Giao Tiếp Liên – Đa Văn Hóa Trong Thời Đại Toàn Cầu Hóa: Thách Thức Và Cơ Hội | Bài tập lớn Môn Giao tiếp trong môi trường đa văn hóa - Đại học Thủ đô Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61164048
ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI *******
BÀI TẬP LỚN CUỐI KỲ
HỌC PHẦN: GIAO TIẾP TRONG MÔI TRƯỜNG ĐA VĂN HÓA
TÊN ĐỀ TÀI: Giao Tiếp Liên – Đa Văn Hóa Trong
Thời Đại Toàn Cầu Hóa: Thách Thức Và Cơ Hội Hà Nội, 11/2021 lOMoAR cPSD| 61164048 Mục lục
1. MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 2
2. KHÁI NIỆM GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA .......................................... 2
3. CHỨC NĂNG ( VAI TRÒ ) CỦA GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA ......... 5
4. CÁC MÔ HÌNH GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA .................................... 9
5. CƠ HỘI CỦA GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA TRONG BỐI CẢNH .. 18
HIỆN NAY .......................................................................................................... 18
6. NHỮNG THÁCH THỨC KHI GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA TRONG
BỐI CẢNH HIỆN NAY.......................................................................19 .......... 20
7. MỘT SỐ KỸ NĂNG KHI GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA ................... 23
8. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 25
9. Tài liệu tham khảo.........................................................................................26 lOMoAR cPSD| 61164048 1. MỞ ĐẦU
Thế giới đã và đang ở trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của hội nhập và hợp
tác toàn cầu. Các nền văn hóa đã có sự giao lưu, liên kết và mở rộng dù là vì mục
đích tìm hiểu hay mục đích kinh tế, chính trị,... đi nữa thì với bối cảnh thế giới
hiện nay, việc tiếp cận, hiểu biết các nền văn hóa khác nhau là điều cần thiết. Việt
Nam không nằm ngoài ngoại lệ. Vì vậy mà vấn đề bức thiết hiện nay đối với toàn
ban ngành đất nước ta đang hướng đến là “Làm thế nào để lĩnh hội và hợp tác toàn
diện sánh ngang với các nước lớn?’’. Điều đó là hạn chế nếu như ta không chú
trọng đầu tư cho nền giáo dục nước nhà hướng đến toàn cầu. Nhưng thật may là
chúng ta đã thực hiện sự cải cách, đổi mới phương pháp giáo dục liên tục để đáp
ứng yêu cầu toàn cầu hóa mạnh mẽ trong tương lai tới. Nền giáo dục Việt Nam ta
đang hướng tới đào tạo những lứa công dân toàn cầu toàn diện, đủ phẩm chất và
năng lực. Đó là đào tạo ra lứa công dân toàn cầu có những kiến thức về đất nước
và thế giới; những kỹ năng toàn cầu như: kỹ năng Internet, kỹ năng giao tiếp toàn
cầu, việc sử dụng ngôn ngữ toàn cầu. ý thức toàn cầu. Đặc biệt là đào tạo những
lứa công dân toàn cầu có năng lực giao tiếp liên – đa văn hóa. Năng lực này đem
lại rất lớn những cơ hội nhưng đồng thời cũng sẽ có những thách thức không hề
dễ đối với những thế hệ công dân toàn cầu tương lai như chúng em đây. 2.
KHÁI NIỆM GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA
Trong đời sống hàng ngày, giao tiếp là một trong những yếu tố quan trọng để
con người trao đổi thông tin, quan điểm, ý kiến, bình luận về một hoạt động, vấn
đề nào đó hoặc sử dụng để trao đổi tâm tư, tình cảm đời sống sinh hoạt,...nhằm
đạt mục đích nhất định như hiểu rõ đối phương, hiểu rõ và khai thác thêm thông
tin giải quyết vấn đề,...Đồng thời giao tiếp còn là công cụ biểu hiện của một nền
văn hóa ở đằng sau mỗi cá nhân hay mỗi quốc gia. Nhìn vào cách giao tiếp, người
ta có thể phần nào đánh giá được phẩm chất bên trong đối phương, nền văn hóa
của cả một quốc gia mà người đó đại diện. Do đó giao tiếp là một trong những
vấn đề được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Còn giao tiếp liên – đa văn hóa
chính là sự trao đổi giữa những người đến từ các vùng văn hóa khác nhau. Khi lOMoAR cPSD| 61164048
người phương Tây giao tiếp với người phương Đông, người Việt Nam giao tiếp
với người Thái Lan, hay người miền Bắc Việt Nam ta giao tiếp với người miền
Nam thì đó là giao tiếp liên – đa văn hóa. Rất nhiều quan niệm, ý hiểu khác nhau
về giao tiếp liên – đa văn hóa. Nhưng ta có thể rút ra khái quát nhất khái niệm về
giao tiếp liên – đa văn hóa theo tài liệu học phần “Giao tiếp trong môi trường đa văn hóa” như sau:
Khả năng liên văn hóa là khả năng tương tác hiệu và phù hợp với các thành
viên thuộc các nền văn hóa khác nhau, là khả năng dàn xếp ý nghĩa văn hóa và
thực hiện hành vi hiệu quả, phù hợp. Giao tiếp liên – đa văn hóa là sự hòa nhập
của ba bình diện tương liên: tri nhận (cognitive), cảm xúc (affective), hành vi (behavioral).
