Giáo Trình Kế Toán Ngân Hàng - Sinh Viên Năm 4 (KTO 2023)
Giáo Trình Kế Toán Ngân Hàng - Sinh Viên Năm 4 (KTO 2023)
Môn: Nguyên lý kế toán(1111) 97 tài liệu
Trường: Đại học Kinh Tế Quốc Dân 3.5 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG GIÁO TRÌNH KẾ TOÁN NGÂN HÀNG
NGUYỄN NGỌC BẢO QUỐC
PHẠM THỊ HỒNG THẮM THÁNG 04/2014 LỜI MỞ ĐẦU
Trong xu thế đối mới như vũ bão của hệ thống ngân hàng toàn cầu để cạnh tranh và
tồn tại trong thời buổi kinh tế suy thoái, các ngân hàng trong nước muốn tồn tại cũng
không ngừng phải nâng cao hoàn thiện các dịch vụ của mình. Các dịch vụ ngân hàng
bây giờ rất đa dạng, phong phú và không ngừng thay đổi, do đó bản thân các sinh viên
nghành tài chính ngân hàng cũng phải cập nhật liên tục kiến thức của mình, để góp
phần nâng cao sức cạnh trạnh của bản thân trong quá trình tìm việc và phục vụ đơn vị mình công tác sau này.
Mặc dù kế toán Ngân Hàng đang được áp dụng dựa theo chuẩn mực của kế toán
Việt Nam, nhưng vẫn thường xuyên được sửa đổi và bổ sung để theo kịp với sự ra đời
của các sản phẩm dịch vụ mới cung ứng ra thị trường của Ngân hàng.
Sản phẩm dịch vụ của ngân hàng rất đa dạng phong phú, nhiều loại sản phẩm có
liên quan với nhau rất phức tạp. Do đó, công tác kế toán trong Ngân hàng ngày càng
được theo dõi và giám sát chặt chẽ.
Xuất phát từ những nguyên nhân trên cũng như từ nhu cầu thực tế về việc nắm bắt
các kiến thức liên quan đến công tác hạch toán kế toán tại các NHTM Việt Nam của
sinh viên khối nghành kinh tế trường Đại học Lạc Hồng, ban biên soạn chúng tôi gồm
ThS. Nguyễn Ngọc Bảo Quốc cùng CN. Phạm Thị Hồng Thắm cùng biên soạn giáo
trình: “ KẾ TOÁN NGÂN HÀNG”. Đối tượng của quyển giáo trình này là những sinh
viên năm 4 thuộc khối nghành kinh tế đang theo học tại trường Đại học Lạc Hồng, có
tham gia học bộ môn Kế Toán Ngân hàng. Đây là những sinh viên đã được đào tạo cơ
bản về các môn liên quan như Nguyên Lý Kế Toán, Kế Toán Tài Chính, Nghiệp Vụ
Ngân Hàng Thương Mại, Thanh Toán Quốc Tế (những kiến thức nền cơ bản của bộ
môn Kế Toán Ngân Hàng). Do đó quyển giáo trình này chỉ bao gồm 7 chương cơ bản
(sát với đề cương của môn học đang phục vụ các sinh viên năm 4 tại Khoa Tài Chính –
Ngân Hàng) nêu bật đặc điểm đặc trưng nhất của KTNH so với với các tổ chức kinh tế xã hội khác, gồm:
Chƣơng 1: Tổng quan về công tác kế toán trong NHTM
Chƣơng 2: Kế toán nghiệp vụ huy động vốn
Chƣơng 3: Kế toán dịch vụ thanh toán qua ngân hàng
Chƣơng 4: Kế toán thanh toán vốn giữa các ngân hàng
Chƣơng 5: Kế toán nghiệp vụ tín dụng
Chƣơng 6: Kế toán nghiệp vụ ngoại tệ
Chƣơng 7: Kế Toán thu nhập, chi phí và xác định kết quả kinh doanh
Trong đó, chương 1 và chương 4 do CN. Phạm Thị Hồng Thắm biên soạn, các
chương còn lại do ThS. Nguyễn Ngọc Bảo Quốc biên soạn. 1
Cuốn giáo trình này mặc dù đã được ban biên soạn chúng tôi đầu tư công sức, thời
gian để biên soạn, chỉnh sửa cũng như thông qua sự góp ý, phản biện của nhiều thầy
cô có uy tín thuộc bộ môn liên quan. Tuy nhiên do hoạt động ngân hàng trong thời
buổi hội nhập rất phức tạp và thay đổi nhanh, cùng với việc thay đổi chỉnh sửa của các
quy định pháp luật liên quan, do đó việc có những sai sót là không thể tránh khỏi.
Chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý quý đọc giả để giáo trình ngày càng hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn quý bạn đọc. Chân thành! Biên soạn
ThS. Nguyễn Ngọc Bảo Quốc CN. Phạm Thị Hồng Thắm 2
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Giải nghĩa CK Chiết khấu CK Chuyển khoản CMND Chứng minh nhân dân CTKT Chứng từ kế toán GTGT Giá trị gia tăng KT Kinh tế KT Kế toán NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại QĐ Quyết định TG Tiền gửi TGTK Tiền gửi tiết kiệm TGTKCKH
Tiền gửi tiết kiệm có kỳ hạn TK Tài khoản TM Tiền mặt TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT Thanh toán TTBT Thanh toán bù trừ UNC Ủy nhiệm chi UNT Ủy nhiệm thu 3
DANH MỤC SƠ ĐỒ & BẢNG
Sơ đồ 2.1: Cấu trúc nguồn vốn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Sơ đồ 2.2: Quy trình gửi tiền. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Sơ đồ 2.3: Quy trình rút tiền. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Sơ đồ 2.4: Quy trình KT TGKKH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Sơ đồ 3.1: Sơ đồ thanh toán UNC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Sơ đồ 3.2: Sơ đồ thanh toán UNC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Sơ đồ 4.1: Quy trình thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Sơ đồ 5.1: Quy trình tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 4 MỤC LỤC Trang
Chƣơng 1: Tổng quan về công tác kế toán trong NHTM
1. Giới thiệu kế toán Ngân Hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Đối tượng của KTNH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2.1 Nguồn vốn của ngân hàng thương mại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.2 Sử dụng vốn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2.3 Tài sản của Ngân hàng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3 Đặc điểm của KTNH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4 Nhiệm vụ của KTNH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
1.5 Khái quát tổ chức công tác kế toán tại ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
1.5.1 Khái niệm, yêu cầu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.5.2 Nội dung của tổ chức công tác kế toán tại đơn vị ngân hàng. . . . . . . . . . . 7
1.6. Vai trò của kế toán Ngân hàng trong nền kinh tế thị trường. . . . . . . . . . . . . . . .8
2. Những nguyên tắc và chuẩn mực kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.1 Những nguyên tắc kế toán cơ bản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
2.2 Chuẩn mực kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.3 Các yêu cầu kế toán cơ bản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
3. Chứng từ kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.1.1 Các yếu tố cơ bản của chứng từ kế toán ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.1.2. Chứng từ điện tử trong ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.1.3. Phương pháp chứng từ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.2 Phân loại chứng từ kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.2.1 Phân theo công dụng và trình tự ghi sổ của chứng từ. . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.2.2 Phân theo địa điểm lập. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.2.3 Phân theo mức độ tổng hợp của chứng từ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.2.4 Phân theo mục đích sử dụng và nội dung kinh tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.2.5 Phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.3 Kiểm soát chứng từ kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.4 Tổ chức luân chuyển chứng từ kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4. Hệ thống tài khoản kế toán NHTM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4.1 Khái quát hệ thống tài khoản kế toán NHTM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
4.1.2 Nguyên tắc xây dựng hệ thống tài khoản kế toán ngân hàng. . . . . . . . . . 17
4.1.3 Phân loại tài khoản kế toán ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 5
4.2 Cấu trúc hệ thống TKKT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
4.3 Hệ thống tài khoản kế toán ngân hàng(xem phụ luc). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
5. Tổ Chức kế toán tại NHTM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
5.1 Phương pháp hạch toán kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
5.1.1 Việc hạch toán trên các tài khoản trong hệ thống tài khoản kế toán từ loại
1 đến loại 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
5.1.2 Việc hạch toán các tài khoản ngoài bảng cân đối kế toán loại. . . . . . . . . . 9
Được tiên hành theo phương pháp ghi sổ kép ( Nợ – Có ) đối ứng. . . . . . . . . . 22
5.1.3 Quy trình kế toán chi tiết. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
5.1.4 Quy trình kế toán tổng hợp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
5.2 Tổ chức bộ máy kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
5.3 Báo cáo tài chính kế toán ngân hàng thương mại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Chƣơng 2: Kế Toán nghiệp vụ huy động vốn
1. Khái quát về nghiệp vụ huy động vốn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.1 Tiền gửi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.1.1 Tiền gửi không kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.1.2 Tiền gửi có kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.1.3 Tiền gửi tiết kiệm không kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.1.4 Tiền Gửi Tiết Kiệm có kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.2 Giấy tờ có giá do ngân hàng phát hành…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.2.1 Phân loại giấy tờ có giá. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.2.2 Phương thức trả lãi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.2.3 Hình thức phát hành. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.2.4 Mệnh giá giấy tờ có giá. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.3 Vốn đi vay các Tổ chức tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2 Nguyên tắc kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3 Quy trình TG và Kế Toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1 Quy trình tiền gửi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.2 Nguyên tắc, thủ tục mở tài khoản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.3 Trình tự phát hành giấy tờ có giá. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4 Phương pháp kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4.1 Chứng từ Kế toán và TK sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4.1.1 Chứng từ KT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4.1.2 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4.2 Phương pháp kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.4.2.1 Kế toán TG không kỳ hạn (TG thanh toán). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.4.2.2 Tiền gửi tiết kiệm không kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6
