Thông tin
Quiz

Đề cương trắc nghiệm ôn tập môn Triết học Mác - Lênin | Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Ở phương Đông: Trung Quốc, triết học có gốc từ chữ “triết” với ýnghĩa là sự truy tìm bản chất của đối tượng nhận thức, thường là con người, xã hội, vũ trụ và tư tưởng. Triết học là biểu hiện cao của trí tuệ, là sự hiểu biết sâu sắc của con người về toàn bộ thế giới thiên - địa - nhân và định hướng nhân sinh quan cho con người. Ấn Độ, thuật ngữ Darśana (triết học) có nghĩa gốc là “chiêm ngưỡng” hàm ý là tri thức dựa trên lý trí, là con đường suy ngẫm để dẫn dắt con người đến với lẽ phải. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!

Môn:

Triết học Mac - Lenin (THMLN2023) 33 tài liệu

Trường:

Học viện Nông nghiệp Việt Nam 1.7 K tài liệu

Thông tin:

105 trang 2 tuần trước

Tác giả:

Lan Anh Trần

docx.com.vn

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Đề cương trắc nghiệm ôn tập môn Triết học Mác - Lênin | Học viện Nông nghiệp Việt Nam

39 20 lượt tải Tải xuống

lOMoARcPSD| 47708777

CHƯƠNG 1

KHÁI LUẬN VỀ TRIẾT HỌC VÀ TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN

I. TRIẾT HỌC VÀ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC

1. Khái lược về triết học

1.1. Khái niệm triết học

* Ở phương Đông: Trung Quc, triết học có gc từ ch “trit” với ý

nghĩa là s truy tìm bn cht ca i tưng nhận thức, thường là con người, xã

hội, vũ trụ và tư tưởng. Triết học là biểu hiện cao ca trí tuệ, là s hiểu biết sâu

sc ca con người về toàn bộ thế giới thiên - ịa - nhân và ịnh hướng nhân sinh

quan cho con người. Ấn Độ, thuật ng Darśana (triết học) có nghĩa gc là “chiêm

ngưng” hàm ý là tri thức da trên lý trí, là con ưng suy ngm ể dn dt con

người ến với l phi.

* Ở phương Tây, thuật ng “triết học” theo tiếng Hy Lp cổ là Philo-

sophia nghĩa là yêu mn s thông thái. Người Hy Lp cổ i quan niệm

philosophia vừa mang nghĩa là gii thích vũ trụ, ịnh hướng nhận thức và hành vi,

vừa nhn mnh ến khát vọng tìm kiếm chân lý ca con người.

Như vậy, c ở phương Đông và phương Tây, ngay từ u, triết học ã ưc hiểu là loi

hình nhận thức có trình ộ trừu tưng và khái quát hóa cao, tn ti với tư cách là một hình

thái ý thc xã hội.

* Theo triết học Mác - Lênin, trit học là hệ thống quan iểm lí luận

chung nhất về th giới và vị trí con ngưi trong th giới ó, là khoa học về những

quy luật vận ộng, phát triển chung nhất của t nhiên, xã hội và tư duy. 1.2. Nguồn

gốc của triết học

* Nguồn gốc nhận thc.

Triết học chỉ xut hiện khi kho tàng tri thức ca loài người ã tích lũy ưc một vn

hiểu biết nht ịnh và trên cơ sở ó, tư duy con người cũng ã t ến trình ộ khái quát hóa, trừu

tưng hóa, có kh năng rút ra ưc cái chung trong muôn vàn nhng s kiện, hiện tưng

riêng l.

* Nguồn gốc xã hội.

- Triết học ra ời khi nền sn xut xã hội ã có s phân công lao ộng, có

s tách rời gia lao ộng trí óc khỏi lao ộng chân tay.

- Triết học ra ời khi chế ộ tư hu về tư liệu sn xut ra ời. Xã hội phân

chia thành giai cp và có i kháng giai cp.

1.3. Đối tượng nghiên cứu của triết học trong lịch sử

* Hy Lp cổ i: Triết học thời kỳ này chưa có i tưng nghiên cứu riêng.

Triết học Hy Lp cổ i là nền triết học t nhiên vì nó bao hàm tri thức ca tt c

các ngành khoa học như toán học, vật lý học, thiên văn học... Từ ó dn ến quan

iểm về sau coi triết học là khoa học ca mọi khoa học.

* Tây Âu thời Trung cổ, khi quyền lc ca Giáo hội bao trùm mọi lĩnh

vc ời sng xã hội, nền triết học t nhiên bị thay bng nền triết học kinh viện.

Đi tưng ca triết học

lOMoARcPSD| 47708777

Kinh viện chỉ tập trung vào các ch ề như niềm tin tôn giáo, thiên ường, ịa ngục…

* Từ thế kỷ XV – u thế kỷ XIX ở Tây Âu: Thế kỷ XV - XVI vn ề i

tưng nghiên cứu ca triết học bt u ưc ặt ra; sang thế kỷ XVII – XVIII, khoa

học t nhiên tách ra khỏi triết học, khoa học thc nghiệm ã ra ời, từng bước làm

phá sn tham vọng ca triết học mun óng vai trò “khoa học ca mọi khoa học”;

u thế kỷ XIX trong triết học cổ iển Đức, ặc biệt triết học Hêghen là hệ thng

triết học cui cùng thể hiện tham vọng ó. Triết học chưa xác ịnh ưc chính xác

i tưng nghiên cứu.

* Triết học Mác ra ời ã on tuyệt triệt ể với quan niệm triết học là “khoa

học ca mọi khoa học”, xác ịnh i tưng nghiên cứu ca triết học là các quan hệ

phổ bin và nghiên cu những quy luật chung nhất của t nhiên, xã hội và tư

duy.

1.4. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan *

Th giới quan.

- Khái niệm: Th giới quan là toàn bộ những quan niệm của con ngưi

về th giới, về bản thân con ngưi cũng như vị trí và vai trò của con ngưi trong

th giới ó.

- Cu trúc: Thế giới quan bao gm tri thức, niềm tin và lý tưởng. Trong

ó tri thức là cơ sở trc tiếp hình thành thế giới quan, nhưng tri thức chỉ gia nhập

thế giới quan khi ã ưc kiểm nghiệm ít nhiều trong thc tiễn và trở thành niềm

tin. Lý tưởng là trình ộ phát triển cao nht ca thế giới quan.

- Các hình thức thế giới quan: thế giới quan huyền thoi; thế giới quan

tôn giáo, thế giới quan triết học. Thế giới quan duy vật biện chứng ưc coi là ỉnh

cao ca các loi thế giới quan ã có trong lịch sử.

- Vai trò: Định hướng cho con người trong nhận thức và thc tiễn.

* Trit học - hạt nhân lý luận của th giới quan.

Thế giới quan triết học có s khác biệt với các hình thức thế giới quan khác. Trong

thế giới quan triết học, yếu t tri thức óng vai trò quan trọng nht. Tri thức triết học là nhng

tri thức lí luận chung nht về thế giới. Do ó, triết học trở thành ht nhân lí luận ca thế giới

quan.

2. Vấn ề cơ bản của triết học

2.1. Nội dung vấn ề cơ bản của triết học * Khái niệm.

-Ph.Ăngghen ã viết: “Vn ề cơ bn lớn ca mọi triết học, ặc biệt là ca triết học hiện

i, là vn ề quan hệ gia tư duy với tn ti”.

- Vn ề mi quan hệ gia tư duy và tn ti ưc coi là vn ề cơ bn ca triết học vì:

+ Gii quyết vn ề cơ bn ca triết học là nền tng cơ bn và iểm xut phát ể gii

quyết các vn ề khác trong quan iểm, tư tưởng ca các nhà triết học và các học thuyết triết

học.

+ Việc gii quyết vn ề cơ bn ca triết học là cơ sở ể xác ịnh lập trường, thế giới

quan ca các nhà triết học và các học thuyết triết học.

* Nội dung vn ề cơ bn ca triết học.

lOMoARcPSD| 47708777

+ Mặt th nhất: Giữa ý thc và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào

quyt ịnh cái nào? Nói cách khác, khi truy tìm nguyên nhân cui cùng ca s vật, hiện

tưng hay s vận ộng thì nguyên nhân vật cht hay nguyên nhân tinh thn óng vai trò là cái

quyết ịnh.

+ Mặt th hai: Con ngưi có khả năng nhận thc ưc th giới hay không?

Cách tr lời hai câu hỏi trên quy ịnh lập trường ca nhà triết học và trường phái triết

học.

2.2. Chủ ngha duy vật và chủ ngha duy tâm

* Việc gii quyết mặt th nhất ca vn ề cơ bn ca triết học ã chia các nhà triết học

thành hai trường phái lớn.

- Nhng nhà triết học cho rng vật cht, giới t nhiên là cái có trước và

quyết ịnh ý thức ca con người ưc gọi là các nhà duy vật. Học thuyết ca họ

hp thành các trường phái khác nhau ca ch nghĩa duy vật.

- Nhng nhà triết học cho rng, ý thức, tinh thn, ý niệm, cm giác là

cái có trước giới t nhiên, ưc gọi là các nhà duy tâm. Học thuyết ca họ hp

thành các trường phái khác nhau ca ch nghĩa duy tâm.

-> Học thuyết triết học cho rng chỉ hoặc vật cht hoặc tinh thn là ngun gc ca

thế giới ưc gọi là nhất nguyên luận (nht nguyên luận duy vật hoặc nht nguyên luận duy

tâm).

->Học thuyết triết học cho rng c vật cht và ý thức, tinh thn là ngun gc ca thế

giới gọi là nhị nguyên luận. Song xét ến cùng, nhị nguyên luận thuộc về ch nghĩa duy tâm.

* Các hình thc của chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm.

- Chủ nghĩa duy vật: Có ba hình thức cơ bn: chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa

duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chng.

+ Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết qu nhận thức ca các nhà triết học duy vật

thời cổ i. Ch nghĩa duy vật thời kỳ này thừa nhận tính thứ nht ca vật cht nhưng ng

nht vật cht với một hay một dng cụ thể ca vật cht và ưa ra nhng kết luận mang tính

trc quan, ngây thơ, cht phác. Tuy nhiên ch nghĩa duy vật cht phác thời cổ i về cơ bn

là úng, vì nó ã ly bn thân giới t nhiên ể gii thích thế giới, không viện ến Thn linh,

Thưng ế hay các lc lưng siêu nhiên.

+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình ra ời thế kỷ XV ến thế kỷ XVIII và iển hình là ở thế

kỷ thứ XVII, XVIII. Ch nghĩa duy vật giai on này chịu s tác ộng mnh m ca khoa học

t nhiên với phương pháp tư duy siêu hình, cơ giới. Tuy nhiên, ch nghĩa duy vật siêu hình

ã góp phn vào việc ẩy lùi thế giới quan duy tâm và tôn giáo, ặc biệt là ở thời kỳ chuyển

tiếp từ êm trường Trung cổ sang thời Phục hưng.

+ Chủ nghĩa duy vật biện chng: do C.Mác và Ph.Ăngghen xây dng vào nhng

năm 40 ca thế kỷ XIX, sau ó ưc V.I.Lênin phát triển. Với s kế thừa tinh hoa ca các học

thuyết triết học trước ó và khái quát thành tu ca khoa học ương thời, ch nghĩa duy vật

biện chứng ã khc phục ưc hn chế ca ch nghĩa duy vật trước mình. Ch nghĩa duy vật

lOMoARcPSD| 47708777

biện chứng không nhng phn ánh úng hiện thc mà còn là một công cụ hu hiệu giúp

nhng lc lưng tiến bộ trong xã hội ci to hiện thc y. - Chủ nghĩa duy tâm.

+ Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thức nht ca ý thức ca con người.

Ch nghĩa duy tâm ch quan cho rng ý thc của con ngưi là cái có trước, cái quyt ịnh

ối với vật chất. Trong khi ph nhận s tn ti khách quan ca hiện thc, ch nghĩa duy tâm

ch quan khng ịnh mọi s vật, hiện tưng chỉ là phức hp ca nhng cm giác.

+ Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận tính thức nht ca tinh thn khách quan.

Ch nghĩa duy tâm khách quan cho rng tinh thn khách quan có trước, tn ti ộc lập với

con người và quyết ịnh thế giới vật cht. Thc thể tinh thn khách quan này thường ưc gọi

bng nhng cái tên khác nhau như: ý niệm, tinh thn tuyệt ối, lý tính th giới, v.v..

2.3. Thuyết có thể biết và thuyết không thể biết

* Việc gii quyết mặt thứ hai ca vn ề cơ bn ca triết học là căn cứ ể phân chia các

học thuyết triết học thành thuyết có thể biết và thuyết không thể biết.

- Thuyết có thể biết: là nhng học thuyết khng ịnh kh năng nhận thức thế

giới ca con người i với thế giới. Đa s các nhà triết học (c duy vật và duy tâm) ều khng

ịnh con người có kh năng nhận thức ưc bn cht ca thế giới.

- Thuyết không thể biết: là nhng học thuyết ph ịnh kh năng nhận thức ca

con người. Theo thuyết này, con người không nhận thức ưc bn cht ca thế giới, nếu có

chỉ nhận thức ưc cái hiện tưng, bề ngoài.

* Thuyết hoài nghi là nhng học thuyết nghi ngờ kh năng nhận thức thế giới ca

con người hoặc nhng tri thức mà con người ã t ưc. 3. Biện chứng và siêu hình

3.1. Phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình

*Phương pháp siêu hình.

- Nhận thức i tưng ở trng thái cô lập, tách rời i tưng ra khỏi chỉnh thể và

gia các mặt i lập nhau có một ranh giới tuyệt i.

