Giải Sử 10 Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại KNTT

Giải Sử 10 Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại KNTT
Mở đầu trang 58 SGK Sử 10 KNTT
Em có biết vào thời điểm năm 2021, để đi từ Hà Nội vào Thành phố Hồ Chí Minh
bằng máy bay sẽ mất khoảng gần 2 giờ, bằng tàu hỏa (loại có tốc độ cao nhất) mất
khoảng 30 giờ, còn đi xe đạp có thể mất tới gần 1000 giờ, ... Như vậy nếu không có
những phương tiện giao thông hiện đại thì con người sẽ tốn rất nhiều thời gian và
công sức để di chuyển giữa các vùng. Tàu hòa, ô-tô, tàu thủy, máy bay là một số
thành tựu tiêu biểu của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại. Vậy các
cuộc cách mạng công nghiệp đó diễn ra trong bối cảnh nào và có những thành tựu gì
nổi bật? Những thành tựu ấy có ý nghĩa và tác động gì đối với thế giới? Lời giải
A – Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất * Bối cảnh
+ Cách mạng tư sản nổ ra sớm và thành công, nguồn tích luỹ tư bản (từ buôn bán nô
lệ da đen và bóc lột thuộc địa);
+ Giàu tài nguyên thiên nhiên;
+ Những tiến bộ kĩ thuật trong sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp đã tạo ra
nguồn lương thực dồi dào và lực lượng lao động cho các nhà máy, xí nghiệp.
+ Sự phát triển của ngành dệt ở Anh đã đặt ra nhu cầu cải tiến kĩ thuật và cơ khí hoá ngành này.
=> Trong bối cảnh đó, cách mạng công nghiệp diễn ra đầu tiên ở Anh vào cuối thế
kỉ XVIII sau đó nhanh chóng lan rộng ra các nước châu Âu và Bắc Mĩ. * Thành tựu
+ Năm 1733, Giôn Cay sáng tạo ra con thoi bay
+ Năm 1764, Giêm Ha-gri-vơ sáng tạo ra máy kéo sợi Gien-ni
+ Năm 1769, Ri-chác Ác-rai chế rạo ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước
+ Năm 1784, Giêm Oát phát minh ra máy hơi nước
+ Năm 1785, Ét-mơn Các-rai chế tạo ra máy dệt chạy bằng hơi nước
- Ngành luyện kim và giao thông vận tải cũng đạt được những thành tựu quan trọng:
+ Năm 1784, Hen-ri Cớt đã phát minh ra lò luyện quặng theo phương pháp Put-đinh
+ Năm 1804, Ri-chác Tơ-re-vi-thích sáng tạo ra đầu máy xe lửa chạy trên đường ray
+ Ở Mỹ, năm 1807, Rô bớt Phon-tơn chế tạo thành công tàu thuỷ chở khách chạy
bằng hơi nước đầu tiên.
B – Cách mạng công nghiệp lần thứ hai * Bối cảnh
+ Nước Anh đã đạt được những thành tựu quan trọng trong Cách mạng công nghiệp
lần thứ nhất và tiếp tục đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá đất nước.
+ Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ tuy vẫn còn là nước
nông nghiệp nhưng có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp.
+ Các ngành khoa học Vật lí, Hoá học, Sinh học,... đã đạt được nhiều thành tựu. * Thành tựu
+ Phương pháp sử dụng lò cao trong luyện kim đã dẫn đến sự ra đời của các nguyên liệu mới
+ Những khám phá về điện là cơ sở cho sự ra đời và phát triển của động cơ điện,
điện thoại, vô tuyến điện và thúc đẩy việc ứng dụng nguồn năng lượng điện vào cuộc sống.
+ Phát minh ra động cơ đốt trong tạo tiền đề cho sự ra đời và phát triển của ô tô,
máy bay, đồng thời thúc đẩy ngành khai thác dầu mỏ.
C – Ý nghĩa và tác động của cách mạng công nghiệp * Ý nghĩa
- Làm thay đổi cách thức tổ chức sản xuất, tạo ra nhiều nguyên liệu mới, thúc đẩy
công nghiệp phát triển, nâng cao năng suất lao động,...
- Góp phần thúc đẩy sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhiều ngành kinh tế khác, đặc
biệt là nông nghiệp và giao thông vận tải, thông tin liên lạc,...
