20 trang 12 lượt tải

Lịch sử về nền văn minh thế giới - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Lịch sử về nền văn minh thế giới - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả

Môn: Lịch sử đảng (LSD02) 22 tài liệu

Trường: Trường Đại học Hoa Sen 5.1 K tài liệu

Tác giả:

Kim Oanh

1 năm trước

Tải xuống Báo cáo

Danh sách Quiz

Giáo trình

LÞCH Sþ VN MINH TH¾ GIÞI

Ng±ßi biên so¿n: OÀN TRUNG

Thông tin ebook :

Ngußn : ¿i hßc An Giang

Thÿc hißn ebook : hoi_ls

Mÿc lÿc

LÞI NÓI ¾U

BÀI MÞ ¾U

I. Mßt sß v¿n ß vß khái nißm

II. Nhÿng d¿u hißu vn minh trong thßi kì công xã nguyên thuÿ

III. Các nßn vn minh lßn trên th¿ gißi

Ch±¡ng I: VN MINH B¾C PHI VÀ TÂY Á

I. Vn minh Ai C¿p cß ¿i

II. Vn minh L±ÿng Hà cß ¿i

III. Vn minh Ar¿p

Ch±¡ng II: VN MINH ¾N Þ

I. C¡ sß hình thành nßn vn minh ¾n ß

II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh ¾n ß

Ch±¡ng III: VN MINH TRUNG QUÞC

I.C¡ sß hình thành nßn vn minh Trung Hoa

II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh Trung Hoa

Ch±¡ng IV: VN MINH HY L¾P CÞ ¾I

I. C¡ sß hình thành nßn vn minh Hy L¿p cß ¿i

II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh Hy L¿p cß ¿i

Ch±¡ng V: VN MINH LA MÃ CÞ ¾I

I. C¡ sß hình thành nßn vn minh La Mã cß ¿i

II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh La Mã cß ¿i

Ch±¡ng VI: VN MINH TÂY ÂU THÞI TRUNG ¾I

I. Hoàn c¿nh hình thành nßn vn minh Tây Âu Trung ¿i

II. Vn hoá Tây Âu tÿ th¿ kÿ V ¿n th¿ kÿ X

III. Vn hoá Tây Âu tÿ th¿ kÿ XI ¿n th¿ kÿ XIV

IV. Vn hoá Tây Âu thßi phÿc h±ng

V. Sÿ ti¿n bß vß kÿ thu¿t

VI. Sÿ ra ßi cÿa ¿o Tin Lành

Ch±¡ng VII: Sþ XU¾T HIÞN VN MINH CÔNG NGHIÞP

I. ißu kißn ra ßi cÿa nßn vn minh công nghißp

II. Cußc cách m¿ng công nghißp

III. Nhÿng phát minh KHKT và hßc thuy¿t chính trß thßi c¿n ¿i

IV. Nhÿng thành tÿu vß vn hßc nghß thu¿t

Ch±¡ng VIII: VN MINH TH¾ GIÞI TH¾ Kþ XX

I. Vn minh th¿ gißi nÿa ¿u th¿ kÿ XX

II. Chi¿n tranh th¿ gißi và sÿ phá ho¿i vn minh nhân lo¿i

III. Vn minh th¿ gißi nÿa sau th¿ kÿ XX

K¾T LU¾N

LÞI NÓI ¾U

Môn Lßch sÿ vn minh th¿ gißi ã ±ÿc ±a vào ch±¡ng trình cÿa các tr±ßng ¿i hßc và cao ¿ng mßt sß nm nay. Khßi

l±ÿng ki¿n thÿc vß các nßn vn minh nhân lo¿i thì r¿t lßn. Có nhißu giáo trình Lßch sÿ vn minh th¿ gißi ã ±ÿc xu¿t b¿n ß

sÿ dÿng ß các tr±ßng ¿i hßc phÿc vÿ cho ch±¡ng trình 60 ti¿t . Tên giáo trình mßi n¡i không gißng nhau, có cußn l¿y tên là

Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, có cußn l¿i l¿y tên là Lßch sÿ vn minh nhân lo¿i. C¿u trúc mßi giáo trình cing không gißng nhau .