- Nhận thức i tưng ở trng thái tĩnh, nếu có chỉ thừa nhận s biến ổi chỉ là

s biến ổi về s lưng, về các hiện tưng bề ngoài. Nguyên nhân ca s biến ổi nm ở bên

ngoài i tưng.

*Phương pháp biện chng.

- Nhận thức i tưng ở trong các mi liên hệ phổ biến vn có ca nó.

- Nhận thức i tưng ở trng thái luôn vận ộng, biến ổi, nm trong khuynh

hướng chung là phát triển. Quá trình vận ộng bao gm thay ổi c về lưng và cht; ngun

gc ca s vận ộng, biến ổi nm bên trong bn thân s vật, hiện tưng.

3.2. Các hình thức của phép biện chứng trong lịch sử

* Phép biện chng t phát thi cổ ại: Các nhà biện chứng thời cổ i ã nhận thức

ưc các s vật, hiện tưng trong các mi liên hệ, s vận ộng, sinh thành, biến hóa vô cùng,

vô tận. Tuy nhiên, nhng quan niệm chỉ là trc kiến, chưa thành một hệ thng lý luận, chưa

có thành tu ca khoa học cụ thể và thc nghiệm khoa học chứng minh.

* Phép biện chng duy tâm trong trit học cổ iển Đc: Người khởi u là I.Cantơ

và người hoàn thiện là G.W.F.Hêghen. Ln u tiên, nhng nội dung cơ bn ca phép biện

chứng ưc trình bày một cách có hệ thng. Tuy nhiên, phép biện chứng ca các nhà triết

học cổ iển Đức là biện chứng duy tâm bởi vì nó bt u từ tinh thn và kết thúc ở tinh thn.

lOMoARcPSD| 47708777

* Phép biện chng duy vật do C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây dng và I.V.Lênin

k thừa, phát triển: Phép biện chứng duy vật ra ời trên cơ sở kế thừa có chọn lọc và khc

phục nhng hn chế ca phép biện chứng trong lịch sử. Phép biện chứng duy vật với tính

cách là học thuyết về mi liên hệ phổ biến và về s phát triển dưới hình thức hoàn bị nht.

II. TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN

TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

1. Sự ra ời và phát triển của triết học Mác – Lênin

1.1. Những iều kiện lịch sử của sự ra ời triết học Mác

* Điều kiện kinh t - xã hội

- S củng cố và phát triển của phương thc sản xuất tư bản chủ

nghĩa trong iều kiện cách mạng công nghiệp.

+ Triết học Mác ra ời vào nhng năm 40 ca thế kỷ XIX. Trong iều kiện phát triển

mnh m ca lc lưng sn xut do tác ộng ca cuộc cách mng công nghiệp, làm cho

phương thức sn xut tư bn ch nghĩa ưc cng c vng chc ở các nước Tây Âu, thể hiện

rõ tính hơn hn ca nó so với phương thức sn xut phong kiến.

+ Mặt khác, s phát triển ca phương thức sn xut tư bn làm bộc lộ rõ mâu thun

gia lc lưng sn xut mang tính xã hội hóa với quan hệ sn xut mang tính tư nhân tư

bn ch nghĩa. Biểu hiện về mặt xã hội là mâu thun gia giai cp vô sn và giai cp tư sn.

- Giai cấp vô sản ã trở thành lc lưng chính trị- xã hội ộc lập.

Phong trào u tranh ca giai cp vô sn: tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa ca th dệt ở

Ly-ông (Pháp) năm 1831, bị àn áp và sau ó li nổ ra vào năm 1834; phong trào Hiến chương

ở Anh vào cui nhng năm 30 thế kỷ XIX; cuộc u tranh ca th dệt ở Xi-lê-di (Đức). Thể

hiện giai cp vô sn trở thành một lc lưng chính trị - xã hội ộc lập.

- Thc tiễn cách mạng của giai cấp vô sản là cơ sở chủ yu nhất

cho s ra i trit học Mác.

Từ thc tiễn phong trào u tranh cách mng ca giai cp vô sn ã ặt ra nhu cu, òi

hỏi phi có một lý luận tiên tiến soi ường, dn dt. S ra ời ca ch nghĩa Mác ã áp ứng ưc

nhu cu thc tiễn ó.

* Nguồn gốc lý luận

- Triết học cổ iển Đức là ngun gc lý luận trc tiếp cho s ra ời

ca triết học Mác với hai i diện tiêu biểu là G.W.F.Hêghen và L.Phoi-ơ-bc

+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa ht nhân hp lý là phép biện chứng, ng thời phê

phán tính cht duy tâm, thn bí trong triết học ca G.W.F.Hêghen ể xây dng phép biện

chứng duy vật.

+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa ht nhân cơ bn là ch nghĩa duy vật, ng thời

phê phán tính cht siêu hình trong triết học ca L.Phoi-ơ-bc ể xây dng nên ch nghĩa duy

vật biện chứng.

- Kinh tế - chính trị học cổ iển Anh với nhng i biểu xut sc là

A.Smith và Đ. Ri-các-ô là ngun gc lý luận ể C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây

dng học thuyết kinh tế chính trị, là tiền ề cho s hình thành quan niệm duy

vật về lịch sử.

lOMoARcPSD| 47708777

- Ch nghĩa xã hội không tưởng Pháp với nhng i biểu nổi tiếng

như H.Xanh Ximông và S.Phuriê là ngun gc lý luận trc tiếp cho s hình

thành ch nghĩa xã hội khoa học, là tiền ề cho s hình thành quan niệm duy

vật về lịch sử.

* Tiền ề khoa học t nhiên

+ Ba phát minh lớn là cơ sở cho s hình thành quan iểm duy vật biện chứng ca triết

học Mác: Định luật bo toàn và chuyển hóa năng lưng; thuyết tiến hóa; thuyết tế bào.

+ Nhng phát minh lớn ca khoa học t nhiên ã cung cp nhng tài liệu mang tính

khoa học, chính xác ể C.Mác và Ph.Ănghen phê phán ch nghĩa duy tâm và phương pháp

siêu hình, ng thời khng ịnh tính úng n ca ch nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng.

* Nhân tố chủ quan trong s hình thành trit học Mác

Triết học Mác xut hiện không chỉ là kết qu ca s vận ộng và phát triển có tính

quy luật ca các nhân t khách quan mà còn ưc hình thành thông qua vai trò ca nhân t

ch quan ca C.Mác và Ph.Ăngghen.

- C.Mác sinh ngày 5 tháng 5 năm 1818, ti Trier trong một gia

ình trí thức có cha là luật sư, Vương quc Phổ. Ph.Ăngghen sinh ngày 28 -

11 - 1820, trong một gia ình ch xưởng si ở Bácmen thuộc tỉnh Ranh, Vương

quc Phổ.

- Hai ông có tình cm sâu sc với giai cp vô sn và nhân dân lao

ộng.

- Các ông là nhng nhà khoa học thiên tài, nhà cách mng kiệt

xut.

- Tình bn vĩ i ca hai ông ã trở thành một trong nhng nhân t

ch quan to nên ch nghĩa Mác.

1.2. Những thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của triết học Mác

* Thi kỳ hình thành tư tưởng trit học với bước quá ộ từ chủ nghĩa duy tâm và

dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa cộng sản (1841 - 1844).

- Năm 1837, C.Mác ến học luật ti Trường Đi học Bon và sau ó

là Đi học Béclin. Ông ã tìm ến hai nhà triết học nổi tiếng là G.W.F.Hêghen

và L.Phoi-ơ-bc.

- Năm 1841, sau khi nhận bng tiến sĩ triết học ti Đi học Tổng

hp Giênna, C.Mác cùng một s người thuộc phái Hêghen trẻ ã chuyển sang

hot ộng chính trị, tham gia vào cuộc u tranh trc tiếp chng ch nghĩa

chuyên chế Phổ, giành quyền t do dân ch.

- Vào u năm 1842, tờ báo Sông Ranh ra ời. S chuyển biến bước

u về tư tưởng ca C.Mác diễn ra trong thời kỳ ông làm việc ở báo này. Thời

kỳ này, thế giới quan triết học ca ông, nhìn chung, vn ứng trên lập trường

duy tâm, nhưng chính thông qua cuộc u tranh chng chính quyền nhà nước

ương thời, C. ác cũng ã nhận ra rng, các quan hệ khách quan quyết ịnh hot

ộng ca nhà nước là nhng li ích, và nhà nước Phổ chỉ là “Cơ quan i diện

ng cp ca nhng li ích tư nhân”.

lOMoARcPSD| 47708777

- Năm 1843, sau khi báo Sông Ranh bị cm, C. ác ã tiến hành

nghiên cứu có hệ thng triết học pháp quyền ca Hêghen, ng thời với nghiên

cứu lịch sử một cách cơ bn. Trên cơ sở ó, C. ác viết tác phẩm Góp phn phê

phán trit học pháp quyền của Hêghen. Trong khi phê phán ch nghĩa duy

tâm ca Hêghen, C.Mác ã nng nhiệt tiếp nhận quan niệm duy vật ca triết

học L.Phoiơbc. Song, C.Mác ã nhận thy nhng iểm yếu trong triết học ca

Phoiơbc, nht là việc lng tránh nhng vn ề chính trị - xã hội nóng hổi.

- Cui tháng 10 - 1843, C.Mác ã sang Pari. Ở ây, không khí chính

trị sôi sục và s tiếp xúc với các i biểu ca giai cp vô sn ã dn ến bước

chuyển dt khoát ca ông sang lập trường ca ch nghĩa duy vật và ch nghĩa

cộng sn. Các bài báo ca C.Mác ăng trong tp chí Niên giám Pháp - Đc ặc

biệt là Li nói u Góp phn phê phán trit học pháp quyền của Hêghen ã thể

hiện rõ nét s chuyển biến lập trường ca C.Mác.

- Ph.Ăngghen nghiên cứu triết học rt sớm, giao thiệp rộng với

nhóm Hêghen tr. Trong thời gian gn hai năm sng ở Manchester (Anh) từ

mùa thu năm 1842, việc tập trung nghiên cứu ời sng kinh tế và s phát triển

chính trị ca nước Anh, nht là việc trc tiếp tham gia vào phong trào công

nhân (phong trào Hiến chương) mới dn ến bước chuyển căn bn trong thế

giới quan ca ông sang ch nghĩa duy vật và ch nghĩa cộng sn.

- Năm 1844, Niên giám Pháp - Đc cũng ăng các tác phẩm Phác

thảo góp phn phê phán kinh t chính trị học, Tình cảnh nước Anh, Tômát

Cáclây, Quá kh và hiện tại ca Ph.Ăngghen. Các tác phẩm ó cho thy, ông

ã ứng trên quan iểm duy vật biện chứng và lập trường ca ch nghĩa xã hội ể

phê phán kinh tế chính trị học ca A.Smith và D.Ri-car-do, vch trn quan

iểm chính trị phn ộng ca T.Cáclây - một người phê phán ch nghĩa tư bn,

nhưng trên lập trường ca giai cp quý tộc phong kiến, từ ó, phát hiện ra sứ

mệnh lịch sử ca giai cp vô sn. Đến ây, quá trình chuyển từ ch nghĩa duy

tâm và dân ch - cách mng sang ch nghĩa duy vật biện chứng và ch nghĩa

cộng sn ở Ph.Ăngghen cũng ã hoàn thành.

- Tháng 8 -1844, Ph.Ăngghen rời Manchester về Đức, ri qua

Paris và gặp C.Mác ở ó. S nht trí về tư tưởng ã dn ến tình bn vĩ i ca

C.Mác và Ph.Ăngghen, gn liền tên tuổi ca hai ông với s ra ời và phát triển

một thế giới quan mới mang tên C.Mác - thế giới quan cách mng ca giai

cp vô sn.

Như vậy, mặc dù C.Mác và Ph,Ăngghen hot ộng chính trị - xã hội và hot ộng khoa

học trong nhng iều kiện khác nhau, nhưng nhng kinh nghiệm thc tiễn và kết luận rút ra

từ nghiên cứu khoa học ca hai ông là thng nht, ều gặp nhau ở việc phát hiện ra sứ mệnh

lịch sử ca giai cp vô sn, từ ó hình thành quan iểm duy vật biện chứng và tư tưởng cộng

sn ch nghĩa.

* Thi kỳ ề xuất những nguyên lý trit học duy vật biện chng và duy vật lịch sử.

- Năm 1844, C.Mác viết Bản thảo kinh t - trit học. Ln u tiên

C.Mác ã chỉ ra mặt tích cc trong phép biện chứng ca triết học

lOMoARcPSD| 47708777

G.W.F.Hêghen. Ông ã phân tích phm trù "lao ộng t tha hoá”, khng ịnh s

tn ti và phát triển ca "lao ộng bị tha hoá" gn liền với sở hu tư nhân, ưc

phát triển cao ộ trong ch nghĩa tư bn và iều ó dn tới "s tha hoá ca con

người khỏi con người". Việc khc phục s tha hoá chính là s xoá bỏ chế ộ

sở hu tư nhân, gii phóng người công nhân khỏi "lao ộng bị tha hoá" dưới

ch nghĩa tư bn, cũng là s gii phóng con người nói chung. C.Mác cũng

luận chứng cho tính tt yếu ca ch nghĩa cộng sn trong s phát triển xã hội.

- Tháng 2 - 1845, C.Mác và Ph.Ăngghen xut bn tác phẩm Gia

ình thn thánh. Tác phẩm này ã chứa ng “quan niệm hu như ã hoàn thành

ca C.Mác về vai trò cách mng ca giai cp vô sn" và cho thy "C.Mác ã

tiến gn như thế nào ến tư tưởng cơ bn ca toàn bộ "hệ thng" ca ông... tức

là tư tưởng về nhng quan hệ xã hội ca sn xut”.