3.4.2.3 Tiền gửi có KH/TGTKCKH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.4.2.4 Kế toán nghiệp vụ phát hành giấy tờ có giá. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Chƣơng 3: Kế toán dịch vụ thanh toán qua ngân hàng
1. Khái quát dịch vụ thanh toán qua ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.1 Đặc điểm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
1.2 Ý nghĩa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
1.3 Những qui định chung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1.4 Nguyên tắc thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2. Nội dung và quy trình các thể thức thanh toán chủ yếu. . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
2.1 Ủy nhiệm chi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.1.2 Qui định khi sử dụng Ủy nhiệm chi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
2.2 Ủy nhiệm thu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
2.2.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.2.2 Một số quy định khi áp dụng hình thức thanh toán Ủy nhiệm thu. . . . . 57
2.3 Séc thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2.3.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2.3.2 Các bên liên quan trong thanh toán séc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.3.3 Các loại Séc sử dụng trong thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
2.3.4 Quy định khi sử dụng Séc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.3.5 Thủ tục phát hành Séc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.4 Thẻ thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
2.4.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
2.4.2 Những đối tượng liên quan đến phát hành và sử dụng thẻ thanh toán. . 60
2.4.3 Những quy định khi sử dụng thẻ thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.4.3.1
Thủ tục phát hành thẻ thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.4.3.2
Thủ tục thanh toán tại nợi tiếp nhận thẻ thanh toán. . . . . . . . . . . 61 2.4.3.3
Thủ tục nhận tiền mặt tại NH đại lý thanh toán thẻ. . . . . . . . . . . 61
3. Phƣơng pháp kế toán dịch vụ thanh toán qua Ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.1. Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.1.1. Tài khoản TGKKH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
3.1.2. TK phản ánh hoạt động chuyển tiền giữa các NH. . . . . . . . . . . . . . . . . .61
3.1.2.1. Thanh toán liên hàng (nội bộ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 3.1.1.2
Tài khoản thanh toán giữa các Ngân Hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . .66
3.1.2TK tiền ký gửi để đảm bảo thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.2 Phương pháp Kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 7
3.2.1 Ủy nhiệm chi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.2.1.2 Người trả tiền (Mua) và người thụ hưởng (Bán) mở TK tại cùng NH
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3.2.1.3
Người Mua và Bán mở TK tại 2 chi nhánh khác nhau của cùng
một hệ thống NH trên cùng một địa bàn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3.2.1.4
Người Mua và Bán mở TK tại 2 chi nhánh khác nhau của cùng
một hệ thống NH nhưng khác địa bàn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3.2.1.5
Người Mua và Bán mở TK tại 2 NH có tham gia thanh toán bù trừ
……………………………………………………………………………68 3.2.1.6
Người Mua và người bán mở TK tại hai ngân hàng hệ thống khác
nhau, không tham gia thanh toán bù trừ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.2.2 Ủy nhiệm thu (UNT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.2.2.1 Người mua và bán mở TK cùng NH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
3.2.2.2 Người mua và bán mở TK tại chi nhánh khác nhau (cùng địa bàn),
khác Ngân Hàng khác địa bàn, hay là tại 2 ngân hàng không tham gia thanh
toán bù trừ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.2.3 Séc thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 3.2.3.1
Séc lãnh tiền mặt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 3.2.3.2
Séc chuyển khoản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 3.2.3.3
Séc bảo chi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.2.4 Thanh toán bằng thẻ (TTT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3.2.4.1
Thanh toán bằng thẻ ATM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3.2.4.2
Thủ tục phát hành thẻ tín dụng quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Chƣơng 4: Kế toán thanh toán vốn giữa các ngân hàng
1. Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
1.1 Vai trò của thanh toán qua ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
1.2 Ý nghĩa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
1.3 Điều kiện tổ chức thanh toán vốn giữa các ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2
Các hình thức thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
2.1 Thanh toán điện tử liên ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2.1.1 Tài khoản và chứng từ sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.1.2 Quy trình nghiệp vụ thanh toán điện tử. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2.2 Thanh toán bù trừ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2.2.1 Nguyên tắc thanh toán bù trừ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
2.2.2 Điều kiện tham gia thanh toán bù trừ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2.2.3 Tài khoản và chứng từ sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
2.2.4 Quy trình TTBT khác hệ thống. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 8
2.3 Thanh toán song phương (áp dụng thanh toán khác hệ thống). . . . . . . . . . . . .99
2.4 Thanh toán khác hệ thống (bắc cầu qua hệ thống). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Chƣơng 5: Kế toán nghiệp vụ tín dụng
1. Khái quát nghiệp vụ Tín Dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
1.2 Phân loại TD NH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 1.2.1
Dựa vào mục đích của tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 1.2.2
Dựa vào thời hạn TD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 1.2.3
Dựa vào mức độ tín nhiệm của KH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 1.2.4
Dựa vào phương thức cho vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 1.2.5
Dựa vào phương thức hoàn trả nợ vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 1.2.6
Theo tỷ lệ cho vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 1.2.7
Các phương thức TD khác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
1.3 Quy trình Tín Dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 1.3.1
Bảng tóm tắt quy trình tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 1.3.2
Chứng từ sử dụng trong KT NVTD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
1.3.2.1 Chứng từ gốc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
1.3.2.2 Chứng từ ghi sổ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
1.4 Phương pháp tính thu nợ và thu lãi trong nghiệp vụ TD. . . . . . . . . . . . . . . . . .108 1.4.1
Thu nợ và lãi cho vay một lần khi HĐTD đến hạn thanh toán. . . . . . . 109 1.4.2
