Khái niệm phủ định, Khái niệm phủ định biện chứng .

lOMoAR cPSD| 45438797 I. Khái niệm
1. Khái niệm phủ định.
- Mọi sự vật hiện tượng đều có quá trình sinh ra, tồn tại, mất đi và được thay
thế bằng sự vật, hiện tượng khác.
- Phủ định là sự thay thế hình thái tồn tại này bằng hình thái tồn tại khác của sự
vật, hiện tượng trong quá trình phát triển.
- Ở quan điểm siêu hình: Coi sự phủ định là xóa bỏ hoàn toàn cái cũ.
+ VD: Quả trứng và con gà: Trong phủ định siêu hình, quả trứng và con gà là
hai sự vật độc lập, không liên quan đến nhau. Quả trứng là sự vật được sinh ra
bởi con gà, con gà là sự vật sinh ra từ quả trứng. Hai sự vật này tồn tại song
song, không có sự phủ định lẫn nhau. Cụ thể, quả trứng là một sự vật tĩnh tại,
không có sự phát triển. Con gà là một sự vật khác hoàn toàn với quả trứng,
không có mối liên hệ nào với quả trứng.
- Ở triết học Mác-Lênin: Coi phủ định là sự phủ định biện chứng. Tức là sự
phủ định này sẽ có sự kế thừa và tạo ra điều kiện cho sự phát triển.
+ VD: Quả trứng và con gà:
> Theo quan điểm biện chứng, quả trứng và con gà là hai biểu hiện của
cùng một sự vật, đó là loài gà. Quả trứng là sự vật ban đầu, con gà là sự vật phủ
định của quả trứng. Con gà là kết quả của sự phát triển của quả trứng, đồng thời
cũng là tiền đề cho sự phát triển của quả trứng mới.
> Cụ thể, quả trứng là sự vật ban đầu, là sự khẳng định. Khi quả trứng
được ấp nở, sẽ cho ra đời con gà. Con gà là sự vật phủ định của quả trứng, là sự
kết thúc của quả trứng cũ. Con gà tiếp tục phát triển và sinh ra nhiều quả trứng
mới. Những quả trứng mới này là sự phủ định của con gà, là sự khởi đầu của
một chu kỳ phát triển mới.
> Như vậy, quả trứng và con gà không tồn tại độc lập, mà là hai biểu hiện
của cùng một sự vật, đó là loài gà. Sự tồn tại của quả trứng và con gà là một
quá trình phủ định biện chứng, không có sự khẳng định nào tồn tại vĩnh viễn.
2.Khái niệm phủ định biện chứng:
Phủ định biện chứng là khái niệm dùng để chỉ sự phủ định làm tiền đề, tạo điều
kiện cho sự phát triển. Phủ định biện chứng làm cho sự vật hiện tượng mới ra
đời thay thế sự vật hiện tượng cũ và là yếu tố liên hệ giữa sự vật hiện tượng cũ
với sự vật hiện tượng mới. Phủ định biện chứng là tự phủ định, tự phát triển
của sự vật, hiện tượng; là mắt xích trong sợi dây chuyền dẫn đến sự ra đời của
sự vật, hiện tượng mới, tiến bộ hơn so với sự vật, hiện tượng cũ. lOMoAR cPSD| 45438797
Theo triết học Mác - Lênin coi phủ định là phủ định biện chứng tức là sự phủ
định này sẽ có sự kế thừa và tạo điều kiện, tiền đề cho quá trình phát triển sự vật.
Phủ định biện chứng không những khắc phục sự hạn chế của sự vật hiện tượng
cũ mà còn gắn chúng với sự vật hiện tượng mới. Gắn sự vật hiện tượng khẳng
định với sự vật hiện tượng bị phủ định. Vì vậy phủ định biện chứng là vòng
khâu tất yếu của sự liên hệ và sự phát triển
VD: sự phát triển của xã hội
Trong sự phát triển của xã hội, thế hệ sau là phủ định của thế hệ trước. Thế hệ
sau kế thừa những tinh hoa của thế hệ trước, thế hệ trước là tiền đề tạo điều
kiện cho thế hệ sau phát triển, sáng tạo thêm các giá trị mới. VD:
Sự phát triển kĩ thuật canh tác nông nghiệp( Từ thủ công tới cơ giới hóa) đã tạo
ra sự biến đổi về chất của nền công nghiệp truyền thống: Kỹ thuật canh tác
nông nghiệp thủ công đã bị phủ định bởi kỹ thuật canh tác nông nghiệp mới- cơ giới hóa. lOMoAR cPSD| 45438797 lOMoAR cPSD| 45438797
VD: Quá trình hạt giống nảy mầm Trong trường hợp này :
Cái mầm ra đời từ cái hạt, sự ra đời của nó là sự phủ định biện chứng đối với
cái hạt, nhờ đó mầm cây này tiếp tục quá trình sinh tồn và phát triển.