- Mùa xuân 1845, C.Mác ã viết Luận cương về Phoiơbắc.

Ph.Ăngghen ã ánh giá ây là văn kiện u tiên chứa ng mm mng thiên tài

ca một thế giới quan mới. Tư tưởng xuyên sut ca luận cương là vai trò

quyết ịnh ca thc tiễn i với ời sng xã hội và tư tưởng về sứ mệnh “ci to

thế giới" ca triết học C.Mác. Trên cơ sở quan iểm thc tiễn úng n, C.Mác

ã phê phán toàn bộ ch nghĩa duy vật trước kia và bác bỏ quan iểm ca ch

nghĩa duy tâm, vận dụng quan iểm duy vật biện chứng ể chỉ ra mặt xã hội ca

bn cht con người, với luận iểm "trong tính hiện thc ca nó, bn cht con

người là tổng hoà nhng quan hệ xã hội".

- Cui 1845 - u 1846, C.Mác và Ph.Ăngghen ã viết chung tác

phẩm Hệ tư tưởng Đc trình bày một cách hệ thng quan iểm duy vật lịch sử.

Các ông ã khng ịnh, việc xem xét lịch sử xã hội phi xut phát từ con ngưi

hiện thc, sn xut vật cht là cơ sở ca ời sng xã hội. Cùng với Hệ tư tưởng

Đc, triết học C.Mác ã i tới nhận thức ời sng xã hội bng một hệ thng các

quan iểm lí luận thc s khoa học, ã hình thành, to cơ sở lí luận khoa học

vng chc cho s phát triển tư tưởng cộng sn ch nghĩa ca C.Mác và

Ph.Ăngghen.

- Năm 1847, C.Mác ã viết tác phẩm S khốn cùng của trit học,

tiếp tục ề xut các nguyên lý triết học, ch nghĩa cộng sn khoa học, như

chính C.Mác sau này ã khng ịnh, "Chứa ng nhng mm mng ca học

thuyết ưc trình bày trong bộ Tư bản sau hai mươi năm trời lao ộng".

- Năm 1848, C.Mác cùng với Ph.Ăngghen ã viết tác phẩm Tuyên

ngôn của Đảng Cộng sản. Đây là văn kiện có tính cht cương lĩnh u tiên ca

ch nghĩa Mác, trong ó cơ sở triết học ca ch nghĩa Mác ưc trình bày một

cách thiên tài, thng nht hu cơ với các quan iểm kinh tế và các quan iểm

chính trị - xã hội. Với hai tác phẩm này, ch nghĩa Mác ưc trình bày như

một chỉnh thể các quan iểm lí luận nền tng ca ba bộ phận hp thành ca nó

và s ưc C.Mác và Ph.Ăngghen tiếp tục bổ sung, phát triển trong sut cuộc

ời ca hai ông trên cơ sở tổng kết nhng kinh nghiệm thc tiễn ca phong

trào công nhân và khái quát nhng thành tu khoa học ca nhân loi.

lOMoARcPSD| 47708777

* Thi kỳ C.Mác và Ph.Ăngghen bổ sung và phát triển toàn diện lí luận trit học

(1848 - 1895).

- Thời kỳ này, C.Mác ã viết hàng lot tác phẩm quan trọng. Hai

tác phẩm: Đấu tranh giai cấp ở Pháp và Ngày 18 tháng Sương mù của Lui

Bônapáctơ ã tổng kết cuộc cách mng Pháp (1848 - 1849). Cùng với nhng

hot ộng tích cc ể thành lập Quc tế I, C.Mác ã tập trung viết tác phẩm khoa

học ch yếu ca mình là bộ Tư bản (tập 1 xut bn 9/1867), Góp phn phê

phán kinh t chính trị học (1859).

Bộ Tư bản không chỉ là công trình  sộ ca C.Mác về kinh tế chính trị học mà còn

là bổ sung, phát triển ca triết học Mác nói riêng, ca học thuyết Mác nói chung. V.I.Lênin

ã khng ịnh, trong Tư bản "C.Mác không ể li cho chúng ta "Lôgíc học" (với ch L viết

hoa), nhưng ã ể li cho chúng ta Lôgíc ca Tư bản".

Năm 1871, C.Mác ã viết Nội chin ở Pháp, phân tích sâu sc kinh nghiệm ca Công

xã Pari. Năm 1875, C.Mác cho ra ời một tác phẩm quan trọng về con ường và mô hình ca

xã hội tương lai, xã hội cộng sn ch nghĩa - tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta.

- Trong khi ó, Ph.Ăngghen ã phát triển triết học Mác thông qua

cuộc u tranh chng li nhng k thù ca ch nghĩa Mác và bng việc khái

quát nhng thành tu ca khoa học. Biện chng của t nhiên và Chống

Đuyrinh ln lưt ra ời trong thời kỳ này. Sau ó Ph.Ăngghen ã viết tiếp các tác

phẩm Nguồn gốc của gia ình, của ch ộ tư hữu và của nhà nước (1884) và

Lútvích Phoiơbắc và s cáo chung của trit học cổ iển Đc (1886)... Với

nhng tác phẩm trên, Ph.Ăngghen ã trình bày học thuyết Mác nói chung, triết

học Mác nói riêng dưới dng một hệ thống lí luận tương i ộc lập và hoàn

chỉnh. Sau khi C.Mác qua ời, Ph.Ăngghen ã hoàn chỉnh và xut bn hai quyển

còn li trong bộ Tư bản ca C.Mác.

1.3. Thực chất và ý ngha cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác và

Ph.Ăngghen thực hiện

- C.Mác và Ph.Ăngghen ã khc phục tính cht trc quan, siêu

hình ca ch nghĩa duy vật cũ và khc phục tính cht duy tâm, thn bí ca

phép biện chứng duy tâm, sáng to ra một ch nghĩa duy vật triết học hoàn

bị, ó là ch nghĩa duy vật biện chứng.

- C.Mác và Ph.Ăngghen ã vận dụng và mở rộng quan iểm duy

vật biện chứng vào nghiên cứu lịch sử xã hội, sáng to ra ch nghĩa duy vật

lịch sử - bước ngoặt cách mng trong triết học.

- S thng nht gia lí luận và thc tiễn làm cho vai trò xã hội

ca triết học Mác loi ã có s biến ổi căn bn.

- Có s thng nht hu cơ gia tính ng và tính khoa học; gii

quyết úng n mi quan hệ gia triết học với các khoa học cụ thể.

1.4. Giai oạn Lênin trong sự phát triển triết học Mác

* Hoàn cảnh lịch sử V.I.Lênin phát triển Trit học Mác.

- V.I.Lênin (22/04/1870) ti thành ph Ximbiếcxcơ ca nước

Nga.

lOMoARcPSD| 47708777

- S hình thành giai on Lênin diễn ra trong bi cnh ch nghĩa

tư bn chuyển biến thành ch nghĩa ế quc; giai cp tư sn ngày càng bộc lộ

rõ tính cht phn ộng ca mình, chúng sử dụng bo lc trên tt c các lĩnh

vc ca ời sng xã hội; s chuyển biến ca trung tâm cách mng thế giới vào

nước Nga và s phát triển ca cuộc u tranh gii phóng dân tộc ở các nước

thuộc ịa.

- Cui thế kỷ XIX, u thế kỷ XX, nhng phát minh lớn trong lĩnh

vc khoa học t nhiên (ặc biệt là trong lĩnh vc vật lý học) ưc thc hiện ã

làm o lộn quan niệm về thế giới ca vật lý học cổ iển... Li dụng tình hình

ó, nhng người theo ch nghĩa duy tâm, cơ hội, xét li... ã tn công li ch

nghĩa duy vật biện chứng ca Mác.

- Nhiều trào lưu tư tưởng lý luận phn ộng xut hiện: thuyết

Cantơ mới; ch nghĩa thc dụng; ch nghĩa thc chứng; ch nghĩa kinh

nghiệm phê phán (biến tướng ca ch nghĩa Makhơ); lý luận về con ường thứ

ba…

Hoàn cnh lịch sử trên ã ặt ra i với nhng người mác xít nhng nhiệm vụ cp bách,

ó là s cn thiết phi tiếp tục bo vệ và phát triển triết học Mác…

* Thi kỳ 1893 - 1907, V.I.Lênin ã bảo vệ và phát triển trit học Mác

nhằm thành lập ảng mác - xít ở Nga và chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư

sản ln th nhất.

Trong thời kỳ này, V.I.Lênin ã viết các tác phẩm ch yếu như: Những "ngưi bạn

dân" là th nào và họ ấu tranh chống những ngưi dân chủ - xã hội ra sao? (1894); Nội

dung kinh t của chủ nghĩa dân tuý và s phê phán trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội

dung ó (1894); Chúng ta từ bỏ di sản nào? (1897); Làm gì? (1902)…V.I.Lênin ã u tranh

chng ch nghĩa duy tâm, phương pháp siêu hình ca phái Dân túy, bo vệ và phát triển

phép biện chứng duy vật, phát triển nhiều quan iểm về ch nghĩa duy vật lịch sử, ặc biệt là

làm phong phú thêm lý luận hình thái kinh tế - xã hội.

* Từ 1907 - 1917 là thi kỳ V.I.Lênin phát triển toàn diện trit học Mác

và lãnh ạo phong trào công nhân Nga, chuẩn bị cho cách mạng xã hội chủ nghĩa.

- Sau tht bi ca cuộc cách mng 1905 - 1907, lc lưng phn

ộng gi ịa vị thng trị trên mọi lĩnh vc ca ời sng xã hội. Trong hàng ngũ

nhng người cách mng ny sinh hiện tưng dao ộng. Ch nghĩa Makhơ

mun làm sng li triết học duy tâm, chng ch nghĩa duy vật biện chứng,

phá hoi tư tưởng cách mng, tước bỏ vũ khí tinh thn ca giai cp vô sn.

- Trong bi cnh ó, V.I.Lênin ã viết tác phẩm "Chủ nghĩa duy vật

và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán" (1908). Tác phẩm ã phê phán toàn diện

triết học duy tâm tư sn và ch nghĩa xét li trong triết học, phát triển lý luận

duy vật biện chứng về nhận thức. Trong tác phẩm này, V.I.Lênin ưa ra ịnh

nghĩa kinh iển về vật cht, gii quyết triệt ể vn ề cơ bn ca triết học, phát

triển và hoàn thiện lý luận phn ánh, vch ra bn cht ca ý thức, con ường

biện chứng ca quá trình nhận thức chân lý và ặc biệt nhn mnh vai trò ca

thc tiễn là tiêu chuẩn khách quan ca chân lý.

lOMoARcPSD| 47708777

- Tác phẩm “Bút ký trit học” (1914 - 1916) ca V.I.Lênin tập

trung nghiên cứu, bổ sung, phát triển phép biện chứng duy vật. V.I.Lênin ã

bo vệ, phát triển nhiều vn ề quan trọng như làm sáng tỏ quan hệ gia tn

ti xã hội và ý thức xã hội, tính ng ca hệ tư tưởng, vai trò ca qun chúng

nhân dân trong s phát triển ca lịch sử.

- Tác phẩm “Chủ nghĩa  quốc, giai oạn tột cùng của chủ nghĩa

tư bản” (1913), khng ịnh ch nghĩa ế quc là giai on tột cùng ca ch nghĩa

tư bn, êm trước ca cách mng xã hội ch nghĩa. Đng thời, ã phát triển sáng

to vn ề về mi quan hệ gia nhng quy luật khách quan ca xã hội với hot

ộng có ý thức ca con người; về vai trò ca qun chúng nhân dân và cá nhân

trong lịch sử, về quan hệ gia tt yếu và t do... V.I.Lênin ã nêu kh năng

thng li ca cách mng vô sn ở một s ít nước, thậm chí ở một s nước

không phi ở trình ộ phát triển cao về kinh tế; về s chuyển biến ca cách

mng dân ch tư sn thành cách mng xã hội ch nghĩa; về nhng hình thức

muôn v ca cách mng xã hội ch nghĩa... V.I.Lênin chỉ ra rng, cách mng

xã hội ch nghĩa ở một nước là một bộ phận cu thành ca cách mng xã hội

ch nghĩa thế giới. Vì vậy, ông luôn òi hỏi s thng nht, oàn kết trong phong

trào cộng sn thế giới trên tinh thn ch nghĩa quc tế vô sn.

- Tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” (cui năm 1917) ca

V.I.Lênin ã phát triển quan iểm ca ch nghĩa Mác về ngun gc bn cht

ca nhà nước, về tính tt yếu ca s ra ời nhà nước chuyên chính vô sn và

lc lưng lãnh o nhà nước là chính ng mác xít. V.I.Lênin phân tích và nhn

mnh tư tưởng ch yếu ca C.Mác về u tranh giai cp, chuyên chính vô sn,

và phân tích ch nghĩa xã hội và ch nghĩa cộng sn là hai giai on trong s

phát triển ca xã hội cộng sn ch nghĩa, về vai trò ca ng cộng sn trong

xây dng xã hội mới, xã hội xã hội ch nghĩa.

* Từ 1917 - 1924 là thi kỳ V.I.Lênin tổng kt kinh nghiệm thc tiễn cách mạng, bổ

sung, hoàn thiện trit học Mác, gắn liền với việc nghiên cu các vấn ề xây dng chủ nghĩa

xã hội.