Thu nợ và lãi theo định kỳ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 1.4.3
Thu nợ và lãi với định kỳ không cụ thể trong HĐTD. . . . . . . . . . . . . . 109
2. Nguyên tắc kế toán áp dụng trong nghiệp vụ tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . .110
3. Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.1
TK 21 – Cho vay các tốc chức và cá nhân trong nước. . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.2
TK 394 – Lãi phải thu từ hoạt động tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 3.3
TK 702 – Thu lãi cho vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 3.4
Chi dự phòng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 3.5
TK 219 - Dự phòng phải thu khó đòi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112 3.6
TK 4591 – Tiền thu từ việc bán nợ, tài sản bảo đảm nợ hoặc khai thác tài sản
bảo đảm nợ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113 3.7
TK 995 Tài sản gán xiết nợ chờ xử lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 3.8
TK 9711 – Nợ gốc bị tổn thất đang trong thời gian theo dõi. . . . . . . . . . . . .114
TK 9712 – Nợ lãi bị tổn thất đang trong thời gian theo dõi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4. Phƣơng pháp Kế toán các nghiệp vụ tín dụng chủ yếu. . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.1 Kế toán cho vay từng lần. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.1.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 9
4.1.2 Đặc điểm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.1.3 Quy trình kế toán cho vay từng lần. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.2 Kế toán cho vay theo hạn mức tín dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.2.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.2.2 KT tại thời điểm cho vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.2.3 KT thu nợ vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.2.4 Kế toán thu lãi cho vay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
4.3 Kế toán cho vay phương thức cho vay đồng tài trợ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.3.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.3.2 Phân loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.3.3 Nguyên tắc hạch toán KT nghiệp vụ đồng tài trợ giữa các TCTD. . . .121
4.3.3.1 Đối với hình thức cho vay hợp vốn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
4.3.3.2 Đối với hình thức bảo lãnh, đồng bảo lãnh. . . . . . . . . . . . . . . . . .122
4.3.4 Hạch toán kế toán nghiệp vụ đồng tài trợ của các TCTD. . . . . . . . . . . 122
4.3.4.1 Hạch toán nghiệp vụ đồng tài trợ dưới hình thức cho vay, cho vay
hợp vốn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 4.3.3.2
Kế toán nghiệp vụ bảo lãnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4.4 Kế Toán cho vay trả góp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
4.4.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
4.4.2 Phương pháp tình số tiền trả góp mỗi kỳ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
4.4.3 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
4.4.4 Phương pháp hạch toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 4.5
Kế Toán Nghiệp Vụ chiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá. . . . . 127
4.5.1 Thương phiếu có truy đòi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.5.2 Kế toán chiết khấu thương phiếu miễn truy đòi. . . . . . . . . . . . . . . . . .129
4.6 Kế Toán cho vay các dự án đầu tư trung và dài hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . .129
4.7 KT nghiệp vụ cho thuê tài chính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
4.7.1 KT mua tài sản và cho thuê tài chính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
4.7.2 KT thu gốc và lãi trong cho thuê tài chính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
4.8 Kế Toán lập dự phòng và sử dụng dự phòng rủi ro tín dụng. . . . . . . . . . . 133
4.8.1 Kế toán phân loại nợ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
4.9 KT xử lý tài sản liên quan đến nợ vay có vấn đề. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.9.1 KT đảm bảo tiền vay để thu hồi nợ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.10 Nghiệp vụ bảo lãnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4.10.1 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4.10.2 Phương pháp hạch toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4.11 Kế toán nghiệp vụ bao thanh toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 10
4.11.1 Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
4.11.2 Nguyên tắc chung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4.11.3 Phương thức hạch toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Chƣơng 6: Kế toán nghiệp vụ kinh doanh vàng, bạc, đá quý, ngoại tệ. thanh toán quốc tế.
1. Kế toán nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.1. Khái quát về nghiệp vụ ngoại tệ trong mối quan hệ Kế Toán. . . . . . . . . . . . . 146
1.2. Tiền gửi và cho vay bằng ngoại tệ của khách hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.2.1 Tiền gửi ngoại tệ của KH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
1.2.2 Cho vay ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
1.3 Kinh doanh ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
1.3.1 Phân loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
1.3.2 Các loại tỷ giá áp dụng trong kinh doanh ngoại tệ tại NH. . . . . . . . . . .147 1.3.2.1
Tỷ giá giao ngay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.3.2.2
Tỷ giá có kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1.3.3 KQKD ngoại tệ và thuế giá trị gia tăng trong KD ngoại tệ. . . . . . . . . . 147 1.3.3.1
Thuế GTGT trong kinh doanh ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.3.3.2
Kết quả KD trong kinh doanh ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
2. Chuẩn mực KT áp dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3. Phƣơng pháp Kế Toán các nghiệp vụ ngoại tệ chủ yếu. . . . . . . . . . . . . . . . . .148
3.1. Kế Toán nhận tiền gửi, cho vay và mua bán ngoại tệ giao ngay. . . . . . . . . . . 148
3.1.1 Kế toán nhận tiền gửi và cho vay ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3.1.2 Kế Toán mua bán ngoại tệ giao ngay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.1.2.1
Kế toán mua ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.1.2.2
Mua ngoại tệ là tiền mặt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.1.2.3
Mua ngoại tệ từ tài khoản TGKKH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
3.1.3 Kế toán bán ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.1.3.1
Kế toán bán ngoại tệ là tiền mặt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.1.3.2
NH bán ngoại tệ bằng chuyển khoản cho KH. . . . . . . . . . . . . . .149
3.2 Kế toán nghiệp vụ thanh toán quốc tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
3.2.1 Kế toán về phương thức chuyển tiền. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 3.2.1.1
Chuyển tiền đi nước ngoài. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150 3.2.1.2
