Giải SGK Lịch sử 7 Bài 16: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400) | Cánh diều

1. Sự thành lập của nhà Trần
Câu hỏi mục 1 trang 57 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Đọc thông tin và quan sát hình 16.1, hãy mô tả sự hình thành của nhà Trần và nêu
vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập của nhà Trần. Hướng dẫn trả lời
* Sự thành lập Nhà Trần:
- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu, tình hình đất nước rối ren. Những công việc lớn
trong triều đình đều do họ Trần quyết định.
- Năm 1224, vua Lý Huệ Tông lập Chiêu Thánh công chúa làm Hoàng Thái Tử rồi
truyền ngôi, hiệu là Lý Chiêu Hoàng.
- Năm 1226, Trần Thủ Độ dàn xếp để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh ⇒ Nhà Trần thành lập.
* Vai trò của Trần Thủ Độ:
- Dàn xếp để vua Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh.
- Những năm đầu mới thành lập, các việc lớn trong triều nhà Trần đều do Trần Thủ
Độ điều hành, dẹp loạn và ổn định tình hình đất nước. 2. Tình hình chính trị
Câu hỏi mục 2 trang 58 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Đọc thông tin và tư liệu hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần. Hướng dẫn trả lời
Những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần:
- Chế độ: quân chủ trung ương tập quyền.
- Ba cấp: triều đình (vua đứng đầu), đơn vị hành chính trung gian (lộ, phủ, huyện,
châu) và cấp hành chính cơ sở (hương, xã)
- Có chế độ Thái thượng hoàng. Hầu hết chức vụ trong bộ máy nhà nước do họ Trần nắm giữ.
- Quân đội: cấm quân, biên quân, lộ quân, được xây dựng theo chính sách “ngụ binh ư nông.
- Năm 1230: Ban hành bộ luật Quốc triều thông chế. Năm 1341, soạn bộ Hình thư để ban hành.
Câu hỏi mục 3 trang 59 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.1, hình 16.2 hãy:
- Trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Trần.
- Cho biết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần. Hướng dẫn trả lời
Nét chính về tình hình kinh tế thời Trần: Lĩnh vực Nội dung Nông nghiệp
- Kêu gọi dân phiêu tán trở về quê cũ sản xuất
- Khuyến khích khai khẩn đất hoang
- Đẩy mạnh việc làm thủy lợi
- Cấm tự tiện giết mổ trâu bò để bảo vệ sức kéo. Thủ công
- Thủ công nghiệp nhà nước: chuyên đúc tiền, sản xuất vũ khí, nghiệp đóng thuyền.
- Thủ công nghiệp dân gian: đồ gốm, rèn sắt, đúc đồng, dệt lụa… Thương mại
- Thăng Long là trung tâm kinh tế, buôn bán sầm uất của cả nước.
- Ở quê nhiều chợ lớn hình thành và hoạt động theo phiên.
- Nhiều cảng biển: Vân Đồn, Hội Thống, Hội Triều để buôn bán với nước ngoài.
- Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần có
tác động hỗ trợ lẫn nhau.
- Nền thủ công nghiệp phát triển, các sản phẩm được thương nhân nước ngoài ưa
chuộng, thúc đẩy thương mại phát triển.
- Đồng thời trao đổi, giao lưu diễn ra giữa các quốc gia tiếp thu và biến đổi các kĩ
thuật, hoa văn,… thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển. 3. Tình hình kinh tế
Câu hỏi mục 4 trang 60 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Đọc thông tin và tư liệu, hãy trình bày tình hình xã hội thời Trần và rút ra nhận xét. Hướng dẫn trả lời
Tình hình xã hội thời Trần:
- Tầng lớp thống trị: vương hầu, quý tộc, quan lại và địa chủ.
- Tầng lớp bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân.
- Cuối thời Trần, mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, tá điền, nô tì với địa chủ, quý tộc ngày càng tăng. 5. Tình hình văn hóa
Câu hỏi mục 5 trang 62 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.2, hình 16.3, hãy trình bày, những nét
chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần. Hướng dẫn trả lời
Nét chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần: Lĩnh vực Nội dung Tư tưởng,
- Nho giáo được nâng cao hơn trước, là nội dung quan trọng trong tôn giáo khoa thi chọn nhân tài.
- Phật giáo được nhà nước và nhân dân duy trì, phát triển. Tín ngưỡng
- Thờ cúng tổ tiên, các anh hùng dân tộc, người có công với làng, nước.