- Thúc đẩy sản xuất phát triển và cải thiện cuộc sống con người. * Tác động
- Tác động về xã hội:
+ Đưa đến sự hình thành và phát triển của nhiều trung tâm công nghiệp mới cũng là
những thành thị đông dân
+ Hình thành hai giai cấp đối kháng là tư sản công nghiệp và vô sản làm thuê. Mâu
thuẫn giữa hai giai cấp này ngày càng gay gắt, dẫn đến các cuộc đấu tranh của vô sản chống lại tư sản
- Tác động về văn hóa:
+ Đưa đến những biến chuyển lớn lao trong đời sống văn hoá. Lối sống và văn hoá
công nghiệp ngày càng trở nên phổ biến.
+ Đời sống văn hoá tinh thần của người dân phong phú và đa dạng hơn
+ Sự giao lưu, kết nối văn hoá giữa các quốc gia, châu lục càng được đẩy mạnh,...
- Hạn chế của các cuộc cách mạng công nghiệp: + Ô nhiễm môi trường
+ Bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em
+ Sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa,…
1. Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất
Câu hỏi 1 trang 59 SGK Sử 10 KNTT: Thông qua các hình 2, 3, 4 và thông tin
trong mục a, em hãy trình bày bối cảnh của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ở Anh. Lời giải
- Bối cảnh của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất:
+ Cách mạng tư sản nổ ra sớm và thành công, nguồn tích luỹ tư bản (từ buôn bán nô
lệ da đen và bóc lột thuộc địa);
+ Giàu tài nguyên thiên nhiên;
+ Những tiến bộ kĩ thuật trong sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp đã tạo ra
nguồn lương thực dồi dào và lực lượng lao động cho các nhà máy, xí nghiệp.
+ Sự phát triển của ngành dệt ở Anh đã đặt ra nhu cầu cải tiến kĩ thuật và cơ khí hoá ngành này.
=> Trong bối cảnh đó, cách mạng công nghiệp diễn ra đầu tiên ở Anh vào cuối thế
kỉ XVIII sau đó nhanh chóng lan rộng ra các nước châu Âu và Bắc Mĩ.
Câu hỏi 2 trang 59 SGK Sử 10 KNTT: Theo em, tại sao Cách mạng công nghiệp
lần thứ nhất lại diễn ra đầu tiên ở nước Anh? Lời giải
- Anh là nước tiến hành cách mạng công nghiệp sớm nhất nhờ những điều kiện
thuận lợi như: tiến hành cách mạng tư sản sớm; kinh tế phát triển; nguồn nhân công
phục vụ cho công nghiệp dồi dào và có nhiều cải tiến kĩ thuật trong sản xuất.
Câu hỏi 1 trang 61 SGK Sử 10 KNTT: Em hãy nêu những phát minh và sáng chế
cơ bản ở nước Anh và một số nước châu Âu và Bắc Mỹ khác trong Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất. Lời giải
* Những phát minh và sáng chế cơ bản của nước Anh
+ Năm 1733, Giôn Cay sáng tạo ra con thoi bay
+ Năm 1764, Giêm Ha-gri-vơ sáng tạo ra máy kéo sợi Gien-ni
+ Năm 1769, Ri-chác Ác-rai chế rạo ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước
+ Năm 1784, Giêm Oát phát minh ra máy hơi nước
+ Năm 1785, Ét-mơn Các-rai chế tạo ra máy dệt chạy bằng hơi nước
- Ngành luyện kim và giao thông vận tải cũng đạt được những thành tựu quan trọng:
+ Năm 1784, Hen-ri Cớt đã phát minh ra lò luyện quặng theo phương pháp Put-đinh
+ Năm 1804, Ri-chác Tơ-re-vi-thích sáng tạo ra đầu máy xe lửa chạy trên đường ray
* Những phát minh và sáng chế cơ bản của một số nước châu Âu và Bắc Mĩ
+ Ở Mỹ, năm 1807, Rô bớt Phon-tơn chế tạo thành công tàu thuỷ chở khách chạy
bằng hơi nước đầu tiên.
+ Ở Bỉ, quá trình công nghiệp hoá cũng diễn ra vào đầu thế kỉ XIX với trọng tâm là
ngành luyện kim (thép), khai mỏ (than đá) và dệt.
+ Ở Pháp, do tác động của cách mạng tư sản và những bất ổn chính trị, cách mạng
công nghiệp diễn ra khá muộn. Phải đến giữa thế kỉ XIX, nước Pháp mới cơ bản trở
thành một nước công nghiệp.
