù à áy v o c ch tiếp cận và đặt tên, thì quy ph u bạm pháp luật sẽ có nhiề ộ phận
khác nhau; gồm:
(i) Cá ch tiế ập c n thứ nhất: 2 bộ phận, gồm: Giả định và dChỉ ẫn; gồm: Quy định, Chế
tà ài, v các hướng dẫ ử ựn x s khác
Đối với cách tiế ậ àp c n n y, BỘ Ậ PH N CHỈ DẪN s ẽ chứ đựa ng c c thông tiná :
- Hành vi chủ thể được thực hiện hoặc không được thự ệc hi n
- Cách xử ự ủ s c a chủ thể phả ậi làm và h u quả mà chủ thể phải gánh chịu nếu
không thự ệc hi n hành vi phù hợp
- Những lợi ích về ấ vật ch t, tinh thần mà chủ thể đượ ởc hư ng
(ii) Cách tiếp cậ ứn th hai: 3 bộ ồ phận, g m: Giả định, Quy đị ếnh và Ch tài
Trong đ hai ló á, c ch tiế ứp cận th à phổ ấ biến nh t
7. Hã áy nêu kh i niệm v m phề các bộ phận trong quy phạ áp luật; gồm: Giả định;
Quy đị ính v y nêu và tàiChế . Hã d ụ cho từng bộ phận?
- Giả định: Nê êu l n tình hu ng mố à khi chủ thể ở vào tình huống đó thì chịu sư tác
độ ủ ạ ậng c a quy ph m pháp lu t. HAY NÓI CÁCH KHÁC
| 1/41
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

HỆ THỐNG KIẾN THỨC
MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
BÀI 1: KHÁI QUÁT VỀ NHÀ NƯỚC
1. Có mấy hình thái kinh tế - xã hội tồn ạ
t i trong lịch sử?
Có 5 hình thái kinh tế xã hội, ồ g m: (i) Cộng ả
s n (Công xã) nguyên thủy;(ii) Chiếm hữu
nô lệ; (iii) Phong kiến; (i) Tư bản chủ nghĩa; (v) Xã hội chủ nghĩa.
2. Hình thái kinh tế - xã hội nào chưa có nhà nước?
Công xã nguyên thủy chưa có nhà nước. Vì không có cơ sở cho sự tồn tại của Nhà
nước; đó là: (i) chế độ tư ữ
h u và (ii) phân chia giai cấp.
3. Có những quan đ ể i m à
n o lý giải về nguồn gốc ra đời của Nhà nước? Theo quan điểm ủ
c a Chủ nghĩa Mác Lenin, Nhà nước ra ờ đ i như thế nào?
Có 2 luồng quan điểm lớn; gồm: Học thu ế y t phi macxit (Thu ế y t t ầ h n học, Thuyết gia trưởng, Thu ế y t bạo lực à v Thu ế y t khế ước xã hội) à
v Chủ nghĩa Mac Lenin. Theo Chủ ng ĩ h a
Maclenin, thì “Nhà nước chỉ xuất h ệ
i n khi xã hội loài người đã phát triển đến một giai đoạn
nhất định, khi xuất hiện chế độ tư hữu và những mâu thuẫn giai cấp không thể đ ề i u hòa được”
Theo đó, cơ sở cho sự xuất hiện của Nhà nước là: (i) chế độ tư hữu; (ii) phân chia giai cấp.
3. Nhà nước ra đời là do n ữ
h ng nguyên nhân nào, theo Chủ nghĩa Mác Lê nin?
Nhà nước ra đời là do: (i) Lực lượng ả s n x ấ
u t phát triển (con người ngày càng hoàn
thiện hơn về thể lực à
v trí lực); dẫn đến (ii) Kinh tế tự nhiên (hái lượm, săn bắt) chuyển hóa
thành kinh tế sản xuất (trải qua 3 lần phân công lao động xã hội); (iii) Chế độ tư ữ h u x ấ u t
hiện; (iv) Xã hội phân hóa giai cấp ố
đ i kháng, có lợi ích khác nhau.
4. Nhà nước đầu tiên trong lịch sử là k ể
i u nhà nước nào?
Nhà nước chủ nô, vì hình thái kinh tế xã hội chiếm hữu nô lệ là hình thái kinh tế xã hội
đầu tiên có sự xuất hiện của Nhà nước
5. Có tất cả bao nhiêu k ể
i u nhà nước tồn ạ
t i trong lịch sử?
Có tất cả 4 kiểu nhà nước, gồm: (i) Nhà nước chủ nô; (ii) Nhà nước phong kiến; (iii)
Nhà nước tư bản chủ nghĩa; (iv) Nhà nước Xã hội Chủ nghĩa. Tương ứ ng ớ v i mỗi Hình thái
Kinh tế xã hội có Nhà nước, thì sẽ có 1 kiểu Nhà nước
6. Nhà nước ra đời và tồn ạ
t i nhằm mục đích gì?
Điều hòa các mâu thuẫn. xung đột giai cấp trong một vòng trật tự phù hợp với lợi ích
của giai cấp thống trị; đồng thời đảm bảo sự ổn ị
đ nh và phát triển bền vững ủ c a xã hội; HAY NÓI CÁCH KHÁC
Nhà nước ra đời để (i) bảo vệ lợi ích của giai ấ
c p thống trị; (ii) quản lý và duy trì trật
tự xã hội; (iii) bảo ả
đ m sự thống trị của giai cấp thống trị với các giai ấ c p, ầ t ng lớp khác trong xã hội.
Nhà nước thiết lập và duy trì sự thống trị của mình trên 3 phương diện: kinh tế, chính
trị và tư tưởng; thông qua việc nắm giữ: quyền lực kinh tế; quyền lực chính trị và quyền
lực về tư tưởng
7. Đặc trưng cơ bản của Nhà nước là gì?
Đặc trưng cơ bản của Nhà nước là những đặc đ ể
i m (dấu hiệu) cơ bản giúp phân
biệt Nhà nước với các tổ chức xã hội khác; dùng ể đ phân biệt n à
h nước với các tổ chức xã
hội khác, gồm:
- Thứ nhất, Nhà nước quản lý dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ
- Thứ hai, Nhà nước có chủ quyền quốc gia độc lập (Nắm g ữ i và t ự h c h ệ i n chủ quyền quốc gia)
- Thứ ba, Nhà nước thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt (Nắm giữ qu ề y n lực công) Quyền lực công cộng ặ
đ c biệt của Nhà nước, thể hiện ở:
(i) Một là, Được thiết lập không hòa nhập với dân cư (ii) Hai là, ă
N ng lực của Nhà nước quyết ị đ nh các ấ v n ề đ và b ộ u c các tổ chức và các
nhân trong xã hội phải p ụ h c tùng
(iii) Ba là, khả năng chi phối quyền lực của các tổ chức khác trong xã hội
- Thứ tư, Nhà nước có quyền ban hành pháp luật và áp dụng các biện pháp cưỡng
chế bảo đảm thực hiện pháp luật
- Thứ năm, Nhà nước có quyền phát hành tiền, và có quyền thu thuế, tạo lập ngân sách nhà nước
8. Chức năng nhà nước là gì? Dựa trên phạm vi hoạt động của Nhà nước, t ì h có
mấy loại chức năng? Chức năng à
l những phương diện hoạt động chủ yếu của nhà nước nhằm thực hiện nhiệm vụ đặt ra t ể h hiện ở mục tiêu à v n ữ
h ng vấn đề cần giải quyết, qua đó thể hiện bản chất và vai trò của mình.