- Sinh hoạt văn hóa: lễ hội, hát chèo, tuồng, múa, đấu vật, đua thuyền Văn học
- Văn học chữ Hán: Hịch tướng sĩ (Hưng Đạo Vương), Phò giá về
kinh (Trần Quang Khải), Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu) …
- Văn học chữ Nôm: Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca, Cư trần lạc
đạo phú (Trần Nhân Tông), Phi sa tập (Nguyễn Thuyên) Giáo dục
- Ở các lộ, phủ hình thành trường công, trường tư phổ biến ở đô thị, làng xã.
- Tổ chức được 14 khoa thi, tuyển được nhiều người giỏi. Khoa học-kĩ
- Lịch sử: Đại việt sử kí (Lê Văn Hưu), y học: danh y Tuệ Tĩnh, thuật
thiên văn học có Đặng Lộ Kiến trúc-
Công trình: tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, thành tây Đô, Khu Điêu khắc hoàng thành Thăng Long
Điêu khắc: tượng Phật Di Lặc bằng đồng ở chùa Quỳnh Lâm, Vạc
ở chùa Phổ Minh và nhiều hoa văn trên đồ gỗ, vẽ trên gốm…
Luyện tập - Vận dụng
Câu hỏi mục Luyện tập trang 62 Lịch sử và Địa lí 7
Lập bảng tóm tắt nội dung cơ bản về công cuộc xây dựng đất nước của nhà Trần (theo mẫu). Lĩnh vực tóm tắt Nội dung tóm tắt Danh nhân tiêu biểu Sự thành lập Tư tưởng, tôn giáo Văn học, nghệ thuật Giáo dục, khoa học
Hướng dẫn trả lời Lĩnh vực Nội dung tóm tắt Danh nhân tiêu biểu
Sự thành lập - Cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu. Lý Chiêu Hoàng,
- Năm 1224, Lý Chiêu Hoàng lên ngôi. Trần Cảnh,
- Năm 1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi Trần Thủ Độ. cho Trần Cảnh Tư tưởng,
+ Đạo Phật phát triển dù không bằng nhà Lý Lê văn Hưu, tôn giáo
+ Nho giáo ngày càng giữ vai trò quan trọng. Chu Văn An Văn học,
- Về văn học: chữ Hán, chữ Nôm phát triển Trần Quốc Tuấn, nghệ thuật
- Nhiều công trình kiến trúc độc đáo, như: Trương Hán Siêu,
tháp Phổ Minh, thành Tây Đô,… Trần Nhân Tông,
- Điêu khắc rất đa dạng. Nguyễn Thuyên.. Giáo dục,
- Quốc tử giám mở rộng việc đào tạo con em Chu Văn An, khoa học
quý tộc, quan lại. Ngoài ra còn có trường Nguyễn Hiền,
công ở các lộ, phủ; trường tư ở các làng xã. Lê Văn Hưu,
- Các kì thi được tổ chức quy củ và nề nếp. Mạc Đĩnh Chi,
- Các ngành khoa học lịch sử, quân sự, y Phạm Sư Mạnh…
học và thiên văn học đạt được những thành tựu.
Vận dụng 2 trang 62 SGK Lịch sử và Địa lí 7
1. Giới thiệu một công trình văn hóa tiêu biểu thời Trần với thầy cô và các bạn cùng lớp Hướng dẫn trả lời
Tháp Phổ Minh nằm trong khuôn viên chùa Phổ Minh, đây là ngôi chùa cổ tọa lạc tại
thôn Tức Mạc thuộc tỉnh Nam Định. Tháp Phổ Minh có mặt bằng nền hình vuông,
cạnh dài 5,20m. Chiều cao tổng thể của tháp là 19,51m, được chia thành 3 phần: đế
tháp, thân tháp và đỉnh tháp. Phần chân đế, tính từ dưới lên chia thành 12 cấp, mỗi
cấp có kích thước khác nhau. Đỉnh tháp là một khối đá hình bông sen, gồm nhiều
tầng khác nhau. Đỉnh búp sen có 5 lớp cánh sen ngửa, chụm vào nhau, trong đó,
lớp cánh sen cuối cùng có viền kép, phần đỉnh búp sen kết thúc 14 tầng của tháp.
Tháp chùa Phổ Minh là công trình kiến trúc lâu đời giữ được kết cấu tương đối toàn vẹn.
Vận dụng 3 trang 62 SGK Lịch sử và Địa lí 7
Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ,
Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả
nước cho thấy điều gì?
Hướng dẫn trả lời
Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ,
Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước cho thấy:
- Nhân dân ta thương tiếc, kính trọng, ghi nhớ công ơn các danh nhân thời Trần.
- Nhắc nhở thế hệ trẻ cần bảo vệ, giữ gìn những giá trị ông cha ta xây dựng nên. ......................