- Sau Cách mng Tháng Mười năm 1917, nước Nga Xô viết bước

vào thời kỳ quá ộ từ ch nghĩa tư bn lên ch nghĩa xã hội trong hoàn cnh

chng li s can thiệp ca 14 nước ế quc, bọn phn ộng trong nội chiến ể

bo vệ thành qu cách mng và xây dng t nước.

- Trong tác phẩm "Nhng nhiệm vụ trước mt ca Chính quyền

Xô viết", V.I.Lênin ã vch ra ường li chung xây dng ch nghĩa xã hội ở

Nga, phân tích nguyên nhân thng li ca Cách mng Tháng Mười, ặt ra

nhiệm vụ phi tiến hành cuộc ci to xã hội ch nghĩa i với nền kinh tế nước

Nga, trong ó nhiệm vụ cơ bn, hàng u là nâng cao năng sut lao ộng.

V.I.Lênin làm rõ s khác biệt căn bn về nhiệm vụ ch yếu ca qun chúng

lao ộng trong cách mng tư sn và cách mng vô sn. Người cũng làm rõ

nhng ặc trưng ch yếu ca chế ộ dân ch ã ưc thi hành ở Nga.

- Tác phẩm “Cách mạng vô sản và tên phản bội Causky”,

V.I.Lênin ã vch trn s phn bội ca Causky, phê phán Causky ã ph nhận

lOMoARcPSD| 47708777

chuyên chính vô sn và cách mng xã hội ch nghĩa; chỉ rõ s khác biệt căn

bn gia nền dân ch tư sn và nền dân ch vô sn, chỉ rõ vai trò to lớn ca

Nhà nước Xô viết trong bo vệ và xây dng nước Nga Xô viết.

- Trong tác phẩm “Sáng kin vĩ ại”, ln u tiên V.I.Lênin ã ưa ra

ịnh nghĩa hoàn chỉnh về giai cp, chỉ ra nhng ặc trưng chung cơ bn, phổ

biến và ổn ịnh nht ca giai cp - cơ sở khoa học ể nhận biết, phân rõ các giai

cp khác nhau trong lịch sử xã hội có giai cp. V.I.Lênin tiếp tục phát triển

tư tưởng về nâng cao năng sut lao ộng. Người chỉ rõ: xét ến cùng năng sut

lao ộng là cái quan trọng nht, ch yếu nht bo m cho thng li ca chế ộ

xã hội mới.

- Tác phẩm “Bệnh ấu trĩ "tả khuynh" trong phong trào cộng

sản”, V.I.Lênin làm rõ mi quan hệ chặt ch gia Đng và qun chúng, vai

trò lãnh o ca Đng trong thiết lập chuyên chính vô sn và ci to xã hội ch

nghĩa. V.I.Lênin tiếp tục luận chứng cho tính tt yếu, nội dung ca chuyên

chính vô sn i với toàn bộ thời kỳ xây dng ch nghĩa xã hội, vn ề u tranh

giai cp trong thời kỳ quá ộ, lý luận về tình thế cách mng và thời cơ cách

mng.

- Tác phẩm "Lại bàn về Công oàn", V.I.Lênin cũng ã ề cập ến

nhng vn ề cơ bn ca lôgích biện chứng, khái quát nhng nguyên tc cơ

bn ca phép biện chứng duy vật: nguyên tc toàn diện, nguyên tc lịch sử -

cụ thể, nguyên tc phát triển...

- Sau nội chiến, t nước Xô viết ứng trước nguy cơ khng hong

nghiêm trọng. Tác phẩm Chính sách kinh t mới ã phát triển nhng tư tưởng

ca C.Mác, Ph.Ăngghen về thời kỳ quá ộ, ặc biệt là ch trương phát triển kinh

tế nhiều thành phn, phát triển kinh tế hàng hoá trong nông nghiệp, vn ề liên

minh công - nông. Kết qu là thông qua thc hiện chính sách kinh tế mới mà

khi liên minh công - nông và chính quyền Xô viết ưc cng c thêm một

bước.

- Tác phẩm “Về tác dụng của chủ nghĩa duy vật chin ấu”,

V.I.Lênin ã nêu cơ sở khoa học cho nhiệm vụ tiếp tục phát triển triết học Mác,

về phương hướng, mục tiêu, biện pháp công tác ca Đng cộng sn trên mặt

trận triết học.

Như vậy, ch nghĩa Lênin không phi là “s gii thích” ch nghĩa Mác mà là s khái

quát lý luận về thc tiễn u tranh cách mng ca giai cp công nhân và nhân dân lao ộng

toàn thế giới, là s phát triển duy nht úng n và triệt ể ch nghĩa Mác, trong ó có triết học

trong thời i ế quc ch nghĩa và cách mng vô sn. Chính vì thế, giai on mới trong s

phát triển triết học Mác gn liền với tên tuổi ca V.I.Lênin và triết học Mác - Lênin là tên

gọi chung cho c hai giai on.

* Thi kỳ từ 1924 n nay, trit học Mác - Lênin tip tục ưc các Đảng Cộng sản và

công nhân bổ sung, phát triển.

- Từ sau khi V.I.Lênin mt ến nay, triết học Mác - Lênin tiếp tục

ưc các Đng Cộng sn và giai cp công nhân bổ sung, phát triển. Chng hn

như vn ề mi quan hệ gia lc lưng sn xut và quan hệ sn xut; quan hệ

lOMoARcPSD| 47708777

gia cơ sở h tng và kiến trúc thưng tng; quan hệ gia giai cp, dân tộc và

nhân loi; về nhà nước xã hội ch nghĩa, thời kỳ quá ộ lên ch nghĩa xã hội,

nhng mâu thun ca thời i...

- Quá trình phát triển ca triết học Mác - Lênin cũng gặp không

ít khó khăn do nhng sai lm, khuyết iểm trong u tranh cách mng và xây

dng ch nghĩa xã hội. S ổ vỡ ca mô hình ch nghĩa xã hội hiện thc làm

cho yêu cu phát triển triết học Mác - Lênin càng cp bách hơn bao giờ hết.

- S phát triển mnh m ca khoa học, kỹ thuật với nhng phát

minh có tính cht vch thời i và s biến ổi nhanh chóng ca ời sng kinh tế,

chính trị, xã hội ã làm ny sinh hàng lot vn ề cn gii áp về mặt lý luận.

Điều ó òi hỏi các Đng cộng sn vận dụng thế giới quan, phương pháp luận

mác - xít ể tổng kết kinh nghiệm thc tiễn khái quát lý luận ịnh ra ường li,

chiến lưc, sách lưc phù hp với yêu cu khách quan ca cách mng xã hội

ch nghĩa.

- Trong quá trình tổ chức và lãnh o cách mng Việt Nam, Ch

tịch H Chí Minh và Đng Cộng sn Việt Nam ã vận dụng sáng to ch nghĩa

Mác - Lênin vào iều kiện cụ thể Việt Nam, ng thời có óng góp quan trọng

vào s phát triển triết học Mác - Lênin trong iều kiện mới.

+ Trong u tranh gii phóng dân tộc, Đng Cộng sn Việt Nam ã ịnh ra ường li

"cách mng tư sn dân quyền", ri tiến thng lên ch nghĩa xã hội không qua giai on phát

triển tư bn ch nghĩa từ một nước thuộc ịa nửa phong kiến. Chiến thng thc dân Pháp

(1954) và ế quc Mỹ (1975) ã khng ịnh tính úng n, khoa học, óng góp và làm phong phú

lý luận Mác - Lênin ca Đng Cộng sn Việt Nam. Đặc biệt ường li thc hiện ng thời hai

nhiệm vụ chiến lưc - xây dng ch nghĩa xã hội ở miền Bc, u tranh gii phóng dân tộc,

thng nht Tổ quc ở miền Nam sau năm 1954 là một óng góp quan trọng ca Đng Cộng

sn Việt Nam trong phát triển triết học Mác - Lênin.

+ Trong xây dng ch nghĩa xã hội trên c nước, Đng Cộng sn Việt Nam ã làm rõ

thêm lý luận về thời kỳ quá ộ lên ch nghĩa xã hội là một thời kỳ dài; phân tích chỉ ra nhng

mâu thun cơ bn ca thời i ngày nay; thc hiện ường li ổi mới, phát triển kinh tế thị

trường ịnh hướng xã hội ch nghĩa; gii quyết úng n gia ổi mới kinh tế và ổi mới chính

trị; ưa ra quan iểm ch ộng hội nhập quc tế trên cơ sở phát huy nội lc, bo m gi vng

ộc lập, t ch và ịnh hướng xã hội ch nghĩa; vn ề xây dng Nhà nước pháp quyền xã hội

ch nghĩa.

- Hiện nay, tình hình thế giới, khu vc và trong nước ang có

nhng biến ộng nhanh chóng và phức tp. Đặc biệt, các thế lc thù ịch ang ra

sức chng phá ch nghĩa xã hội, xuyên tc ch nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng

H Chí Minh, ường li, quan iểm ca Đng Cộng sn Việt Nam, việc u tranh

bo vệ, phát triển triết học Mác - Lênin phù hp với iều kiện lịch sử mới là

vn ề cp bách. 2. Đối tượng và chức năng của triết học Mác – Lênin

2.1. Khái niệm, ối tượng nghiên cứu của triết học Mác – Lênin

* Khái niệm: Trit học Mác - Lênin là hệ thống quan iểm duy vật biện chng về t

nhiên, xã hội và tư duy - th giới quan và phương pháp luận khoa học, cách mạng của giai

lOMoARcPSD| 47708777

cấp công nhân, nhân dân lao ộng và các lc lưng xã hội tin bộ trong nhận thc và cải

tạo th giới.

- Triết học Mác - Lênin là triết học duy vật biện chứng theo nghĩa

rộng. Đó là hệ thng quan iểm duy vật biện chứng c về t nhiên, xã hội và

tư duy. Trong triết học Mác - Lênin, ch nghĩa duy vật và phép biện chứng

thng nht hu cơ với nhau, ch nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng

duy vật là hình thức cao nht trong lịch sử triết học.

- Triết học Mác - Lênin trở thành thế giới quan, phương pháp

luận khoa học ca lc lưng vật cht - xã hội năng ộng và cách mng nht

tiêu biểu cho thời i ngày nay là giai cp công nhân ể nhận thức và ci to xã

hội. Đng thời triết học Mác - Lênin cũng là thế giới quan và phương pháp

luận ca nhân dân lao ộng và các lc lưng xã hội tiến bộ trong nhận thức và

ci to xã hội.

* Đối tưng nghiên cu của trit học Mác – Lênin.

Triết học Mác - Lênin xác ịnh ối tưng nghiên cu là giải quyt mối quan hệ giữa

vật chất và ý thc trên lập trưng duy vật biện chng và nghiên cu những quy luật vận

ộng, phát triển chung nhất của t nhiên, xã hội và tư duy.

- Gii quyết mi quan hệ gia vật cht và ý thức trên lập trường

duy vật biện chứng.

- Nghiên cứu nhng quy luật vận ộng, phát triển chung nht ca

t nhiên, xã hội và tư duy.

2.2. Chức năng của triết học Mác – Lênin

* Chc năng th giới quan

- Triết học Mác - Lênin em li thế giới quan duy vật biện chứng,

là ht nhân ca thế giới quan cộng sn.

- Vai trò ca thế giới quan duy vật biện chứng.

+ Thế giới quan duy vật biện chứng giúp con người hình thành quan iểm khoa học,

ịnh hướng con người nhận thức úng n thế giới hiện thc, từ ó giúp con người xác ịnh thái

ộ và cách thức hot ộng ca mình, nâng cao vai trò tích cc, sáng to ca con người.

+ Thế giới quan duy vật biện chứng là cơ sở khoa học ể u tranh với các loi thế giới

quan duy tâm, tôn giáo, phn khoa học. Thế giới quan duy vật biện chứng là ht nhân trong

hệ tư tưởng ca giai cp công nhân và các lc lưng tiến bộ trong nhận thức và ci to thế

giới.

* Chc năng phương pháp luận.

- Phương pháp luận là hệ thng nhng quan iểm, nhng nguyên

tc xut phát chỉ o trong việc tìm tòi, la chọn và vận dụng các phương pháp

trong hot ộng nhận thức và thc tiễn.

- Triết học Mác - Lênin thc hiện chức năng phương pháp luận

chung nht, phổ biến nht cho hot ộng nhận thức và thc tiễn.

3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong ời sống xã hội và trong sự nghiệp ổi

mới ở Việt Nam hiện nay

lOMoARcPSD| 47708777

* Trit học Mác - Lênin là cơ sở th giới quan, phương pháp luận khoa học và cách

mạng ể phân tích xu hướng phát triển của xã hội trong iều kiện cuộc cách mạng khoa học

và công nghệ hiện ại.

- Triết học Mác - Lênin óng vai trò là cơ sở lý luận - phương pháp luận

cho các phát minh khoa học, cho s tích hp và truyền bá tri thức khoa học hiện i,

ng thời, nhng vn ề mới ca hệ thng tri thức khoa học hiện i cũng òi hỏi triết

học Mác - Lênin phi có bước phát triển mới.

- Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa

học, cách mng ể phân tích xu hướng vận ộng, phát triển ca thế giới trong bi cnh

toàn cu hóa.

- Triết học Mác - Lênin tiếp tục là lý luận khoa học và cách mng soi

ường cho giai cp công nhân và nhân dân lao ộng trong cuộc u tranh gii phóng

giai cp và gii phóng con người hiện nay.

* Trit học Mác - Lênin là cơ sở lý luận khoa học của công cuộc xây dng chủ nghĩa

xã hội và s nghiệp ổi mới theo ịnh hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

- Vai trò thế giới quan, phương pháp luận ca triết học Mác - Lênin thể

hiện rõ nét trong s nghiệp ổi mới ở Việt Nam, ó là ổi mới tư duy, nht là tư duy lí

luận. Nếu không có ổi mới tư duy lý luận thì s không có s nghiệp ổi mới.