Văn hóa mỗi vùng miền, mỗi đất nước khác nhau có những đặc trưng, nét
nổi bật khác nhau. Chúng ta tôn trọng điều đó, thích nghi với sự thật hiển nhiên
đó. Vì vậy mà việc hiểu các nền văn hóa sẽ giúp việc giao tiếp liên – đa văn hóa
hiệu quả hơn. Có thể điểm qua một số nền văn hóa các nước sau: Văn hóa Mỹ
Trong văn hóa giao tiếp, ứng xử người Mỹ rất chú trọng sự thẳng thắn và
phong thái thoải mái. Họ không thích sự dè dặt và không đặt nặng các lễ nghi xã
hội,miễn là trong các mối quan hệ này vẫn còn sự tôn trọng lẫn nhau. Người Mỹ
luôn thích trao đổi và nhận xét thẳng thắn nhưng vẫn đi cùng sự tôn trọng. Mọi
thứ đều được giải quyết một cách gọn gàng và không mất quá nhiều thời gian bởi
họ không thích sự vòng vo mà đi thẳng và không rời xa vấn đề. Bên cạnh đó, ngôn
ngữ cơ thể là một trong những yếu tố tạo nên văn hóa Mỹ và có đôi khi nó lại
quan trọng hơn ngôn ngữ giao tiếp.Bởi Allan Pease đã từng nói rằng “ Ngôn ngữ
có thể nói dối nhưng ngôn ngữ cơ thể luôn luôn nói thật” , và điều này được thể
hiện qua cách bắt tay, cách đứng hay cách ngồi, thậm chí là nét mặt cũng sẽ phản
ánh được tâm tư,suy nghĩ của bản thân họ. lOMoAR cPSD| 61164048 Văn hóa Nhật Bản
Nhật Bản là một trong những nước phương Đông có nền văn hóa gây ấn
tượng mạnh bởi sự đề cao các phép xã giao và các nghi lễ trong cuộc sống. Một
nét đặc trưng trong giao tiếp của người Nhật được cả thế giới ca ngợi đó là cúi
chào.Người dưới bao giờ cũng phải chào người trên trước.Với cấp trên nên cúi
chào sâu 90 độ còn với người cùng trang lứa thì có thể cúi chào 30 độ. Người ta
luôn nói ánh mắt là cửa sổ tâm hồn, khi nhìn vào mắt bạn sẽ đoán được phần nào
nội tâm của người đó,nhưng với người Nhật thì họ tránh nhìn trực diện vào mắt
của người đối thoại bằng cách nhìn vào vật trung gian khác hoặc là cúi đầu hay
nhìn sang một bên.Vì theo quan niệm của người Nhật thì nhìn thẳng vào mắt người
khác là thiếu lịch sự, khiếm nhã và không đúng mực. Khác với văn hóa phương
Tây, bắt tay hay vỗ vai là cách chào hỏi thân thiện nhất thì với người Nhật, họ rất
dè dặt trong việc tiếp xúc cơ thể với người khác. Họ luôn giữ một khoảng cách
nhất định trong giao tiếp.Chỉ cần cúi chào và mỉm cười là cách vừa thể hiện sự
tôn trọng mà lại an toàn khi giao tiếp. Bên cạnh đó, văn hóa đúng giờ luôn được
người Nhật đề cao, coi trọng. Họ rất ghét việc trễ hẹn, sai giờ, trì hoãn. Vì vậy mà
tính cách con người Nhật sẽ luôn có tính kỷ luật, nghiêm túc cao dẫn đến công
việc của họ luôn đạt hiệu quả cao, thành tựu đáng ngưỡng mộ. Văn hóa Anh
Mặc dù Anh cũng là một nước thuộc phương Tây như Mỹ nhưng trong lối
cư xử, cách ăn mặc cũng như lời nói thì người Anh được xem là kín đáo, lịch sự
và có tính nguyên tắc,đặc biệt là tính hài hước. Trong giao tiếp người Anh kiểm
soát được giọng nói của bản thân, không nói quá to và không múa tay múa chân.