Khi nước ngoài chuyển tiền về trong nước. . . . . . . . . . . . . . . . .150
3.2.2 Phương thức nhờ thu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 3.2.2.1
Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 3.2.2.2
Phương thức thanh toán nhờ thu đối với hàng xuất khẩu. . . . . . 151
3.2.3 Kế toán về phương thức TD chứng từ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 11 3.2.3.1
Khái niệm phương thức Tín dụng chứng từ (TDCT). . . . . . . . . 153 3.2.3.2
Phương thức Kế Toán nghiệp vụ tín dụng chứng từ (L/C). . . . .154
3.3 Kế toán nghiệp vụ phái sinh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
3.3.1 Nghiệp vụ mua bán ngoại tệ có kỳ hạn (Forward). . . . . . . . . . . . . . . . .155 3.3.1.1
Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 3.3.1.2
Phương pháp kế toán nghiệp vụ mua ngoại tệ có kỳ hạn. . . . . . 156 3.3.1.3
Kế toán nghiệp vụ bán ngoại tệ kỳ hạn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3.3.2 Nghiệp vụ hoán đổi tiền tệ (Swap). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 3.3.2.1
Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 3.3.2.2
Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3.3.3 Phương pháp kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3.3.4 Kế toán phương pháp quyền chọn mua bán ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . 161 3.3.4.1
Khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 3.3.4.2
Phân loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
3.4 Đánh giá lại ngoại tệ kinh doanh tồn quỹ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163
3.4.1 Xác định kết quả kinh doanh ngoại tệ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
3.4.2 Đánh giá lại ngoại tệ kinh doanh tồn quỹ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
4. Kế toán nghiệp vụ kinh doanh kim loại quý, đá quý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
4.1 Quy định chung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
4.2 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
Chƣơng 7: Kế toán thu nhập chi phí và kết quả kinh doanh của ngân hàng
1. Cơ chế tài chính của NH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.1 Các khoản hình thành doanh thu của Ngân Hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.2 Chi phí của ngân hàng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
1.3 Kết quả kinh doanh NH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
1.4 Nguyên tắc hạch toán kế toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
2. Phƣơng pháp Kế Toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
2.1 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
2.1.1 Các Tài Khoản thu nhập. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
2.1.2 Các Tài Khoản chi phí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
2.1.3 Tài khoản chi phí thuế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
2.1.4 Tài khoản chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại – TK 8332. . . . 178
2.1.5 Tài Khoản lợi nhuận. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
2.2 Phương thức hạch toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
2.2.1 Quy trình kế toán các khoản thu nhập. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
2.2.2 Quy trình hạch toán các khoản chi phí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
2.2.3 Quy trình hạch toán kế toán thuế GTGT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 12
2.2.3.1 Hạch toán thuế GTGT đầu ra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.2.3.2 Hạch toán thuế GTGT đầu vào. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.2.3.3 Hạch toán số tiền phải nộp thuế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
3. Kết quả kinh doanh và phân phối lợi nhuận. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
3.1 Nguyên tắc hạch toán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
3.2 Tài khoản sử dụng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
3.3 Quy trình kế toán kết quả hoạt động kinh doanh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
3.3.1 Kế toán tại chi nhánh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
3.3.2 Kế toán tại Hội sở chính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184
3.4 Quy trình kế toán phối phối lợi nhuận và sử dụng các quỹ. . . . . . . . . . . . . . . 184
3.4.1 Nguyên tắc phân phối lợi nhuận. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
3.4.1.1 Đối với ngân hàng 100% vốn nhà nước. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
3.4.1.2 Đối với tổ chức tín dụng khác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3.5 Kế toán trích lập các quỹ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3.6 Kế toán sử dụng các quỹ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186 13
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN NGÂN HÀNG
1. Giới thiệu kế toán Ngân Hàng 1.1 Khái niệm
Theo luật kế toán: Kế toán là việc thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích và cung
cấp thông tin kinh tế tài chính dưới hình thức giá trị, hiện vật và thời gian lao động.
Kế toán bao gồm: Kế toán tài chính ngân hàng và kế toán quản trị ngân hàng.
- Kế toán tài chính ngân hàng : Là việc thu thập, xử lý , kiểm tra, phân tích
và cung cấp thông tin kinh tế tài chính thông qua báo cáo tài chính cho các đối
tượng có nhu cầu sử dụng thông tin của ngân hàng.
- Kế toán quản trị ngân hàng: Là việc thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích
và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết dịnh kinh tế,
tài chính trong nội bộ ngân hàng.
1.2 Đối tƣợng của KTNH
Bất kỳ một tổ chức kinh tế nào để hoạt động được cũng cần có nhiều loại tài
sản vả những loại tài sản này hình thành từ những nguồn khác nhau. Việc theo dõi
thay đổi về tài sản, nguồn hình thành nên tài sản giúp cho những người sử dụng
thông tin tài chính có thể đánh giá được năng lực huy động tài sản của NH cũng như
tính hợp lý trong việc sử dụng những tài sản này, qua đó đánh giá thực trạng và tiềm
năng tài chính của NHTM. Vì vậy, tài sản, nguồn vốn hình thành tài sản cũng như
sự biến động của chúng trong quá trình kinh doanh chính là đối tượng của kế toán NH.
Đối tượng của kế toán ngân hàng được chia làm ba bộ phận:
Tài sản được phân theo hình thái biểu hiện và hiện trạng được thể hiện theo 3
cách phận loại khác nhau: tài sản có, sử dụng vốn và vốn.
Nguồn hình thành nên tài sản thể hiện nguồn gốc của sự ra đời tài sản trong
ngân hàng thường gọi là nguồn vốn hoặc tài sản nợ
Sự chu chuyển của tài sản thể hiện ở lĩnh vực ngân hàng trên toàn thế giới,
giữa hệ thống ngân hàng của một quốc gia, giữa các ngân hàng hệ thống hoặc trong
một ngân hàng mặt khác nó còn vận động giữa các loại tài sản, nguồn vốn và trong
cùng một loại tài sản hoặc nguồn vốn.
Ba bộ phận hợp thành đối tượng kế toán ngân hàng đã phản ánh toàn bộ hoạt
động của ngân hàng trong một thời kỳ và nhằm cung cấp các thông tin kế toán rất
quan trọng có ý nghĩa vô cùng to lớn cho người sử dụng.
Đặc điểm của đối tượng kế toán ngân hàng: 14
+ Đối tượng của kế toán ngân hàng chủ yêu tồn tại dưới hình thái giá trị kể cả
nguồn gốc cũng như quá trình vận động.
