Đối tượng, phương pháp nghiên cứu và chức năng của kinh tế chính trị Mác-Lênin | Đại học Sư Phạm Hà Nội

lOMoAR cPSD| 40439748
ĐỀ CƯƠNG KINH TẾ CHÍNH TRỊ MỤC LỤC
Chương 1: Đối tượng, phương pháp nghiên cứu và chức năng của kinh tế chính
trị Mác-Lênin ......................................................................................................... 1
Đối tượng, phương pháp nghiên cứu .................................................................. 1
Chương 2: Hàng hóa, thị trường và vai trò của các chủ thể tham gia thị trường .. 3
Khái niệm, iều kiện ra ời và tồn tại của sản xuất hàng hóa ................................ 3
Hàng hóa, hai thuộc tính của hàng hóa, tình hai mặt của lao ộng sản xuất hành
hóa, nhân tố ảnh hưởng ến lượng giá trị của hàng hóa ...................................... 3
Vai trò; nội dung, yêu cầu; tác ộng của quy luật giá trị trong nền kinh tế sản xuất
hàng hóa ............................................................................................................. 6
Chương 3: Giá trị thặng dư trong nền kinh tế thị trường ...................................... 8
Hàng hóa sức lao ộng ......................................................................................... 8
Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư (m) ............................................... 10
Chương 4: Cạnh tranh và ộc quyền trong nền kinh tế thị trường ........................ 13
Đặc iểm của kinh tế ộc quyền và ộc quyền nhà nước ...................................... 13
Đặc iểm 1 và 3 của kinh tế ộc quyền ................................................................ 13
Chương 5: Kinh tế thị trường ịnh hướng xã hội chủ nghĩa và các quan hệ lợi ích
kinh tế ở Việt Nam ............................................................................................. 17
Nền kinh tế thị trường ịnh hướng XHCN ở Việt Nam ..................................... 17
Đặc trưng 2 và 5: .............................................................................................. 17
Chương 6: Công nghiệp hóa, hiện ại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
............................................................................................................................ 19
Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ............................................................ 20
Chương 1: Đối tượng, phương pháp nghiên cứu và chức năng của kinh tế chính trị Mác-Lênin
Đối tượng, phương pháp nghiên cứu
1. Đối tượng nghiên cứu Các QHSX trong quá trình tái SX, trong mối liên hệ
biện chứng với LLSX và kiến trúc thượng tầng tương ứng của PTSX
2. Phương pháp nghiên cứu
• Phương pháp DVBC và DVLS
• Phương pháp mô hình hóa
• Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: Được sử dụng như một phương
pháp chủ yếu nhằm gạt bỏ khỏi ối tượng nghiên cứu những cái ngẫu nhiên,
tạm thời, cá biệt và tìm ra ược những cái bền vững, ổn ịnh, iển hình.
• Phương pháp phân tích, tổng hợp lOMoAR cPSD| 40439748
• Phương pháp logic - lịch sử
• Phương pháp mô hình hóa lOMoAR cPSD| 40439748
Chương 2: Hàng hóa, thị trường và vai trò của các chủ thể tham gia thị trường
Khái niệm, iều kiện ra ời và tồn tại của sản xuất hàng hóa
1. Khái niệm: Là kiểu tổ chức hoạt ộng kinh tế mà ở ó, những người SX ra SP
nhằm mục ích trao ổi, mua bán
2. Điều kiện ra ời và tồn tại của SXHH a. PCLĐXH:
Khái niệm: Là sự phân chia LĐXH theo các ngành, nghề khác nhau của
nền SX xã hội, tạo nên sự chuyên môn hóa
Là cơ sở của SX và trao ổi HH
Các loại PCLĐXH: Chung (hình thành cá ngành kinh tế lớn), ặc thù (chia
ngành lớn thành ngành nhỏ), cá biệt (phân công trong nội bộ công xưởng)
b. Sự tách biệt tương ối về kinh tế giữa những người SXHH:
Làm cho người SX trở thành những chủ thể ộc lập, do ó SP làm ra thuộc
quyền sở hữu hoặc chi phối
Nguyên nhân dẫn ến sự ộc lập về kinh tế: Chế ộ chiếm hữu tư nhân về TLSX
• Có nhiều hình thức sở hữu về TLSX
• Sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng
Sự tách biệt về kinh tế làm trao ổi mang hình thức là trao ổi HH
Hàng hóa, hai thuộc tính của hàng hóa, tình hai mặt của lao ộng sản xuất hành
hóa, nhân tố ảnh hưởng ến lượng giá trị của hàng hóa
1. Khái niệm: Là SP của LĐ, có thể thỏa mãn nhu cầu nào ó của con người,
thông qua trao ổi, mua – bán trên thị trường
2. Hai thuộc tính của HH (giá trị sử dụng và giá trị): a. Giá trị sử dụng
Khái niệm: Là công dụng của SP có thể thỏa mãn một nhu cầu nào ó của con người
Đặc iểm của giá trị sử dụng:
• Bất cứ hàng hóa nào cũng có một hoặc một số công dụng nhất ịnh
• Do thuộc tính tự nhiên của hàng hóa quy ịnh, nó là một phạm trù vĩnh viễn
• Được phát hiện dần trong quá trình phát triển của khoa học kĩ thuật và lực lượng sản xuất
• Dành cho người khác, cho xã hội
• Một vật phẩm ã là HH thì nhất thiết phải có giá trị sử dụng b. Giá trị lOMoAR cPSD| 40439748
Khái niệm: Là LĐXH của người SXHH kết tinh trong HH Đặc iểm của giá trị:
• Là phạm trù lịch sử, chỉ tồn tại trong kinh tế HH
• Biểu hiện mối quan hệ kinh tế giữa những người SXHH
• Là nội dụng, là cơ sở của giá trị trao ổi
• Giá trị trao ổi là hình thức
c. Mối quan hệ giữa hai thuộc tính của HH
Hai thuộc tính của HH quan hệ ràng buộc lẫn nhau, vừa thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau
Sự thống nhất: Hai thuộc tính ồng thời tồn tại trong một HH và do một lao ộng SX ra HH quyết ịnh
Sự mâu thuẫn: Giữa hai thuộc tính của HH thể hiện ở chỗ:
+ Với tư cách là giá trị sử dụng thì các HH không ồng nhất về chất. Nhưng
ngược lại, với tư cách là giá trị thì các loại HH lại ồng nhất về chất
+ Quá trình thực hiện chúng tách rời nhau về mặt không gian và thời gian +
Trong nền SXHH, một HH SX ra có thể bán ược hoặc không bán ược. Nếu
HH bán ược thì mâu thuẫn giữa 2 thuộc tính ược giải quyết
3. Tính hai mặt của lao ộng SXHH (Tại sao HH lại có hai thuộc tính?)
- Do lao ộng của người SXHH có tính hai mặt: Đó là bao gồm lao ộng cụ thể, lao ộng trừu tượng a. Lao ộng cụ thể:
Khái niệm: Là lao ộng có ích dưới một hình thức cụ thể của những nghề
nghiệp chuyên môn nhất ịnh Đặc trưng:
o Mỗi LĐ cụ thể có mục ích LĐ riêng, phương pháp LĐ riêng, công cụ
LĐ riêng, ối tượng LĐ riêng và kết quả LĐ riêng
o Tạo ra giá trị sử dụng của hàng hóa o Hợp thành hệ thống PCLĐXH
o KHKT càng phát triển thì LĐ cụ thể càng a dạng, phong phú o Là phạm trù vĩnh viễn
o Là nguồn gốc tạo ra của cải vật chất b. Lao ộng trừu tượng:
Khái niệm: Là lao ộng của người SXHH khi ã loại bỏ hình thức cụ thể của
nó hay nói cách khác, ó là sự tiêu hao sức lao ộng (sức cơ bắp, thần kinh, trí
óc) của người SXHH Đặc trưng: o
Tạo ra giá trị của hàng hóa o Là phạm trù lịch sử lOMoAR cPSD| 40439748 o
Biểu hiện mối quan hệ kinh tế giữa
những người SXHH o Là lao ộng ồng nhất và giống nhau về chất
c. Mâu thuẫn cơ bản của nền sản xuất hàng hóa:
Trong nền SXHH, LĐ cụ thể biểu hiện thành LĐ tư nhân, LĐ trừu tượng biểu hiện thành LĐXH
Mâu thuẫn cơ bản của nền SXHH là mâu thuẫn giữa LĐ tư nhân và LĐXH. Biểu hiện:
o Sản phẩm do người SX nhỏ có thể không phù hợp với nhu cầu của XH o
Hao phí lao ộng cá biệt của người SXHH có thể cao hơn hoặc thấp hơn
hao phí mà xã hội chấp nhận
o Mâu thuẫn giữa LĐ tư nhân và LĐXH chứa ựng khả năng SX “thừa”
4. Lượng giá trị và các nhân tố ảnh hưởng ến lượng giá trị của HH
a. Khái niệm: Là lượng hao phí lao ộng xã hội cần thiết ể SXHH
Thời gian LĐXH cần thiết: Là thời gian cần thiết ể SXHH trong iều kiện bình
thường của xã hội với trình ộ thành thạo trung bình, cường ộ lao ộng trung bình
b. Các nhân tố ảnh hưởng ến lượng giá trị của hàng hóa
Năng suất lao ộng (quan trọng nhất)
• Khái niệm: Là năng lực sản xuất của người lao ộng Được tính bằng:
o Số lượng SP sản xuất/1 ơn vị thời gian o Số lượng thời gian
hao phí ể sản xuất ra một ơn vị SP Tăng NSLĐ: Tăng hiệu quả hay
hiệu suất của lao ộng Khi NSLĐ tăng:
o Số lượng SX trong 1 ơn vị thời gian tăng.