ß phÿc vÿ cho các b¿n sinh viên cao ¿ng vßi thßi l±ÿng ch±¡ng trình chß có 30 ti¿t, chúng tôi sau khi tham kh¿o giáo trình

ß mßt sß các tr±ßng b¿n, dÿa vào ch±¡ng trình cÿa Bß Giáo dÿc & ào t¿o ß làm chu¿n biên so¿n Giáo trình này.

ßi vßi sinh viên Khoa hßc xã hßi, hßc ph¿n này còn có tác dÿng trÿc ti¿p giúp các b¿n s¿ gi¿ng d¿y tßt h¡n ch±¡ng trình

THCS mßi áp dÿng tÿ nm 2002. Bßi vì ß ch±¡ng trình THCS mßi có chú ý ß c¿p r¿t nhißu ¿n các giá trß vn minh v¿t thß

và phi v¿t thß mà nhân lo¿i ã sáng t¿o ra trong quá trình phát trißn.

Giáo trình gßm có 8 ch±¡ng nh¿m em l¿i cho ng±ßi ßc nhÿng hißu bi¿t c¡ b¿n, có hß thßng vß các nßn vn minh lßn thßi

cß - trung ¿i ß ph±¡ng ông, ph±¡ng Tây và nßn vn minh công nghißp thßi c¿n, hißn ¿i.

Trong nßi dung mßi ch±¡ng, chúng tôi tr±ßc tiên ß c¿p tßi c¡ sß hình thành mßi nßn vn minh, trình ß phát trißn kinh t¿,

phân hóa xã hßi, s¡ l±ÿc sÿ thành l¿p và c¿u trúc nhà n±ßc, tri¿t hßc, t± t±ßng, nhÿng thành tÿu vß khoa hßc - k) thu¿t và vn

hßc nghß thu¿t.

Do ây là giáo trình chß ß phÿc vÿ cho sinh viên CSP vßi ch±¡ng trình 30 ti¿t, vì v¿y chúng tôi chß ±a vào ây nhÿng gì

±ÿc coi là cô ßng, c¡ b¿n nh¿t. N¿u các b¿n mußn tìm hißu thêm thì chúng ta có thß tham kh¿o ß các tài lißu ã có khá ¿y

ÿ trên th± vißn cÿa Tr±ßng ¿i hßc An Giang:

" Almanach nhÿng nßn vn minh th¿ gißi, NXB Vn hóa Thông tin, Hà Nßi, 1996 ( nhißu tác gi¿ ).

" Vi D±¡ng Ninh ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh nhân lo¿i, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1997.

" Vi D±¡ng Ninh ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1999.

" Lê Phÿng Hoàng ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1999.

Do ý ßnh mußn góp ph¿n giúp các b¿n sinh viên trong quá trình hßc t¿p, chúng tôi ã m¿nh d¿n biên so¿n tài lißu này. Trong

quá trình biên so¿n khó tránh khßi nhÿng thi¿u sót, chúng tôi mong nh¿n ±ÿc nhÿng sÿ góp ý chân thành cÿa các th¿y cô

giáo, các b¿n sinh viên và các ßc gi¿ ß chúng tôi sÿa chÿa giáo trình ±ÿc hoàn chßnh h¡n.

Chân thành cám ¡n.

Tp.Long Xuyên tháng 8-2002

Ng±ßi biên so¿n

BÀI MÞ ¾U

I. Mßt sß v¿n ß vß khái nißm

1.1 Vn hoá?

Tr±ßc khi nói vß thu¿t ngÿ vn minh, chúng ta c¿n thßng nh¿t vßi nhau vß khái nißm vn hóa. Theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt, NXB

Khoa hßc Xã hßi, Hà Nßi, 1994: Vn hoá gßm tßng thß nhÿng giá trß v¿t ch¿t cing và tinh th¿n do con ng±ßi sáng t¿o ra

trong quá trình lßch sÿ.