+ Đối tượng của kế toán ngân hàng có mối quan hệ chặt chẽ, thường xuyên với
đối tượng kế toán các đơn vị, tổ chức kinh tế, cá nhân trong nề kinh tế thông qua quan
hệ tiền gửi, tiền vay, thanh toán,…giữa ngân hàng với khách hàng.
Ví dụ: Khi ngân hàng nhận tiền gửi của khách hàng, thì về phía ngân hàng là
hoạt động nguồn vốn, nhưng về phí người gửi tiền là hoạt động sử dụng vốn; ngược lại,
khi ngân hàng cho khách hàng vay vốn thì về phía ngân hàng là hoạt động sử dụng vốn
nhưng về phía người vay là hoạt động nguồn vốn.
+ Xét về quy mô và sự chu chuyển vốn: Có phạm vi lớn và có sự tuần hoàn
thường xuyên, liên tục theo yêu cầu chu chuyển vốn của nền kinh tế và theo yêu cầu
quản lý kinh doanh của ngân hàng.
+ Xét về nội bộ ngân hàng giữa đối tượng kế toán của ngân hàng nhà nước và
đối tượng kế toán của ngân hàng thương mại.
Tại ngân hàng nhà nước, đối tượng của kế toán ngân hàng là tài sản và nguồn
vốn, phản ánh hoạt động của ngân hàng nhà nước là hoạt động của cơ quan quản lý nhà
nước, ngân hàng phát tiền, ngân hàng của các ngân hàng. Nguồn vốn chủ yếu là tiền gửi
của các tổ chức tín dụng, vốn vay các tổ chức tài chính quốc tế, nguồn vốn phát hành và vốn pháp định,…
Tại các ngân hàng thương mại, đối tượng của kế toán ngân hàng thương mại
cũng là tài sản và nguồn vốn, nó phản ánh hoạt động kinh doanh tiền tệ, tín dụng, dịch
vụ ngân hàng với khách hàng là các tổ chức kinh tế, các doanh nghiệp, cá nhân trong
toàn bộ nề kinh tế. Tại các ngân hàng thương mại,tổ chức tín dụng nguồn vốn chủ yếu là
tiền gửi của các tổ chức kinh tế, dân cư ngoài ra còn có ốn huy động thông qua phát
hành giấy tờ có giá, và các tổ chức tín dụng,…
1.2.1 Nguồn vốn của ngân hàng thƣơng mại
- Vốn tự có và coi như tự có: vốn điều lệ, quỹ dự trữ, các loại quỹ khác
của ngân hàng, lợi nhuận chưa phân phối, vốn cố định …
+ Vốn điều lệ: là vốn riêng của từng ngân hàng được ghi vào điều lệ hoạt
động của mỗi NH. Tùy theo từng thời kỳ khác nhau mà vốn điều lệ được hình thành ở
mỗi loại hình tổ chức tín dụng khác nhau dựa trên vốn pháp định do NHNN quy định.
Vốn pháp định là số vốn tối thiểu cần phải có do luật pháp quy định để thành lập một doanh nghiệp hay một NH.
+ Qũy dự trữ: Là loại quỹ được trích lập từ lợi nhuận ròng của NH nhằm
mục đích dự trữ bổ sung vốn điều lệ của NH.
+ Các loại quỹ của NH: Quỹ đầu tư phát triển, quỹ nghiên cứu đào tạo,
quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi, quỹ để mua sắm TSCĐ hình thành từ quỹ phúc lợi… 15
+ Lợi nhuận chưa phân phối cũng được xem như vốn coi như tự có của ngân hàng.
+ Vốn cố định: Đối với các NH quốc doanh vốn cố định do Ngân sách
nhà nước cấp phát. Đây là nguồn vốn xây dựng cơ bản, mua sắm tài sản cố định.
- Vốn quản lý và huy động: tiền gửi huy động từ các tài khoản tiền gửi
thanh toán không kỳ hạn và tiền gửi tiết kiệm, vốn huy động từ việc phát hành các
giấy tờ có giá như trái phiếu, kỳ phiếu, …
- Các loại vốn khác: vốn tiếp nhận và uỷ thác … 1.2.2 Sử dụng vốn
- Cho vay nền kinh tế: đây là số vốn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng
sử dụng vốn tại NH. Để đảm bảo NH thu được nợ thì khi xem xét cho vay tuân
thủ các nguyên tắc cho vay đúng mục đích, cho vay có hiệu quả, tiền vay phải
có tài sản đảm bảo và được thu hồi đúng hạn cả vốn lẫn lãi.
- Đầu tư trái phiếu, tín phiếu, giấy tờ có giá…….
- Mua sắm tài sản cố định , máy móc thiết bị, công cụ….
- Chi phí cho công tác quản lý tại NH: Lương, điện, nước, điện thoại,…
- Cấp vốn cho đơn vị phụ thuộc (nếu có)
- Gửi tiền tại NHNN cà các TCTD.
- Nộp quỹ dự trữ bắt buộc tại NH nhà nước.
Khi ngân hàng thương mại thực hiện các hoạt động kinh doanh về tiền tệ, tín
dụng thanh toán … thì vốn của ngân hàng thương mại sẽ thay đổi (sẽ tăng lên hoặc
giảm đi), do đó kế toán ngân hàng phải phản ánh kịp thời, chính xác, khách quan sự
vận động của vốn của ngân hàng thương mại, chỉ có như vậy kế toán ngân hàng mới
phát huy vai trò quan trọng không thể thiếu được đối với sự quản lý, điều hành có hiệu
quả một ngân hàng thương mại nói riêng và của cả hệ thống ngân hàng nói chung.