II đặc trưng cơ bản của phủ định biện chứng: 1.tính khách quan
-Nguyên nhân của phủ định nằm ngay trong bản than sự vật , không phụ
thuộc vào ý thức của con người.Đó là kết quả của việc giải quyết mâu
thuẫn bên trong của sự vật và của quá trình từ những tích lũy về lượng lOMoAR cPSD| 45438797
dẫn đến sự thay đổi về chất.
• -Quan điểm phủ định biện chứng là quan điểm khoa học về phủ định
• -Quan điểm phủ định biện chứng cho rằng phủ định của sự vật là sự
tự phủ định của bản thân sự vật. Tức là tự mình phủ nhận mình và tự
mình phát triển mình. Vì nguyên nhân sâu xa của sự phủ nhận là mâu
thuẫn bên trong của sự vật. Nên khi sinh ra mọi vật đều đã hình
thành những yếu tố tự phủ nhận mình. Sự vật tự phủ định mình
thông qua sự vận động của mâu thuẫn bên trong. Từ đó đạt được sự
tự phát triển (phần này thuyết trình nói rồi nêu ví dụ)
• Ví dụ1 : Câu gốc: "Điều đó là một quả táo."
• Phủ định của câu gốc: "Điều đó không phải là một quả táo."
• Nếu phủ định của câu gốc là đúng, tức là "Điều đó không phải là một quả táo" đúng,
• thì câu gốc "Điều đó là một quả táo" phải là sai. Ví dụ 2: về phủ
định: Câu gốc: "X là một con chó."
• Phủ định của câu gốc: "X không phải là một con chó."
• Nếu phủ định của câu gốc là đúng, tức là "X không phải là một con chó" đúng,
• thì câu gốc "X là một con chó" phải là sai
Ví dụ 3:Hạt giống khi ta đem gieo xuống đất và có đủ điều kiện về
nước, ánh sáng, độ ẩm, không khí,… tất yếu sẽ nảy mầm thành cây con,
do sự tác động chính của các yếu tố bên trong chính hạt giống( đó là lá
mầm, thân mầm, chồi mầm,..), đó chính là cái vốn có của hạt giống đó,
làm cho hạt giống đó nảy mầm thành cây con. Khi đó, cây con sẽ là cái
phủ định của hạt giống. 2. Tính kế thừa
. Tính kế thừa của phủ định biện chứng được thể hiện thông qua việc phủ định
biện chứng là kết quả của sự phát triển tự thân của sự vật, cho việc nó không
thể là sự thủ tiêu, sự phá hủy hoàn toàn cái cũ. Cái mới chỉ có thể ra đời trên
nền tảng cái cũ, là sự phát triển tiếp tục cái cũ trên cơ sở bỏ đi những mặt tiêu
cực, thừa thãi, lỗi thời, lạc hậu của cái cũ và chọn lọc, giữ lại, cải tạo những
mặt còn thích hợp, tích cực, bổ sung những mặt mới phù hợp với hiện thực. Sự
phát triển chẳng qua chỉ là sự biến đổi trong đó giai đoạn sau bảo tồn tất cả
những mặt tích cực được tạo ra trong giai đoạn trước và bổ sung thêm những
mặt mới phù hợp với hiện thực.
. Trong quá trình phủ định biện chứng, sự vật khẳng định lại những mặt tốt, mặt
tích cực và chỉ phủ định những cái lạc hậu, cái tiêu cực. Từ đó có thể thấy phủ
định đồng thời cũng là khẳng định. Như vậy phủ định biện chứng không chỉ là
sự khắc phục cái cũ, sự vật cũ mà còn là sự liên kết giữa cái cũ với cái mới tiếp lOMoAR cPSD| 45438797
nối những cái tốt của sự vật cũ với sự vật mới, giữa khẳng định với sự phủ
định, quá khứ với hiện thực. Phủ định biện chứng là mắt khâu tất yếu của mối
liên hệ và sự phát triển.