Khi giao tiếp bạn nên nói câu hoàn chỉnh và xuống giọng ở cuối câu. Tính hài
hước đóng một vai trò khá quan trọng trong các cuộc nói chuyện đời thường hay
các cuộc đàm phán kinh doanh của người Anh nhưng không hay châm biếm người
khác. Hơn thế nữa khi trò chuyện với người Anh, bạn sẽ cảm giác được sự thú vị
bởi họ biết cách tán dương người khác, biết tôn trọng người khác và không tạo ra
không khí thân mật quá trớn với người mới quen. lOMoAR cPSD| 61164048 3.
CHỨC NĂNG ( VAI TRÒ ) CỦA GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA
Giao tiếp là một trong những hoạt động có vai trò hết sức quan trọng trong
đời sống của con người. Khi giao tiếp với nhiều nền văn hóa khác nhau, bản
thân mỗi người chúng ta sẽ mở rộng và trau dồi thêm nhiều kiến thức mới để
hoàn thiện bản thân mình hơn. Chẳng hạn khi bạn làm việc trong môi trường
có nhiều người nước ngoài thì bạn có thể chọn lọc để học hỏi những đặc điểm
văn hóa tốt đẹp của họ để nhìn nhận lại bản thân mình còn thiếu sót hay chưa
hoàn thiện phần nào trong cách giao tiếp, ứng xử nơi chốn công sở để trở thành
người chuyên nghiệp hơn. Hiện có nhiều cách hiểu khác nhau về chức năng của giao tiếp:
- Tác giả Ngô Công Hoàn cho rằng giao tiếp có các chức năng sau:
+ Chức năng định hướng hoạt động.
+ Chức năng điều khiển, điều chỉnh hành vi.
- Hai tác giả Trần Trọng Thủy và Nguyễn Sinh Huy cho rằng giao tiếp có các chức năng sau:
+ Chức năng thông tin hai chiều giữa hai người hay hai nhóm người.
+ Chức năng tổ chức, điều khiển, phối hợp hành động của một nhóm người
trong một hoạt động cùng nhau.
+ Chức năng giáo dục và phát triển nhân cách.
- Tác giả Nguyễn Quang Uẩn chia chức năng giao tiếp thành các chức năng sau:
+ Chức năng thông tin hai chiều.
+ Chức năng thể hiện và đánh giá thái độ cảm xúc.
+ Chức năng liên kết phối hợp hoạt động.
+ Chức năng đồng nhất hóa. + Chức năng giáo dục.
- Tác giả Nguyễn Xuân Thức phân chia chức năng giao tiếp thành hai nhóm: lOMoAR cPSD| 61164048
+ Nhóm chức năng thuần túy xã hội.
+ Nhóm chức năng tâm lý xã hội.
- Tác giả Nguyễn Văn Đồng cho rằng giao tiếp có các chức năng sau:
+ Chức năng thỏa mãn nhu cầu con người, đây là chức năng quan trọng nhất của giao tiếp. + Chức năng thông tin.
+ Chức năng nhận thức về tự nhiên, xã hội và về bản thân.
+ Chức năng cảm xúc giúp con người thỏa mãn những nhu cầu xúc cảm, tình cảm.
+ Chức năng định hướng, tổ chức, phối hợp hoạt động và điều chỉnh hành vi
của bản thân và của người khác.
+ Chức năng hình thành và phát triển các quan hệ liên nhân cách.
- Tác giả Chu Văn Đức cũng chia chức năng của giao tiếp thành hai nhóm:
+ Nhóm chức năng xã hội bao gồm các chức năng: chức năng thông tin; chức
năng tổ chức, phối hợp hành động; chức năng điều khiển; chức năng phê bình và tự phê bình.
+ Nhóm chức năng tâm lý gồm: chức năng động viên, khích lệ; chức năng thiết
lập, phát triển, củng cố các mối quan hệ; chức năng cân bằng cảm xúc; chức
năng hình thành và phát triển nhân cách.
Trên cơ sở chỉ ra, xem xét nhiều quan điểm khác nhau về chức năng, vai
trò của giao tiếp, em cho rằng giao tiếp liên – đa văn hóa có những chức năng và vai trò sau: • Chức năng thông tin
Giao tiếp giữa các nền văn hóa khác nhau là hình thức chúng ta trao đổi thông
tin, kiến thức, quan điểm, cảm xúc với đối phương là người có nền văn hóa khác
và ngược lại. Chính giao tiếp thúc đẩy việc truyền đạt, thông báo cho nhau những
thông tin giúp hoạt động được thực hiện một cách có hiệu quả. Không kể là lĩnh lOMoAR cPSD| 61164048
vực giao lưu văn hóa mà còn ở các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, giáo dục, y tế,
quốc phòng,... việc giao tiếp liên – đa văn hóa để trao đổi thông tin, kiến thức,
kinh nghiệm sẽ góp nhiều ích lợi cho đổi mới kinh tế đất nước, xã hội đất nước,
nền giáo dục, y tế,... ngày càng tân tiến, hiện đại hơn.