o Số lượng LĐ hao phí ể SX ra 1 ơn vị SP giảm
• Các nhân tố ảnh hưởng ến NSLĐ: Sự phát triển của KHKT và mức ộ ứng
dụng của KHKT vào sản xuất, người lao ộng, trình ộ tổ chức và quản lí,
quy mô và hiệu suất của TLSX, các iều kiện tự nhiên Cường ộ lao ộng
• Khái niệm: Là mức ộ khẩn trương, căng thẳng của công việc Được tính bằng:
o Sự tiêu hao lao ộng trong một ơn vị thời gian o Số
calo hao phí trong một ơn vị thời gian
• Tăng CĐLĐ: Tăng sự hao phí lao ộng trong một ơn vị thời gian (kéo dài thời gian lao ộng) lOMoAR cPSD| 40439748
• Khi tăng CĐLĐ: Số lượng SP tăng, tổng hao phí lao ộng tăng, làm cho tổng
lượng giá trị của tất cả hàng hóa gộp lại tăng lên nhưng giá trị một ơn vị SP vẫn không ổi
• CĐLĐ phụ thuộc vào: Thể chất và tinh thần của con người, trình ộ tổ chức
quản lí, quy mô và hiệu quả của TLSX, sự phát triển của KHKT và mức ộ
ứng dụng KHKT vào sản xuất, các iều kiện tự nhiên
Mức ộ phức tạp của lao ộng
Căn cứ vào mức ộ phức tạp của lao ộng mà chia làm 2 loại:
• Lao ộng giản ơn: Là LĐ không cần qua ào tạo, huấn luyện
• Lao ộng phức tạp: Là LĐ phải ược huấn luyện chuyên môn, nghiệp vụ
• Trong cùng một ơn vị thời gian, LĐ phức tạp tạo ra nhiều giá trị hơn so với LĐ giản ơn
So sánh tăng NSLĐ và tăng CĐLĐ
- Giống nhau: Số lượng SP SX ra trong 1 ơn vị thời gian tăng - Khác nhau: Tiêu chí so sánh Tăng NSLĐ Tăng CĐLĐ Giá trị tổng SP làm ra Giữ nguyên Tăng lên Giá trị 1 ơn vị SP Giảm Không ổi
Thể chất và tinh thần của Nhân tố phụ thuộc Máy móc, KHKT người LĐ
Vai trò; nội dung, yêu cầu; tác ộng của quy luật giá trị trong nền kinh tế sản xuất hàng hóa
Vai trò: Là quy luật kinh tế cơ bản của nền sản xuất hàng hóa Nội
dung (yêu cầu) của quy luật giá trị:
Việc SX và trao ổi HH phải dựa trên cơ sở hao phí LĐXH cần thiết
Biểu hiện của quy luật giá trị trong lĩnh vực SX: lOMoAR cPSD| 40439748
Số lượng SP ược SX ra phải phù hợp với khả năng thanh toán của xã hội
Hao phí lao ộng cá biệt phải phù hợp với hao phí LĐXH cần thiết Biểu
hiện của quy luật giá trị trong lĩnh vực trao ổi:
Đòi hỏi phải thực hiện theo nguyên tắc trao ổi ngang giá => Giá cả phù hợp
với giá trị (lên xuống xung quanh giá trị)
Tác ộng của quy luật giá trị:
Điều tiết SX và lưu thông HH
⮚ Điều tiết các yếu tố SX giữa các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế
Điều tiết HH từ nơi giá cả thấp ến nơi giá cả cao
Kích thích cải tiến kĩ thuật, tăng năng suất lao ộng, hạ giá thành SP
Người SX muốn có lãi thì phải hạ thấp giá trị cá biệt hàng hoá của mình thấp
hơn giá trị xã hội, do ó phải cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất lao ộng Phân hoá giàu nghèo
Những người có iều kiện SX thuận lợi và thường xuyên thắng thế trong cạnh
tranh thì trở thành giàu có, ngược lại những người không có iều kiện SX thuận
lợi, lại gặp rủi ro thì thua lỗ dẫn ến phá sản trở thành nghèo khổ
Ý nghĩa: Vừa chi phối sự lựa chọn tự nhiên, ào thải các yếu kém, kích thích các
nhân tố tích cực phát triển vừa phân hoá xã hội thành kẻ giàu người nghèo, tạo
ra sự bất bình ẳng trong xã hội
Ý nghĩa của việc nghiên cứu Quy luật giá trị: -
Buộc các chủ thể kinh tế phải nhạy bén, năng ộng trong sản xuất, kinh doanh,
phải tìm cách tăng năng suất lao ộng, giảm chi phí sản xuất ể hạ thành giá thành
SP, phải tìm ến các ngành, lĩnh vực mà mình có lợi thế, ến mặt hàng có nhiều, cần
phải nâng cao hiệu quả trong hoạt ộng kinh tế -
Cơ cấu của nền SX tự iều chỉnh một cách linh hoạt cho phù hợp với cơ cấu
tiêu dùng của xã hội. Quy luật giá trị buộc các chủ thể kinh tế phải cạnh tranh
nhau, làm cho các nguồn lực xã hội ược sử dụng có hiệu quả, kích thích cải tiến kĩ
thuật, công nghệ, thúc ẩy LLSX phát triển -
Quy luật giá trị giúp bình tuyển người SX, nhờ ó chọn ra những người năng
ộng, có tài kinh doanh, biết cách làm giàu, ồng thời buộc người kém hơn phải tích cực vươn lên -
Cần nhận thức sự tồn tại khách quan và phạm vi hoạt ộng rộng lớn, lâu dài
của quy luật giá trị trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta hiện
nay. - Cần vận dụng tốt cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước ể phát huy
vai trò tích cực của cơ chế thị trường và hạn chế mặt tiêu cực của nó ể thúc ẩy sản
xuất phát triển, ảm bảo sự công bằng xã hội. lOMoAR cPSD| 40439748
Chương 3: Giá trị thặng dư trong nền kinh tế thị trường Hàng hóa sức lao ộng
1. Khái niệm: Sức lao ộng là toàn bộ những năng lực thể chất và tinh thần tồn
tại trong cơ thể một con người ang sống và ược người ó em ra vận dụng trong quá trình lao ộng
2. Điều kiện ể sức lao ộng trở thành hàng hóa: (2 iều kiện )
Người lao ộng ược tự do về thân thể
VD: Trong xã hội nô lệ và chiếm hữu phong kiến, người nô lệ và người nông
nô không ược tự do về mặt thân thể. Đặc biệt trong xã hội chiếm hữu nô lệ,
người nô lệ không ược quyền sở hữu chính bản thân mình, ngay cả quyền cơ
bản nhất của con người là quyền ược sống, ược tồn tại thì người nô lệ cũng không có quyền