- Thế giới quan triết học Mác - Lênin ã giúp Đng Cộng sn Việt Nam

nhìn nhận con ường i lên ch nghĩa xã hội trong giai on mới, ánh giá cục diện thế

giới, các mi quan hệ quc tế, xu hướng thời i, thc trng tình hình t nước và con

ường phát triển trong tương lai.

- Triết học Mác - Lênin cung cp phương pháp luận ể gii quyết nhng

vn ề ặt ra trong thc tiễn ổi mới trong tiến trình xây dng ch nghĩa xã hội ở Việt

Nam hiện nay.

- Tuy nhiên, triết học Mác – Lênin không phi là “liều thuc vn năng”

ể gii quyết mọi vn ề ca thc tiễn ặt ra.

lOMoARcPSD| 47708777

NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1

Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com)

lOMoARcPSD| 47708777

NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1

Downloaded by Anh

Tr?n

(trananh1307@gmail.com)

lOMoARcPSD| 47708777

NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1

Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com)

lOMoARcPSD| 47708777

NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1

Downloaded by Anh

Tr?n

(trananh1307@gmail.com)

lOMoARcPSD| 47708777

NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1

Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com)

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/105

| | Tải xuống

Preview text:

lOMoAR cPSD| 47708777 CHƯƠNG 1
KHÁI LUẬN VỀ TRIẾT HỌC VÀ TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
I. TRIẾT HỌC VÀ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC
1. Khái lược về triết học
1.1. Khái niệm triết học
* Ở phương Đông: Trung Quốc, triết học có gốc từ chữ “triết” với ý
nghĩa là sự truy tìm bản chất của ối tượng nhận thức, thường là con người, xã
hội, vũ trụ và tư tưởng. Triết học là biểu hiện cao của trí tuệ, là sự hiểu biết sâu
sắc của con người về toàn bộ thế giới thiên - ịa - nhân và ịnh hướng nhân sinh
quan cho con người. Ấn Độ, thuật ngữ Darśana (triết học) có nghĩa gốc là “chiêm
ngưỡng” hàm ý là tri thức dựa trên lý trí, là con ường suy ngẫm ể dẫn dắt con
người ến với lẽ phải.
* Ở phương Tây, thuật ngữ “triết học” theo tiếng Hy Lạp cổ là Philo-
sophia nghĩa là yêu mến sự thông thái. Người Hy Lạp cổ ại quan niệm
philosophia vừa mang nghĩa là giải thích vũ trụ, ịnh hướng nhận thức và hành vi,
vừa nhấn mạnh ến khát vọng tìm kiếm chân lý của con người.
Như vậy, cả ở phương Đông và phương Tây, ngay từ ầu, triết học ã ược hiểu là loại
hình nhận thức có trình ộ trừu tượng và khái quát hóa cao, tồn tại với tư cách là một hình
thái ý thức xã hội.
* Theo triết học Mác - Lênin, triết học là hệ thống quan iểm lí luận
chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế giới ó, là khoa học về những
quy luật vận ộng, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy. 1.2. Nguồn
gốc của triết học
* Nguồn gốc nhận thức.
Triết học chỉ xuất hiện khi kho tàng tri thức của loài người ã tích lũy ược một vốn
hiểu biết nhất ịnh và trên cơ sở ó, tư duy con người cũng ã ạt ến trình ộ khái quát hóa, trừu
tượng hóa, có khả năng rút ra ược cái chung trong muôn vàn những sự kiện, hiện tượng riêng lẻ.
* Nguồn gốc xã hội.
- Triết học ra ời khi nền sản xuất xã hội ã có sự phân công lao ộng, có
sự tách rời giữa lao ộng trí óc khỏi lao ộng chân tay.
- Triết học ra ời khi chế ộ tư hữu về tư liệu sản xuất ra ời. Xã hội phân
chia thành giai cấp và có ối kháng giai cấp.
1.3. Đối tượng nghiên cứu của triết học trong lịch sử
* Hy Lạp cổ ại: Triết học thời kỳ này chưa có ối tượng nghiên cứu riêng.
Triết học Hy Lạp cổ ại là nền triết học tự nhiên vì nó bao hàm tri thức của tất cả
các ngành khoa học như toán học, vật lý học, thiên văn học... Từ ó dẫn ến quan
iểm về sau coi triết học là khoa học của mọi khoa học.
* Tây Âu thời Trung cổ, khi quyền lực của Giáo hội bao trùm mọi lĩnh
vực ời sống xã hội, nền triết học tự nhiên bị thay bằng nền triết học kinh viện.
Đối tượng của triết học 1 lOMoAR cPSD| 47708777
Kinh viện chỉ tập trung vào các chủ ề như niềm tin tôn giáo, thiên ường, ịa ngục…
* Từ thế kỷ XV – ầu thế kỷ XIX ở Tây Âu: Thế kỷ XV - XVI vấn ề ối
tượng nghiên cứu của triết học bắt ầu ược ặt ra; sang thế kỷ XVII – XVIII, khoa
học tự nhiên tách ra khỏi triết học, khoa học thực nghiệm ã ra ời, từng bước làm
phá sản tham vọng của triết học muốn óng vai trò “khoa học của mọi khoa học”;
ầu thế kỷ XIX trong triết học cổ iển Đức, ặc biệt triết học Hêghen là hệ thống
triết học cuối cùng thể hiện tham vọng ó. Triết học chưa xác ịnh ược chính xác
ối tượng nghiên cứu.
* Triết học Mác ra ời ã oạn tuyệt triệt ể với quan niệm triết học là “khoa
học của mọi khoa học”, xác ịnh ối tượng nghiên cứu của triết học là các quan hệ
phổ biến và nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
1.4. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan * Thế giới quan.
- Khái niệm: Thế giới quan là toàn bộ những quan niệm của con người
về thế giới, về bản thân con người cũng như vị trí và vai trò của con người trong thế giới ó.
- Cấu trúc: Thế giới quan bao gồm tri thức, niềm tin và lý tưởng. Trong
ó tri thức là cơ sở trực tiếp hình thành thế giới quan, nhưng tri thức chỉ gia nhập
thế giới quan khi ã ược kiểm nghiệm ít nhiều trong thực tiễn và trở thành niềm
tin. Lý tưởng là trình ộ phát triển cao nhất của thế giới quan.
- Các hình thức thế giới quan: thế giới quan huyền thoại; thế giới quan
tôn giáo, thế giới quan triết học. Thế giới quan duy vật biện chứng ược coi là ỉnh
cao của các loại thế giới quan ã có trong lịch sử.
- Vai trò: Định hướng cho con người trong nhận thức và thực tiễn.
* Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan.
Thế giới quan triết học có sự khác biệt với các hình thức thế giới quan khác. Trong
thế giới quan triết học, yếu tố tri thức óng vai trò quan trọng nhất. Tri thức triết học là những
tri thức lí luận chung nhất về thế giới. Do ó, triết học trở thành hạt nhân lí luận của thế giới quan.
2. Vấn ề cơ bản của triết học
2.1. Nội dung vấn ề cơ bản của triết học * Khái niệm.
-Ph.Ăngghen ã viết: “Vấn ề cơ bản lớn của mọi triết học, ặc biệt là của triết học hiện
ại, là vấn ề quan hệ giữa tư duy với tồn tại”.
- Vấn ề mối quan hệ giữa tư duy và tồn tại ược coi là vấn ề cơ bản của triết học vì:
+ Giải quyết vấn ề cơ bản của triết học là nền tảng cơ bản và iểm xuất phát ể giải
quyết các vấn ề khác trong quan iểm, tư tưởng của các nhà triết học và các học thuyết triết học.
+ Việc giải quyết vấn ề cơ bản của triết học là cơ sở ể xác ịnh lập trường, thế giới
quan của các nhà triết học và các học thuyết triết học.
* Nội dung vấn ề cơ bản của triết học. 2 lOMoAR cPSD| 47708777
+ Mặt thứ nhất: Giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào
quyết ịnh cái nào? Nói cách khác, khi truy tìm nguyên nhân cuối cùng của sự vật, hiện
tượng hay sự vận ộng thì nguyên nhân vật chất hay nguyên nhân tinh thần óng vai trò là cái quyết ịnh.
+ Mặt thứ hai: Con người có khả năng nhận thức ược thế giới hay không?
Cách trả lời hai câu hỏi trên quy ịnh lập trường của nhà triết học và trường phái triết học.
2.2. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm
* Việc giải quyết mặt thứ nhất của vấn ề cơ bản của triết học ã chia các nhà triết học
thành hai trường phái lớn.
- Những nhà triết học cho rằng vật chất, giới tự nhiên là cái có trước và
quyết ịnh ý thức của con người ược gọi là các nhà duy vật. Học thuyết của họ
hợp thành các trường phái khác nhau của chủ nghĩa duy vật.
- Những nhà triết học cho rằng, ý thức, tinh thần, ý niệm, cảm giác là
cái có trước giới tự nhiên, ược gọi là các nhà duy tâm. Học thuyết của họ hợp
thành các trường phái khác nhau của chủ nghĩa duy tâm.
-> Học thuyết triết học cho rằng chỉ hoặc vật chất hoặc tinh thần là nguồn gốc của
thế giới ược gọi là nhất nguyên luận (nhất nguyên luận duy vật hoặc nhất nguyên luận duy tâm).
->Học thuyết triết học cho rằng cả vật chất và ý thức, tinh thần là nguồn gốc của thế
giới gọi là nhị nguyên luận. Song xét ến cùng, nhị nguyên luận thuộc về chủ nghĩa duy tâm.
* Các hình thức của chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm.
- Chủ nghĩa duy vật: Có ba hình thức cơ bản: chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa
duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng.
+ Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thức của các nhà triết học duy vật
thời cổ ại. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này thừa nhận tính thứ nhất của vật chất nhưng ồng
nhất vật chất với một hay một dạng cụ thể của vật chất và ưa ra những kết luận mang tính
trực quan, ngây thơ, chất phác. Tuy nhiên chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ ại về cơ bản
là úng, vì nó ã lấy bản thân giới tự nhiên ể giải thích thế giới, không viện ến Thần linh,
Thượng ế hay các lực lượng siêu nhiên.
+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình ra ời thế kỷ XV ến thế kỷ XVIII và iển hình là ở thế
kỷ thứ XVII, XVIII. Chủ nghĩa duy vật giai oạn này chịu sự tác ộng mạnh mẽ của khoa học
tự nhiên với phương pháp tư duy siêu hình, cơ giới. Tuy nhiên, chủ nghĩa duy vật siêu hình
ã góp phần vào việc ẩy lùi thế giới quan duy tâm và tôn giáo, ặc biệt là ở thời kỳ chuyển
tiếp từ êm trường Trung cổ sang thời Phục hưng.
+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng: do C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng vào những
năm 40 của thế kỷ XIX, sau ó ược V.I.Lênin phát triển. Với sự kế thừa tinh hoa của các học
thuyết triết học trước ó và khái quát thành tựu của khoa học ương thời, chủ nghĩa duy vật
biện chứng ã khắc phục ược hạn chế của chủ nghĩa duy vật trước mình. Chủ nghĩa duy vật 3 lOMoAR cPSD| 47708777
biện chứng không những phản ánh úng hiện thực mà còn là một công cụ hữu hiệu giúp
những lực lượng tiến bộ trong xã hội cải tạo hiện thực ấy. - Chủ nghĩa duy tâm.
+ Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thức nhất của ý thức của con người.
Chủ nghĩa duy tâm chủ quan cho rằng ý thức của con người là cái có trước, cái quyết ịnh
ối với vật chất. Trong khi phủ nhận sự tồn tại khách quan của hiện thực, chủ nghĩa duy tâm
chủ quan khẳng ịnh mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức hợp của những cảm giác.
+ Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận tính thức nhất của tinh thần khách quan.
Chủ nghĩa duy tâm khách quan cho rằng tinh thần khách quan có trước, tồn tại ộc lập với
con người và quyết ịnh thế giới vật chất. Thực thể tinh thần khách quan này thường ược gọi
bằng những cái tên khác nhau như: ý niệm, tinh thần tuyệt ối, lý tính thế giới, v.v..
2.3. Thuyết có thể biết và thuyết không thể biết
* Việc giải quyết mặt thứ hai của vấn ề cơ bản của triết học là căn cứ ể phân chia các
học thuyết triết học thành thuyết có thể biết và thuyết không thể biết. -
Thuyết có thể biết: là những học thuyết khẳng ịnh khả năng nhận thức thế
giới của con người ối với thế giới. Đa số các nhà triết học (cả duy vật và duy tâm) ều khẳng
ịnh con người có khả năng nhận thức ược bản chất của thế giới. -
Thuyết không thể biết: là những học thuyết phủ ịnh khả năng nhận thức của
con người. Theo thuyết này, con người không nhận thức ược bản chất của thế giới, nếu có
chỉ nhận thức ược cái hiện tượng, bề ngoài.
* Thuyết hoài nghi là những học thuyết nghi ngờ khả năng nhận thức thế giới của