Giao tiếp là công cụ quan trọng giúp con người nhận thức về thế giới và về
bản thân. Giao tiếp giúp cho khả năng nhận thức của con người ngày càng mở
rộng, làm cho vốn hiểu biết, tri thức của con người ngày càng phong phú. Năng
lực giao tiếp liên – đa văn hóa giúp ta học hỏi thêm nhiều kiến thức bổ ích về các
nền văn hóa khác nhau. Không những biết mà còn thích thú muốn tìm hiểu sâu
nghiên cứu về nền văn hóa đó, về phong tục tập quán, những lễ nghi, giá trị truyền
thống đậm đà bản sắc dân tộc của họ, mà điều này có thể giúp ích cho bản thân
nhiều cơ hội trong tương lai. Và chính chức năng thông tin này của giao tiếp liên
– đa văn hóa mới tạo nên hình ảnh công dân toàn cầu làm chủ, đứng đầu toàn xã
hội, các tập đoàn liên quốc gia. Để là công dân toàn cầu quản lý được xã hội, phát
triển bản thân trong môi trường quốc tế cần phải có thông tin hai chiều, từ trên
xuống, từ dưới lên và cả những thông tin giữa các nhóm, tập thể,... mà bắt buộc
phải có giao tiếp mới có được.
• Chức năng truyền thông
Giao tiếp liên – đa văn hóa giúp ta tiếp xúc với nhiều nền văn hóa khác nhau
thông qua những bạn bè có nền văn hóa khác nhau. Giao tiếp với bạn Canada, ta
sẽ được nghe kể về đất nước Canada, người dân ở đó sinh hoạt ra sao, có những
nét văn hóa đặc trưng gì? Giao tiếp với bạn Nhật, ta hiểu đa số người Nhật họ
sống theo phong cách nào, họ thích gì, ghét gì?... Hay gần gũi hơn, người miền
Bắc khi tiếp xúc, gặp gỡ, trò chuyện với người miền Nam sẽ thấy người miền
Nam họ phóng khoáng, vô tư, nhiệt tình, coi trọng tình cảm hơn vật chất như nào?
Những cuộc giao tiếp như thế giúp ta có cái nhìn tổng quan hơn về các đất nước
từ chính những người bản xứ họ tuyên truyền, giới thiệu cho ta biết. Điều này giúp
ta biết nên hành xử như thế nào và nên tránh điều gì là thể hiện sự hiểu biết, tôn
trọng người bản xứ. Công cụ truyền thông giờ được gần gũi, có nguồn xác thực lOMoAR cPSD| 61164048
hơn từ chính những cuộc giao tiếp của ta với người dân của nền văn hóa đó. Ta sẽ
không bị phân tâm, lạc lối trong vô vàn những thông tin nhiễu, sai lệch khác.
Ngoài ra, sự giao tiếp đa văn hóa mang đến cho bạn cơ hội để quảng bá hình ảnh
tốt đẹp đến những nước bạn bè thế giới về con người Việt Nam, giúp họ hiểu và
thông cảm cho vài vấn đề ở nước ta hơn.
• Là phương tiện hình thành, thể hiện và phát triển nhân cách con người
Trong tâm lý học, giao tiếp là vấn đề có ý nghĩa thực tiễn rất lớn, bởi vì giao
tiếp đóng vai trò rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của
con người. Đồng thời giao tiếp còn là phương tiện thể hiện nhân cách. Tâm lý của
con người được hình thành và phát triển trong giao tiếp với những người xung quanh.
Trong quá trình giao tiếp, một lời nói, một cử chỉ có thể tạo ra một ấn tượng
tốt đẹp, một sự tin cậy, một cảm xúc tích cực, cũng có thể làm mất lòng nhau, làm
tổn hại đến sức khoẻ và khả năng hoạt động của con người. Con người lĩnh hội
được kinh nghiệm xã hội, tâm hồn của con người trở nên phong phú, tri thức sâu
sắc, tình cảm và thế giới quan được hình thành và phát triển. Thông qua giao tiếp
những tiêu chuẩn đạo đức (tinh thần trách nhiệm, tính nguyên tắc, lòng vị tha...)
không chỉ được thể hiện mà còn được hình thành. Cũng thông qua giao tiếp, con
người được nhìn nhận, đánh giá từ đó mà có thể tự điều khiển, điều chỉnh, cân
bằng tư tưởng, nhận thức, cảm xúc để tự hoàn thiện mình.