Dựa trên phạm vi hoạt động của Nhà nước, thì có 2 loại chức năng: chức năng đối nội và c ứ
h c năng đối ngoại. Trong đó: (i) Chức năng ố
đ i nội: Quản lý mọi mặt đời sống xã hội à v trấn áp các thế lực chống đối bảo ả đ m an ninh t ậ r t tự (ii) Chức năng ố đ i ngoại: Bảo ệ
v tổ quốc, thiêt lập quan hệ ng ạ o i giao à v thực hiện nhiệm vụ quốc tế
9. Nhà nước thực hiện chức năng ủ c a mình như t ế h nào ?
Nhà nước ra đời để q ả
u n lý xã hội, mà Nhà nước q ả
u n lý xã hội chủ yếu bằng pháp luật; nên để t ự h c h ệ i n h ạ o t ộ
đ ng quản lý của mình; trước hết Nhà nước sẽ XÂY DỰNG
PHÁP LUẬT, tạo thành quyền lập pháp.
Pháp luật ban hành ra rồi, chỉ nằm ở trên giấy, Nhà nước muốn pháp luật đi vào đời
sống thực tiễn, để mọi người dân đều biết, hiểu đúng, và tự giác thực hiện pháp luật, thì Nhà
nước phải TỔ CHỨC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT tạo thành quyền hành pháp.
Trong quá trình thực thi pháp luật, có vi phạm pháp l ậ
u t xảy ra, Nhà nước phải BẢO
VỆ PHÁP LUẬT, tạo thành quyền tư pháp.
Như vậy, tóm lại, Nhà nước thực h ệ i n c ứ
h c năng của mình thông qua 3 hình thức
cơ bản: (i) XÂY DỰNG PHÁP LUẬT; (ii) TỔ CHỨC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT; (iii)
BẢO VỆ PHÁP LUẬT
10. Hình thức nhà nước là gì? Hình thức nhà nước có mấy yếu tố?
Hình thức Nhà nước là cách thức, phương thức tổ chức thực h ệ i n qu ề y n lực nhà nước;
gồm 3 yếu tố: (i) Hình thức chính t ể
h ; (ii) Hình thức cấu trúc; (iii) Chế độ Chính trị
11. Hình thức chính thể là gì? Có những loại hình thức chính thể nào?
Hình thức chính t ể
h là: Cách thức tổ chức quyền lực nhà nước ở trung ương, hay nói
cách khác là ở cấp tối ca
o [3 quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp sẽ thuộc ề v cơ quan tối
cao nào: Nghị viện, Chính phủ, Tòa án, Tổng thống, Thủ tướng hay Vua?]
Được phân thành 2 loại; gồm: Hình thức Chính thể Quân chủ và Hình thức Chính thể Cộng hòa; trong đó:
Hình thức Chính thể Quân chủ: Quyền lực tối cao ( ậ
l p pháp, hành pháp và tư pháp)
tập trung toàn bộ hoặc một phần vào người đứng đầu nhà nước (Vua) theo nguyên tắc
truyền ngôi, thế tục. Được phân chia thành 2 loại: Quân chủ tuyệt đối và Quân chủ đại nghị.
Ví dụ: Thụy điển, Anh, Thái lan, N ậ h t, ArabSaudia
Hình thức Chính thể Cộng hòa: Quyền lực tối cao ( ậ
l p pháp, hành pháp và tư pháp)
tập trung vào trong tay 1 cơ quan hay 1 số cơ quan. Được phân chia thành 2 loại: Cộng hòa
Quý tộc và Cộng hòa Dân chủ; trong đó Cộng hòa Dân chủ chia làm 2 loại: Công hòa Dân
chủ Nhân dân và Cộng hòa Dân chủ tư sản; trong đó Cộng hòa Dân chủ Tư ả s n chia làm 3 loại: Cộng hòa ổ T ng t ố
h ng; Cộng hòa Đại nghị và Cộng hòa Lưỡng hệ
12. Hình thức cấu trúc nhà nước là gì? Có những loại hình thức cấu trúc nhà nước nào?
Hình thức cấu trúc nhà nước: Cách thức tổ c ứ
h c nhà nước theo đơn vị hành chính
lãnh thổ; Cách thức xác lập mối quan hệ g ữ
i a các cơ quan nhà nước ở trung ương với ở địa phương; gồm:
Nhà nước đơn nhất (Việt Nam, Lào,…): Có 1 lãnh thổ thống nhất, 1 hệ thống pháp luật
duy nhất, 1 bộ máy chính quyền được tổ chức thống nhất từ trung ương x ố u ng địa phương,
cư dân mang một quốc tịch thống nhất
Nhà nước liên bang (Ví dụ: Nga, Mỹ, Canada, Úc): Có 1 lãnh thổ hợp n ấ h t gồm chủ
quyền liên bang và chủ quyền bang; có 2 hệ thống pháp luật riêng biệt, gồm: hệ t ố h ng pháp
luật liên bang và hệ t ố
h ng pháp luật bang; có 2 bộ máy chính quyền độc lập, gồm: chính
quyền liên bang và chính quyền bang
13. Chế độ chính trị là gì? Có n ữ
h ng loại chế độ chính trị nào ?
Chế độ chính t ị
r : Phương pháp, thủ đoạn cai trị của giai cấp thống trị, thể hiện qua
mức độ cho phép người dân tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội; được chi làm hai loại:
(i) Chế độ chính trị dân chủ; theo đó ghi nhận các quyền tự do, dân chủ của người,
người dân được tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội, được bầu ra các cơ
quan nhà nước cấp tối cao, các lãnh ạ đ o cấp cao ủ
c a Nhà nước, được qu ế y t định n ữ h ng vấn
đề quan trọng nhất của ấ
đ t nước theo hình thức trưng cầu ý dân
(ii) Chế độ chính trị phản dân chủ; hạn c ế
h tối đa các quyền tự do, dân chủ của người dân.