Ngày nay, ã có nhißu hßc gi¿ ±a ra nhÿng thu¿t ngÿ vß vn hóa, nh±ng a sß các hßc gi¿ ßu thßng nh¿t vßi nhau nßi

dung vn hoá là t¿t c¿ mßi giá trß v¿t ch¿t và tinh th¿n mà con ng±ßi ta ã sáng t¿o ra hay thu nh¿n ±ÿc trong quá trình

lßch sÿ .

Nh± v¿y, mßi dân tßc ßu có tßng thß nhÿng giá trß vn hoá cÿa mình, tÿ nhÿng cái trßng ßng nßi ti¿ng ¿n tÿc nhußm rng,

n tr¿u, xm mình tr±ßc kia ... Nhÿng giá trß vn hoá ó, bên c¿nh nhÿng giá trß do chính dân tßc ó sáng t¿o ra thì không ít

giá trß có ngußn gßc thu nh¿n ±ÿc tÿ các cßng ßng khác trong quá trình ti¿p xúc giÿa các cßng ßng . Chÿ vi¿t, ¿o Nho,

nhißu phong tÿc c±ßi xin, ma chay ... cÿa dân tßc ta ch¿c ch¿n cing chßu ¿nh h±ßng cÿa nhÿng dân tßc láng gißng .

Mßi ng±ßi sinh ra và lßn lên ß mßt môi tr±ßng nh¿t ßnh, th±ßng có vßn li¿ng nhÿng giá trß riêng thu nh¿n ±ÿc tÿ môi

tr±ßng cßng ßng mình ã tr±ßng thành.Tr±ßc kia, do ißu kißn giao thông, thông tin liên l¿c còn h¿n ch¿, nhÿng ng±ßi có

ngußn gßc vn hoá khác nhau l¿n ¿u tiên giao ti¿p vßi nhau r¿t dß x¿y ra hißu l¿m, th¿m chí có lúc mâu thu¿n gay g¿t.

1.2. Vn minh?

Cing theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt ( sd ): Vn minh là trình ß phát trißn ¿t ¿n mßt mÿc ß nh¿t ßnh cÿa xã hßi loài ng±ßi,

có nßn vn hoá v¿t ch¿t và tinh th¿n vßi nhÿng ¿c tr±ng riêng.( Vn minh Ai C¿p. Ánh sáng cÿa vn minh. Nßn vn minh

cÿa loài ng±ßi.)

Theo chúng tôi, Vn minh là tr¿ng thái ti¿n bß c¿ vß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n cÿa xã hßi loài ng±ßi. Vn minh còn có

thß hißu là giai o¿n phát trißn cao cÿa vn hoá cing nh± hành vi hÿp lí cÿa con ng±ßi .

Nh± v¿y ã có con ng±ßi là có nhÿng giá trß vn hoá. Nh±ng trong lßch sÿ, ¿n giai o¿n nào thì th±ßng ±ÿc ng±ßi ta

thßng nh¿t là loài ng±ßi ã b±ßc vào xã hßi vn minh? ó là giai o¿n có nhà n±ßc. Thông th±ßng cùng vßi giai o¿n hình

thành nhà n±ßc thì chÿ vi¿t cing xu¿t hißn, do ó vn hoá có b±ßc phát trißn nh¿y vßt. T¿t nhiên, có thß ß mßt sß n¡i ã có

nhà n±ßc mà ch±a có chÿ vi¿t, nh±ng ó không ph¿i là tr±ßng hÿp phß bi¿n.

Bên c¿nh khái nißm vn hoá, vn minh, ß n±ßc ta tr±ßc kia còn có khái nißm vn hi¿n, vn v¿t.

