Mở đầu trang 85 bài 21 Lịch Sử 8: Phong trào yêu nước chống Pháp
những năm cuối thế kỉ XIX diễn ra như thế nào? Có những cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nào? Trả lời:
- Cuối thế kỉ XIX, ở Việt Nam đã diễn ra phong trào Cần vương (1885 -
1896) và phong trào nông dân Yên Thế (1884 - 1913). Đây là các phong
trào đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng phong kiến, lôi cuốn đông
đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. Mặc dù diễn ra sôi nổi, quyết liệt,
nhưng các cuộc đấu tranh này chưa đi đến thắng lợi cuối cùng.
1. Phong trào Cần vương (1885 - 1896)
Câu hỏi trang 85 Lịch Sử 8: Quan sát lược đồ 21.1, dựa vào thông tin
trong bài học, em hãy nêu tên và vị trí diễn ra một số cuộc khởi nghĩa tiêu
biểu. Điểm chung của các cuộc khởi nghĩa này là gì? Trả lời:
- Tên, vị trí diễn ra một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương:
+ Khởi nghĩa Ba Đình do Phạm Bành và Đinh Công Tráng lãnh đạo - diễn
ra tại ba làng Thượng Thọ, Mậu Dịch, Mỹ Khê (nay thuộc xã Ba Đình,
huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa).
+ Khởi nghĩa Bãi Sậy do Đinh Gia Quế và Nguyễn Thiện Thuật lãnh đạo
- diễn ra tại vùng Bãi sậy, phủ Khoái Châu (nay thuộc tỉnh Hưng Yên),
sau đó mở rộng ra các tỉnh: Hải Dương, Bắc Ninh, Quảng Ninh.
+ Khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo -
diễn ra tại 4 tỉnh Bắc Trung Kì là: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình.
- Điểm chung của các cuộc khởi nghĩa này:
+ Là các cuộc đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng phát triển, chịu sự
chi phối của “chiếu Cần vương”.
+ Mục tiêu cao nhất là: đánh đuổi thực dân Pháp, giành lại nền độc lập dân tộc.
+ Đặt dưới sự lãnh đạo của các văn thân, sĩ phu yêu nước.
+ Lôi cuốn nhiều các tầng lớp nhân dân tham gia, trong đó đông đảo nhất là nông dân.
+ Hình thức đấu tranh chủ yếu là khởi nghĩa vũ trang, các nghĩa quân dựa
vào địa thế hiểm trở để xây dựng căn cứ chiến đấu. + Kết quả: thất bại.
+ Các cuộc khởi nghĩa này có ý nghĩa lịch sử to lớn, cụ thể là: làm tiêu
hao một bộ phận sinh lực quân Pháp; góp phần làm chậm quá trình bình
định Việt Nam của thực dân Pháp và để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý
báu cho các cuộc đấu tranh yêu nước sau này.
Câu hỏi trang 85 Lịch Sử 8: Tại sao lại gọi là "Phong trào Cần vương"? Trả lời:
- Sau thất bại trong cuộc phản công quân Pháp tại Kinh thành Huế, Tôn
Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi ra sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị). Tại
sơn phòng Tân Sở, ngày 13/7/1885, Tôn Thất Thuyết lấy danh vua Hàm
Nghi ban dụ Cần vương, kêu gọi toàn dân khởi nghĩa giúp vua cứu nước.
Từ đó, một phong trào yêu nước chống Pháp bùng nổ và đi vào lịch sử
với tên gọi là Cần vương.
2. Khởi nghĩa Yên Thế (1884 - 1913)
Câu hỏi trang 87 Lịch Sử 8: Em hãy xây dựng một trục thời gian từ năm
1884 đến năm 1913 thể hiện những diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Trả lời:
3. Luyện tập - Vận dụng
Luyện tập 1 trang 87 Lịch Sử 8: Khởi nghĩa Yên Thế có đặc điểm gì
khác so với các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần vương? Trả lời:
(*) Bảng so sánh: điểm khác biệt giữa phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế Phong trào
Cần Khởi nghĩa Yên Thế (1884 - vương (1885 - 1896) 1914)
Chịu sự chi phối của chiếu Không chịu sự chi phối của
Tư tưởng Cần vương (ban ra ngày chiếu Cần vương 13/7/1885).
Chống lại chính sách cướp bóc,
Đánh đuổi thực dân Pháp, Phương
bình định quân sự của Pháp, bảo
giành độc lập dân tộc, khôi hướng đấu
vệ quê hương,… => chưa đưa ra
phục lại chế độ phong kiến tranh
phương hướng đấu tranh rõ chuyên chế. ràng. Các văn thân, sĩ phu yêu
Lực lượng nước chủ động đứng lên Các thủ lĩnh nông dân có uy tín,
lãnh đạo dựng cờ khởi nghĩa theo được nghĩa quân bầu lên. tiếng gọi Cần vương.
Diễn ra trên phạm vi rộng Diễn ra chủ yếu tại địa bàn
Phạm vi, lớn, nhất là ở Bắc Bì và huyện Yên Thế (Bắc Giang); quy mô
Trung Kì; kéo dài 11 năm kéo dài 30 năm (1884 - 1913). (1885 - 1896).
Vận dụng 2 trang 87 Lịch Sử 8: Em hãy tìm hiểu thêm về các cuộc đấu
tranh chống Pháp những năm cuối thế kỉ XIX theo những gợi ý sau: tên
cuộc khởi nghĩa, thời gian, người lãnh đạo, lực lượng tham gia, địa bàn
hoạt động, những trận đánh tiêu biểu. Trả lời:
(*) Tham khảo: Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào đấu
tranh chống Pháp cuối thế kỉ XIX
Khởi nghĩa Hương Khê
Khởi nghĩa Yên Thế Thời 1885 - 1896 1884 - 1913 gian
Người Phan Đình Phùng và Cao Đề Nắm, sau đó là Đề Thám lãnh đạo Thắng (Hoàng Hoa Thám). Lực
Đông đảo các tầng lớp nhân lượng Nông dân dân, nhất là nông dân tham gia
Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Chủ yếu ở vùng núi rừng Yên
Địa bàn Tĩnh, Quảng Bình Thế (Bắc Giang). hoạt động
- Trận đánh ở Cao Thượng
- Trận tấn công đồn Trường (tháng 11/1890) Trận Lưu (tháng 5/1890)
- Trận đánh ở Hố Chuối (tháng đánh
- Trận tập kích thị xã Hà Tĩnh 12/1890) tiêu biểu (tháng 8/1892)
- Trận đánh ở Đồng Hom
- Trận tấn công đồn Nu (1893). (1892).