Kinh tuyến là gì? Vĩ tuyến là gì? Phân biệt kinh tuyến và vĩ tuyến?
1. Kinh tuyến là gì ?
Kinh tuyến là một nửa đường tròn trên bề mặt Trái Đất, nối liền hai địa cực, có độ dài khoảng 20000 km, chỉ
hướng Bắc - Nam và cắt thẳng góc với đường xích đạo. Đường kinh tuyến chạy qua đài quan sát thiên văn
tại Greenwich ở Luân Đôn là kinh tuyến 0 độ hay còn được gọi là kinh tuyến gốc. Mặt phẳng của kinh tuyến
0 độ và kinh tuyến 180 độ chia Trái Đất ra làm hai bán cầu, đó là bán cầu đông và bán cầu tây. Các kinh tuyến bao gồm:
- Kinh tuyến từ là các kinh tuyến nối liền các cực từ
- Kinh tuyến địa lý là những kinh tuyến nối liền các Địa cực
- Kinh tuyến hoạ đồ là các đường kinh tuyến vẽ trên bản đồ. 2. Vĩ tuyến là gì?
Trên Trái Đất, các hành tinh hay là những thiên thể hình cầu, vĩ tuyến là một vòng tròn tưởng tượng nối tất
cả các điểm có cùng vĩ độ. Trên Trái đất, vĩ tuyến là vòng tròn có hướng từ đông sang tây.Vị trí trên vĩ tuyến
được xác định bằng kinh độ. Một vĩ tuyến luôn vuông góc với một kinh tuyến tại giao điểm giữa chúng. Các
vĩ tuyến càng gần điểm cực Trái Đất thì đường kính lại càng nhỏ.
Trên Trái Đất có 5 vĩ tuyến đặc biệt: 4 vĩ tuyến trong số đó được định nghĩa dựa vào mối liên hệ giữa góc
nghiêng của Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo của nó quanh mặt trời; vĩ tuyến thứ năm là xích đạo, nằm
giữa hai vòng cực. Cụ thể các vĩ tuyến đó là: - Vòng Bắc cực - Hạ chí tuyến - Xích đạo - Đông chí tuyến Vòng Nam cực
Hạ chí tuyến và đông chí tuyến là các ranh giới ở phía bắc và phía nam của vùng đất trên Trái Đấ có thể
thấy được mặt trời đi qua đỉnh đầu ít nhất một thời điểm trong năm. Vòng cực bắc và vòng cuẹc nam là ranh
giới của vùng xung quanh cực Trái Đất, nơi có thể nhìn thấy Mặt Trời trong suốt ít nhất một ngày giữa mùa hè trong năm.
Các vĩ tuyến là các đường tà hành, ngoại trừ xích đạo thì chúng không phải là vòng tròn lớn nên không
chứa các cung đường là quãng đường ngắn nhất giữa các điểm, ngược với những gì chúng ta nhìn thấy
trên một số bản đồ. Các chuyến bay trên bắc bán cầu giữa các điểm có cùng cĩ độ sẽ đi theo đường ngắn
nhất trông giống như một đường cong lệch về phía bắc trên các bản đồ.
Các cung trên vĩ tuyến Trái Đất đôi khi được dùng làm biên giới giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ. Một vài
vĩ tuyến được dùng như đường biên giới:
- Biên giới giữa Canada và Hoa Kỳ hầu như nằm hoàn toàn trên vĩ tuyến 49 độ bắc, ngoại trừ phần giữa
Quebec và Vermont nằm trên vĩ tuyến 45 độ bắc
- Triều Tiên và Hàn Quốc được dùng vĩ tuyến 38 độ bắc để phân chia
- Vĩ tuyến 17 độ bắc được dùng để phân chia Việt Nam theo Hiệp ước Gionevo
- Vĩ tuyến 60 độ nam được dùng để phân định biên giới cho châu Nam Cực
3. Có bao nhiêu kinh tuyến, vĩ tuyến trên Trái Đất
Hiện nay trên Trái Đất nếu như tính cả đường xích đạo thì có tất cả 181 đường vĩ tuyến. Các đường vĩ
tuyến song song với nhau và không bao giờ cắt nhau.
Đối với đường kinh tuyến, có tất cả 360 đường kinh tuyến trên Trái Đất. Đường kinh tuyến gốc là đường
kinh tuyến 0 độ và chạy qua đài thiên văn Greenwich ở Luân Đôn (Anh). Các kinh tuyến sẽ gặp nhau ở cực Bắc và cực Nam.
4. Tác dụng của việc xác định đường kinh vĩ tuyến
Khi xem bản đồ hoặc mô hình quả địa cầu ta có thể nhìn thấy trên đó có những vạch ngang dọc theo quy
luật, một số là đường thẳng, một số lại là đường cong. Những đường này được gọi là kinh vĩ tuyến.