con người hoặc những tri thức mà con người ã ạt ược. 3. Biện chứng và siêu hình
3.1. Phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình
*Phương pháp siêu hình. -
Nhận thức ối tượng ở trạng thái cô lập, tách rời ối tượng ra khỏi chỉnh thể và
giữa các mặt ối lập nhau có một ranh giới tuyệt ối. -
Nhận thức ối tượng ở trạng thái tĩnh, nếu có chỉ thừa nhận sự biến ổi chỉ là
sự biến ổi về số lượng, về các hiện tượng bề ngoài. Nguyên nhân của sự biến ổi nằm ở bên ngoài ối tượng.
*Phương pháp biện chứng. -
Nhận thức ối tượng ở trong các mối liên hệ phổ biến vốn có của nó. -
Nhận thức ối tượng ở trạng thái luôn vận ộng, biến ổi, nằm trong khuynh
hướng chung là phát triển. Quá trình vận ộng bao gồm thay ổi cả về lượng và chất; nguồn
gốc của sự vận ộng, biến ổi nằm bên trong bản thân sự vật, hiện tượng.
3.2. Các hình thức của phép biện chứng trong lịch sử *
Phép biện chứng tự phát thời cổ ại: Các nhà biện chứng thời cổ ại ã nhận thức
ược các sự vật, hiện tượng trong các mối liên hệ, sự vận ộng, sinh thành, biến hóa vô cùng,
vô tận. Tuy nhiên, những quan niệm chỉ là trực kiến, chưa thành một hệ thống lý luận, chưa
có thành tựu của khoa học cụ thể và thực nghiệm khoa học chứng minh. *
Phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ iển Đức: Người khởi ầu là I.Cantơ
và người hoàn thiện là G.W.F.Hêghen. Lần ầu tiên, những nội dung cơ bản của phép biện
chứng ược trình bày một cách có hệ thống. Tuy nhiên, phép biện chứng của các nhà triết
học cổ iển Đức là biện chứng duy tâm bởi vì nó bắt ầu từ tinh thần và kết thúc ở tinh thần. 4 lOMoAR cPSD| 47708777 *
Phép biện chứng duy vật do C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây dựng và I.V.Lênin
kế thừa, phát triển: Phép biện chứng duy vật ra ời trên cơ sở kế thừa có chọn lọc và khắc
phục những hạn chế của phép biện chứng trong lịch sử. Phép biện chứng duy vật với tính
cách là học thuyết về mối liên hệ phổ biến và về sự phát triển dưới hình thức hoàn bị nhất.
II. TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
1. Sự ra ời và phát triển của triết học Mác – Lênin
1.1. Những iều kiện lịch sử của sự ra ời triết học Mác
* Điều kiện kinh tế - xã hội -
Sự củng cố và phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ
nghĩa trong iều kiện cách mạng công nghiệp.
+ Triết học Mác ra ời vào những năm 40 của thế kỷ XIX. Trong iều kiện phát triển
mạnh mẽ của lực lượng sản xuất do tác ộng của cuộc cách mạng công nghiệp, làm cho
phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa ược củng cố vững chắc ở các nước Tây Âu, thể hiện
rõ tính hơn hẳn của nó so với phương thức sản xuất phong kiến.
+ Mặt khác, sự phát triển của phương thức sản xuất tư bản làm bộc lộ rõ mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất mang tính xã hội hóa với quan hệ sản xuất mang tính tư nhân tư
bản chủ nghĩa. Biểu hiện về mặt xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản. -
Giai cấp vô sản ã trở thành lực lượng chính trị- xã hội ộc lập.
Phong trào ấu tranh của giai cấp vô sản: tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của thợ dệt ở
Ly-ông (Pháp) năm 1831, bị àn áp và sau ó lại nổ ra vào năm 1834; phong trào Hiến chương
ở Anh vào cuối những năm 30 thế kỷ XIX; cuộc ấu tranh của thợ dệt ở Xi-lê-di (Đức). Thể
hiện giai cấp vô sản trở thành một lực lượng chính trị - xã hội ộc lập. -
Thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản là cơ sở chủ yếu nhất
cho sự ra ời triết học Mác.
Từ thực tiễn phong trào ấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản ã ặt ra nhu cầu, òi
hỏi phải có một lý luận tiên tiến soi ường, dẫn dắt. Sự ra ời của chủ nghĩa Mác ã áp ứng ược nhu cầu thực tiễn ó.
* Nguồn gốc lý luận -
Triết học cổ iển Đức là nguồn gốc lý luận trực tiếp cho sự ra ời
của triết học Mác với hai ại diện tiêu biểu là G.W.F.Hêghen và L.Phoi-ơ-bắc
+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa hạt nhân hợp lý là phép biện chứng, ồng thời phê
phán tính chất duy tâm, thần bí trong triết học của G.W.F.Hêghen ể xây dựng phép biện chứng duy vật.
+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa hạt nhân cơ bản là chủ nghĩa duy vật, ồng thời
phê phán tính chất siêu hình trong triết học của L.Phoi-ơ-bắc ể xây dựng nên chủ nghĩa duy vật biện chứng. -
Kinh tế - chính trị học cổ iển Anh với những ại biểu xuất sắc là
A.Smith và Đ. Ri-các-ô là nguồn gốc lý luận ể C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây
dựng học thuyết kinh tế chính trị, là tiền ề cho sự hình thành quan niệm duy vật về lịch sử. 5 lOMoAR cPSD| 47708777 -
Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp với những ại biểu nổi tiếng
như H.Xanh Ximông và S.Phuriê là nguồn gốc lý luận trực tiếp cho sự hình
thành chủ nghĩa xã hội khoa học, là tiền ề cho sự hình thành quan niệm duy vật về lịch sử.
* Tiền ề khoa học tự nhiên
+ Ba phát minh lớn là cơ sở cho sự hình thành quan iểm duy vật biện chứng của triết
học Mác: Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng; thuyết tiến hóa; thuyết tế bào.
+ Những phát minh lớn của khoa học tự nhiên ã cung cấp những tài liệu mang tính
khoa học, chính xác ể C.Mác và Ph.Ănghen phê phán chủ nghĩa duy tâm và phương pháp
siêu hình, ồng thời khẳng ịnh tính úng ắn của chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng.
* Nhân tố chủ quan trong sự hình thành triết học Mác
Triết học Mác xuất hiện không chỉ là kết quả của sự vận ộng và phát triển có tính
quy luật của các nhân tố khách quan mà còn ược hình thành thông qua vai trò của nhân tố
chủ quan của C.Mác và Ph.Ăngghen. -
C.Mác sinh ngày 5 tháng 5 năm 1818, tại Trier trong một gia
ình trí thức có cha là luật sư, Vương quốc Phổ. Ph.Ăngghen sinh ngày 28 -
11 - 1820, trong một gia ình chủ xưởng sợi ở Bácmen thuộc tỉnh Ranh, Vương quốc Phổ. -
Hai ông có tình cảm sâu sắc với giai cấp vô sản và nhân dân lao ộng. -
Các ông là những nhà khoa học thiên tài, nhà cách mạng kiệt xuất. -
Tình bạn vĩ ại của hai ông ã trở thành một trong những nhân tố
chủ quan tạo nên chủ nghĩa Mác.
1.2. Những thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của triết học Mác
* Thời kỳ hình thành tư tưởng triết học với bước quá ộ từ chủ nghĩa duy tâm và
dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa cộng sản (1841 - 1844). -
Năm 1837, C.Mác ến học luật tại Trường Đại học Bon và sau ó
là Đại học Béclin. Ông ã tìm ến hai nhà triết học nổi tiếng là G.W.F.Hêghen và L.Phoi-ơ-bắc. -
Năm 1841, sau khi nhận bằng tiến sĩ triết học tại Đại học Tổng
hợp Giênna, C.Mác cùng một số người thuộc phái Hêghen trẻ ã chuyển sang
hoạt ộng chính trị, tham gia vào cuộc ấu tranh trực tiếp chống chủ nghĩa
chuyên chế Phổ, giành quyền tự do dân chủ. -
Vào ầu năm 1842, tờ báo Sông Ranh ra ời. Sự chuyển biến bước
ầu về tư tưởng của C.Mác diễn ra trong thời kỳ ông làm việc ở báo này. Thời
kỳ này, thế giới quan triết học của ông, nhìn chung, vẫn ứng trên lập trường
duy tâm, nhưng chính thông qua cuộc ấu tranh chống chính quyền nhà nước
ương thời, C. ác cũng ã nhận ra rằng, các quan hệ khách quan quyết ịnh hoạt
ộng của nhà nước là những lợi ích, và nhà nước Phổ chỉ là “Cơ quan ại diện
ẳng cấp của những lợi ích tư nhân”. 6 lOMoAR cPSD| 47708777 -
Năm 1843, sau khi báo Sông Ranh bị cấm, C. ác ã tiến hành
nghiên cứu có hệ thống triết học pháp quyền của Hêghen, ồng thời với nghiên
cứu lịch sử một cách cơ bản. Trên cơ sở ó, C. ác viết tác phẩm Góp phần phê
phán triết học pháp quyền của Hêghen. Trong khi phê phán chủ nghĩa duy
tâm của Hêghen, C.Mác ã nồng nhiệt tiếp nhận quan niệm duy vật của triết
học L.Phoiơbắc. Song, C.Mác ã nhận thấy những iểm yếu trong triết học của
Phoiơbắc, nhất là việc lảng tránh những vấn ề chính trị - xã hội nóng hổi. -
Cuối tháng 10 - 1843, C.Mác ã sang Pari. Ở ây, không khí chính
trị sôi sục và sự tiếp xúc với các ại biểu của giai cấp vô sản ã dẫn ến bước
chuyển dứt khoát của ông sang lập trường của chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa
cộng sản. Các bài báo của C.Mác ăng trong tạp chí Niên giám Pháp - Đức ặc
biệt là Lời nói ầu Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen ã thể
hiện rõ nét sự chuyển biến lập trường của C.Mác. -
Ph.Ăngghen nghiên cứu triết học rất sớm, giao thiệp rộng với
nhóm Hêghen trẻ. Trong thời gian gần hai năm sống ở Manchester (Anh) từ
mùa thu năm 1842, việc tập trung nghiên cứu ời sống kinh tế và sự phát triển
chính trị của nước Anh, nhất là việc trực tiếp tham gia vào phong trào công
nhân (phong trào Hiến chương) mới dẫn ến bước chuyển căn bản trong thế
giới quan của ông sang chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa cộng sản. -
Năm 1844, Niên giám Pháp - Đức cũng ăng các tác phẩm Phác
thảo góp phần phê phán kinh tế chính trị học, Tình cảnh nước Anh, Tômát
Cáclây, Quá khứ và hiện tại của Ph.Ăngghen. Các tác phẩm ó cho thấy, ông
ã ứng trên quan iểm duy vật biện chứng và lập trường của chủ nghĩa xã hội ể
phê phán kinh tế chính trị học của A.Smith và D.Ri-car-do, vạch trần quan
iểm chính trị phản ộng của T.Cáclây - một người phê phán chủ nghĩa tư bản,
nhưng trên lập trường của giai cấp quý tộc phong kiến, từ ó, phát hiện ra sứ
mệnh lịch sử của giai cấp vô sản. Đến ây, quá trình chuyển từ chủ nghĩa duy
tâm và dân chủ - cách mạng sang chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa
cộng sản ở Ph.Ăngghen cũng ã hoàn thành. -
Tháng 8 -1844, Ph.Ăngghen rời Manchester về Đức, rồi qua
Paris và gặp C.Mác ở ó. Sự nhất trí về tư tưởng ã dẫn ến tình bạn vĩ ại của
C.Mác và Ph.Ăngghen, gắn liền tên tuổi của hai ông với sự ra ời và phát triển
một thế giới quan mới mang tên C.Mác - thế giới quan cách mạng của giai cấp vô sản.
Như vậy, mặc dù C.Mác và Ph,Ăngghen hoạt ộng chính trị - xã hội và hoạt ộng khoa
học trong những iều kiện khác nhau, nhưng những kinh nghiệm thực tiễn và kết luận rút ra
từ nghiên cứu khoa học của hai ông là thống nhất, ều gặp nhau ở việc phát hiện ra sứ mệnh
lịch sử của giai cấp vô sản, từ ó hình thành quan iểm duy vật biện chứng và tư tưởng cộng sản chủ nghĩa.
* Thời kỳ ề xuất những nguyên lý triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. -
Năm 1844, C.Mác viết Bản thảo kinh tế - triết học. Lần ầu tiên
C.Mác ã chỉ ra mặt tích cực trong phép biện chứng của triết học 7 lOMoAR cPSD| 47708777
G.W.F.Hêghen. Ông ã phân tích phạm trù "lao ộng tự tha hoá”, khẳng ịnh sự
tồn tại và phát triển của "lao ộng bị tha hoá" gắn liền với sở hữu tư nhân, ược
phát triển cao ộ trong chủ nghĩa tư bản và iều ó dẫn tới "sự tha hoá của con
người khỏi con người". Việc khắc phục sự tha hoá chính là sự xoá bỏ chế ộ
sở hữu tư nhân, giải phóng người công nhân khỏi "lao ộng bị tha hoá" dưới
chủ nghĩa tư bản, cũng là sự giải phóng con người nói chung. C.Mác cũng
luận chứng cho tính tất yếu của chủ nghĩa cộng sản trong sự phát triển xã hội. -
Tháng 2 - 1845, C.Mác và Ph.Ăngghen xuất bản tác phẩm Gia
ình thần thánh. Tác phẩm này ã chứa ựng “quan niệm hầu như ã hoàn thành
của C.Mác về vai trò cách mạng của giai cấp vô sản" và cho thấy "C.Mác ã
tiến gần như thế nào ến tư tưởng cơ bản của toàn bộ "hệ thống" của ông... tức
là tư tưởng về những quan hệ xã hội của sản xuất”. -
Mùa xuân 1845, C.Mác ã viết Luận cương về Phoiơbắc.