• Chức năng tạo lập mối quan hệ
Giao tiếp liên – đa văn hóa là công cụ sắc bén để tạo ra các mối quan hệ tốt
đẹp với bạn bè trong nước, quốc tế trong các lĩnh vực khác nhau. Trong bối cảnh,
xu thế hội nhập và phát triển hiện nay, mối quan hệ giữa các nước có bền vững,
có tốt đẹp thì mới có hòa bình, có phát triển đi lên cùng tiến bộ, mới giải quyết
được nhiều vấn đề khác như xung đột, chính trị, kinh tế,... êm đẹp, không đổ máu.
Giao tiếp liên – đa văn hóa tốt thì sẽ có nhiều quan hệ. Quan hệ rộng, hòa hợp sẽ
đi đến gắn bó dài lâu, điều đó giúp ta mở rộng quan hệ với nhiều bạn bè đến từ lOMoAR cPSD| 61164048
các nền văn hóa khác nhau, ta thấy được mở mang, được giao du nhiều hơn với
nền văn hóa họ mang tới qua những cuộc giao tiếp. 4.
CÁC MÔ HÌNH GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA
Giao tiếp liên – đa văn hóa là một nhu cầu thiết yếu đã được hình thành từ
rất lâu, không phải bây giờ mới xuất hiện. Chính vì vậy, những vấn đề xoay quanh
việc nghiên cứu các năng lực cần thiết để giao tiếp liên – đa văn hóa hiệu quả, đạt
được thành công như mong muốn cũng đã được rất nhiều học giả quan tâm. Từ
đó xây dựng nên rất nhiều quan điểm, ý kiến riêng khác nhau về mô hình giao tiếp
liên – đa văn hóa. Mỗi thời mỗi quan điểm, mỗi học giả mỗi cách nhìn nhận khác
nhau về giao tiếp liên – đa văn hóa. Nhưng nhìn chung việc nghiên cứu phát triển
loại năng lực này được đặt ra nhằm đáp ứng các đòi hỏi của quá trình hội nhập,
đồng thời chuẩn bị hành trang cho thế hệ trẻ với tư cách là các công dân toàn cầu
(global citizens). Các nhà liên văn hóa (Interculturalists) khác nhau đã đưa ra các
mô hình ICC khác nhau dựa vào các góc độ nhìn nhận khác nhau. Họ đều cố gắng
để đưa ra mô hình giao tiếp liên – đa văn hóa hoàn thiện nhất có thể. Kể đến là
mô hình Bennett (1993), mô hình Deardorff (2008), mô hình Fantini (2000), mô
hình Balboni và Caon (2014), mô hình Byram (1997), mô hình Nguyễn Quang (2017).
*Mô Hình Bennett (1993)
Bennett (1993) đề xuất mô hình phát triển của tính nhạy cảm liên văn hóa
(Developmental model of intercultural sensitivity-DMIS). Đó là mô hình đi từ
điểm xuất phát là “chối bỏ sự khác biệt” và “chống lại khác biệt”, từ không nhận
thức được khác biệt văn hóa, coi văn hóa của mình là văn hóa nhân loại, chỉ công
nhận khác biệt “đa số” với “thiểu số”, phê phán văn hóa khác mình và phê phán
văn hóa mình (do bị người khác sử dụng sai cách) đến “giảm thiểu khác biệt” rồi
cuối cùng là “thích ứng khác biệt” và “hòa nhập khác biệt”. DMIS của Bennett
cho thấy quá trình chuyển hóa trong nhận thức liên văn hóa. lOMoAR cPSD| 61164048
*Mô hình Deardorff (2008)
Deardorff khẳng định “Quá trình liên – đa văn hóa là quá trình suốt đời, được
nâng cấp dần dần và không có điểm dừng”. Ông khẳng định thái độ là yếu tố đầu
tiên để hình thành nên kiến thức, hiểu biết và kỹ năng. Từ đó hình thành nên kết
quả nội tại được mong muốn, kết quả nội tại tương tác hình thành nên kết quả
ngoại tại được mong muốn là hành xử và giao tiếp hiệu quả, phù hợp để đạt được
mục tiêu ở mức độ nào đó.