Người lao ộng không có tư liệu sản xuất
VD: Người nông nô và người nô lệ sau khi ược giải phóng khỏi xã hội phong
kiến và chế ộ chiếm hữu nô lệ thì có quyền tự do về mặt thân thể nhưng không
có tư liệu sản xuất, không có của cải ể duy trì cuộc sống tối thiểu của mình nên
họ phải bán sức lao ộng ể duy trì cuộc sống
3. Hai thuộc tính của hàng hóa sức lao ộng (Vì sao sức lao ộng là hàng hóa ặc biệt?)
a. Giá trị của hàng hóa sức lao ộng
Khái niệm: Là thời gian lao ộng xã hội cần thiết ể sản xuất và tái sản xuất ra
sức lao ộng quyết ịnh Đặc trưng:
• Biểu hiện bằng tiền gọi là giá cả SLĐ hay còn gọi là tiền lương/ tiền công
Do các bộ phận sau ây hợp thành:
- Giá trị tư liệu sinh hoạt cần thiết (vật chất và tinh thần) ể tái sản xuất ra sức lao ộng
- Phí tổn ào tạo người lao ộng
- Giá trị tư liệu sinh hoạt cần thiết (vật chất và tinh thần) ể nuôi sống gia ình của người lao ộng
• Giá trị hàng hóa sức lao ộng khác với hàng hóa thông thường ở chỗ nó bao
hàm cả yếu tố tinh thần và yếu tố lịch sử
b. Giá trị sử dụng của hàng hóa sức lao ộng
Thể hiện trong quá trình lao ông, có khả năng tạo giá trị mới lớn hơn giá trị
sức lao ộng Đặc trưng: lOMoAR cPSD| 40439748
• Thỏa mãn nhu cầu của người mua
• Tạo ra một lượng giá trị mới lớn hơn giá trị sức lao ộng (giá trị thặng dư)
4. Ý nghĩa của hàng hóa sức lao ộng
Là chìa khoá ể giải quyết mâu thuẫn trong công thức chung của tư bản
Vạch rõ nguồn gốc của giá trị thặng dư, ó là lao ộng không công của
người công nhân làm thuê tạo ra trong quá trình sản xuất và bị nhà tư bản chiếm không
Vạch rõ bản chất cơ bản nhất của xã hội tư bản ó là quan hệ bóc lột của
tư bản ối với lao ộng làm thuê
Vạch rõ ược các hình thức biểu hiện của giá trị thặng dư: Lợi nhuận, lợi
nhuận bình quân, lợi tức, ịa tô...
Vạch rõ ược nguồn gốc, bản chất của tích lũy tư bản…và như vậy, lí luận
hàng hóa sức lao ộng chỉ ra quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của chủ nghĩa tư bản
Sức lao ộng là hàng hóa ặc biệt
_Điểm ặc biệt trong hai thuộc tính của hàng hóa sức lao ộng so với hàng hóa thông thường:
o Giá tri của hàng hóa sức lao ộng cũng do số lượng lao ộng xã hội cần thiết ể sản
xuất và tái sản xuất ra nó quyết ịnh (quy về giá trị tư liệu sinh hoạt cần thiết ể
duy trì ời sống của công nhân làm thuê và gia ình họ)
o Giá trị hàng hoá sức lao ộng bao hàm cả yếu tố tinh thần và yếu tố lịch sử o Giá
trị sử dụng của hàng hoá sức lao ộng thể hiện trong quá trình lao ộng, tạo ra một
lượng giá trị mới lớn hơn giá trị của sức lao ộng
Ý nghĩa ối với cá nhân, nguồn nhân lực
Nhìn nhận về lý luận sức lao ộng của C.Mác, vận dụng vào thị trường sức lao
ộng Việt Nam là một vấn ề quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế ở nước
ta hiện nay. Từ ó, ưa ra một số giải pháp cho thị trường lao ộng trong nước.
Thứ nhất: Điều này òi hỏi hệ thống giáo dục cần xây dựng và phát triển nhiều
hơn nữa cả về chất lượng và số lượng, nhất là về trình ộ chuyên môn, nghiệp
vụ, kỹ thuật, về phẩm chất ạo ức, năng lực thì mới có thể tiếp cận, hướng dẫn
người lao ộng tiếp cận với nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế.
Thứ hai: Lợi ích của người sử dụng lao ộng và người lao ộng cần phải hài hòa,
cân ối. Tránh việc làm phát sinh, gây mâu thuẫn gay gắt mà phải tạo mối quan
hệ gần gũi, thân thiết, thống nhất giữa người lao ộng và người i thuê lao ộng. lOMoAR cPSD| 40439748
Thứ ba: Phát triển hệ thống trung tâm giới thiệu việc làm, tăng cường quản lý
Nhà nước, củng cố và nâng cao chất lượng hoạt ộng của các doanh nghiệp xuất
khẩu lao ộng, phát triển hệ thống thông tin, thống kê thị trường lao ộng, hoàn
thiện hệ thống pháp luật về thị trường lao ộng, hoàn thiện bộ máy quản lý và
vận hành có hiệu quả thị trường lao ộng…
Thứ tư: Phải có chế ộ tiền lương hợp lý, ảm bảo cho việc người lao ộng có thể
ảm bảo cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, áp ứng việc sản xuất va tái sản xuất sức
lao ộng. Phục vụ cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện ại hóa của ấy nước.
Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư (m)
1. Khái niệm: Giá trị thặng dư là phần giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao ộng
do người lao ộng tạo ra nhưng bị nhà tư bản chiếm oạt
Mục ích cuối cùng của nhà tư bản: Tăng giá trị thặng dư (m) hay tỉ suất giá trị
thặng dư (m’) ến mức tối a. Để thu ược nhiều gía trị thặng dư, nhà tư bản ã sử
dụng 2 phương pháp sản xuất GTTD:
Sản xuất GTTD tuyệt ối
Sản xuất GTTD tương ối
2. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư:
a. Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt ối:
Khái niệm: Là phương pháp kéo dài ngày lao ộng nhưng giữ nguyên thời
gian lao ộng tất yếu Cách thức áp dụng: o Kéo dài ngày lao ộng
o Tăng cường ộ lao ộng
b. Sản xuất giá trị thặng dư tương ối:
Khái niệm: Là phương pháp giữ nguyên ộ dài ngày lao ộng nhưng giảm thời gian lao ộng tất yếu
Cách thức áp dụng: Giảm giá trị các tư liệu sinh hoạt cần thiết => Tăng năng
suất lao ộng => Áp dụng khoa học kĩ thuật
Sản xuất giá trị thặng dư siêu ngạch: (Biến tướng của GTTD tương ối)
Khái niệm: Là phần giá trị thặng dư thu ược của những doanh nghiệp có giá
trị cá biệt thấp hơn giá trị xã hội của hàng hóa
Nguyên nhân: Do nâng cao năng suất lao ộng cá biệt, hạ thấp chi phí cá biệt
Cách thức: Áp dụng công nghệ mới sớm hơn các xí nghiệp khác
3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư lOMoAR cPSD| 40439748
Nhận rõ bản chất của tư bản chủ nghĩa là không ngừng bọc lột sức lao ộng
sao cho ạt ược nhiều giá trị thặng dư nhất
Có tác dụng mạnh mẽ, kích thích các cá nhân tập thể người lao ộng ra sức
cải tiến kĩ thuật, cải tiến quản lí sản xuất, tăng cường sức lao ộng, lực lượng
sản xuất phát triển nhanh So sánh
Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt ối với tương ối Giống nhau:
- Đều làm tăng m bằng các kéo dài thời gian lao ộng thặng dư
- Đều làm tăng tỉ suất m = > Nâng cao trình ộ bóc lột của tư bản ối với lao ộng làm thuê Khác nhau: Tiêu chí PPSX m tuyệt ối PPSX m tương ối Độ dài ngày LĐ Kéo dài Giữ nguyên TGLĐTY Giữ nguyên Rút ngắn Giá trị SLĐ Giữ nguyên Rút ngắn Tăng CĐLĐ, tăng thời Biện pháp Tăng NSLĐ XH gian làm việc
Sản xuất giá trị thặng dư tương ối với siêu ngạch Giống nhau:
- Đều làm tăng m dựa trên cơ sở tăng năng suất lao ộng
- Đều làm tăng tỉ suất m = > Nâng cao trình ộ bóc lột của tư bản ối với lao ộng làm thuê Khác nhau: Tiêu chí so sánh PPSX m tương ối PPSX m siêu ngạch lOMoAR cPSD| 40439748 Kết quả Do tăng NSLĐ XH Do tăng NSLĐ cá biệt Giai cấp thu m
Toàn bộ các nhà TB thu Từng nhà TB thu Mối quan hệ MQH giữa công nhân và MQH giữa công nhân với TB TB, TB với TB lOMoAR cPSD| 40439748
Chương 4: Cạnh tranh và ộc quyền trong nền kinh tế thị trường
Đặc iểm của kinh tế ộc quyền và ộc quyền nhà nước 1. Khái niệm:
Độc quyền: Là sự liên minh giữa các doanh nghiệp lớn, có khả năng thâu tóm việc
sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa, có khả năng ịnh ra giá cả ộc quyền,
nhằm thu lợi nhuận ộc quyền cao
Độc quyền nhà nước: Là kiểu ộc quyền trong ó nhà nước nắm giữ vị thế ộc quyền
trên cơ sở duy trì sức mạnh của các tổ chức ộc quyền ở những lĩnh vực then chốt
của nền kinh tế nhằm tạo ra sức mạnh vật chất cho sự ổn ịnh của chế ộ chính trị xã
hội ứng với iều kiện phát triển nhất ịnh trong các thời kỳ lịch sử
2. Đặc iểm kinh tế của ộc quyền (5 ặc iểm)
Các tổ chức ộc quyền có quy mô tích tụ và tập trung tư bản lớn
Sức mạnh của các tổ chức ộc quyền do tư bản tài chính và hệ thống tài phiệt chi phối
Xuất khẩu tư bản trở thành phổ biến
Cạnh tranh ể phân chia thị trường thế giới là tất yếu giữa các tập oàn ộc quyền
Lôi kéo, thúc ẩy các chính phủ vào việc phân ịnh khu vực lãnh thổ ảnh
hưởng là cách thức ể bảo vệ lợi ích ộc quyền
3. Đặc iểm kinh tế của ộc quyền nhà nước (3 ặc iểm)
Sự kết hợp về nhân sự giữa tổ chức ộc quyền và nhà nước
Sự hình thành, phát triển sở hữu nhà nước