Ph.Ăngghen ã ánh giá ây là văn kiện ầu tiên chứa ựng mầm mống thiên tài
của một thế giới quan mới. Tư tưởng xuyên suốt của luận cương là vai trò
quyết ịnh của thực tiễn ối với ời sống xã hội và tư tưởng về sứ mệnh “cải tạo
thế giới" của triết học C.Mác. Trên cơ sở quan iểm thực tiễn úng ắn, C.Mác
ã phê phán toàn bộ chủ nghĩa duy vật trước kia và bác bỏ quan iểm của chủ
nghĩa duy tâm, vận dụng quan iểm duy vật biện chứng ể chỉ ra mặt xã hội của
bản chất con người, với luận iểm "trong tính hiện thực của nó, bản chất con
người là tổng hoà những quan hệ xã hội". -
Cuối 1845 - ầu 1846, C.Mác và Ph.Ăngghen ã viết chung tác
phẩm Hệ tư tưởng Đức trình bày một cách hệ thống quan iểm duy vật lịch sử.
Các ông ã khẳng ịnh, việc xem xét lịch sử xã hội phải xuất phát từ con người
hiện thực, sản xuất vật chất là cơ sở của ời sống xã hội. Cùng với Hệ tư tưởng
Đức, triết học C.Mác ã i tới nhận thức ời sống xã hội bằng một hệ thống các
quan iểm lí luận thực sự khoa học, ã hình thành, tạo cơ sở lí luận khoa học
vững chắc cho sự phát triển tư tưởng cộng sản chủ nghĩa của C.Mác và Ph.Ăngghen. -
Năm 1847, C.Mác ã viết tác phẩm Sự khốn cùng của triết học,
tiếp tục ề xuất các nguyên lý triết học, chủ nghĩa cộng sản khoa học, như
chính C.Mác sau này ã khẳng ịnh, "Chứa ựng những mầm mống của học
thuyết ược trình bày trong bộ Tư bản sau hai mươi năm trời lao ộng". -
Năm 1848, C.Mác cùng với Ph.Ăngghen ã viết tác phẩm Tuyên
ngôn của Đảng Cộng sản. Đây là văn kiện có tính chất cương lĩnh ầu tiên của
chủ nghĩa Mác, trong ó cơ sở triết học của chủ nghĩa Mác ược trình bày một
cách thiên tài, thống nhất hữu cơ với các quan iểm kinh tế và các quan iểm
chính trị - xã hội. Với hai tác phẩm này, chủ nghĩa Mác ược trình bày như
một chỉnh thể các quan iểm lí luận nền tảng của ba bộ phận hợp thành của nó
và sẽ ược C.Mác và Ph.Ăngghen tiếp tục bổ sung, phát triển trong suốt cuộc
ời của hai ông trên cơ sở tổng kết những kinh nghiệm thực tiễn của phong
trào công nhân và khái quát những thành tựu khoa học của nhân loại. 8 lOMoAR cPSD| 47708777
* Thời kỳ C.Mác và Ph.Ăngghen bổ sung và phát triển toàn diện lí luận triết học (1848 - 1895). -
Thời kỳ này, C.Mác ã viết hàng loạt tác phẩm quan trọng. Hai
tác phẩm: Đấu tranh giai cấp ở Pháp và Ngày 18 tháng Sương mù của Lui
Bônapáctơ ã tổng kết cuộc cách mạng Pháp (1848 - 1849). Cùng với những
hoạt ộng tích cực ể thành lập Quốc tế I, C.Mác ã tập trung viết tác phẩm khoa
học chủ yếu của mình là bộ Tư bản (tập 1 xuất bản 9/1867), Góp phần phê
phán kinh tế chính trị học (1859).
Bộ Tư bản không chỉ là công trình ồ sộ của C.Mác về kinh tế chính trị học mà còn
là bổ sung, phát triển của triết học Mác nói riêng, của học thuyết Mác nói chung. V.I.Lênin
ã khẳng ịnh, trong Tư bản "C.Mác không ể lại cho chúng ta "Lôgíc học" (với chữ L viết
hoa), nhưng ã ể lại cho chúng ta Lôgíc của Tư bản".
Năm 1871, C.Mác ã viết Nội chiến ở Pháp, phân tích sâu sắc kinh nghiệm của Công
xã Pari. Năm 1875, C.Mác cho ra ời một tác phẩm quan trọng về con ường và mô hình của
xã hội tương lai, xã hội cộng sản chủ nghĩa - tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta. -
Trong khi ó, Ph.Ăngghen ã phát triển triết học Mác thông qua
cuộc ấu tranh chống lại những kẻ thù của chủ nghĩa Mác và bằng việc khái
quát những thành tựu của khoa học. Biện chứng của tự nhiên và Chống
Đuyrinh lần lượt ra ời trong thời kỳ này. Sau ó Ph.Ăngghen ã viết tiếp các tác
phẩm Nguồn gốc của gia ình, của chế ộ tư hữu và của nhà nước (1884) và
Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ iển Đức (1886)... Với
những tác phẩm trên, Ph.Ăngghen ã trình bày học thuyết Mác nói chung, triết
học Mác nói riêng dưới dạng một hệ thống lí luận tương ối ộc lập và hoàn
chỉnh. Sau khi C.Mác qua ời, Ph.Ăngghen ã hoàn chỉnh và xuất bản hai quyển
còn lại trong bộ Tư bản của C.Mác.
1.3. Thực chất và ý nghĩa cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác và
Ph.Ăngghen thực hiện -
C.Mác và Ph.Ăngghen ã khắc phục tính chất trực quan, siêu
hình của chủ nghĩa duy vật cũ và khắc phục tính chất duy tâm, thần bí của
phép biện chứng duy tâm, sáng tạo ra một chủ nghĩa duy vật triết học hoàn
bị, ó là chủ nghĩa duy vật biện chứng. -
C.Mác và Ph.Ăngghen ã vận dụng và mở rộng quan iểm duy
vật biện chứng vào nghiên cứu lịch sử xã hội, sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật
lịch sử - bước ngoặt cách mạng trong triết học. -
Sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn làm cho vai trò xã hội
của triết học Mác loại ã có sự biến ổi căn bản. -
Có sự thống nhất hữu cơ giữa tính ảng và tính khoa học; giải
quyết úng ắn mối quan hệ giữa triết học với các khoa học cụ thể.
1.4. Giai oạn Lênin trong sự phát triển triết học Mác
* Hoàn cảnh lịch sử V.I.Lênin phát triển Triết học Mác. -
V.I.Lênin (22/04/1870) tại thành phố Ximbiếcxcơ của nước Nga. 9 lOMoAR cPSD| 47708777 -
Sự hình thành giai oạn Lênin diễn ra trong bối cảnh chủ nghĩa
tư bản chuyển biến thành chủ nghĩa ế quốc; giai cấp tư sản ngày càng bộc lộ
rõ tính chất phản ộng của mình, chúng sử dụng bạo lực trên tất cả các lĩnh
vực của ời sống xã hội; sự chuyển biến của trung tâm cách mạng thế giới vào
nước Nga và sự phát triển của cuộc ấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước thuộc ịa. -
Cuối thế kỷ XIX, ầu thế kỷ XX, những phát minh lớn trong lĩnh
vực khoa học tự nhiên (ặc biệt là trong lĩnh vực vật lý học) ược thực hiện ã
làm ảo lộn quan niệm về thế giới của vật lý học cổ iển... Lợi dụng tình hình
ó, những người theo chủ nghĩa duy tâm, cơ hội, xét lại... ã tấn công lại chủ
nghĩa duy vật biện chứng của Mác. -
Nhiều trào lưu tư tưởng lý luận phản ộng xuất hiện: thuyết
Cantơ mới; chủ nghĩa thực dụng; chủ nghĩa thực chứng; chủ nghĩa kinh
nghiệm phê phán (biến tướng của chủ nghĩa Makhơ); lý luận về con ường thứ ba…
Hoàn cảnh lịch sử trên ã ặt ra ối với những người mác xít những nhiệm vụ cấp bách,
ó là sự cần thiết phải tiếp tục bảo vệ và phát triển triết học Mác…
* Thời kỳ 1893 - 1907, V.I.Lênin ã bảo vệ và phát triển triết học Mác
nhằm thành lập ảng mác - xít ở Nga và chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư
sản lần thứ nhất.
Trong thời kỳ này, V.I.Lênin ã viết các tác phẩm chủ yếu như: Những "người bạn
dân" là thế nào và họ ấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao? (1894); Nội
dung kinh tế của chủ nghĩa dân tuý và sự phê phán trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội
dung ó (1894); Chúng ta từ bỏ di sản nào? (1897); Làm gì? (1902)…V.I.Lênin ã ấu tranh
chống chủ nghĩa duy tâm, phương pháp siêu hình của phái Dân túy, bảo vệ và phát triển
phép biện chứng duy vật, phát triển nhiều quan iểm về chủ nghĩa duy vật lịch sử, ặc biệt là
làm phong phú thêm lý luận hình thái kinh tế - xã hội.
* Từ 1907 - 1917 là thời kỳ V.I.Lênin phát triển toàn diện triết học Mác
và lãnh ạo phong trào công nhân Nga, chuẩn bị cho cách mạng xã hội chủ nghĩa. -
Sau thất bại của cuộc cách mạng 1905 - 1907, lực lượng phản
ộng giữ ịa vị thống trị trên mọi lĩnh vực của ời sống xã hội. Trong hàng ngũ
những người cách mạng nảy sinh hiện tượng dao ộng. Chủ nghĩa Makhơ
muốn làm sống lại triết học duy tâm, chống chủ nghĩa duy vật biện chứng,
phá hoại tư tưởng cách mạng, tước bỏ vũ khí tinh thần của giai cấp vô sản. -
Trong bối cảnh ó, V.I.Lênin ã viết tác phẩm "Chủ nghĩa duy vật
và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán" (1908). Tác phẩm ã phê phán toàn diện
triết học duy tâm tư sản và chủ nghĩa xét lại trong triết học, phát triển lý luận
duy vật biện chứng về nhận thức. Trong tác phẩm này, V.I.Lênin ưa ra ịnh
nghĩa kinh iển về vật chất, giải quyết triệt ể vấn ề cơ bản của triết học, phát
triển và hoàn thiện lý luận phản ánh, vạch ra bản chất của ý thức, con ường
biện chứng của quá trình nhận thức chân lý và ặc biệt nhấn mạnh vai trò của
thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan của chân lý. 10 lOMoAR cPSD| 47708777 -
Tác phẩm “Bút ký triết học” (1914 - 1916) của V.I.Lênin tập
trung nghiên cứu, bổ sung, phát triển phép biện chứng duy vật. V.I.Lênin ã
bảo vệ, phát triển nhiều vấn ề quan trọng như làm sáng tỏ quan hệ giữa tồn
tại xã hội và ý thức xã hội, tính ảng của hệ tư tưởng, vai trò của quần chúng
nhân dân trong sự phát triển của lịch sử. -
Tác phẩm “Chủ nghĩa ế quốc, giai oạn tột cùng của chủ nghĩa
tư bản” (1913), khẳng ịnh chủ nghĩa ế quốc là giai oạn tột cùng của chủ nghĩa
tư bản, êm trước của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, ã phát triển sáng
tạo vấn ề về mối quan hệ giữa những quy luật khách quan của xã hội với hoạt
ộng có ý thức của con người; về vai trò của quần chúng nhân dân và cá nhân
trong lịch sử, về quan hệ giữa tất yếu và tự do... V.I.Lênin ã nêu khả năng
thắng lợi của cách mạng vô sản ở một số ít nước, thậm chí ở một số nước
không phải ở trình ộ phát triển cao về kinh tế; về sự chuyển biến của cách
mạng dân chủ tư sản thành cách mạng xã hội chủ nghĩa; về những hình thức
muôn vẻ của cách mạng xã hội chủ nghĩa... V.I.Lênin chỉ ra rằng, cách mạng
xã hội chủ nghĩa ở một nước là một bộ phận cấu thành của cách mạng xã hội
chủ nghĩa thế giới. Vì vậy, ông luôn òi hỏi sự thống nhất, oàn kết trong phong
trào cộng sản thế giới trên tinh thần chủ nghĩa quốc tế vô sản. -
Tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” (cuối năm 1917) của
V.I.Lênin ã phát triển quan iểm của chủ nghĩa Mác về nguồn gốc bản chất
của nhà nước, về tính tất yếu của sự ra ời nhà nước chuyên chính vô sản và
lực lượng lãnh ạo nhà nước là chính ảng mác xít. V.I.Lênin phân tích và nhấn
mạnh tư tưởng chủ yếu của C.Mác về ấu tranh giai cấp, chuyên chính vô sản,
và phân tích chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản là hai giai oạn trong sự
phát triển của xã hội cộng sản chủ nghĩa, về vai trò của ảng cộng sản trong
xây dựng xã hội mới, xã hội xã hội chủ nghĩa.
* Từ 1917 - 1924 là thời kỳ V.I.Lênin tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng, bổ
sung, hoàn thiện triết học Mác, gắn liền với việc nghiên cứu các vấn ề xây dựng chủ nghĩa xã hội. -
Sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917, nước Nga Xô viết bước
vào thời kỳ quá ộ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trong hoàn cảnh
chống lại sự can thiệp của 14 nước ế quốc, bọn phản ộng trong nội chiến ể
bảo vệ thành quả cách mạng và xây dựng ất nước. -
Trong tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền
Xô viết", V.I.Lênin ã vạch ra ường lối chung xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
Nga, phân tích nguyên nhân thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười, ặt ra
nhiệm vụ phải tiến hành cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa ối với nền kinh tế nước
Nga, trong ó nhiệm vụ cơ bản, hàng ầu là nâng cao năng suất lao ộng.
V.I.Lênin làm rõ sự khác biệt căn bản về nhiệm vụ chủ yếu của quần chúng
lao ộng trong cách mạng tư sản và cách mạng vô sản. Người cũng làm rõ
những ặc trưng chủ yếu của chế ộ dân chủ ã ược thi hành ở Nga. -
Tác phẩm “Cách mạng vô sản và tên phản bội Causky”,
V.I.Lênin ã vạch trần sự phản bội của Causky, phê phán Causky ã phủ nhận 11 lOMoAR cPSD| 47708777
chuyên chính vô sản và cách mạng xã hội chủ nghĩa; chỉ rõ sự khác biệt căn