Những đường này có công dụng rất lớn trong việc biểu thị bất kì vị trí ở một khu vực nào. Đặc biệt, khi ngồi
máy bay đi qua vùng biển rộng lớn, sa mạc toàn cát hay những khu rừng rậm thì để xác định được vị trí
hiện tại một cách chính xác thì nhất định phải dựa vào đường kinh tuyến và đường vĩ tuyến.
5. Phân biệt vĩ tuyến và kinh tuyến
Nhiều người thường bị nhầm lẫn giữa hai khái niệm kinh tuyến và vĩ tuyến nên gặp không ít khó khăn trong
việc xác định vị trí trên bản đồ. Để có thể phân biệt một cách đơn giản, chúng ta cần nhớ các yếu tố sau:
- CÓ 360 kinh tuyến, trong khi đó chỉ có 181 vĩ tuyến
- Các kinh tuyến sẽ gặp nhau ở Cực Bắc và Cực Nam, còn vĩ tuyến thì sẽ song song và không bao giờ cắt nhau.
6. Cách xác định vị trí dựa trên kinh tuyến, vĩ tuyến
Cách xác định vị trí dựa trên kinh tuyến và vĩ tuyến thật sự rất đơn giản. Việc đầu tiên là chúng ta cần xác
định được đâu là cực Bắc, cực Nam cũng như vị trí của xích đạo, kinh vĩ tuyến.
Vĩ tuyến thì sẽ song song với xích đạo; xích đạo là vĩ tuyến 0 độ, mỗi hướng về phía Nam và Bắc đề là 90
độ. Đường xích đạo xuôi về phía Nam sẽ gọi là vĩ độ Nam và xuôi về hướng Bắc gọi là vĩ độ Bắc
Kinh tuyến gốc sẽ được tính là đuòng chạy qua đài thiên văn Greenwich, xác định là kinh độ 0. Tính từ
đường này về phía Đông và Tây sẽ chia đều 180 độ, phía Đông sẽ gọi là kinh Đông, phía Tây sẽ gọi là kinh Tây.
Ví dụ, khi cho bạn biết vĩ độ của Bắc Kinh là 39054' vĩ độ Bắc, kinh độ là 16609' kinh độ Đông thì ngay lập
tức chúng ta sẽ xác định được vị trí của Bắc Kinh.
7. Các chí tuyến và vòng cực trên Trái Đất 7.1. Chí tuyến
Chí tuyến là tên gọi của hai vĩ tuyến có vĩ độ là +23026'22" và -23026'22" ở phía Bắc và phía Nam xích đạo
Trái Đất, là ranh giới của các vành đai ôn đới và nhiệt đới. Như vậy, trên Trái Đất có hai đường chí tuyến là
chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam.
Vào ngày Hạ chí (21- 22/6) lúc chính trưa Mặt Trời sẽ ở trên đỉnh đầu của chí tuyến Bắc, vào ngày Đông chí
(21 -22/12) lúc chính trưa Mặt Trời sẽ ở trên đỉnh đầu của chí tuyến Nam. Trong một năm, Mặt Trời sẽ có
hai lần ở đỉnh của vùng nằm giữa hai chí tuyến. 7.2. Vòng cực
Vòng cực là các đường tưởng tượng trên bề mặt Trái Đất. Các điểm từ các đường này đến hai địa cực đôi
khi xảy ra hiện tượng ngày hay đêm vùng cực (đêm trắng hay ngày không có mặt trời). Trên Trái Đất có hai
vòng cực đó là vòng cực Bắc và vòng cực Nam
Kết lại, bài viết trên đã cho chúng ta biết các kiến thức về đường kinh tuyến, đường vĩ tuyến và cách phân
biệt chúng. Bên cạnh đó bài viết cũng chỉ ra cách xác định đường kinh tuyến, vĩ tuyến.
8. Một số câu hỏi để củng cố lại kiến thức
1. Khái niệm sau đúng hay sai: "Kinh tuyến là một nửa đường tròn trên bề mặt Trái Đất, nối liền Địa
cực, chỉ hướng Bắc - Nam và cắt thẳng góc với đường xích đạo"? A. Đúng B. Sai Đáp án: A. Đúng
2. Đường kinh tuyến có độ dài bao nhiêu? A. 200 km B. 2500 km C. 20000 km D. 25000 km
Đáp án: Đường kinh tuyến có độ dài khoảng 20000 km. Đáp án đúng của câu hỏi này là đáp án C
3. Đường kinh tuyến 0 độ chạy qua đâu ? A. Hà Nội (Việt Nam) B. Băng Cốc (Thái Lan) C. Singapore
D. Đài quan sát thiên văn tại Greenwich (Luân Đôn - Anh)
Đáp án: Đường kinh tuyến 0 độ chạy qua đài quan sát thiên văn tại Greenwich ở Luân Đôn - Anh. Đáp án
đúng của câu hỏi này là đáp án D
4. Tính cả đường xích đạo, trên Trái Đất có bao nhiêu đường vĩ tuyến ? A. 181 B. 191 C. 281 D. 170
Đáp án: Có tất cả 181 đường vĩ tuyến trên Trái Đất bao gồm cả xích đạo. Đáp án đúng là đáp án A