1.2.3 Tài sản của Ngân hàng
Tài sản: là một nguồn lực mà doanh nghiệp kiểm soát được và dự tính đem lại lợi
ích kinh tế trong tương lai cho doanh nghiệp.
Tài sản của Ngân hàng: là số tiền mà Ngân hàng bỏ ra để có các tài sản tại ngân
quỹ, cho vay, đầu tư, TSCĐ, công cụ lao động, vật liệu…những TS này trực tiếp mang
lại thu nhập cho Ngân hàng hoặc đóng vai trò phục vụ cho hoạt động sinh lời của ngân hàng.
Tài sản có: bao gồm tiền mặt tại quỹ, tiền gửi tại ngân hàng nhà nước, tiền gửi tại
các tổ chức tín dụng trong nước và ngoài nước, cho vay các tổ chức tín dụng khác, cho
vay các tổ chức kinh tế, cá nhân trong nước, các khoản đầu tư, tài sản cố định và tài
sản khác, tài sản có khác. 16
Tiền mặt tại quỹ: Tiền mặt tại quỹ của ngân hàng bằng đồng Việt Nam, ngoại tệ,
vàng bạc đã quí và các giấy tờ có giá khác
Tiền gửi tại ngân hàng nhà nước: Tất cả ngân hàng phải có một lượng tiền gửi tại
ngân hàng nhà nước với hai mục đích để đảm bảo cho thanh toán và thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia
Tiền gửi tại các tổ chức tín dụng khác: Các ngân hàng có thể có tài khoản tiền
gửi tại các tổ chức tín dụng để thực hiện mục đích thanh toán
Cho vay các tổ chức tín dụng khác: Các ngân hàng cho các đơn vị khác vay bằng
đồng Việt Nam hoặc ngoại tệ và vàng
Các khoản đầu tư: Ngân hàng có thể đầu tư vào hai lĩnh vực là đầu tư vào chứng
khoán hoặc góp vốn liên doanh mua cổ phần với các đơn vị khác trong ngân hàng hoặc ngoài ngân hàng.
Tài sản cố định: Tài sản cố định hữu hình, tài sản cố định vô hình và tài sản cố định đi thuê tài chính
Tài sản có khác bao gồm các khoản phải thu, các khoản lãi phải thu, tài sản có
khác và các khoản dự phòng rủi ro khác.
1.3 Đặc điểm của KTNH
Về cơ bản thì KTNH tuân thủ theo nguyên tắc kế toán nói chung. Tuy nhiên, để
phân biệt KTNH với các loại kế toán tại các doanh nghiệp khác người ta dựa vào đặc điểm riêng của KTNH.
- Kế toán ngân hàng mang tính xã hội cao: Kế toán ngân hàng không chỉ
phản ảnh toàn bộ các mặt hoạt động của bản thân ngân hàng, mà nó còn phản ảnh
được đại bộ phận hoạt động kinh tế, tài chính của nền kinh tế thông qua các quan hệ
tiền tệ, tín dụng, thanh toán. . giữa ngân hàng với các doanh nghiệp, các đơn vị tổ chức
kinh tế, các cá nhân trong nền kinh tế. Do vậy những thông tin do kế toán ngân hàng
cung cấp là những chỉ tiêu thông tin kinh tế, tài chính quan trọng giúp cho việc chỉ đạo,
điều hành hoạt động ngân hàng và quản lý nền kinh tế. Đặc điểm này đòi hỏi ngoài
việc thực hiện các phương pháp kế toán chung, các chuẩn mực kế toán được thừa nhận
ngành ngân hàng phải xây dựng chế độ kế toán phù hợp để có thể vừa phản ảnh đầy đủ
hoạt động của bản thân ngân hàng, vừa phản ảnh được hoạt động kinh tế, tài chính của nền kinh tế.
- KTNH có tính giao dịch và xử lý nghiệp vụ NH: Nếu như ở các đơn vi, tổ
chức kinh tế, các doanh nghiệp việc thực hiện các bút toán khi có nghiệp vụ kinh tế
phát sinh không nhất thiết phải vào sổ kế toán ngay thì ngược lại trong kế toán ngân
hàng công việc này phải tiến hành đồng thời. Điều này đòi hỏi khi tiếp nhận chứng từ
kế toán từ khách hàng hay chứng từ do nội bộ ngân hàng lập, nhân viên kế toán ngân 17
hàng phải kiểm soát, xử lý theo nội dung của chứng từ. Nếu chứng từ đảm bảo tính
hợp lệ, hợp pháp thì cho hoàn thành nghiệp vụ và phản ảnh ngay vào sổ kế toán thích
hợp để kiểm soát số dư tài khoản hạn mức tín dụng, chuẩn bị sẵn sàng phục vụ các giao dịch mới.
- Kế toán ngân hàng có tính cập nhật và chính xác rất cao. Xuất phát từ
vai trò của KTNH là cung cấp số liệu để quản lý hoạt động ngân hàng và nền kinh tế,
cho nên KTNH cũng phản ánh tất cả các số liệu một cách chính xác, nhanh chóng và
kịp thời. Hàng ngày căn cứ vào số liệu của KTNH để lập bảng cân đối tài khoản và gửi
giấy báo, Sổ phụ . . về các tổ chức kinh tế để làm cơ sở hạch toán tại các đơn vị này.