Độc quyền nhà nước trở thành công cụ ể nhà nước iều tiết nền kinh tế
Đặc iểm 1 và 3 của kinh tế ộc quyền
1. Đặc iểm 1: “Các tổ chức ộc quyền có quy mô tích tự và tập trung tư bản lớn”
Tổ chức ộc quyền: Là tổ chức liên minh giữa các nhà tư bản lớn ể tập trung
vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa nào ó
nhằm mục ích thu lợi nhuận ộc quyền cao
Có 4 hình thức ộc quyền: (các-ten, xanh ica, tơrơt, công xoocxiom) - Các- ten (Cartel)
Là một liên minh ộc quyền về giá cả, phân chia thị trường, số lượng hàng hóa sản xuất
Các nhà tư bản tham gia vẫn ộc lập về sản xuất và lưu thông hàng hóa
Cartel là một liên minh ộc quyền không vững chắc
Cartel phát triển nhất ở Đức lOMoAR cPSD| 40439748 - Xanh ica (Cyndicate)
Là tổ chức ộc quyền về lưu thông: Mọi việc mua bán do một ban quản trị ảm
nhiệm. Họ vẫn ộc lập về sản xuất, chỉ mất ộc lập về lưu thông
Mục ích: Thống nhất ầu mối mua, bán hàng hóa ể bán hàng hóa với giá ắt và
mua nguyên liệu với giá rẻ
Hình thức này phát triển ở Pháp - Tơrơt (Trust)
Là hình thức ộc quyền thống nhất cả về sản xuất và lưu thông dưới sự quản
lí của hội ồng quản trị
Các nhà tư bản tham gia trở thành các cổ ông thu lợi nhuận theo cổ phần
Tơ-rớt ánh dấu bước ngoặt về hình thức vận ộng mới của QHSX TBCN
Nước Mỹ là quê hương của Tơ-rớt - Công xoocxiom (Consortium)
Là hình thức ộc quyền a ngành, tồn tại dưới dạng một hiệp nghị kí kết giữa
ngân hàng và công nghiệp ể cùng nhau tiến hành các nghiệp vụ tài chính
như: phát hành chứng khoán có giá, phân phối công trái, ầu cơ chứng khoán
có giá ở sở giao dịch, hợp tác ể thực hiện các dự án lớn
Thông thường, ứng ầu một Công xoocxiom là một ngân hàng ộc quyền lớn
2. Đặc iểm 3 của kinh tế ộc quyền: “Xuất khẩu tư bản trở thành phổ biến”
XKTB: Là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài ( ầu tư tư bản ra nước ngoài)
nhằm mục ich thu ược giá trị thặng dư và các nguồn lợi nhuận khác ở các
nước NKTB Nguyên nhân của XKTB:
o Một số nước tư bản ã tích lũy ược một khối lượng tư bản lớn và có một số
tư bản thừa tương ối cần tìm nơi ầu tư có nhiều lợi nhuận hơn so với ầu tư trong nước
o Nhiều nước lạc hậu hơn về kinh tế bị lôi cuốn vào giao lưu kinh tế nhưng
lại thiếu tư bản. Trong khi ó, ở những nước này giá cả ruộng ất thấp, tiền
lương thấp, nguyên vật liệu rẻ… Hình thức của XKTB:
o Xét về hình thức: Đầu tư trực tiếp và ầu tư gián tiếp o Xét về chủ sở hữu tư
bản: XKTB nhà nước và XKTB tư nhân Vai trò của XKTB:
- Đối với các nước XKTB:
Tích cực: Tìm ược nơi ầu tư có nhiều lợi nhuận; Xuất ược các TLSX ã
lạc hậu hoặc sắp thay thế; Tìm kiếm ược thị trường tiêu thụ và nguồn
nguyên liệu; Khai thác ược các nguồn lợi khác của nước nhập khẩu lOMoAR cPSD| 40439748
Tiêu cực: Nếu XKTB i quá giới hạn sẽ hạn chế sự ầu tư phát triển của
trong nước ối với nước xuất khẩu
- Đối với các nước NKTB
Tích cực: Thu hút ược tư bản ầu tư; Khai thác ược các nguồn lực trong
nước; Giải quyết công ăn việc làm; Tiếp thu ược các KHCN hiện ại
Tiêu cực: Đầu tư không cân ối giữa các ngành làm ảnh hưởng ến tính ộc
lập, tự chủ về kinh tế, nguy cơ lệ thuộc vào nước ngoài tăng lên.
Quốc phòng an ninh ương ầu với nhiều thách thức mới Phân biệt XKTB với XKHH Giống nhau:
- Đều là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài ( ầu tư ra nước ngoài)
- Đều chiếm oạt GTTD ở các nước NKTB
- Đều mở rộng quan hệ sản xuất, tác ộng tới nền kinh tế, thúc ẩy quá trình
chuyển kinh tế tự cung tự cấp thành kinh tế hàng hóa, thúc ẩy sự chuyển
biến từ cơ cấu kinh tế thuần nông thành cơ cấu kinh tế nông- công nghiệp Khác nhau: XKHH XKTB
Bán hàng hóa ra thị trường nước Xuất khẩu giá trị ra nước ngoài Bản chất
ngoài ể thực hiện giá trị và giá trị nhằm mục ích bóc lột giá trị thặng thặng dư dư ở các nước NKTB
Bóc lột thông qua trao ổi không Mục ích
ngang giá (tồn tại dưới hình thái hiện Bóc lột bằng cách XKTB cho vay vật)
Ở một số nước phát triển, họ có nhu
cầu về vốn ể ầu tư ổi mới kĩ thuật.