Trong bài Bình Ngô ¿i Cáo, Nguyßn Trãi vi¿t < Nh± n±ßc ¿i Vißt ta tÿ tr±ßc, vßn x±ng nßn vn hi¿n ã lâu=. Thÿa ó

n±ßc ta ch±a có thu¿t ngÿ vn minh, câu ó cÿa Nguyßn Trãi có ngh)a t±¡ng ±¡ng < Xét nh± n±ßc ¿i Vißt ta tr±ßc kia

thÿc là mßt n±ßc vn minh. Nh± v¿y vn hi¿n có ngh)a t±¡ng ±¡ng nh± vn minh. Vn minh là tÿ hißn ¿i, vn hi¿n là mßt

tÿ cß ngày nay ít ng±ßi sÿ dÿng.

Còn theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt: Vn hi¿n là truyßn thßng vn hoá lâu ßi và tßt ¿p. ( Mßt n±ßc vn hi¿n )

Vn v¿t là khái nißm ß chß nhÿng giá trß vn hoá vß m¿t v¿t ch¿t. <Thng Long ngàn nm vn v¿t=. Có mßt thu¿t ngÿ dß hißu

h¡n nhißu, ó là thu¿t ngÿ vn hoá v¿t thß. Còn theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt thì ßnh ngh)a: Vn v¿t là truyßn thßng vn hoá tßt

¿p bißu hißn ß nhißu nhân tài trong lßch sÿ và nhißu di tích lßch sÿ.

II. Nhÿng d¿u hißu vn minh trong thßi kì công xã nguyên thuÿ

Tuy các hßc gi¿ ßu thßng nh¿t vßi nhau, khi xu¿t hißn các nhà n±ßc ¿u tiên trên trái ¿t này thì lúc ó mßi có thß nói loài

ng±ßi ã b±ßc vào xã hßi vn minh. Nh±ng nh± ta ã thßng nh¿t ß trên <Vn minh là ß chß giai o¿n phát trißn cao cÿa

vn hoá cing nh± hành vi hÿp lí cÿa con ng±ßi=. Vì v¿y, ngay tÿ thßi kì nguyên thuÿ, tuy ch±a có thß gßi là xã hßi vn minh

nh±ng con ng±ßi thßi kì ó ã có nhÿng bißu hißn ti¿n bß, hÿp lí, ¿t tißn ß cho sÿ hình thành các nßn vn minh nhân lo¿i

sau này:

Vißc tìm ra lÿa ánh d¿u mßt b±ßc ti¿n nh¿y vßt trong lßch sÿ loài ng±òi, giúp con ng±ßi m¿nh h¡n h¿n các loài ßng v¿t

khác. Lÿa giúp con ng±ßi chi¿n th¿ng thú dÿ, n±ßng chín thÿc n, làm ß gßm, chinh phÿc các rÿng cây ß làm ¿t trßng trßt

...và sau này là nghß luyßn kim .

" Tÿ chß sßng theo bày àn ti¿n lên xây dÿng tß chÿc công xã thß tßc, ó là mßt tß chÿc hÿp lí ¿u tiên vß m¿t xã hßi. ßi

vßi lßch sÿ loài ng±ßi, ây là mßt b±ßc ti¿n lßn.

" Phân công lao ßng giÿa trßng trßt và chn nuôi, giÿa nông nghißp vßi thÿ công nghißp. ây là mßt sÿ s¿p x¿p hÿp lí,

tißn lÿi, t¿o ißu kißn cho vißc chuyên môn hoá trong xã hßi vn minh sau này.

" Sÿ xu¿t hißn cung tên cing là mßt b±ßc ti¿n lßn. ây là mßt lo¿i vi khí phÿc t¿p òi hßi ph¿i tích luÿ kinh nghißm, trí tuß

s¿c s¿o và k) nng khéo léo.