- Chứng từ kế toán ngân hàng có khối lượng lớn, tổ chức luân chuyển
phức tạp và gắn liền với việc luân chuyển vốn của nền kinh tế: Trong quá trình hoạt
động NH tiếp xúc với rất nhiều khách hàng, mỗi khách hàng lại có yêu cầu khác nhau
nên khối lượng chứng từ NH nhận được để làm cơ sở cho công tác kế toán rất lớn và
phức tạp. Từ đặc điểm này đòi hỏi ngành ngân hàng phải xây dựng được hệ thống bản
chứng từ kế toán một cách thích hợp để vừa thoả mãn hạch toán tại các đơn vị ngân
hàng, vừa đáp ứng yêu cầu hạch toán của nền kinh tế. Mặt khác, phải thiết lập chương
trình luân chuyển chứng từ một cách khoa học nhằm rút ngắn thời gian luân chuyển
chứng từ, điều này đồng nghĩa với việc tăng nhanh tốc độ chu chuyển vốn của nền kinh tế.
- Kế toán ngân hàng sử dụng tiền tệ (nội tệ, ngoại tệ) làm đơn vị đo lường
chủ yếu trong hầu hết các mặt nghiệp vụ. Đặc điểm này xuất phát từ đặc điểm kinh
doanh tiền tệ của ngân hàng.
1.4 Nhiệm vụ của KTNH
Với chức năng ghi chép, tính toán cung cấp thông tin kinh tế phục vụ cho việc
đánh giá hiệu quả kinh tế và kinh tế của NHTM, kế toán ngân hàng có nhiệm vụ sau;
- Ghi chép, tính toán, phản ánh chính xác, đầy đủ, kịp thời các hoạt động
kinh tế, tài chính của ngân hàng theo các phương pháp của kế toán, pháp luật của nhà
nước và các chuẩn mực kế toán hiện hành; trên cơ sở đó góp phần bảo vệ an toàn tài
sản của bản thân ngân hàng cũng như tài sản của toàn xã hội bảo quản tại ngân hàng.
- Phân loại nghiệp vụ, tổng hợp số liệu theo các chỉ tiêu nhằm cung cấp
thông tin kinh thế, tài chính một cách đầy đủ, chính xác, kịp thời các hoạt động kinh
doanh ngân hàng và lãnh đạo thực thi chính sách kinh tế vĩ mô của nhà nước.
- Phản ảnh chính xác, đầy đủ các giao dịch phát sinh, cập nhật kịp thời trên
hệ thống TK khách hàng, TK nội bộ vào TK sổ cái tập trung tức thời
- Đáp ứng nhu cầu kế toán theo sản phẩm dịch vụ, theo khách hàng, nhóm
khách hàng, ngành kinh tế hay theo chi nhánh theo địa bàn giao dịch 18
- Đảm bảo tính linh hoạt (đa tệ, hoặc do thay đổi nghiệp vụ, hoặc do sát nhập
các chi nhánh, sự thay đổi yêu cầu từ nhà nước…), đảm bảo tính thống nhất, đảm bảo
khả năng về mở rộng về số lượng khách hàng nhưng vẫn ổn định và mang tính duy
nhất đảm bảo sự kết nối về dữ liệu về thông tin khách hàng và thông tin sản phẩm, có
sự kiểm tra tranh sai sót.
- Đảm bảo tính ổn định và thuận tiện trong giao dịch của khách hàng cũng như người sử dụng
- Giám sát quá trình sử dụng tài sản ( vốn) tránh tổn thất và nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản
- Tổ chức tốt công tác kế toán ở mỗi đơn vị
1.5 Khái quát tổ chức công tác kế toán tại ngân hàng
1.5.1. Khái niệm, yêu cầu
Khái niệm: Tổ chức công tác kế toán trong một pháp nhân đơn vị ngân
hàng là việc tuân thủ Luật kế toán và tổ chức vận dụng các chuẩn mực, chế độ kế toán
do Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước ban hành cho phù hợp với điều kiện về tổ chức
hoạt động kinh doanh ngân hàng, trình độ quản lý, trình độ nghiệp vụ cụ thể của đơn vị ngân hàng.
-Tổ chức tốt công tác kế toán ở ngân hàng đảm bảo cho việc thu nhận, hệ
thống hoá thông tin kế toán đầy đủ, kịp thời, đáng tin cậy phục vụ cho công tác quản lý
kinh tế, tài chính ở tầm vĩ mô và vi mô, giúp ngân hàng quản lý chặt chẽ tài sản của
bản thân ngân hàng, của xã hội gửi và bảo quản tại đơn vị ngân hàng, ngăn ngừa được
những hành vi làm tổn thất tài sản của ngân hàng.
Yêu cầu của việc tổ chức công tác kế toán khoa học, hợp lý
Tổ chức công tác kế toán khoa học và hợp lý cần đáp ứng được những yêu cầu sau:
- Đảm bảo thu nhận và hệ thống hoá thông tin về toàn bộ hoạt động kinh tế -
tài chính ở ngân hàng nhằm cung cấp thông tin kế toán đáng tin cậy phục vụ cho công
tác quản lý về hoạt động tiền tệ, dịch vụ ngân hàng của Nhà nước, NHNN và quản trị
kinh doanh ngân hàng; Đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin của mọi đối tượng bên ngoài đơn vị ngân hàng.
- Phù hợp với quy mô và đặc điểm tổ chức hoạt động kinh doanh, phân cấp
quản lý của đơn vị ngân hàng.
- Phù hợp với trình độ, khả năng của đội ngũ cán bộ kế toán và trình độ trang
bị các phương tiện, kỹ thuật tính toán, ghi chép của đơn vị ngân hàng.
- Phù hợp với chế độ kế toán ngân hàng hiện hành. 19