Khi một nước có ĐKTN, KHKT…
hơn hẳn các nước khác thì hao phí Một số nước lạc hậu về kinh tế hiện
Điều kiện áp LĐXH sẽ thấp giá cả HH thấp, HH ang thiếu tư bản (vốn), mặt khác tiền dụng
bán trong nước vấp phải cạnh tranh lương thấp, nguyên liệu rẻ
cao lợi nhuận không nhiều Họ
tìm cách XK sang các nước có iều
kiện sản xuất kém hơn ể mang lại tỉ suất lợi nhuận cao hơn
+ Làm cho quan hệ thương mại giữa + Làm cho QHSX TB chủ nghĩa Kết quả
các nước trên thế giới gắn kết lại với phát triển và mở rộng ra trên ịa bàn nhau hơn quốc tế lOMoAR cPSD| 40439748
+ Được lợi cho cacr nước XKHH và
lợi cho nước NKHH+ làm cho nước
NK phụ thuộc vào nước XK nhiều
+ Thúc ẩy nhanh quá trình PCLĐ và
quốc tế hóa ời sống kinh tế của nhiều
nước+ Làm cho quá trình CNH,
HĐH ở các nước NK phát triển
nhanh chóng+ Để lại trong các quốc
gia NKTB những hậu quả nặng nề
như: nền kinh tế phát triển mất cân ối
và lệ thuộc, nợ nần chồng chất do bị bóc lột nặng nề… lOMoAR cPSD| 40439748
Chương 5: Kinh tế thị trường ịnh hướng xã hội chủ nghĩa và các quan hệ lợi ích kinh tế ở Việt Nam
Nền kinh tế thị trường ịnh hướng XHCN ở Việt Nam
1. Kinh tế thị trường ịnh hướng xã hội chủ nghĩa: Là nền kinh tế vận hành theo
các quy luật của thị trường, ồng thời góp phần hướng tới từng bước xác lập
một xã hội mà ở ó dân giàu nước manh, dân chủ, công bằng, văn minh, có sự
iều tiết của Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh ạo
2. Tính tất yếu khách quan của việc phát triển KTTT ịnh hướng XHCN ở việt Nam
- Phát triển KTTT ịnh hướng XHCN là phù hợp với xu hướng phát triển khách
quan của Việt Nam trong bối cảnh thế giới hiện nay.
- Do tính ưu việt của KTTT trong thúc ẩy phát triển Việt Nam theo ịnh hướng XHCN
- KTTT ịnh hướng XHCN phù hợp với nguyện vọng mong muốn dân giàu,
nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh của người dân Việt Nam 3. Mục tiêu:
- Xây dựng QHSX tiến bộ phù hợp với trình ộ phát triển của LLSX
- Thực hiện: dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh
4. Đặc trưng: gồm 5 ặc trưng
Về mục tiêu: Nhằm xây dựng QHSX tiến bộ phù hợp với trình ộ phát triển của
LLSX, nhằm thực hiện: dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Về quan hệ sở hữu và TPKT: Phát triển nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành
phần kinh tế; trong ó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ ạo
Về quan hệ quản lý nền KT: Nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự
quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa
Về quan hệ phân phối: Thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong ó
lấy phân phối theo kết quả lao ộng, hiệu quả kinh tế là chủ yếu
Về quan hệ giữa gắn tăng trưởng KT với công bằng XH Đặc trưng 2 và 5:
Đặc trưng 2: Về quan hệ sở hữu và TPKT: Phát triển nhiều hình thức sở hữu,
nhiều thành phần kinh tế; trong ó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ ạo (ĐIỂM QUAN TRỌNG)
Sự tồn tại của nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế sẽ tạo ra ộng
lực cạnh tranh ể hình thành một nền kinh tế thị trường năng ộng và phát triển
Kinh tế nhà nước phải giữ vai trò chủ ạo, hướng dẫn chỉ ạo các thành phần kinh tế khác lOMoAR cPSD| 40439748
Đặc trưng 5: Về quan hệ giữa gắn tăng trưởng KT với công bằng XH (ĐIỂM KHÁC BIỆT)
Phát triển kinh tế i ôi với phát triển văn hóa – xã hội, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội ngay trong từng chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế
hoạch và từng giai oạn phát triển của KTTT
Phản ánh thuộc tính quan trọng mang tính ịnh hướng XHCN nền KTTT ở
Việt Nam. Tiến bộ, công bằng xã hội vừa là iều kiện ảm bảo cho sự phát
triển bền vững của nền kinh tế, vừa là mục tiêu thể hiện bản chất tốt ẹp của
chế ộ XHCN, ở bất cứ giai oạn nào mỗi chính sách kinh tế cũng ều phải
hướng tới mục tiêu phát triển xã hội và mỗi chính sách xã hội cũng phải
nhằm tạo ộng lực thúc ẩy tăng trưởng kinh tế, coi ầu tư cho các vấn ề xã hội
(giáo dục, văn hóa, y tế, thể thao…) là ầu tư cho phát triển bền vững lOMoAR cPSD| 40439748
Chương 6: Công nghiệp hóa, hiện ại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