" Hôn nhân cing có mßt b±ßc ti¿n lßn tÿ t¿p giao, ßng huy¿t ¿n hôn nhân theo gia ình ßn ßnh. ó là sÿ tích luÿ kinh

nghißm nhißu ßi ß tránh hißn t±ÿng ßng huy¿t, tng sÿc sßng cho th¿ hß sau.

" Tôn giáo nguyên thuÿ xu¿t hißn cing là mßt b±ßc ti¿n lßn vß m¿t tinh th¿n. Tín ng±ÿng tô tem, vißc thß cúng tß tiên là

nhÿng bißu hißn giá trß tinh th¿n quan trßng cÿa con ng±ßi nguyên thuÿ.

" Nghß thu¿t nguyên thuÿ cing là mßt bißu hißn phát trißn vn hoá quan trßng, nó thß hißn cách nhìn cÿa ng±ßi x±a b¿ng

nhÿng hình t±ÿng cÿ thß ßi vßi th¿ gißi bên ngoài.

" Nhÿng bißu hißn ban ¿u cÿa kí hißu ghi nhß nh± dùng dây thÿng ß th¿t nút, dùng các hình v¿ ß dißn t¿ tình c¿m cing

là nhÿng tißn ß cho chÿ vi¿t sau này.

III. Các nßn vn minh lßn trên th¿ gißi

Loài ng±ßi xu¿t hißn cách ây hàng trißu nm và ngay tÿ lúc ó con ng±ßi ã t¿o ra nhißu giá trß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n

nh±ng xã hßi nguyên thuÿ lúc ó nói chung v¿n còn ß trong tình tr¿ng mông mußi.

Tßi cußi thiên niên kß IV, ¿u thiên niên kß III TCN, ß mßt sß n¡i có ißu kißn tÿ nhiên thu¿n lÿi h¡n các n¡i khác, con ng±ßi

t¿p trung sinh sßng ß nhÿng n¡i ó ông h¡n. H¿ l±u các con sông lßn ß châu Á và châu Phi ã hình thành ra bßn trung tâm

vn minh sßm nh¿t cÿa nhân lo¿i ó là trung tâm vn minh Ai C¿p, L±ÿng Hà, ¾n ß, Trung Hoa.

Mßt ißm gißng nhau là c¿ bßn trung tâm vn minh này ßu dÿa vào các con sông lßn: Ai C¿p nhß có sông Nin ( Nile),

L±ÿng Hà nhß có sông ¡phrat ( Euphrates) Tigr¡ ( Tigris ), ¾n ß nhß có sông ¾n và sông H¿ng, Trung Hoa nhß có Hoàng

Hà và Tr±ßng Giang. H¿ l±u cÿa các con sông này ¿t r¿t màu mÿ, thu¿n lÿi cho vißc phát trißn nông nghißp, t¿o ißu kißn

cho c± dân ß ây sßm b±ßc vào xã hßi vn minh.

Þ ph±¡ng Tây, có hai trung tâm vn minh xu¿t hißn mußn h¡n, ó là vn minh Hy L¿p và La Mã ( kho¿ng cußi thiên niên kß III

¿n ¿u thiên niên kß II TCN ). Tuy xu¿t hißn mußn h¡n các trung tâm vn minh ß ph±¡ng ông, nh±ng nhß k¿ thÿa các thành

tÿu vn minh cÿa ph±¡ng ông rßi sau ó phát trißn lên nên vn minh Hy-La cing ß l¿i cho nhân lo¿i nhißu giá trß quan

trßng.

Thßi trung ¿i, toàn bß Tây Á và B¿c Phi n¿m trong lãnh thß ¿ qußc Ar¿p. Ph±¡ng ông hình thành ba trung tâm vn minh

lßn là Ar¿p, ¾n ß, Trung Hoa. Trong ba trung tâm vn minh ó, ¾n ß và Trung Hoa có sÿ phát trißn liên tÿc tÿ thßi cß ¿i

tßi thßi trung ¿i.

