Giải SGK Lịch sử 8 bài 20: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam (1858-1884) | Chân trời sáng tạo

Mở đầu trang 80 bài 20 Lịch Sử 8: Quá trình thực dân Pháp xâm lược
Việt Nam và nhân dân Việt Nam đã tiến hành đấu tranh chống xâm lược
như thế nào từ năm 1858 đến năm 1884? Trả lời:
- Sang thế kỉ XIX, nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ở các nước phương Tây
phát triển mạnh, nhu cầu về thị trường, nguyên liệu và nhân lực khiến các
nước này đẩy mạnh xâm chiếm các nước phương Đông. Trong bối cảnh
đó, do Việt Nam có vị trí chiến lược, giàu tài nguyên và nhân công nên
cũng trở thành đối tượng xâm lược của thực dân phương Tây.
- Trong những năm 1858 - 1884, thông qua nhiều thủ đoạn chính trị, quân
sự và ngoại giao, thực dân Pháp đã từng bước hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam.
- Trước hành động xâm lược của tư bản Pháp, nhà Nguyễn đã thiếu quyết
tâm kháng chiến, phạm phải nhiều sai lầm trong chỉ đạo đấu tranh, dẫn
đến hậu quả Việt Nam trở thành thuộc địa của thực dân Pháp.
- Đối lập với thái độ của triều đình, nhân dân Việt Nam đã kiên quyết
đứng lên đấu tranh ngay từ khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược, mặt khác,
quá trình đấu tranh của nhân dân cũng có sự chuyển biến: từ đấu tranh
chống Pháp xâm lược sang kết hợp giữa đấu tranh chống thực dân Pháp
xâm lược và phong kiến đầu hàng.
1. Thực dân Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
của nhân dân Việt Nam giai đoạn 1858 - 1873
Câu hỏi trang 80 Lịch Sử 8: Lập sơ đồ những sự kiện chính xảy ra trong
quá trình Pháp xâm lược Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1873. Trả lời:
Câu hỏi trang 80 Lịch Sử 8: Dựa vào tư liệu 20.2, lược đồ 20.3 và thông
tin trong bài, em hãy nêu những nét chính của cuộc kháng chiến chống
Pháp xâm lược ở Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1873. Trả lời:
- Chiến sự ở Đà Nẵng (tháng 9/1858 - tháng 2/1862):
+ Chiều ngày 31/8/1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha dàn trận trước
cửa biển Đà Nẵng. Sáng 1/9/1858, Pháp nổ súng tấn công và đổ bộ lên
bán đảo Sơn Trà, mở đầu quá trình xâm lược Việt Nam.
+ Dưới sự chỉ huy trực tiếp của Nguyễn Tri Phương, nhân dân cùng với
quân đội triều đình đẩy lùi nhiều đợt tấn công, cầm chân liên quân Pháp -
Tây Ban Nha suốt 5 tháng trên bán đảo Sơn Trà. => Kế hoạch “đánh
nhanh thắng nhanh” của Pháp bước đầu thất bại.
- Chiến sự ở Đông Nam Kì (tháng 2/1859 - tháng 6/1862):
+ Sau thất bại ở Đà Nẵng, Pháp chuyển quân vào Nam Kỳ. Ngày
17/2/1859, quân Pháp tấn công và nhanh chóng chiếm được thành Gia
Định. Tuy nhiên, do vấp phải sự kháng cự quyết liệt của nhân dân, nên
sau đó, Pháp buộc phải phá thành, rút xuống cố thủ trong các tàu chiến.
=> Kế hoạch “đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp thất bại hoàn toàn.
+ Năm 1860, do phải san sẻ lực lượng cho các chiến trường khác nên lực
lượng quân Pháp ở Gia Định còn lại rất mỏng. Tuy nhiên, quân đội triều
đình không nắm bắt thời cơ, mà vẫn “thủ hiểm”, phòng ngự trong Đại đồn Chí Hòa.
+ Đầu năm 1861, sau khi giải quyết được khó khăn, Pháp tập trung lực
lượng tấn công Đại đồn Chí Hòa, đánh chiếm Gia Định, tiếp đó, mở rộng
đánh chiếm các tỉnh: Định Tường, Biên Hòa, Vĩnh Long.
+ Tháng 6/1862, triều đình nhà Nguyễn kí với Pháp bản Hiệp ước Nhâm Tuất.
+ Bất chấp sự hoà hoãn của triều đình, phong trào kháng Pháp của nhân
dân Đông Nam Kỳ diễn ra sôi nổi và ngày càng lan rộng. Tiêu biểu là:
nghĩa quân của Nguyễn Trung Trực đốt cháy tàu Ét-pê-răng của Pháp,…
- Giai đoạn từ 1862 - 1874:
+ Sau Hiệp ước Nhâm Tuất, triều đình tập trung lực lượng đàn áp các cuộc
khởi nghĩa nông dân ở Bắc Kì và Trung Kì; ngăn cản phong trào kháng
chiến của nhân dân Nam Kì.