bản giữa nền dân chủ tư sản và nền dân chủ vô sản, chỉ rõ vai trò to lớn của
Nhà nước Xô viết trong bảo vệ và xây dựng nước Nga Xô viết. -
Trong tác phẩm “Sáng kiến vĩ ại”, lần ầu tiên V.I.Lênin ã ưa ra
ịnh nghĩa hoàn chỉnh về giai cấp, chỉ ra những ặc trưng chung cơ bản, phổ
biến và ổn ịnh nhất của giai cấp - cơ sở khoa học ể nhận biết, phân rõ các giai
cấp khác nhau trong lịch sử xã hội có giai cấp. V.I.Lênin tiếp tục phát triển
tư tưởng về nâng cao năng suất lao ộng. Người chỉ rõ: xét ến cùng năng suất
lao ộng là cái quan trọng nhất, chủ yếu nhất bảo ảm cho thắng lợi của chế ộ xã hội mới. -
Tác phẩm “Bệnh ấu trĩ "tả khuynh" trong phong trào cộng
sản”, V.I.Lênin làm rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa Đảng và quần chúng, vai
trò lãnh ạo của Đảng trong thiết lập chuyên chính vô sản và cải tạo xã hội chủ
nghĩa. V.I.Lênin tiếp tục luận chứng cho tính tất yếu, nội dung của chuyên
chính vô sản ối với toàn bộ thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội, vấn ề ấu tranh
giai cấp trong thời kỳ quá ộ, lý luận về tình thế cách mạng và thời cơ cách mạng. -
Tác phẩm "Lại bàn về Công oàn", V.I.Lênin cũng ã ề cập ến
những vấn ề cơ bản của lôgích biện chứng, khái quát những nguyên tắc cơ
bản của phép biện chứng duy vật: nguyên tắc toàn diện, nguyên tắc lịch sử -
cụ thể, nguyên tắc phát triển... -
Sau nội chiến, ất nước Xô viết ứng trước nguy cơ khủng hoảng
nghiêm trọng. Tác phẩm Chính sách kinh tế mới ã phát triển những tư tưởng
của C.Mác, Ph.Ăngghen về thời kỳ quá ộ, ặc biệt là chủ trương phát triển kinh
tế nhiều thành phần, phát triển kinh tế hàng hoá trong nông nghiệp, vấn ề liên
minh công - nông. Kết quả là thông qua thực hiện chính sách kinh tế mới mà
khối liên minh công - nông và chính quyền Xô viết ược củng cố thêm một bước. -
Tác phẩm “Về tác dụng của chủ nghĩa duy vật chiến ấu”,
V.I.Lênin ã nêu cơ sở khoa học cho nhiệm vụ tiếp tục phát triển triết học Mác,
về phương hướng, mục tiêu, biện pháp công tác của Đảng cộng sản trên mặt trận triết học.
Như vậy, chủ nghĩa Lênin không phải là “sự giải thích” chủ nghĩa Mác mà là sự khái
quát lý luận về thực tiễn ấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao ộng
toàn thế giới, là sự phát triển duy nhất úng ắn và triệt ể chủ nghĩa Mác, trong ó có triết học
trong thời ại ế quốc chủ nghĩa và cách mạng vô sản. Chính vì thế, giai oạn mới trong sự
phát triển triết học Mác gắn liền với tên tuổi của V.I.Lênin và triết học Mác - Lênin là tên
gọi chung cho cả hai giai oạn.
* Thời kỳ từ 1924 ến nay, triết học Mác - Lênin tiếp tục ược các Đảng Cộng sản và
công nhân bổ sung, phát triển. -
Từ sau khi V.I.Lênin mất ến nay, triết học Mác - Lênin tiếp tục
ược các Đảng Cộng sản và giai cấp công nhân bổ sung, phát triển. Chẳng hạn
như vấn ề mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất; quan hệ 12 lOMoAR cPSD| 47708777
giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng; quan hệ giữa giai cấp, dân tộc và
nhân loại; về nhà nước xã hội chủ nghĩa, thời kỳ quá ộ lên chủ nghĩa xã hội,
những mâu thuẫn của thời ại... -
Quá trình phát triển của triết học Mác - Lênin cũng gặp không
ít khó khăn do những sai lầm, khuyết iểm trong ấu tranh cách mạng và xây
dựng chủ nghĩa xã hội. Sự ổ vỡ của mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực làm
cho yêu cầu phát triển triết học Mác - Lênin càng cấp bách hơn bao giờ hết. -
Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, kỹ thuật với những phát
minh có tính chất vạch thời ại và sự biến ổi nhanh chóng của ời sống kinh tế,
chính trị, xã hội ã làm nảy sinh hàng loạt vấn ề cần giải áp về mặt lý luận.
Điều ó òi hỏi các Đảng cộng sản vận dụng thế giới quan, phương pháp luận
mác - xít ể tổng kết kinh nghiệm thực tiễn khái quát lý luận ịnh ra ường lối,
chiến lược, sách lược phù hợp với yêu cầu khách quan của cách mạng xã hội chủ nghĩa. -
Trong quá trình tổ chức và lãnh ạo cách mạng Việt Nam, Chủ
tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam ã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa
Mác - Lênin vào iều kiện cụ thể Việt Nam, ồng thời có óng góp quan trọng
vào sự phát triển triết học Mác - Lênin trong iều kiện mới.
+ Trong ấu tranh giải phóng dân tộc, Đảng Cộng sản Việt Nam ã ịnh ra ường lối
"cách mạng tư sản dân quyền", rồi tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không qua giai oạn phát
triển tư bản chủ nghĩa từ một nước thuộc ịa nửa phong kiến. Chiến thắng thực dân Pháp
(1954) và ế quốc Mỹ (1975) ã khẳng ịnh tính úng ắn, khoa học, óng góp và làm phong phú
lý luận Mác - Lênin của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đặc biệt ường lối thực hiện ồng thời hai
nhiệm vụ chiến lược - xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, ấu tranh giải phóng dân tộc,
thống nhất Tổ quốc ở miền Nam sau năm 1954 là một óng góp quan trọng của Đảng Cộng
sản Việt Nam trong phát triển triết học Mác - Lênin.
+ Trong xây dựng chủ nghĩa xã hội trên cả nước, Đảng Cộng sản Việt Nam ã làm rõ
thêm lý luận về thời kỳ quá ộ lên chủ nghĩa xã hội là một thời kỳ dài; phân tích chỉ ra những
mâu thuẫn cơ bản của thời ại ngày nay; thực hiện ường lối ổi mới, phát triển kinh tế thị
trường ịnh hướng xã hội chủ nghĩa; giải quyết úng ắn giữa ổi mới kinh tế và ổi mới chính
trị; ưa ra quan iểm chủ ộng hội nhập quốc tế trên cơ sở phát huy nội lực, bảo ảm giữ vững
ộc lập, tự chủ và ịnh hướng xã hội chủ nghĩa; vấn ề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. -
Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước ang có
những biến ộng nhanh chóng và phức tạp. Đặc biệt, các thế lực thù ịch ang ra
sức chống phá chủ nghĩa xã hội, xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, ường lối, quan iểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, việc ấu tranh
bảo vệ, phát triển triết học Mác - Lênin phù hợp với iều kiện lịch sử mới là
vấn ề cấp bách. 2. Đối tượng và chức năng của triết học Mác – Lênin
2.1. Khái niệm, ối tượng nghiên cứu của triết học Mác – Lênin
* Khái niệm: Triết học Mác - Lênin là hệ thống quan iểm duy vật biện chứng về tự
nhiên, xã hội và tư duy - thế giới quan và phương pháp luận khoa học, cách mạng của giai 13 lOMoAR cPSD| 47708777
cấp công nhân, nhân dân lao ộng và các lực lượng xã hội tiến bộ trong nhận thức và cải tạo thế giới. -
Triết học Mác - Lênin là triết học duy vật biện chứng theo nghĩa
rộng. Đó là hệ thống quan iểm duy vật biện chứng cả về tự nhiên, xã hội và
tư duy. Trong triết học Mác - Lênin, chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng
thống nhất hữu cơ với nhau, chủ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng
duy vật là hình thức cao nhất trong lịch sử triết học. -
Triết học Mác - Lênin trở thành thế giới quan, phương pháp
luận khoa học của lực lượng vật chất - xã hội năng ộng và cách mạng nhất
tiêu biểu cho thời ại ngày nay là giai cấp công nhân ể nhận thức và cải tạo xã
hội. Đồng thời triết học Mác - Lênin cũng là thế giới quan và phương pháp
luận của nhân dân lao ộng và các lực lượng xã hội tiến bộ trong nhận thức và cải tạo xã hội.
* Đối tượng nghiên cứu của triết học Mác – Lênin.
Triết học Mác - Lênin xác ịnh ối tượng nghiên cứu là giải quyết mối quan hệ giữa
vật chất và ý thức trên lập trường duy vật biện chứng và nghiên cứu những quy luật vận
ộng, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy. -
Giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật biện chứng. -
Nghiên cứu những quy luật vận ộng, phát triển chung nhất của
tự nhiên, xã hội và tư duy.
2.2. Chức năng của triết học Mác – Lênin
* Chức năng thế giới quan -
Triết học Mác - Lênin em lại thế giới quan duy vật biện chứng,
là hạt nhân của thế giới quan cộng sản. -
Vai trò của thế giới quan duy vật biện chứng.
+ Thế giới quan duy vật biện chứng giúp con người hình thành quan iểm khoa học,
ịnh hướng con người nhận thức úng ắn thế giới hiện thực, từ ó giúp con người xác ịnh thái
ộ và cách thức hoạt ộng của mình, nâng cao vai trò tích cực, sáng tạo của con người.
+ Thế giới quan duy vật biện chứng là cơ sở khoa học ể ấu tranh với các loại thế giới
quan duy tâm, tôn giáo, phản khoa học. Thế giới quan duy vật biện chứng là hạt nhân trong
hệ tư tưởng của giai cấp công nhân và các lực lượng tiến bộ trong nhận thức và cải tạo thế giới.
* Chức năng phương pháp luận. -
Phương pháp luận là hệ thống những quan iểm, những nguyên
tắc xuất phát chỉ ạo trong việc tìm tòi, lựa chọn và vận dụng các phương pháp
trong hoạt ộng nhận thức và thực tiễn. -
Triết học Mác - Lênin thực hiện chức năng phương pháp luận
chung nhất, phổ biến nhất cho hoạt ộng nhận thức và thực tiễn.
3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong ời sống xã hội và trong sự nghiệp ổi
mới ở Việt Nam hiện nay 14 lOMoAR cPSD| 47708777 *
Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học và cách
mạng ể phân tích xu hướng phát triển của xã hội trong iều kiện cuộc cách mạng khoa học
và công nghệ hiện ại. -
Triết học Mác - Lênin óng vai trò là cơ sở lý luận - phương pháp luận
cho các phát minh khoa học, cho sự tích hợp và truyền bá tri thức khoa học hiện ại,
ồng thời, những vấn ề mới của hệ thống tri thức khoa học hiện ại cũng òi hỏi triết
học Mác - Lênin phải có bước phát triển mới. -
Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa
học, cách mạng ể phân tích xu hướng vận ộng, phát triển của thế giới trong bối cảnh toàn cầu hóa. -
Triết học Mác - Lênin tiếp tục là lý luận khoa học và cách mạng soi
ường cho giai cấp công nhân và nhân dân lao ộng trong cuộc ấu tranh giải phóng
giai cấp và giải phóng con người hiện nay. *
Triết học Mác - Lênin là cơ sở lý luận khoa học của công cuộc xây dựng chủ nghĩa
xã hội và sự nghiệp ổi mới theo ịnh hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. -
Vai trò thế giới quan, phương pháp luận của triết học Mác - Lênin thể
hiện rõ nét trong sự nghiệp ổi mới ở Việt Nam, ó là ổi mới tư duy, nhất là tư duy lí
luận. Nếu không có ổi mới tư duy lý luận thì sẽ không có sự nghiệp ổi mới. -
Thế giới quan triết học Mác - Lênin ã giúp Đảng Cộng sản Việt Nam
nhìn nhận con ường i lên chủ nghĩa xã hội trong giai oạn mới, ánh giá cục diện thế
giới, các mối quan hệ quốc tế, xu hướng thời ại, thực trạng tình hình ất nước và con
ường phát triển trong tương lai. -
Triết học Mác - Lênin cung cấp phương pháp luận ể giải quyết những
vấn ề ặt ra trong thực tiễn ổi mới trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay. -
Tuy nhiên, triết học Mác – Lênin không phải là “liều thuốc vạn năng”
ể giải quyết mọi vấn ề của thực tiễn ặt ra. 15 lOMoAR cPSD| 47708777
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 16
Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com) lOMoAR cPSD| 47708777
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 17 Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com) lOMoAR cPSD| 47708777
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 18
Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com) lOMoAR cPSD| 47708777
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 19 Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com) lOMoAR cPSD| 47708777
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 20
Downloaded by Anh Tr?n (trananh1307@gmail.com)