Þ ph±¡ng Tây, thßi trung ¿i chß n¿m trong mßt trung tâm vn minh là vn minh Tây Âu.

Ngoài nhÿng trung tâm vn minh lßn, thßi cß-trung ¿i trên th¿ gißi còn hình thành nhÿng trung tâm vn minh nhß h¡n nh±

vn minh cÿa mßt sß ng±ßi dân da ß ß Châu M), vn minh ß mßt sß vùng thußc ông Nam Á .

Ngay tÿ thßi cß-trung ¿i, nhÿng nßn vn minh trên th¿ gißi không ph¿i phát trißn hoàn toàn bißt l¿p vßi nhau.Con ng±ßi

giÿa các trung tâm vn minh khác nhau ã có sÿ ti¿p xúc vßi nhau qua buôn bán, du lßch, chi¿n tranh, hay truyßn giáo. Vì v¿y

ch¿c ch¿n nhÿng giá trß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n giÿa các trung tâm vn minh ¿y cing ã có ¿nh h±ßng l¿n nhau.

Tßi thßi c¿n ¿i, các n±ßc ph±¡ng Tây nhß sÿ phát trißn nhanh chóng vß khoa hßc k) thu¿t ã trß thành các qußc gia phát

trißn vß kinh t¿, hùng m¿nh vß quân sÿ. Cùng vßi quá trình thÿc dân hoá, các n±ßc ph±¡ng Tây ã lôi cußn các vùng còn l¿i

cÿa th¿ gißi vào lußng phát trißn cÿa vn minh chung thßi c¿n ¿i.

Trên c¡ sß cÿa vn minh th¿ gißi thßi cß-trung ¿i mà loài ng±ßi thßi c¿n ¿i và hißn ¿i ã t¿o nên ±ÿc nhÿng thành tÿu

to lßn trên t¿t c¿ các l)nh vÿc nh± chúng ta ã th¿y ngày nay.

Ch±¡ng I: VN MINH B¾C PHI VÀ TÂY Á

I. Vn minh Ai C¿p cß ¿i

1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH AI C¾P CÞ ¾I :

1.1.1. ßa lí và dân c± :

Ai C¿p n¿m ß ông B¿c Châu Phi, h¿ l±u sông Nin. Sông Nin là mßt con sông dài nh¿t th¿ gißi, kho¿ng 6500 km ch¿y tÿ

Trung Phi lên B¿c Phi. Hàng nm, tßi mùa m±a n±ßc sông Nin cußn cußn ß phù sa bßi ¿p cho nhÿng cánh ßng ß h¿ l±u

sông Nin. ¿t ai màu mÿ, cây cß tßt t±¡i, các loài ßng thÿc v¿t phong phú, nên ngay tÿ thßi nguyên thuÿ con ng±ßi ã t¿p

trung sinh sßng ß ây ông h¡n các khu vÿc xung quanh.

Tßi cách ngày nay kho¿ng 6000 nm, con ng±ßi ß ây ã bi¿t sÿ dÿng nhÿng công cÿ, vi khí b¿ng ßng. Công cÿ b¿ng

ßng giúp con ng±ßi ß ây chuyßn sang sßng chÿ y¿u nhß nghß nông, thoát khßi cußc sßng sn b¿n, hái l±ÿm và sßm b±ßc

vào xã hßi vn minh. Chính vì v¿y mà cách ây h¡n 2000 nm tr±ßc, mßt nhà sÿ hßc Hy L¿p là Hêrôôt tßi thm Ai C¿p ã

có mßt nh¿n xét r¿t hay là < Ai C¿p là t¿ng ph¿m cÿa sông Nin=.