14. Tên gọi chính thức của một nhà nước thường thể hiện đ ề i u gì?
Tên gọi chính thức của ộ m t nước thường t ể
h hiện hình thức nhà nước; nhưng không
phải lúc nào cũng thể hiện đủ cả 3 nội dung của hình thức nhà nước:
+ Hình thức chính thể: Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa V ệ i t Nam, ộ C ng hòa Dân
chủ Nhân dân Lào; Cộng hòa Pháp
+ Hình thức cấu trúc: Nhà nước Liên bang Nga, Nhà nước Hợp chủng quốc Hoa kỳ
+ Chế độ chính trị: Cộng hòa dân chủ nhân dân
11. 3 bộ phận của hình thức nhà nước, gồm: Hình thức chính thể, C ế h độ Chính
trị, và Hình thức cấu trúc thể hiện như thế nào trong 1 nhà nước nhất định; có nhất
thiết Hình thức chính t ể
h này, thì phải đi theo Chế độ chính trị kia không?
Không; 3 bộ phận này thể h ệ i n riêng ẽ
r , và tùy vào điều kiện, hoàn ả c nh, bản chất của
các Nhà nước khác nhau sẽ khác nhau; như:
Một nhà nước theo chính thể quân c ủ
h ; nhưng chế độ chính trị vẫn có thể là dân chủ;
Một nhà nước liên bang, thì chế độ chính trị có thể dân chủ h ặ
o c không dân chủ; một nhà
nước đơn nhất thì chế độ chính trị có thể dân chủ hoặc không dân chủ.
12. Nêu ví dụ ít nhất 5 nhà nước hiện nay theo Hình thức Chính thể Quân Chủ, và
Hình thức Chính thể Cộng hòa
Chính thể Quân chủ: Thụy điển, Anh, Thái lan, Nhật, ArabSaudia, Monaco, Malaysia, Oman
Chính thể Cộng hòa: Pháp, Hoa Kỳ, Đức, Liên bang Nga, Việt Nam
13. Nêu ví vụ ít nhất 5 nhà nước hiện nay theo cấu trúc Nhà nước đơn n ấ h t và
Nhà nước Liên bang
Nhà nước đơn nhất: Myanmar, Hàn Quốc, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Việt Nam, Lào
Nhà nước liên bang: Nga, Mỹ, Canada, Úc, Đức, Argentina, Bỉ, Thụy sĩ
BÀI 2: BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
1. Trình bày bản chất nhà nước CHXHCNVN theo Hiến pháp 2013
Điều 2, Hiến pháp 2013 đã khẳng định:
“Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa V ệ
i t Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.”
“Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa V ệ
i t Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả qu ề y n lực
nhà nước thuộc về Nhân dân mà ề
n n tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp
nông dân và đội ngũ trí thức.”
Như vậy, bản chất của nhà nước V ệ
i t Nam thể hiện thông qua 2 thuộc tính:
(i) Tính giai cấp: Nhà nước pháp quyền ã
x hội chủ nghĩa, đặt dưới sự lãnh ạ đ o của
Đảng cộng ả s n V ệ
i t Nam, là đội tiền phong của giai cấp thống trị ở Việt nam: Giai cấp công
nhân, nông dân với đội ngũ tri thức
Nhà nước mình còn là Nhà nước của thời kỳ q á
u độ lên chủ nghĩa xã hội.
(ii) Tính xã hội: Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả qu ề y n lực nhà nước ề đ u thuộc về Nhân dân
Đó cũng chính là các đặc điểm cơ bản của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
2. Trình bày chức năng của Nhà nước Cộng hòa ã
X hội Chủ nghĩa Việt Nam Chức năng của N à
h nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam gồm: chức năng đối nội à
v chức năng đối ngoại. Chức năng ố
đ i nội: (i) quản lý mọi mặt đời sống xã hội (trong đó có tổ chức quản lý
về kinh tế); và (ii) Trấn áp các thế lực chống đối; và Bảo đảm an ninh t ậ
r t tự; và Bảo vệ trật
tự pháp luật, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Chức năng ố đ i ngoại: (i) Bảo ệ v tổ quốc; (ii) Th ế
i t lập quan hệ ngoai giao (Hợp tác
với các nước khác và các tổ chức quốc tế); và (iii) T ự h c hiện nhiệm vụ q ố u c tế
3. Hình thức chính thể của Nhà nước Việt Nam là gì?
Hình thức Chính thể: Cộng hòa Dân c ủ
h nhân dân (Cộng hòa ã
X hội Chủ nghĩa)
Theo đó, Quyền lực tập trung toàn bộ, và tuyệt đối vào Nhân dân; Nhân dân bầu ra
Quốc hội, trao cho nó quyền lập pháp; sau đó thông qua Quốc hội, thành lập nên Chính phủ
và trao Chính phủ quyền hành pháp, thành lập ra Tòa án nhân dân và trao Tòa án nhân dân Quyền tư pháp.
Quốc hội, Chính phủ và Tòa án nhân dân luôn có sự phối hợp và k ể i m soát lẫn nhau,
khi thực hiện 3 quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.
4. Hình thức cấu trúc của Nhà nước Việt Nam à l gì?
Nhà nước đơn nhất. Cụ thể: Nhà nước Việt Nam có lãnh thổ thống nhất, có 1 hệ t ố h ng
pháp luật duy nhất, và có 1 hệ thống chính qu ề y n t ố
h ng nhất từ trung ương xuống địa phương.
5. Nước ta có mấy cấp đơn vị hành chính, hãy kể tên các cấp đó. Theo quy định tại Đ ề i u 2, L ậ
u t Tổ chức chính quyền địa phương, đơn vị hành chính nước ta gồm:
(i) cấp tỉn
h [Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương]. Ví dụ: Thành phố Hồ Chí Minh,
Thành phố Hà Nội, Thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hải Phòng, Thành phố Cần Thơ
(ii) cấp huyện [Huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương];
Ví dụ: Thành phố Nha Trang (thuộc tỉnh Khánh Hòa), Thành phố Vinh (thuộc
tỉnh Nghệ An), Thành phố Đà lạt (thuộc tỉnh Lâm đồng); Thành p ố
h Biên hòa (thuộc
tỉnh Đồng Nai).
Thành phố Thủ đức thuộc Thành phố Hồ Chí Min h
(iii) cấp xã [Xã, phường, thị trấn]. Ví dụ: Phường 22 [Quận Bình thạnh]; Phường Tân Thới hiệp [Q ậ u n 12]
(iv) đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt.
6. Chế độ chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa của nước Việt Nam thể hiện như thế nào?
Chế độ chính t ị
r : Chế độ Chính trị của Việt Nam theo hình thức Dân chủ. Điều 2,
Hiến pháp 2013 đã khẳng định:
“Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa V ệ
i t Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhâ n dân mà ề
n n tảng là liên
minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.”
Cụ thể: (i) Tổ chức bầu cử các cơ quan nhà nước; (ii) Quyết định thuộc về số đông,
theo đa số; (iii) Chính sách, quyết định của Nhà nước công khai, minh bạch.
7. Bộ máy nhà nước là gì?
Hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương xuống địa phương được tổ chức thống
nhất, tạo thành cơ chế đồng bộ, t ự h c h ệ i n chức năng và nh ệ
i m vu chung của Nhà nước
8. Cơ quan nhà nước có những dấu hiệu gì, ể
đ phân biệt với các tổ chức khác?