Câu hỏi 2 trang 61 SKG Sử 10 KNTT: Theo em, phát minh nào là quan trọng nhất? Vì sao? Lời giải
- Phát minh quan trọng nhất trong cuộc cách mạng công nghiệp lẩn thứ nhất là: máy
hơi nước của Giêm-oát.Vì:
+ Trước khi máy hơi nước ra đời, con người đã sử dụng một số loại máy móc chạy
bằng sức nước. Tuy nhiên, hạn chế của những máy móc này là phải: xây dựng nhà
máy gần bờ sông nước chảy xiết, xa khu dân cư. Vào mùa đông, nước bị đóng băng,
nên nhà máy buộc phải ngừng hoạt động.
+ Khi máy hơi nước ra đời đã khắc phục được những nhược điểm trên. Máy hơi
nước có thể hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết, mọi địa điểm… không những
vậy, nhờ phát minh này của Giêm Oát mà động cơ hơi nước được áp dụng rộng rãi
trong mọi ngành công nghiệp, đặc biệt là ngành giao thông vận tải (ví dụ: đầu máu
xe lửa chạy bằng hơi nước; tàu thủy chạy bằng hơi nước…)
2. Cách mạng công nghiệp lần thứ hai
Câu hỏi trang 62 SGK Sử 10 KNTT: Em hãy cho biết: Cách mạng công nghiệp
lần thứ hai diễn ra trong bối cảnh nào? Lời giải
- Bối cảnh diễn ra Cách mạng công nghiệp lần thứ hai:
+ Nước Anh đã đạt được những thành tựu quan trọng trong Cách mạng công nghiệp
lần thứ nhất và tiếp tục đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá đất nước.
+ Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ tuy vẫn còn là nước
nông nghiệp nhưng có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp.
+ Các ngành khoa học Vật lí, Hoá học, Sinh học,... đã đạt được nhiều thành tựu, như:
Thuyết vạn vật hấp dẫn (Niutơn), Định luật bảo toàn vật chất và năng lượng
(Lô-mô-nô-xốp), Thuyết tiến hoá (Đác-uyn),…
Câu hỏi 1 trang 65 SGK Sử 10 KNTT: Trình bày bối cảnh của Cách mạng công nghiệp lần thứ hai. Lời giải
- Bối cảnh diễn ra Cách mạng công nghiệp lần thứ hai:
+ Nước Anh đã đạt được những thành tựu quan trọng trong Cách mạng công nghiệp
lần thứ nhất và tiếp tục đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá đất nước.
+ Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ tuy vẫn còn là nước
nông nghiệp nhưng có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp.
+ Các ngành khoa học Vật lí, Hoá học, Sinh học,... đã đạt được nhiều thành tựu, như:
Thuyết vạn vật hấp dẫn (Niutơn), Định luật bảo toàn vật chất và năng lượng
(Lô-mô-nô-xốp), Thuyết tiến hoá (Đác-uyn),...
Câu hỏi 2 trang 65 SGK Sử 10 KNTT: Nêu một số thành tựu cơ bản của Cách
mạng công nghiệp lần thứ hai. Lời giải
- Cách mạng công nghiệp lần thứ hai gắn liền với những tiến bộ về khoa học, kĩ
thuật trong rất nhiều lĩnh vực.
+ Phương pháp sử dụng lò cao trong luyện kim đã dẫn đến sự ra đời của các nguyên liệu mới.
+ Những khám phá về điện là cơ sở cho sự ra đời và phát triển của động cơ điện,
điện thoại, vô tuyến điện và thúc đẩy việc ứng dụng nguồn năng lượng điện vào cuộc sống.
+ Phát minh ra động cơ đốt trong tạo tiền đề cho sự ra đời và phát triển của ô tô,
máy bay, đồng thời thúc đẩy ngành khai thác dầu mỏ.
3. Ý nghĩa và tác động của Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai
Câu hỏi trang 67 SGK Sử 10 KNTT: Hãy nêu ý nghĩa và phân tích tác động của
các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai. Lời giải
* Ý nghĩa của các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần hai
- Làm thay đổi cách thức tổ chức sản xuất, tạo ra nhiều nguyên liệu mới, thúc đẩy
công nghiệp phát triển, nâng cao năng suất lao động,...
- Góp phần thúc đẩy sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhiều ngành kinh tế khác, đặc
biệt là nông nghiệp và giao thông vận tải, thông tin liên lạc,…
- Thúc đẩy sản xuất phát triển và cải thiện cuộc sống con người.