Vß m¿t dân c±, nhÿng c± dân cß nh¿t ß l±u vÿc sông Nin là nhÿng thß dân Châu Phi hình thành trên c¡ sß hßn hÿp nhißu bß

l¿c. Sau này, mßt sß bß tßc Hamit (Hamites) tÿ Tây Á xâm nh¿p h¿ l±u sông Nin. Tr¿i qua mßt quá trình hßn hÿp lâu dài giÿa

ng±ßi Hamit và thß dân Châu Phi ã hình thành ra nhÿng tßc ng±ßi Ai C¿p cß ¿i.

1.1.2. Các thßi kì lßch sÿ chính cÿa Ai C¿p cß ¿i :

Do giáo trình này mÿc ích chính là làm cho ng±ßi ßc hình dung ±ÿc sÿ phát trißn cÿa vn minh nhân lo¿i, vì v¿y lßch sÿ cÿa

các trung tâm vn minh chß trình bày s¡ l±ÿc ß mÿc ß các thßi kì lßch sÿ chính.

Lßch sÿ Ai C¿p cß ¿i có thß chia ra làm 5 thßi kì chính sau :

" Thßi kì T¿oV±¡ng qußc ( kho¿ng 3200 - 3000 nm TCN )

" Thßi kì Cß V±¡ng qußc ( kho¿ng 3000 - 2200 nm TCN )

" Thßi kì Trung V±¡ng qußc ( kho¿ng 2200 - 1570 nm TCN )

" Thßi kì Tân V±¡ng qußc ( kho¿ng 1570 - 1100 nm TCN )

" Thßi kì H¿u V±¡ng qußc ( kho¿ng 1100 - 31 nm TCN )

1. 2 . NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH AI C¾P CÞ ¾I :

1.2.1. Chÿ vi¿t, vn hßc :

Kho¿ng h¡n 3000 nmTCN, ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã sáng t¿o ra chÿ t±ÿng hình . Mußn chß mßt v¿t gì thì hß v¿ nhÿng nét

tiêu bißu cÿa sÿ v¿t ó. ß dißn t¿ nhÿng khái nißm trÿu t±ÿng thì hß m±ÿn ý. Thí dÿ ß dißn t¿ tr¿ng thái khát thì hß v¿ ba

làn sóng n±ßc và cái ¿u bò ang cúi xußng; ß nói lên sÿ công b¿ng thì hß v¿ lông chim à ißu ( vì lông à ißu h¿u nh±

dài b¿ng nhau ).

Tÿ chÿ t±ÿng hình, sau này ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã hình thành ra hß thßng 24 chÿ cái. Vào thiên niên kß II TCN, ng±ßi

Híchxßt ã hßc cách vi¿t cÿa ng±ßi Ai C¿p ß ghi l¿i các ngôn ngÿ cÿa mình. Vß sau này, lo¿i chÿ vi¿t ¿y l¿i ít nhißu ¿nh

h±ßng tßi ng±ßi Phênixi và ng±ßi Phênixi ã sáng t¿o ra v¿n chÿ cái A , B ...Nhÿng chÿ t±ÿng hình cÿa ng±ßi Ai C¿p

±ÿc kh¿c trên á, vi¿t trên da, nh±ng nhißu nh¿t là ±ÿc vi¿t trên vß cây s¿y papyrus. ây là mßt lo¿i <gi¿y= cß x±a nh¿t, do

v¿y ngôn ngÿ nhißu n±ßc trên th¿ gißi, gi¿y ±ÿc gßi là papes, papier ...Nm 1822, mßt nhà ngôn ngÿ hßc ng±ßi Pháp là

Sampôliông ( Champollion ) ã tìm cách ßc ±ÿc thÿ chÿ này.

Vß vn hßc, nhÿng tác ph¿m tiêu bißu còn l¿i nh± Truyßn hai anh em, Nói Th¿t và Nói Láo, ßi tho¿i cÿa mßt ng±ßi th¿t

vßng vßi linh hßn cÿa mình , Ng±ßi nông phu bi¿t nói nhÿng ißu hay ...