Cơ quan nhà nước có 4 dấu h ệ
i u: (i) được thành lập và hoạt ộ
đ ng theo trình tự, thủ tục
do pháp luật quy định, (ii) hoạt ộ
đ ng mang tính quyền lực nhà nước theo thẩm quyền pháp
luật quy định và mang tính bắt buộc thi hành; (iii) độc lập về cơ cấu tổ chức, về cơ sở vật chất
tài chính; (iv) cán bộ, công chức, viên chức làm việc trong cơ quan nhà nước phải là Công
dân (mang quốc tịch việt nam).
9. Bộ máy nhà nước Việt Nam bao gồm mấy bộ phận cấu thành, hãy kể tên các bộ phận đó.
Có 4 hệ thống cơ quan chính, gồm:
(i) Hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước: Quốc hội và Hội ồ đ ng nhân dân các cấp
(tỉnh, huyện, và xã). Đây là n ữ
h ng cơ quan do Nhân dân bầu ra, và trao cho quyền lực nhà nước.
Trong đó, Quốc hội là: (i) cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất ả c nước; và là cơ quan
đại biểu cao nhất của Nhân dân;còn Hội đồng Nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa
phương, là cơ quan đại diện cho ý chí nguyên vọng ủ
c a nhân dân ở địa phương
(ii) Hệ thống cơ quan hành chính nhà nước [HAY CÒN GỌI LÀ CƠ QUAN
QUẢN LÝ NHÀ NƯƠC]: Chính phủ và Ủy ban nhân dân các cấp (tỉnh, huyện, và xã). Đây
là những cơ quan có chức năng quản lý hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vực của ờ đ i sống
xã hội. Trong đó, Chính phủ là cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa
Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quản lý hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội; còn Ủy ban nhân dân là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, quản lý hành chính
nhà nước trong phạm vi địa phương.
Bên cạnh Chính phủ và Ủy ban nhân dân, thì còn các cơ quan giúp việc, như Bộ, Cơ
quan ngang bộ, Sở, đều th ộ
u c hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước.
Như vậy, Cơ quan quản lý nhà nước ở Việt Nam bao gồm: Chính phủ, Bộ, cơ quan
ngang bộ, Ủy ban nhân dân, KHÔNG BAO GỒM Tòa án nhân dân
(iii) Hệ thống cơ quan xét xử: Tòa án nhân dân các cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa
án nhân dân cấp cao, Tòa án nhân dân tỉnh, Tòa án nhân dân huyện và Tòa án quân sự.
Các cơ quan này có chức năng xét xử.
(iv) Hệ thống cơ quan kiểm sát: Viện kiểm sát nhân dân các cấp: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện k ể
i m sát nhân dân cấp cao, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, Viện kiểm sát nhân
dân huyện. Các cơ quan này có chức năng kiểm sát và thực hành quyền công tố.
10. Hãy nêu vị trí pháp lý của quốc hội, hội ồ
đ ng nhân dân ,chính phủ, ủy ban
nhân dân, chủ tịch nước, tòa án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân
- Quốc hội :
(i) Cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam (do Quốc hội có quyền quyết ị
đ nh những vấn đề quan trọng n ấ h t của ấ đ t nước, có quyền
lập hiến, lập pháp, giám sát tối cao)
(ii) Cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân - Hội ồ đ ng nhân dân:
(i) cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương;
(ii) cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, do Nhân dân địa phương
bầu ra và chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương - Chính phủ:
(i) Cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
(ii) Cơ quan chấp hàn h của Quốc hội
- Ủy ban nhân dân :
(i) Cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương
(ii) Cơ quan chấp hành của ộ H i ồ
đ ng nhân dân cùng ấ c p
- Chủ tịch nước: Người đứng đầu Nhà n ớ
ư c, đại diện cho Nhà nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam trong các quan hệ đối nội và đối ngoại
- Tòa án nhân dân: Cơ quan xét xử
- Viện kiểm sát nhân dân: Cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt ộ đ ng tư pháp
11. Hãy trình bày chức năng và nh ệ
i m vụ của Quốc hội, Chủ tịch nước, Tòa án,
Viện kiểm sát nhân dân, Ủy ban nhân dân
- Quốc hội: Có 4 chức năng: (i) Lập hiến, lập pháp; (ii) Quyết định những vấn đề quan trọng của ấ
đ t nước; (iii) Lập ra các cơ quan nhà nước ở trung ương; (iv) Giám sát tối cao
Đối với chức năng giám á
s t tối cao, Quốc ộ h i giám á
s t mọi hoạt động của các cơ
quan nhà nước. Hàng năm, Chủ tịch nước và Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Tòa án
nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện k ể
i m sát nhân dân tối cao đều phải báo cáo công
tác cho quốc hội
- Chính phủ: Có chức năng cơ bản: Quản lý hành chính nhà nước trên phạm vi cả
nước; thực hiện quyền hành pháp. Cụ thể: (i) Bảo ả
đ m việc thi hành Hiến pháp, pháp luật
(ii) Thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và ố đ i
ngoại của Nhà nước
(iii) Đề xuất và xây dựng chính sách
- Chủ tịch nước: Có chức năng cơ bản: Đại diện nhà nước trong các quan hệ đối nội và đối ngoại
- Tòa án nhân dân: Thực hiện chức năng xét xử ở 2 cấp: sơ thẩm và phúc thẩm - Viện k ể
i m sát nhân dân: Thực hiện chức năng: (i) thực hành quyền công tố (truy tố, buộc tội à
v đề nghị Tòa án áp dụng hình phạt với người có hành vi phạm tội) và (ii) kiểm sát
hoạt động tư pháp (kiểm tra và giám sát hoạt ộ
đ ng xét xử của Tòa án)
Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm ụ
v : Bảo vệ pháp luật; Bảo vệ quyền con người,
quyền công dân; Góp phần bảo ả
đ m pháp luật được chấp hành nghiêm minh
- Ủy ban nhân dân: quản lý hành chính nhà nước ở địa phương, gồm:
(i) Tổ chức việc thi hành Hiến pháp, pháp luật tại địa phương; (ii) Tổ chức thực
hiện Nghị quyết của Hội ồ
đ ng nhân dân; và (iii) Thực hiện nhiệm vụ do cơ quan nhà
nước cấp trên giao
12. Hãy trình bày hệ thống tổ chức của ò T a án nhân dân
Tổ chức tòa án nhân dân gồm: (i) Tòa án nhân dân tối cao; (ii) Tòa án nhân dân cấp
cao; (iii) Tòa án nhân dân cấp tỉnh; (iv) Tòa án nhân dân cấp huyện và (v) Tòa án quân sự
13. Tòa án ở n ớ ư c ta có mấy ấ
c p xét xử, gồm những ấ
c p xét xử nào?