*Mô hình Fantini (2000)
Fantini khẳng định rằng năng lực giao tiếp và giao tiếp liên văn hóa chia làm ba khu vực:
+ Khả năng phát triển và duy trì quan hệ
+ Khả năng giao tiếp hiệu quả và phù hợp với mức độ mất mát và sai lệch tối thiểu
+ Khả năng đạt được sự tương thuận và hợp tác với đối thể
Bên cạnh đó, vào năm 2011, ông đưa ra hệ hình KASA thể hiện vai trò của
trung tâm là “nhận thức” (Awareness – A+) thúc đẩy hoạt động, điều chỉnh, nâng
cao đến ba cánh quạt là “Thái độ” hay “Cảm xúc” (Attitudes or Affect – A), “Kiến
thức” (Knowledge – K) và “Kĩ năng” (Skill – S).
*Mô hình Balboni và Caon (2014)
Balboni và Caon phát triển mô hình năng lực giao tiếp liên văn hóa hướng
tới hành hiện dựa trên cơ sở mô hình năng lực giao tiếp của Hymes. Balboni và
Caon cho rằng “Mô hình năng lực giao tiếp liên văn hóa phải mang tính tương
liên, tương tác cao của ba miền thuộc năng lực (ngôn ngữ, mã ngoại ngôn, giá trị
văn hóa), một miền kết nối (khả năng) và một miền thuộc hành hiện (sự kiện giao tiếp)”.
*Mô hình Byram (1997)
Byram cho rằng “Năng lực liên văn hóa là khả năng giao tiếp và tương tác
qua biên giới ngôn ngữ và văn hóa một cách phù hợp và hiệu quả”. Trong mô hình lOMoAR cPSD| 61164048
của mình, Byram rất coi trọng ngôn ngữ và khả năng diễn ngôn. Điều đó được
ông thể hiện trong mô hình của mình là năng lực liên văn hóa được hình thành từ
năng lực ngôn ngữ, năng lực ngôn ngữ xã hội, năng lực diễn ngôn.
*Mô hình Nguyễn Quang (2017)
Nguyễn Quang quan điểm trong giao tiếp liên – đa văn hóa thì hành hiện và
khả năng tương tác trong các sự kiện giao tiếp là quan trọng nhất. Nghĩa là Nguyễn
Quang rất coi trọng việc thực hành, ông coi thực hành như yếu tố tiên quyết của
năng lực giao tiếp liên – đa văn hóa: “Năng lực giao tiếp liên văn hóa là một khái
niệm động. Do vậy, mô hình của nó phải là mô hình động: không chỉ là mô hình
ý niệm (conceptual model), mô hình tổ chức (organisational model) mà còn phải
là mô hình vận hành (operational model); và nếu xét đến vận hành, ta không thể
tách năng lực (competence) ra khỏi hành hiện (performance) bởi vì chúng tương
sinh, tương liên và tương tác”. Nguyễn Quang xây dựng mô hình của mình được
hình thành bởi 6 yếu tố, đó là: nhận thức, phẩm chất, thái độ, kiến thức, kỹ năng,
khả năng có tác động bổ trợ qua lại và hoàn thiện đến hành hiện.
Mỗi mô hình của mỗi nhà liên văn hóa khác nhau đều có những điểm mạnh
và điểm hạn chế khác nhau. Song vì vậy mà nên có cái nhìn khách quan, chân
thực nhất khi đánh giá và học tập theo các mô hình ấy. Chúng ta đi đánh giá những
điểm mạnh, điểm hạn chế trong từng mô hình. Thông qua đó chọn lọc những điểm
mạnh trong các mô hình để vận dụng linh hoạt trong hoạt động giao tiếp liên – đa
văn hóa cho phù hợp nhất với bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ như hiện nay. Mô hình Điểm mạnh Điểm hạn chế lOMoAR cPSD| 61164048 Mô hình Bennett
Quá trình chuyển hóa từ văn (1993)
hóa gốc sang văn hóa được - Trong mô
giao thoa và tiếp biến theo hình,Bennett đưa ra trải
chu kỳ, hoàn cảnh có sự
chuyển biến tích cực, tiến bộ, nghiệm “chối bỏ khác thích ứng.
biệt” và “chống lại khác
biệt”. Hai trải nghiệm
này là không có và không
thể. Không thể chối bỏ
cũng như chống lại được sự khác biệt văn hóa. - Bennett chỉ đề cập
đếnthái độ nhận thức văn hóa mà chưa đưa ra những lĩnh vực khác
như: kỹ năng, ngôn ngữ, … lOMoAR cPSD| 61164048 Mô hình Deardorff - Deardorff đúng khi - Những gì ông đưa (2008)
khẳngđịnh quá trình liên – đa ratrong mô hình được
văn hóa là quá trình suốt đời, xem là mô hình năng lực
được nâng cấp dần dần và liên văn hóa thì đúng hơn
không có bất kì thời điểm nào là mô hình giao tiếp liên
để ta khẳng định rằng mình là văn hóa.