+ Lợi dụng sự bạc nhược của triều đình nhà Nguyễn, năm 1867, thực dân
Pháp chiếm 3 tỉnh miền Tây Nam Kì (Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên)
+ Phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân dân các tỉnh Nam Kì vẫn
tiếp diễn ngày càng mạnh mẽ, dưới nhiều hình thức.
+ Từ 1867 - 1873, thực dân Pháp từng bước thiết lập bộ máy cai trị ở Nam
Kì, dùng 6 tỉnh Nam Kỳ làm bàn đạp tấn công Cam-pu-chia và tìm cơ hội
đánh chiếm hết Việt Nam.
2. Thực dân Pháp mở rộng xâm lược ra cả nước và cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam giai đoạn 1873 - 1884
Câu hỏi trang 83 Lịch Sử 8: Dựa vào sơ đồ 20.5, lược đồ 20.6, 20.7 và
thông tin trong bài, em hãy trình bày những sự kiện chính về quá trình
Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến của quân dân Việt Nam giai đoạn 1873 - 1884. Trả lời:
- Kháng chiến chống Pháp xâm lược Bắc Kì lần thứ nhất (1873 - 1874):
+ Cuối năm 1873, thực dân Pháp của Ph.Gác-ni-ê đưa quân ra Bắc, dùng
vũ lực chiếm thành Hà Nội. Sau đó quân Pháp tỏa đi đánh chiếm các tỉnh Bắc Kỳ.
+ Quân triều đình ở thành Hà Nội dưới sự chỉ huy của Tổng đốc Nguyễn
Tri Phương đã anh dũng chiến đấu nhưng thất bại.
+ Nhân dân Bắc Kỳ ở khắp nơi nổi dậy đấu tranh, tiêu biểu là: chiến thắng
Cầu Giấy (tháng 12/1873), khiến tướng Ph.Gác-ni-ê của Pháp tử trận, quân Pháp hoang mang.
+ Giữa lúc tinh thần kháng chiến của nhân dân đang lên cao, năm 1874,
nhà Nguyễn tiếp tục kí với Pháp bản Hiệp ước Giáp Tuất, thừa nhận chủ
quyền của Pháp ở 6 tỉnh Nam Kì và nhiều điều khoản bất lợi khác.
- Kháng chiến chống Pháp xâm lược Bắc Kì lần thứ hai (1882 - 1883):
+ Tháng 4/1882, Pháp xâm lược Bắc Kỳ lần 2, chiếm được thành Hà Nội
và dần dần kiểm soát được toàn bộ các tỉnh thuộc Đồng bằng Bắc Bộ.
+ Quân triều đình ở thành Hà Nội dưới sự chỉ huy của Tổng đốc Hoàng
Diệu đã anh dũng chiến đấu nhưng thất bại.
+ Nhân dân Bắc Kỳ ở khắp nơi nổi dậy đấu tranh chống Pháp, tiêu biểu
là: chiến thắng Cầu Giấy lần thứ hai (tháng 5/1883).
- Thực dân Pháp tấn công Thuận An, nhà Nguyễn đầu hàng (1884):
+ Lợi dụng triều đình lục đục khi vua Tự Đức mất, Pháp quyết định đánh
thẳng vào Huế, buộc triều Nguyễn phải đầu hàng.
+ Tháng 8/1883, Pháp đánh chiếm cửa biển Thuận An (sát kinh thành Huế).
+ Triều đình nhà Nguyễn hoảng hốt, cử người tới điều đình và kí với Pháp
bản Hiệp ước Hác-măng. Tới tháng 6/1884, nhà Nguyễn tiếp tục kí với
Pháp bản Hiệp ước Pa-tơ-nốt.
3. Luyện tập - Vận dụng
Giải Lịch sử 8 trang 84
Luyện tập 1 trang 84 Lịch Sử 8: Dựa vào nội dung bài học, hoàn thành
bảng hệ thống kiến thức về phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân
dân ta từ năm 1858 đến năm 1854 theo mẫu dưới đây:
Giai đoạn Diễn biến chính Tên nhân vật tiêu biểu 1858 - 1873 1873 - 1884 Trả lời: Tên nhân Giai Diễn biến chính vật tiêu đoạn biểu - Nguyễn
- Tháng 9/1858, thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, 1858 - Tri Phương
quân dân Việt Nam kháng cự quyết liệt khiến Pháp 1873 - Trương
bị giam chân suốt 5 tháng trên bán đảo Sơn Trà. Định
- Tháng 2/1859, thực dân Pháp tấn công Gia Định, - Nguyễn
vấp phải sự kháng cự quyết liệt của nhân dân. Trung Trực
- Tháng 2/1861, Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa, - Nguyễn
sau đó mở rộng đánh chiếm Gia Định. Hữu Huân
- Tháng 2/1862, Pháp đánh chiếm các tỉnh: Định - Nguyễn
Tường, Biên Hòa, Vĩnh Long. Đình Chiểu
- Tháng 6/1862, Pháp kí với nhà Nguyễn bản Hiệp - ...