Tòa án nước ta, có 2 cấp xét xử, là xét xử sơ thẩm và xét xử phúc t ẩ h m.
Xét xử sơ thẩm: cấp xét xử ban đầu, toàn bộ hồ sơ vụ án, chứng cứ, tài l ệ i u sẽ được
làm rõ tại phiên tòa. Bản án sơ thẩm, ban hành ra, sẽ chưa có hiệu lực ngay. Bị cáo, đương sự
có 15 ngày để kháng cáo, nếu cho rằng bản án sơ thẩm xâm hại đến quyền và lợi ích hợp
pháp của mình. Nếu sau 15 ngày không kháng cáo, bản án sơ thẩm đương nhiên có hiệu lực;
và nếu kháng cáo, thì tòa án cấp trên sẽ xét ử x phúc thẩm.
Xét xử phúc thẩm: Xét xử lại bản án theo yêu cầu kháng cáo của bị cáo hoặc đương
sự; kháng cáo nội dung nào thì sẽ xét ử
x lại nội dung đó. Bản án phúc thẩm ban hành ra sẽ
đương nhiên có hiệu ự
l c và các bên không cần kháng cáo.
14. Quốc hội họp ộ m t năm ấ m y kỳ?
Theo Điều 90, Luật tổ chức Q ố
u c hội, Quốc hội họp thường lệ mỗi năm hai kỳ.
Trường hợp Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ hoặc ít
nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội yêu cầu thì Quốc hội họp bất thường.
15. Chính phủ một năm họp mấy kỳ?
Theo Điều 43, Luật Tổ chức Chính phủ 2015, Chính phủ họp thường kỳ mỗi tháng một
phiên hoặc họp bất thường theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, theo yêu cầu của
Chủ tịch nước hoặc của ít nhất một phần ba tổng số thành viên Chính phủ.
16. Quốc hội có nhiệm kỳ mấy năm, QH h ệ
i n tại khóa bao nhiêu?
Theo Điều 2, Luật Tổ chức Quốc hội, Nh ệ
i m kỳ của mỗi khóa Quốc hội là 05 năm, kể
từ ngày khai mạc kỳ họp t ứ h nhất của Q ố u c hội khóa đó ế
đ n ngày khai mạc kỳ họp thứ n ấ h t của Quốc hội khoá sau.
Quốc hội hiện nay khóa XV
17. Bộ máy nhà nước Việt Nam hoạt động dựa trên mấy nguyên tắc? Hãy kể tên
từng nguyên tắc?
Có 6 nguyên tắc, gồm :
Thứ nhất, Quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân.
Thứ hai, Quyền lực nhà nước thống nhất, có sự phân công, phối hợp, k ể i m soát
Thứ ba, Đảng cộng ả s n Việt Nam lãnh ạ
đ o Nhà nước và xã hội
Thứ tư, Tập trung dân chủ
Thứ năm, Tổ chức và h ạ o t động theo H ế i n pháp và pháp luật
Thứ sáu, Bảo đảm sự đoàn kết giữa các dân tộc 18. Hãy trình à
b y về nguyên ắ
t c “Quyền lực nhà nước là thống nhất, nhưng có sự
phân công, phối hợp, k ể
i m soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các qu ề y n
lập pháp, hành pháp và tư pháp” Ở nước V ệ
i t Nam, quyền lực nhà nước; gồm 3 qu ề y n: ậ
l p pháp, hành pháp và tư pháp, thống nhất thuộc ề
v Nhân dân, và Nhân dân là chủ t ể
h tối cao, duy nhất của quyền lực nhà
nước. Tuy nhiên, nhân dân không thể tự mình thực hiện quyền lực nhà nước thuộc về mình,
nên đã giao cho Quốc hội thay mặt Nhân dân tổ chức thực hiện. Quốc hội giữ cho mình
quyền lập pháp, phân công cho Chính phủ quyền hành pháp, phân công cho Tòa án quyền tư pháp.
Tuy vậy, trong quá trình thực hiện các chức năng của mình, Quốc hội, Tòa án, và
Chính phủ có phối hợp ớ v i nhau, và k ể i m soát lẫn nhau.
Lưu ý: QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC KHÔNG PHÂN CHIA, MÀ THỐNG NHẤT
VÀ CÓ SỰ PHÂN CÔNG THỰC HIỆN 19. Hãy trình à
b y các biểu hiện của nguyên tắc “Qu ề
y n lực nhà nước thuộc về Nhân dân”
- Nhân dân bầu ra cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất là Quốc hội, cơ quan
quyền lực nhà nước ở địa phương là Hội đồng nhân dân. Những cơ quan này thay mặt Nhân dân quyết định n ữ h ng ấ
v n đề quan trọng trong đời sống xã hội, ở phạm vi cả nước (quốc hội)
hay ở phạm vi địa phương (hội đồng nhân dan)
- Nhân dân trực tiếp tham gia quản lý n à
h nước, thông qua việc đóng góp ý kiến
cho các dự thảo của các cơ quan nhà nước; như dự t ả h o l ậ u t của Q ố u c hội, các ự d thảo quyết ị
đ nh của Ủy ban nhân dân mà có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống ng ờ ư i dân
- Nhân dân có quyền giám á s t hoạt ộ
đ ng của các cơ quan nhà nước; như: theo dõi
các kỳ họp quốc hội, tham ự
d các phiên tòa xét xử của Tòa án
- Nhân dân có quyền khiếu nại những quyết định của cơ quan nhà nước, xâm ạ h i ế đ n
các quyền và lợi ích hợp pháp ủ c a mình
20. Nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình thông qua mấy phương thức?
Đó là nhưng phương thức nào
2 phương thức; gồm: (i) Dân chủ trực tiếp; (ii) Dân chủ đại d ệ i n
Dân chủ trực tiếp: Nhân dân trực t ế
i p tham gia hoạt động quản lý nhà nước, trực tiếp
bầu ra cơ quan nhà nước, à
v trực tiếp quyết định những vấn đề quan trọng ủ c a đất nước thông
qua hình thức trưng cầu ý dân
Dân chủ đại diện: Nhân dân thực hiện quyền làm chủ thông qua cơ quan đại diện của mình là Quốc hội à v Hội ồ đ ng nhân dân
21. Ngày 31 tháng 3 năm 2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 16/C - T
TTg về thực hiện các biện pháp cấp bách phòng chống dịch COVID-19. Ủy ban nhân
dân các tỉnh thành phố trực thuộc trung ương đã ổ
t chức thực hiện Chỉ thị 16 dưới
nhiều cách thức triển khai khác nhau, phù hợp với diễn biến dịch bệnh tại ị đ a phương. Hoạt ộ
đ ng này của Nhà nước thể hiện nguyên tắc gì trong tổ chức và hoạt động của Bộ
máy Nhà nước Việt nam? Hãy trình bày về nguyên tắc đó
Đó là nguyên tắc tập trung dân chủ
Tập trung dân chủ thể hiện mối quan hệ giữa cơ quan n à
h nước ở trung ương, với cơ
quan nhà nước ở địa phương; thủ trưởng với nhân viên, cơ quan nhà nước cấp trên với cấp dưới Tập trung: Qu ề
y n lực tập trung vào trung ương, cấp trên và thủ trưởng. Địa phương,
cấp dưới và nhân viên phải phục tùng
Dân chủ: Địa phương, cấp dưới và nhân viên có quyền sáng tạo, linh động trong việc
thực hiện mệnh lệnh của trung ương, cấp trên và thủ trưởng phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn
của mình, và có quyền ý kiến nếu như n ữ
h ng mệnh lệnh đó không phù hợp, và ảnh hưởng đến lợi ích của mình
BÀI 3: KHÁI QUÁT VỀ PHÁP LUẬT
1. Pháp luật là gì? Pháp luật thể h ệ i n ý chí ủ c a ai?
Pháp luật là những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa n ậ
h n, được nhà nước bảo đảm thực hiện; hay hiểu 1 cách đơn giản n ấ h t:
Pháp luật là hệ thống các quy phạm pháp l ậ u t.
Pháp luật luôn thể hiện ý chí ủ
c a giai cấp thống trị và giai cấp nắm quyền lực nhà
nước, [vì nó do giai cấp thống trị và giai cấp ắ n m qu ề
y n lực nhà nước ban hành ra để th ế i t
lập trật tự chung cho xã hội, phù hợp với lợi ích giai cấp thống trị] Trong Tuyên ngôn Đảng ộ C ng ả
s n của Các. Mác và Ph.Ăngghen viết: “Pháp luật của
các ông chỉ là ý chí của giai cấp các ông được đề lên thành luật, cái ý chí mà ộ n i dung là do
các điều kiện sinh hoạt vật chất của giai cấp các ông quyết định”. Cụm từ “các ông” trong
câu nói trên dung để chỉ Nhà nước nói chung và giai cấp t ố
h ng trị nói riêng.
2. Pháp luật ra đời dựa trên n ữ
h ng nguyên nhân nào?
Nguyên nhân khách quan: Pháp luật ra đời khi xã hội phát triển ế
đ n một trình độ nhất
định, khi có chế độ tư hữu và phân hóa giai cấp, dẫn đến mâu thuẫn gay gắt đến mức không thể đ ề
i u hòa được; và phải cần ế
đ n pháp luật, để thiết lập trật tự chung, đảm bảo sự ổn định
và phát triển của toàn xã ộ h i.
Do đó, có thể hiểu ở xã hội không có chế độ tư ữ
h u, và không có phân hóa giai cấp thì sẽ không ó c pháp luật
Nguyên nhân chủ quan: Pháp luật do Nhà nước ban hành (sáng tạo ra pháp luật) hoặc
thừa nhân (lựa chọn và thừa nhận những tập quán đã lưu truyền trong xã hội và nâng chúng lên thành pháp luật).
Do đó, có thể hiểu ở xã hội không có Nhà nước sẽ không có Pháp luật; và Nhà
nước không thể tồn tại mà không có pháp luật
Từ 2 nguyên nhân trên, có thể k ẳ h ng định:
Pháp luật và Nhà nước là 2 hiện tượng xã hội cùng phát sinh, phát triển, cùng tồn
tại và tiêu vong
3. Sự ra đời của pháp luật có chấm dứt sự tồn tại của các phong tục tập quán, và
các giá trị đạo đức không?
Không. Pháp luật ra đời không triệt tiêu toàn bộ các phong tục tập quán, á c c giá trị đạo đức, à m vẫn giữ lại n ữ
h ng giá trị đạo đức, phong tục tập quán tốt đẹp, phù hợp với lợi ích nhà
nước và xã hội, để nâng lên thành pháp luật.
4. Lịch sử xã hội loài người đã và đang trải qua những k ể i u pháp l ậ u t nào?
Pháp luật có cùng nguồn gốc với Nhà nước; nên kiểu pháp luật sẽ gắn với k ể i u n à h
nước. Do đó, lịch sử xã hội loài người ã
đ trải qua 4 kiểu pháp luật, gồm: (i) pháp luật chủ nô;
(ii) pháp luật phong kiến; (iii) pháp luật tư sản; (iv) pháp luật xã hội chủ nghĩa.
5. Pháp luật hình thành bằng cách thức nào?
Có 2 cách thức chủ yếu ể
đ pháp luật được hình thành; gồm:
(i) Thứ nhất, Nhà nước lựa c ọ
h n và thừa nhận những tập quán đã lưu truyền trong xã
hội và nâng chúng lên thành pháp luật; và
(ii) Thứ hai, Nhà nước sáng tạo (ban hành) ra pháp luật
6. Quy phạm xã hội là gì? Quy phạm xã hội có những l ạ
o i nào? Loại nào có vai
trò quan trọng nhất trong việc duy t ì
r trật tự xã hội
? Loại nào không xuất hiện trong
chế độ công xã nguyên thủy ? Quy phạm xã hội là n ữ h ng quy ắ t c xử sự đ ề i u c ỉ h nh hành vi ủ c a con người (quy định
con người được làm gì, không được làm gì, p ả
h i làm gì, và làm như thế nào?) khi tham gia
vào các quan hệ xã hội.
Các quy phạm này đều có chức năng điều chỉnh các quan ệ h xã hội.
Quy phạm xã hội gồm: Đạo đức, phong ụ
t c, tập quán, tôn giáo, pháp luật.
Pháp luật có vai trò quan trọng nhất trong v ệ
i c duy trì trật tự xã hội, bởi vì pháp luật
được đảm bảo thực hiện h ệ i u q ả u và triệt ể
đ bởi các công cụ cưỡng chế đặc biệt của Nhà
nước; như: Quân đội, ả C nh sát, N à
h tù, Tòa án, còn các quy phạm khác thì không.
Pháp luật không xuất hiện trong chế độ công xã nguyên t ủ
h y; bởi vì khi đó không ó c
Nhà nước, nên chắc chắn sẽ không có pháp luật.
7. Bản chất của pháp luật thể hiện ở?
Ở 2 thuộc tính, gồm: (i) tính giai cấp và (ii) tính xã hội
(i) Tính giai cấp của pháp luật thể hiện ở v ệ i c: P á h p l ậ
u t luôn là sản phẩm của xã hội
có giai cấp, luôn thể hiện ý chí của giai cấp thống trị, bảo ệ
v lợi ích trước hết của giai cấp thống trị; và luôn à
l công cụ để điều chỉnh các mối quan hệ có giai cấp.