* Tác động của các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần hai
- Tác động về xã hội:
+ Đưa đến sự hình thành và phát triển của nhiều trung tâm công nghiệp mới cũng là
những thành thị đông dân
+ Hình thành hai giai cấp đối kháng là tư sản công nghiệp và vô sản làm thuê. Mâu
thuẫn giữa hai giai cấp này ngày càng gay gắt, dẫn đến các cuộc đấu tranh của vô sản chống lại tư sản
- Tác động về văn hóa:
+ Đưa đến những biến chuyển lớn lao trong đời sống văn hoá. Lối sống và văn hoá
công nghiệp ngày càng trở nên phổ biến.
+ Đời sống văn hoá tinh thần của người dân phong phú và đa dạng hơn
+ Sự giao lưu, kết nối văn hoá giữa các quốc gia, châu lục càng được đẩy mạnh,...
- Hạn chế của các cuộc cách mạng công nghiệp: + Ô nhiễm môi trường
+ Bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em
+ Sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa,…
Luyện tập và vận dụng trang 67 SGK Sử 10 KNTT
Luyện tập 1 trang 67 SGK Sử 10 KNTT: Hãy trình bày một số thành tựu cơ bản
của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại trên trục thời gian. Lời giải
* Trục thời gian tham khảo: một số thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất
* Trục thời gian tham khảo:một số thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ hai
Luyện tập 2 trang 67 SGK Sử 10 KNTT: Lựa chọn và giới thiệu về một số thành
tựu mà em cho là tiêu biểu nhất. Lời giải
* Giới thiệu về: tàu thủy Phơn-tơn
- Tài thủy Phơn-tơn ra đời vào năm 1807, chạy bằng động cơ hơi nước.
- Tàu được mang tên kĩ sư ngường Mĩ: Rô-bớt Phơn-tơn
- Ngay chuyến chạy thử đầu tiên khởi hành từ Niu-oóc, tàu đã chạy được khoảng 240km
* Giới thiệu về: bóng đèn sợi đốt (của Ê-đi-xơn)
- Tháng 1 năm 1879, Ê-đi-xơn bắt đầu chế tạo bóng đèn điện, chiếc đèn này sẽ phát
sáng khi dòng điện đi qua dây tóc mỏng platin đặt trong một bóng thủy tinh hút
chân không để chống oxy hóa, tuy nhiên nó chỉ cháy được vài giờ. Ê-đi-xơn tiếp tục
nghiên cứu và cho ra đời chiếc bóng đèn cháy lâu hơn bằng cách dùng dây tóc là sợi
vải tẩm carbon. Đến trưa ngày 21/10/1879, chiếc bóng đèn đã cháy được 45 giờ.
- Sau đó Ê-đi-xơn tiếp tục thực hiện nhiều thí nghiệm khác và cuối cùng vào ngày
31/12/1879 ông công bố phát minh bóng đèn điện sợi đốt của mình, một chiếc bóng
đèn có sức chịu đựng cao trong môi trường chân không lớn, nó sẽ cháy sáng hàng
trăm giờ. Sự kiện này đã làm nên sự thay đổi lớn của thế giới sau đó.
- Tuy nhiên Ê-đi-xơn không phải người đầu tiên phát minh ra bóng đèn điện, trước
đây từng có ít nhất 22 nhà phát minh nghiên cứu về loại đèn này nhưng đèn sợi đốt
của Ê-đi-xơn là hoàn chỉnh và mang lại nhiều tiện ích nhất cho cuộc sống con người.
Luyện tập 3 trang 67 SGK Sử 10 KNTT: Có ý kiến cho rằng: Một số thành tựu
của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại cũng đưa đến tác động tiêu cực,
thậm chí là gây ra các thảm họa cho nhân loại. Em có đồng ý với ý kiến này không? Vì sao? Lời giải
- Em đồng ý với ý kiến trên, vì: bên cạnh những tác động tích cực, thì các cuộc cách
mạng công nghiệp cũng gây ra một số tác động, như: + Ô nhiễm môi trường
+ Tình trạng bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em
+ Sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa.