*VD: Để minh họa tính kế thừa trong phủ định biện chứng, hãy xem xét một ví
dụ về cụm từ "đẹp đẽ" (beautiful). Cụm từ này có thể trở thành một ví dụ thú vị
về cách ngôn ngữ có thể biến đổi và tính kế thừa của phủ định biện chứng:
1. Điều gốc (Original Assertion): "Mặt trăng đẹp đẽ."
2. Phủ định xác định (Definitional Negation): "Mặt trăng không phải là đẹp
đẽ." Trong trường hợp này, người phủ định cố gắng xác định lại ý nghĩa của
"đẹp đẽ" bằng cách bác bỏ quan điểm ban đầu về sự đẹp của mặt trăng.
3. Phủ định về tính kế thừa (Inheritance Negation): "Đây là một ngôi sao mà
mặt trăng đã kế thừa từ." Trong trường hợp này, người phủ định biện chứng
về tính kế thừa đang ám chỉ rằng mặt trăng chỉ được coi là đẹp dựa trên sự so
sánh với ngôi sao, và nó không có sự đẹp tự nhiên riêng của nó.
4. Phủ định về ngữ cảnh (Contextual Negation): "Mặt trăng không đẹp vào lúc
này vì mây đậy che mất nó." Trong trường hợp này, tính đẹp của mặt trăng
phụ thuộc vào ngữ cảnh, và người phủ định đưa ra lý do cụ thể tại thời điểm đó.
Ví dụ này chỉ ra rằng cụm từ "đẹp đẽ" không phải luôn luôn có một ý
nghĩa cố định và có thể thay đổi dựa trên cách nó được sử dụng trong
ngữ cảnh cụ thể hoặc cách nó được xác định lại trong một lập luận phủ
định biện chứng. Điều này thể hiện tính kế thừa trong ngôn ngữ và là
một phần quan trọng của phủ định biện chứng.
III.“Quy luật phủ định của phủ định”:
1. Quy luật phủ định của phủ định là gì:
Là một trong ba quy luật của phép biện chứng duy vật, quy luật phủ định
của phủ định chỉ ra khuynh hướng (đi lên), hình thức (xoáy ốc) cũng như
như kết quả (sự vật, hiện tượng mới ra đời từ sự vật, hiện tượng cũ) của
sự phát triển của chúng thông qua sự thống nhất giữa tính thay đổi với
tính kế thừa trong sự phát triển. lOMoAR cPSD| 45438797
Hay nói cách khác, quy luật phủ định của phủ định thể hiện nội dung sự
vật, hiện tượng mới ra đời từ sự vật, hiện tượng cũ, nó phát triển từ thấp
đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
2. Tính chu kỳ của quy luật phủ định của phủ định.
Quá trình phủ định của phủ định tạo thành sự vận động và phát triển
không ngừng, mang tính chu kỳ của thế giới khách quan. Trải qua một số
lần phủ định, sự vật, hiện tượng dường như lặp lại những giai đoạn đã
qua trên cơ sở mới, cao hơn. Thông qua quy luật phủ định của phủ định,
ta thấy, sự phát triển của sự vật, hiện tượng không phải là một quá trình
đồng nhất tuyệt đối, có thể tiến hết bước này đến bước khác theo bậc
thang từ thấp đến cao liên tục, mà là một quá trình mâu thuẫn giữa cái
khẳng định và phủ định, giữa cũ và cái mới. Sự phát triển phải trải qua
nhiều giai đoạn, trong đó bao hàm cả những bước đi thụt lùi, quanh co.
Đây chính là nét đặc trưng cơ bản về tính biện chứng trong sự phát triển.
3. Cơ chế của quy luật phủ định của phủ định
Quy luật phủ định của phủ định phản ánh mối liên hệ, sự kế thừa thông
qua khâu trung gian giữa cái bị phủ định và cái phủ định; do có kế thừa
nên phủ định biện chứng không phải là sự phủ định sạch trơn mà là điều
kiện cho sự phát triển, nó lưu giữ nội dung tích cực của các giai đoạn
trước, lặp lại một số đặc điểm chủ yếu của cái ban đầu trên cơ sở mới cao
hơn; do vậy, sự phát triển có tính chất tiến lên không hẳn theo đường
thẳng, mà là theo đường xoáy trôn ốc *Ví dụ:
-Một quả trứng là sự khẳng định ban đầu (trong điều kiện được ấp).