người hoàn toàn có năng lực - Việc bỏ qua hành liên văn hóa. hiệnkhi xem xét vận -
Các yếu tố như thái hành của năng lực liên
độ,kiến thức, hiểu biết, kỹ văn hóa có vẻ không
năng được ông đề cao, cho là
yếu tố thiết yếu quan trọng. thuyết phục. - ‘Tự nhận thức văn
hóa’và ‘nhận thức ngôn ngữ lOMoAR cPSD| 61164048
học xã hội’ mà đưa vào
miền ‘Kiến thức và hiểu
biết’ có lẽ là chưa hợp lí. - Tất cả kết quả nội
tạihay ngoại tại đều chỉ dừng lại ở mong muốn
nên tác động của nó đến
thái độ (điều chỉnh, phát
huy, thay đổi,...) là điều khó thấy. - Các yếu tố thuộc
khu vực giao tiếp như nội ngôn, cận ngôn, ngoại ngôn,… hầu như không
được nhắc đến trong mô hình. lOMoAR cPSD| 61164048 Mô hình Fantini - Đưa ra hệ hình (2000) KASA(dạng cánh quạt) coi
nhận thức là trung tâm điều
khiển 3 cánh quạt xung - Ông cho rằng năng lực
quanh -> Thể hiện sự coi giao tiếp và năng lực trọng nhận thức.
giao tiếp liên văn hóa đều chia sẻ ba khu vực khả -
Có sự đề cập đến vai năng. Tuy nhiên, ở cấp
tròcủa sự kiện giao tiếp liên độ liên văn hóa, tình hình
văn hóa, vận dụng thực hành. phức tạp hơn vì tương
đồng giảm đi và dị biệt,
đặc biệt là các dị biệt văn hóa và thế giới quan, tăng lên. Do vậy, định dạng của năng lực giao tiếp là tính liên
nhân còn định dạng của năng lực giao tiếp liên
văn hóa là tính liên văn hóa. lOMoAR cPSD| 61164048 Mô hình Balboni và
Chưa đề cập đến thái độ, Caon (2014) kỹ năng, nhận thức, -
Có sự kế thừa và phát phẩm chất trong năng lực
triểntừ mô hình năng lực giao giao tiếp liên văn hóa.
tiếp của Hymes để hình thành
mô hình giao tiếp liên – đa văn hóa. - Balboni và Caon phát
triển mô hình năng lực giao
tiếp liên văn hóa hướng tới hành hiện. - Đây là mô hình ý niệm
vàvận hành động mang tính
tương liên, tương tác cao với ba miền thuộc năng lực
(Ngôn ngữ, Mã ngoại ngôn,
Giá trị văn hóa), một miền
kết nối (Khả năng) và một
miền thuộc hành hiện (Sự kiện giao tiếp). Mô hình Byram (1997) - Có sự ưu tiên quan - Chưa đề cập đến
trọngngôn ngữ và khả năng thựchành. diễn ngôn. - Người ta giao -
Cho rằng năng lực liên tiếpkhông chỉ bằng các
vănhóa đạt được khi tích hợp phương tiện ngôn từ mà
5 loại “savoir” (hiểu biết): bằng cả các phương tiện
nhận thức văn hóa có phê phi ngôn từ. Trong thực lOMoAR cPSD| 61164048
phán, thái độ liên văn hóa
đúng mực, có kiến thức về
các nhóm xã hội, có kỹ năng tế giao tiếp liên văn hóa,
diễn giải và liên hệ, kỹ năng
phát hiện và tương tác. không hiếm trường hợp sốc văn hóa là do các hành vi phi ngôn từ không phù hợp gây ra.
- Các loại năng lực tương
liên, tương tác với năng
lực liên văn hóa (đặc biệt
là năng lực ngôn ngữ xã hội và năng lực diễn
ngôn) đều ít nhiều có các
“savoir” của năng lực liên văn hóa. lOMoAR cPSD| 61164048 Mô hình Nguyễn - Chưa đưa ra được Quang (2017) -
Có sự kế thừa, phát quanđiểm mới cá nhân,
huy từcác mô hình trước đó. kế thừa, dựa trên các mô -
Thực hành và tương hình nhiều quá.
táctrong các sự kiện giao tiếp - Chưa thấy đề cập
là quan trọng, để kiểm chứng, đếnyếu tố ngôn ngữ và
điều chỉnh và củng cố các vai trò của ngôn ngữ.
bình diện của năng lực đó. - Các yếu tố hình -
Cho rằng mô hình giao thànhnên mô hình của
tiếpliên – đa văn hóa là mô Nguyễn Quang, một số hình động.
còn nhiều điểm chưa rõ ràng, chưa thuyết phục. -
6 yếu tố hình thành nên
môhình có nhiều điểm hay,
chặt chẽ phối hợp, tác động
qua lại giữa các yếu tố làm
nên hoàn thiện năng lực giao tiếp liên – đa văn hóa.