Vận dụng trang 67 SGK Sử 10 KNTT: Thường ngày, em sử dụng những thiết bị
nào dùng đến nguồn điện? Hãy viết một đoạn văn ngắn chia sẻ suy nghĩ của em về
giả thiết: Nếu các nhà khoa học, kĩ thuật chưa phát minh ra điện và các thiết bị tiêu
thụ điện năng thì cuộc sống chúng ta sẽ ra sao? Lời giải
- Những thiết bị sử dụng đến nguồn điện: ti vi; tủ lạnh; máy vi tính; máy giặt; nồi
cơm điện; bếp điện từ; điện thoại…
(*) Bài viết tham khảo: Cuộc sống sẽ ra sao nếu không có điện???
- Hiện nay, điện năng chính là một phần vô cùng quan trọng trong cuộc sống của
chúng ta. Nó là thứ không thể thiếu trong sản xuất, trong sinh hoạt hàng ngày của
con người. Điện giúp cho chúng ta có thể làm tốt được nhiều việc từ chiếu sáng, giải
trí, liên lạc, học tập, làm việc, vận hành máy móc. Vai trò của điện thì chúng ta
không cần bàn cãi nữa. Nhưng đã bao giờ bạn tự hỏi, nếu như cuộc sống của chúng
ta không có điện thì sẽ như thế nào không?
- Nếu không có điện, con người chỉ có thể làm việc vào ban ngày
+ Nhờ có điện mà chúng ta có bóng đèn chiếu sáng, từ gia đình tới công sở, cho tới những nơi công cộng.
+ Vì thế, nếu như không có điện thì thành phố của chúng ta sẽ không có những cảnh
rực rỡ về đêm. Thay vào đó là những ánh đèn dầu hiu hắt trong đêm tối. Nó khiến
con người khó có thể làm việc, vui chơi giải trí được trong bóng đêm.
- Nếu không có điện, cuộc sống sẽ trở nên nhàm chán hơn
+ Khi có điện, có internet và những thiết bị điện tử để chúng ta có thể xem những
bộ phim hay, nghe những bản nhạc du dương, có thể lướt facebook tán ngẫu với bạn
bè. Lên youtube xem được những clip hay, cập nhật những tin tức nóng hổi nhất từ bất kỳ nơi đâu.
+ Nhưng khi không có điện thì tất cả những điều đó đều là không thể, cuộc sống của
chúng ta sẽ trở nên nhàm chán, mù tịt mọi thông tin. Ngay cả tới việc nghe thông tin
từ loa phường cũng không thể được vì không có điện.
- Nếu không có điện, các thiết bị điện tử, máy móc sẽ trở thành đồ phế thải
+ Mọi thiết bị điện tử từ tivi, tủ lạnh, điều hòa, máy giặt, máy vi tính, điện thoại di
động,… và các loại máy móc khác đều chỉ có thể hoạt động được khi có điện.
+ Nếu như không có điện thì toàn bộ chúng đều sẽ trở thành đồ phế thải.
- Nếu không có điện, hầu hết mọi hoạt động của con người đều phải tiến hành bằng sức lao động thủ công
+ Hiện nay, cuộc sống của con người chủ yếu phụ thuộc vào máy móc. Tuy nhiên,
bất kể loại máy móc nào cũng không thể hoạt động được nếu như không có điện.
Khi đó, mọi thứ con người đều phải làm thủ công, người nông dẫn sẽ quay về với
cảnh “con trâu đi trước, cái cày theo sau”, thay vì những chiếc máy cày, máy giặt, máy xay xát,…
+ Các cơ quan, doanh nghiệp sẽ tốn tới hàng tấn giấy để phục vụ cho công việc lưu
trữ thông tin do không thể sử dụng được máy tính. Công nhân cơ khí sẽ trở thành
những người thợ gò hàng chính hiệu. Đồng thời quạt nan sẽ trở thành món đồ không
thể thiếu trong mùa hè oi bức bởi vì khi đó không có quạt điện hay điều hòa….
- Nếu không có điện, việc liên lạc trở lên khó khăn hơn
+ Hiện nay, việc liên lạc qua điện thoại, qua internet đã trở lên quá phổ biến. Nếu
như không có điện thì những điều này là không thể.
+ Chúng ta chỉ có thể liên lạc được với nhau bằng thư từ, và cũng rất lâu thì mới có
thể nhận được bởi khi không có điện thì máy bay, ô tô đều không thể hoạt động
được nên không thể mang thư đi. Thay vào đó, những chú bồ câu đưa thư hay ngựa
chính là phương tiện liên lạc chính.
Trên đây là những điều có thể xảy ra khi cuộc sống của chúng ta không có điện.
Quan điểm của các bạn ra sao về vấn đề này?