Phủ định lần 1 tạo ra gà mái con. Sau đó phủ định lần 2 (gà mái con
lớn lên)sinh ra nhiều quả trứng.
- Một hạt thóc là sự khẳng định ban đầu (được gieo trồng). Phủ
định lần 1 tạo ra cây lúa. Sau đó phủ định lần 2 là cây lúa sinh ra nhiều hạt thóc.
IV.Ý nghĩa phương pháp luận của quy luật phủ định của phủ định
+ Về mặt nhận thức: Cái mới xuất hiện từ cái cũ nhưng không được bỏ
hoàn toàn cái cũ. Khi nhận thức, hoạt động trong thực tiễn, chúng ta cần lOMoAR cPSD| 45438797
lưu ý rằng cái mới luôn thay thế cho cái cũ, sự tiến bộ nhất định sẽ thay
thế cho sự lạc hậu. Cái mới được ra đời dựa trên cái cũ và kế thừa những
điều tích cực từ cái cũ. Chính vì vậy, cần chống lại hay ngăn ngừa thái độ
phủ định hoàn toàn cái cũ.
+ Về mặt lý luận: Quy luật phủ định của phủ định đã chỉ rõ sự phát triển
là khuynh hướng chung, là tất yếu của các sự vật, hiện tượng trong thế
giới khách quan. Song, quá trình phát triển không diễn ra theo đường
thẳng nhưng quanh co phức tạp, phải trải qua nhiều lần phủ định, nhiều
khâu trung gian. Điều đó giúp chúng ta tránh được cách nhìn phiến diện,
giản đơn trong việc nhận thức các sự vật, hiện tượng, đặc biệt là các hiện
tượng xã hội, và do vậy cần phải kiên trì đổi mới, khắc phục khuynh
hướng bi quan, chán nản, dao động trước những khó khăn của sự phát triển.
+ Về mặt thực tiễn:Cần chủ động phát hiện, bồi dưỡng, thúc đẩy cái
mới.Trong hoạt động thực tiễn, ta cần phát hiện kịp thời cái mới, biết quý
trọng và tin tưởng và sự phát triển trong tương lai của cái mới. Có thể ban
đầu cái mới còn khá ít ỏi và yếu ớt nhưng ta cần hết sức ủng hộ, bồi
dưỡng cũng như phát huy cái mới, tạo điều kiện để cái mới có thể chiến thắng cái cũ.
+ Liên hệ bản thân: Phải có cái nhìn biện chứng trong khi phê phán cái
cũ, cần phải biết sàng lọc,kế thừa phát triển những tinh hoa văn hoá của
dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại. Loại bỏ những hủ tục lạc
hậu, những tư tưởng lỗi thời mang tính bảo thủ của cái cũ, tránh thái độ "hư
vô chủ nghĩa", "phủ định sạch trơn". Ví dụ
Trong quá trình đổi mới của nước ta cùng đều diễn ra theo chiều hướng
đó. Nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa đặt
dưới sự quản lý điều tiết của nhà nước tạo tiền đề phủ định nền kinh tế
tập trung, bao cấp đặt nền móng cho xã hội phát triển cao hơn nó trong
tương lai đó là xã hội xã hội chủ nghĩa.
Tuy nhiên ở mỗi mô hình đều có đặc điểm riêng, do đó, chúng ta đã nhận
thức được vấn đề và đã có cách thức tác động phù hợp với sự phát triển
của thực tiễn đất nước, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế và
từng bước xóa bỏ đói nghèo nhưng không vì thế mà chúng ta không trân trọng cái cũ.
Chúng ta đã biết giữ hình thức cải tạo nội dung, biết kế thừa và sử dụng
đặc trựng tiến bộ của nền kinh tế tập trung là tiền đề để phát triển nền
kinh tế thị trường trên cơ sở đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa.chính
vì vậy mới có kết quả đáng mừng của 20 năm đổi mới. lOMoAR cPSD| 45438797
Tuy nhiên để có thành công như hôm nay, trong hoạt động của chúng ta, cả
hoạt động nhận thức cũng như hoạt động thực tiến chúng ta phải vận dụng
tổng hợp tất cả những quy luật một cách đầy đủ sâu sắc, năng động, sáng
tạo phù hợp với điều kiện cụ thể. Chỉ có như vậy hoạt động của chúng ta,
kể cả hoạt động học tập, mới có chất lượng và hiệu quả cao.