ước Nhâm Tuất. Phong trào kháng chiến ở Nam Kì sôi nổi.
- Tháng 6/1867, Pháp đánh chiếm 3 tỉnh Tây Nam Kì.
- Từ 1867 - 1873, thực dân Pháp củng cố bộ máy cai trị ở Nam Kì.
- Tháng 11/1873, Pháp tấn công Bắc kì lần thứ
nhất, cuộc kháng chiến của nhân dân Bắc Kì sôi - Nguyễn nổi. Tri Phương
- Năm 1874, thực dân Pháp kí với nhà Nguyễn bản 1873 - - Hoàng Hiệp ước Nhâm Tuất. 1884 Diệu
- Tháng 1882, Pháp tấn công Bắc kì lần thứ hai, - Lưu Vĩnh
cuộc kháng chiến của nhân dân Bắc Kì sôi nổi. Phúc
- Năm 1883, Pháp tấn công cửa biển Thuận An,
nhà Nguyễn kí với Pháp Hiệp ước Hác-măng.
- Năm 1884, nhà Nguyễn kí với Pháp bản Hiệp ước
Pa-tơ-nốt. Pháp cơ bản hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam.
Vận dụng 2 trang 84 Lịch Sử 8: Đây là hình ảnh chụp từ trên không về
di tích thành Điện Hải thuộc thành phố Đà Nẵng ngày nay. Dựa vào tư
liệu và kiến thức trong bài, tham khảo thêm thông tin trên internet, hãy
viết một đoạn văn ngắn (khoảng 200 từ) để thuyết minh cho du khách khi đến thăm di tích này. Trả lời: (*) Tham khảo:
Thành Điện Hải trước là đồn Điện Hải, xây dựng năm 1813 (Gia Long
thứ 12) gần cửa biển Đà Nẵng. Năm 1823 (Minh Mạng thứ 4) cho rời đồn
Điện Hải vào bên trong đất liền, trên một gò đất cao. Đồn được xây bằng
gạch. Năm 1835 (Minh Mạng thứ 15) đồn đổi tên là thành Điện Hải. Năm
1840, Tham tri Bộ công Nguyễn Công Trứ vào xem xét hệ thống phòng
thủ ở Đà Nẵng, sau đó có đề nghị tăng cường phòng thủ các thành Điện Hải, An Hải.
Năm 1847 (Thiệu Trị thứ 7), thành Điện Hải được mở rộng có chu vi
556m, thành cao hơn 5m, chung quanh là hào sâu 3m. Thành có 2 cửa,
một cửa mở về phía Nam (cửa chính), một cửa mở về phía Đông. Trong
thành có hành cung, có kỳ đài, các cơ sở chứa lương thực, đạn dược, thuốc
súng và được trang bị 30 ụ súng đại bác cỡ lớn. Thành xây bằng gạch theo
đề án thiết kế kiểu Vauban, hình vuông.
Hiện nay, di tích thành Điện Hải tọa lạc tại phường Thạch Thang, quận
Hải Châu. Tường thành phía Tây, Đông và các góc tương đối còn nguyên
vẹn. Cửa thành phía Nam đã mất và phía Bắc đã hư hại. Gần đây, di tích
thành Điện Hải được trùng tu, gia cố, phục hồi lại nguyên trạng.
Thành Điện Hải là một dấu ấn ghi nhớ truyền thống đấu tranh chống Pháp
của nhân dân Đà Nẵng và nhân dân cả nước, quyết tâm giữ vững nền độc
lập dân tộc, bảo vệ lãnh thổ. Đây cũng là đồn lũy quan trọng góp phần
đánh bại cuộc tấn công của thực dân Pháp vào Đà Nẵng những năm 1858
- 1860. Một tượng đài uy nghi của Tướng quân Nguyễn Tri Phương đã
được dựng tại đây, để ghi nhớ một giai đoạn lịch sử hào hùng của thành
phố. Thành Điện Hải đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng là di tích
lịch sử quốc gia ngày 16/11/1988, được gắn bia di tích ngày 25/8/1998.