(ii) Tính xã hội của p á
h p luật thể hiện ở việc: Pháp luật ra đời gắn với nhu cầu quản
lý và giữ trật tự xã hội; Pháp luật t ể
h hiện ý chí, nguyện vọng của các giai cấp, tầng lớp khác
trong xã hội; Pháp luật mô hình hóa cách thức xử sự của các chủ thể trong xã hội, tạo một trật
tự chung cho xã hội; Pháp luật l ạ
o i bỏ quan hệ xã hội tiêu cực, thúc ẩ
đ y quan hệ xã hội tích cực 8. à
B n chất của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa à l :
Công dân được làm những gì pháp luật không cấm, còn cơ quan công quyền chỉ được
làm những gì pháp luật cho phép 9. P á
h p luật có những thuộc tính ( ặ
đ c trưng) cơ bản nào?
Pháp luật có 3 thuộc tính (đặc trưng) cơ bản, ồ g m:
Thứ nhất, tính quy phạm phổ biến (bắt b ộ
u c chung) . Pháp luật áp dụng cho một phạm vi rất rộng ề v chủ t ể h (mọi cá nhân, ổ t chức trong ù c ng đ ề i u kiện à v h à o n cảnh), không gian,
(rộng khắp) và thời gian (áp dụng trong 1 khoảng thời gian dài, mang tính ổn định rất cao)
Thứ hai, pháp luật được ả đ m bảo t ự h c h ệ i n ằ b ng c ỡ ư ng chế n à h nước
Thứ ba, pháp luật được xác định chặt chẽ về hình thức thông qua việc: (i) ngôn ngữ
luôn thể hiện chính xác, rõ ràng và 1 nghĩa; (ii) luôn được thể hiện trong 1 hình thức nhất định
10. Pháp luật gồm có những vai trò nào? [Xem giáo trình]
Pháp luật có 3 vai trò chính:
- Công cụ công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội, quản lý xã hội
- Là phương tiện bảo vệ lợi ích của lực lượng cầm qu ề y n
- Là công cụ bảo vệ công lý, thực hiện công bằng xã hội
11. Hãy trình bày á
c c chức năng của pháp luật
Pháp luật có 3 chức năng cơ ả b n, ồ g m: - Chức năng đ ề
i u chỉnh (phản ánh): Pháp luật điều chỉn h (phản án ) những quan hệ
xã hội quan trọng, phổ biến ảnh hưởng đến ợ
l i ích nhà nước, lợi ích của xã hội. Pháp luật điều c ỉ h nh ằ
b ng cách: (i) Ghi nhận trong các văn bản pháp luật; (ii) Quy định các điều kiện
để xác lập quan hệ đúng đắn; (iii) Quy định các qu ề
y n và nghĩa vụ của các chủ t ể h tham gia
quan hệ; gồm: Ngăn cấm và bắt b ộ
u c; và Cho phép và khuyến khích
- Chức năng giáo dục: Pháp luật giáo dục tư tưởng, nhận thức và ý thức pháp luật
của con người; thông qua việc tác ộ đ ng vào ý t ứ
h c con người hướng dẫn con người cách xử
sự: được làm gì, không được làm gì và làm như thế nào?; đồng thời áp dụng á c c biện pháp
cưỡng chế để giáo dục, răn đe, t ừ r ng trị. - Chức năng ả
b o vệ: Pháp luật bảo ệ v các quyền à
v lợi ích hợp pháp của á c c bên tham
gia quan hệ; bảo vệ trật tự các quan hệ xã hội
12. Tập quán là gì? Khi nào tập q á
u n trở thành phap luật?
Tập quán là quy tắc xử sự có nội dung rõ ràng để xác định qu ề y n, nghĩa vụ của cá
nhân, pháp nhân trong quan hệ dân sự cụ thể, được hình thành và lặp đi lặp lại nhiều lần trong
một thời gian dài, được thừa n ậ h n và áp dụng ộ
r ng rãi trong một vùng, miền, dân tộc, cộng đồng dân cư h ặ
o c trong một lĩnh vực dân sự
Tuy nhiên, tập quán chỉ trở thành pháp luật khi được Nhà nước tuyên bố, duy trì,
bảo vệ, bảo ả
đ m chúng được thực hiện trong 1 thời gian dài.
13. Tiền lệ pháp là gì? Án lệ có phải tiền lệ pháp? Tiền lệ pháp à l hình t ứ
h c ban hành pháp luật trong đó Nhà nước thừa n ậ h n cách giải
quyết của cơ quan nhà nước ề v 1 vụ việc cụ t ể
h và áp dụng tương tự với vụ việc có tính chất tương tự.
Cơ quan nhà nước ở đây thường là tòa án; và cách giải quyết của Tòa án thường được thể h ệ i n hiện trong bản án.
14. Mối quan hệ giữa pháp luật với các hiện tượng xã hội khác (Nhà nước, kinh tế, chính trị, ạ đ o ứ đ c).
a) Quan hệ giữa kinh tế với pháp luật:
Pháp luật vừa chịu sự tác động, chi phối của kinh tế; đồng thời lại vừa có sự tác động ế đ n kinh ế
t rất mạnh ẽ
m . Cụ thể như sau :
- Kinh tế quyết định sự ra đời, tồn tại và phát triển của pháp luật:
+ Cơ cấu, hệ thống kinh tế qu ế y t định cơ ấ c u của hệ t ố h ng pháp luật
+ Tính chất quan hệ kinh ế t qu ế
y t định tính chất quan hệ pháp luật, mức độ và phương pháp điều c ỉ h nh pháp luật
+ Chế độ kinh tế quyết ị đ nh về tổ c ứ h c và thiết chế pháp l ý - Pháp luật tác ộ
đ ng ngược trở lại kinh tế:
+ Pháp luật phù hợp sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế
+ Pháp luật không phù hợp sẽ kìm hãm sự phát triển kinh tế
b) Quan hệ giữa Nhà nước với pháp l ậ u t:
- Nhà nước ban hành/thừa nhận pháp luật - Nhà nước áp dụng ệ h thống cưỡng c ế h bảo ả đ m pháp l ậ u t được t ự h c hiện
- Pháp luật là công cụ, phương tiện hữu hiệu để Nhà nước quản lý xã hội
- Nhà nước ban hành pháp luật, nhưng phải tổ c ứ h c, h ạ o t động theo pháp luật c) Quan hệ g ữ
i a Pháp luật với chính trị:
- Chính trị quyết định nội dung và phương hướng phát triển của pháp luật
- Chính trị (đường lối, chính sách, mục tiêu) thay đổi thì pháp luật thay đổi
- Pháp luật là thể chế hóa đường lối, chính sách của ả đ ng cầm quyền, và ả đ m bảo mang tính bắt buộc chung
- Pháp luật tạo ra môi trường ổn định cho việc th ế
i t lập các quan hệ ng ạ o i giao
d) Quan hệ giữa Pháp luật với ạ Đ o đức:
- Pháp luật và đạo đức đều là hiện tượng thuộc k ế i n trúc thượng tầng
- Pháp luật và đạo đức đều được hình thành từ t ự
h c tiễn đời sống xã hội
- Pháp luật và đạo đức đều là quy phạm có tác dụng điều chỉnh đến hành vi xử sự của con người trong xã hội
-Nhà nước không cụ t ể h hóa ọ m i ch ẩ u n mực ạ đ o ứ
đ c thành pháp luật, mà chỉ cụ t ể h
hóa những chuẩn mực nào phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị mà thôi
Mọi hành vi phù hợp với pháp luật thì chưa chắc phù hợp với đạo đức và ngược lại
Mọi hành vi phù hợp với đạo đức thì chưa chắc phù hợp với pháp luật. [Vì pháp luật thể h ệ
i n ý chí giai cấp thống trị, chứ không phải dựa trên các quy tắc đạo đức.]