Công nghiệp hóa, tính tất yếu khách quan của CNH, HĐH ở Việt Nam, nội dung và nhiệm vụ
Khái niệm: Công nghiệp hóa là quá trình chuyển ổi nền SXXH từ dựa trên lao ộng
thủ công là chính sang nền SXXH dựa chủ yếu trên lao ộng bằng máy móc nhằm tạo ra NSLĐXH cao
Tính tất yếu khách quan của CNH, HĐH ở Việt Nam
CNH, HĐH: Là quá trình chuyển ổi căn bản, toàn diện các hoạt ộng sản xuất kinh
doanh, dịch vụ và quản lí kinh tế xã hội, từ sử dụng sức lao ộng thủ công là chính
sang sử dụng một cách phổ biến sức lao ộng với công nghệ, phương tiện, phương
pháp tiên tiến hiện ại, dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học
công nghệ, nhằm tạo ra NSLĐXH cao
Tính tất yếu khách quan Việt Nam phải thực hiện CNH, HĐH bao gồm 2 lí do :
CNH là quy luật phổ biến của sự phát triển LLSX xã hội mà mọi quốc gia ều
trải qua dù ở các quốc gia phát triển sớm hay các quốc gia i sau
Đối với các nước có nền kinh tế kém phát triển quá ộ lên CNXH như nước ta,
xây dựng cơ sở cật chất kĩ thuật cho chủ nghĩa xã hội phải thực hiện từ ầu thông qua CNH, HĐH
c, Nội dung, nhiệm vụ của CNH, HĐH ở Việt Nam 3 nội dung chủ yếu:
Hoàn thiện thể chế, xây dựng nền kinh tế dựa trên nền tảng ổi mới sáng tạo
Nắm bắt và ẩy mạnh ứng dụng những thành tựu của CMCN lần thứ 4
Chuẩn bị các iều kiện cần thiết ể ứng phó với những tác ộng tiêu cực của CMCN lần thứ 4 4 nhiệm vụ chủ yếu:
Đẩy mạnh ứng dụng những thành tựu của KHCN mới hiện ại
Khái niệm kinh tế tri thức: Nền kinh tế trong ó sự sản sinh ra, phổ cập và sử
dụng tri thức giữ vai trò quyết ịnh nhất ối với sự phát triển kinh tế, tạo ra của cải,
nâng cao chất lượng cuộc sống Đặc iểm:
o Tri thức trở thành LLSX trực tiếp
o Cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt ộng KT biến ổi sâu sắc o CNTT ược
ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực o Nguồn nhân lực nhanh chóng ược tri thức hóa
o Mọi hoạt ộng ều có liên quan ến vấn ề toàn cầu hóa KT
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện ại, hợp lí và hiệu quả lOMoAR cPSD| 40439748
Cơ cấu kinh tế: Là mối quan hệ tỷ lệ giữa các ngành, các vùng và các thành phần kinh tế
Trong hệ thống cơ cấu kinh tế, cơ cấu ngành kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp,
dịch vụ) giữ vị trí quan trọng nhất bởi vì nó phản ánh trình ộ phát triển của nền
kinh tế và kết quả của quá trình thực hiện CNH, HĐH
Cơ cấu kinh tế hợp lí, hiện ại và hiệu quả phải áp ứng ược các yêu cầu sau:
o Khai thác, phân bổ và phát huy hiệu quả các nguồn lực trong nước, thu hút
có hiệu quả các nguồn lực bên ngoài ể phát triển kinh tế xã hội
o Cho phép ứng dụng những thành tựu KHCN mới, hiện ại vào các ngành, các
vùng và các lĩnh vực của nền kinh tế
o Phù hợp với xu thế phát triển chung của nền kinh tế và yêu cầu của toàn cầu
hóa và hội nhập quốc tế
Từng bước hoàn thiện QHSX phù hợp với trình ộ phát triển của LLSX
Sẵn sàng thích ứng với tác ộng của bối cảnh CMCN lần thứ 4
Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
1. Khái niệm: Hội nhập kinh tế quốc tế của một quốc gia là quá trình quốc gia ó
thực hiện gắn kết nền kinh tế của mình với nên kinh tế thế giới dựa trên sự
chia sẻ lợi ích ồng thời tuân thủ các chuẩn mực quốc tế chung
2. Tính tất yếu khách quan của hội nhập kinh tế quốc tế
+ Do xu thế khách quan trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế
+ HNKTQT là phương thức phát triển phổ biến của các nước, nhất là các nước ang
và kém phát triển trong iều kiện hiện nay
3. Tác ộng của HNKTQT ến quá trình phát triển của Việt Nam Tác ộng tích tực
Tạo iều kiện mở rộng thị trường, tiếp thu KHCN, vốn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nước
Tạo iều kiện ể nâng cao chất lượng nguồn nhân lực
Tạo iều kiện thúc ẩy hội nhập văn hóa, chính trị, củng cố QPAN Tác ộng tiêu cực
Làm gia tăng sự cạnh tranh gay gắt
Làm gia tăng sự phụ thuộc của nền kinh tế
Phân phối không công bằng lợi ích và rủi ro
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế bất lợi
Thách thức ối với quyền lực Nhà nước
Bản sắc dân tộc và văn hóa bị xói mòn lOMoAR cPSD| 40439748
Gia tăng nguy cơ khủng bố, buôn lậu, dịch bệnh…