5. CƠ HỘI CỦA GIAO TIẾP LIÊN – ĐA VĂN HÓA TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY
Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hiện nay, thời đại công nghệ tân tiến lên
ngôi, bùng nổ mạnh mẽ. Việc giao tiếp liên – đa văn hóa đã không còn quá khó
khăn, tốn kém và phức tạp. Nhiều thiết bị thông minh ra đời như điện thoại, laptop,
tivi,... Giờ chỉ cần có một ứng dụng gặp mặt, bằng vài thao tác nhấp chuột đơn
giản, bạn ngay lập tức có thể kết nối với rất nhiều người từ các vùng miền trong
nước đến bạn bè quốc tế thế giới. Ta có thể giao lưu, trò chuyện xuyên quốc gia
trên Zoom, Google Meet, Microsoft Teams,
StudyStream,...Công nghệ thông tin phát triển phủ sóng toàn cầu, hứa hẹn sẽ còn
phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong tương lai tới. Đây là một ưu thế lớn đối với
những bạn trẻ ngày nay. Việc thực hành năng lực giao tiếp liên – đa văn hóa được
tiến hành online, bạn không còn phải mất công đặt vé, chi phí đến tận nơi có nền lOMoAR cPSD| 61164048
văn hóa đó để giao tiếp với người bản xứ mà vẫn hiểu rõ về nền văn hóa nơi đó,
nâng cao khả năng giao tiếp.
Điều thứ hai là giờ quốc gia nào cũng đều chú trọng đầu tư, tạo điều kiện hết
mức cơ hội cho đào tạo những lứa công dân toàn cầu có khả năng giao tiếp liên –
đa văn hóa. Từ gia đình, xã hội đến nhà nước đều đẩy mạnh công tác giáo dục
giúp cho thế hệ trẻ lĩnh hội được kiến thức, kỹ năng cần thiết, đặc biệt là năng lực
giao tiếp liên – đa văn hóa thiết yếu hiện nay. Thay đổi các nghị định, điều luật,
chương trình giáo dục hướng tới đào tạo công dân toàn cầu, gần đây nhất chính là
sự đổi mới chương trình giáo dục năm 2018 – một chương trình giáo dục mang
tính thực tế, vận dụng cao vào cuộc sống, tập trung nâng cao khả năng giao tiếp
cho thế hệ trẻ để thế hệ trẻ vững vàng nhất có thể vươn tới môi trường quốc tế, có
khả năng giao tiếp, đàm phán, thích ứng, phát triển toàn diện và hội nhập với các
nền văn hóa khác nhau trên thế giới.
Ngoài ra, giao tiếp liên – đa văn hóa đem đến rất nhiều cơ hội cho lĩnh vực
chính trị, kinh tế, y tế, xã hội,... nước ta. Giao tiếp liên – đa văn hóa để chia sẻ
kinh nghiệm, thông tin,...từ đó vận dụng vào nước ta trong các lĩnh vực một
cách phù hợp, hiệu quả nhằm góp phần đổi mới, phát triển đất nước tốt đẹp đi
lên. Đồng thời tạo lập những mối quan hệ. Mối quan hệ quốc tế hòa hợp, tốt
đẹp, nước ta nhận được nhiều sự hỗ trợ từ phía nước bạn chính là nhờ giao tiếp
liên – đa văn hóa đã thành công, hiệu quả và thuyết phục, làm các nhà chính trị
nước bạn hài lòng, kính nể, thấy được sự tôn trọng. Các tài liệu y học hiện đại
thế giới, giao lưu kinh tế, trao đổi văn hóa, điều đó giúp phát triển nền kinh tế
nước nhà, đưa nền y tế lên một tầm cao mới, xã hội đổi mới văn mình,... Bên
cạnh đó, việc giao tiếp hòa giữa các dân tộc, mọi người từ các vùng văn hóa
khác nhau trong nước làm tăng tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết giữ gìn
quốc phòng an ninh đất nước, ngăn chặn các thế lực thù địch chống phá cả bên trong và bên ngoài.
Giao tiếp liên – đa văn hóa cho ta cơ hội trang bị những hành trang kiến thức
rộng mở để bước vào đời. Nếu như trước đây các lứa đàn anh đàn chị hay từ thời
kinh tế, truyền thông, mạng Internet còn chưa phát triển, việc được tiếp cận với