15. Có mấy hình thức pháp luật, kể tên các hình thức đó?
Có 3 hình thức pháp luật: (i) Tập quán pháp; (ii) Tiền lệ pháp; và (iii) Văn bản
quy phạm pháp luật
Trong 3 hình thức trên, tập quán pháp được coi là hình thức pháp luật bất thành văn,
vì nó không được thể hiện trong 1 văn bản cụ thể, dưới 1 hình thức rõ rang, ầ đ y đủ và chính xác.
BÀI 4: QUY PHẠM PHÁP LUẬT – VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT
1. Quy phạm pháp luật là gì?
Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do Nhà nước ban
hành hoặc thừa nhận, được Nhà nước bảo đảm thực h ệ i n để đ ề
i u chỉnh các quan hệ xã hội.
2. Quy phạm pháp luật có phải là 1 loại quy phạm xã hội không? Hay nó hàm chứa, c ứ h a ự
đ ng tất cả các quy phạm xã hội; gồm cả quy phạm đạo đức, phong tục, ậ t p quán?
Quy phạm pháp luật được coi là 1 trong các quy phạm xã hội, giống như: quy phạm đạo ứ
đ c, tôn giáo, phong tục, ậ
t p quán, đều nhằm đ ề
i u chỉnh các quan hệ xã hội; tuy nhiên
quy phạm pháp luật khác với các quy phạm xã hội khác; và không hàm chứa, chứa đựng các quy phạm đạo ứ
đ c, phong tục tập quán, tín đ ề i u tôn giáo
Thông qua quy phạm nào chúng ta biết được hoạt ộ
đ ng của các chủ thể là hợp
pháp hoặc trái pháp luật
3. Các quan hệ xã hội mà quy phạm pháp luật điều chỉnh ó
c những đặc điểm ì g khác với quan ệ
h xã hội được các quy phạm như đạo đức, tôn giáo, phong tục, tập quán
điều chỉnh?
Quan hệ xã hội được quy phạm pháp luật điều chỉnh là n ữ
h ng quan hệ quan trọng, phổ
biến, mà các chủ thể tham gia quan hệ luôn bị ràng buộc bởi các quyền lợi pháp lý và nghĩa vụ pháp lý. 4. Hãy trình à b y á
c c thuộc tính của Quy phạm pháp luật? Nêu ý nghĩa của việc
nghiên cứu các thuộc tính của Quy phạm pháp luật?
Quy phạm pháp luật có 4 thuộc tính, gồm:
(i) Tính quy tắc xử sự, làm khuôn mẫu cho hành vi của con ng ờ
ư i; quy định con người
được làm gì, không đ ợ
ư c làm gì, phải làm gì, và làm như thế nào, trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể
(ii) Tính bắt buộc chung: về đối tượng, không gian, à v thời gian Thể h ệ
i n ở chỗ nó được đặt ra không phải chỉ để điều c ỉ
h nh một quan hệ xã hội cụ thể mà để điều c ỉ h nh ộ
m t quan hệ xã hội chung; áp dụng với mọi cá nhân, tổ chức trong cùng điều kiện và h à o n cảnh.
(iii) Được nhà nước ban hành dưới 3 hình thức: Tiền lệ pháp; Tập quán pháp; và Văn bản quy phạm phap luật
(iv) Được Nhà nước bảo ả đ m t ự
h c hiện; thông qua 2 phương thức: Một là, công tác
giáo dục phổ biến pháp luật; Hai là áp dụng ệ
h thống các biện pháp cưỡng chế (hình sự, hảnh
chính, dân sự, kỹ luật) ể
đ đảm bảo thực hiện pháp luật.
Từ 4 thuộc tính trên, có thể khẳng ị
đ nh Quy phạm pháp luật luôn gắn liền với Qu ề y n
lực nhà nước; khác với các quy phạm xã hội k á h c. Quy phạm đạo ứ
đ c, phong tục tập quán, tín điều tôn g á
i o đều không gắn liền ớ
v i quyền lực nhà nước.
Việc nghiên cứu các thuộc tính của Quy phạm p á
h p luật cho chúng ta biết sự khác
nhau giữa quy phạm pháp luật và các quy phạm xã hội khác
5. Khi được chuyển tải dưới dạng ậ
v t chất, quy p ạ h m pháp l ậ
u t được chuyển ả t i
thông qua phương thức nào?
Quy phạm pháp luật thường được chuyển tải theo phương t ứ
h c ngôn ngữ và văn
bản như được t ể h h ệ
i n dưới hình thức: (i) Tiền lệ pháp (thông qua các bản án của Tòa án) và
(ii) Văn bản quy phạm pháp luật (thông qua các văn bản do cơ quan nhà nước có t ẩ h m qu ề y n ban hành)
6. Cơ cấu của quy phạm pháp luật cơ cấu bao nhiêu ộ b phận? Tùy à
v o cách tiếp cận và đặt tên, thì quy phạm pháp luật sẽ có nhiều bộ phận khác nhau; gồm: (i) Cách tiếp ậ
c n thứ nhất: 2 bộ phận, gồm: Giả định và Chỉ dẫn; gồm: Quy định, Chế tài, à v các hướng dẫn ử x sự khác Đối với cách tiếp ậ c n à
n y, BỘ PHẬN CHỈ DẪN sẽ chứa đựng các thông tin:
- Hành vi chủ thể được thực hiện hoặc không được thực h ệ i n
- Cách xử sự của chủ thể phải làm và ậ
h u quả mà chủ thể phải gánh chịu nếu
không thực hiện hành vi phù hợp
- Những lợi ích về vật chất, tinh thần mà chủ thể được h ở ư ng
(ii) Cách tiếp cận thứ hai: 3 bộ phận, ồ
g m: Giả định, Quy định và Chế tài Trong đó, á
c ch tiếp cận t ứ
h hai là phổ biến n ấ h t 7. Hãy nêu k á
h i niệm về các bộ phận trong quy phạm pháp luật; gồm: Giả định;
Quy định và Chế tài. Hãy nêu í
v dụ cho từng bộ phận?
- Giả định: Nêu lên tình huống mà khi chủ thể ở vào tình huống đó thì chịu sư tác động ủ c a quy p ạ
h m pháp luật. HAY NÓI CÁCH KHÁC