1.2.2. Tôn giáo :

Ng±ßi Ai C¿p cß ¿i theo a th¿n giáo, hß thß r¿t nhißu th¿n. Ban ¿u, mßi vùng thß mßi vß th¿n riêng cÿa mình, chÿ y¿u là

nhÿng vß th¿n tÿ nhiên. ¿n thßi kì thßng nh¿t qußc gia, bên c¿nh nhÿng vß th¿n riêng cÿa mßi ßa ph±¡ng còn có các vß th¿n

chung nh± th¿n M¿t trßi ( Ra ), th¿n sông Nin (Osiris ).

Ng±ßi Ai C¿p cß tin r¿ng con ng±ßi có hai ph¿n : hßn và xác. Khi con ng±ßi ch¿t i, linh hßn thoát ra ngoài nh±ng có thß mßt

lúc nào ó l¿i tìm vß n¡i xác ( Hß tin r¿ng nh± khi bß ng¿t , hßn thoát ra ngoài t¿m thßi ). Vì v¿y nhÿng ng±ßi giàu có tìm mßi

cách ß giÿ gìn thß xác. K) thu¿t ±ßp xác vì v¿y cing r¿t phát trißn.

1.2.3. Ki¿n trúc iêu kh¿c :

Ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã xây dÿng r¿t nhißu ßn ài, cung ißn, nh±ng nßi b¿t nh¿t ph¿i kß ¿n là các kim tÿ tháp hùng v),

v)nh cÿu. Ng±ßi thi¿t k¿ ra Kim tÿ tháp ¿u tiên ß làm n¡i yên nghß cho các pharaon là Imhotép. Ng±ßi ta ã phát hißn ra

kho¿ng 70 Kim tÿ tháp lßn nhß khác nhau trong ó có 3 Kim tÿ tháp nßi ti¿ng n¿m ß g¿n thÿ ô Cairo. Lßn nh¿t là Kim tÿ

tháp Kêôp ( Kheops ) cao tßi 146m, áy hinh vuông , mßi c¿nh tßi 230m. ã m¿y ngàn nm qua các Kim tÿ tháp v¿n sÿng

sÿng vßi thßi gian. Vì v¿y ng±ßi Ai C¿p có câu < T¿t c¿ mßi v¿t ßu sÿ thßi gian, nh±ng riêng thßi gian ph¿i nghiêng mình

tr±ßc Kim tÿ tháp=.

Ngoài vißc xây dÿng các lng mß, ng±ßi Ai C¿p cß còn ß l¿i ¿n t±ÿng cho ßi sau qua các công trình iêu kh¿c. ¿c bißt

nh¿t là t±ÿng Nhân S± (Sphinx ) hùng v) ß g¿n Kim tÿ tháp Khephren. Bÿc t±ÿng mình s± tÿ vßi g±¡ng m¿t Khephren cao

h¡n 20m này có l¿ mußn thß hißn Khephren là chúa tß vßi trí khôn cÿa con ng±ßi và sÿc m¿nh cÿa s± tÿ.

1.2.4. Khoa hßc tÿ nhiên :

Vß thiên vn, ng±ßi Ai C¿p cß ã v¿ ±ÿc b¿n ß sao, hß ã xác ßnh 12 cung hoàng ¿o và sao Thuÿ,Kim, Ho¿, Mßc, Thß.

Ng±ßi Ai C¿p cß làm ra lßch dÿa vào sÿ quan sát sao Lang ( Sirius ). Mßt nm cÿa hß có 365 ngày, ó là kho¿ng cách giÿa

hai l¿n hß th¿y sao Lang xu¿t hißn úng ±ßng chân trßi. Hß chia mßt nm làm 3 mùa, mßi mùa có 4 tháng, mßi tháng có 30

ngày. Nm ngày còn l¿i ±ÿc x¿p vào cußi nm làm ngày lß. ß chia thßi gian trong ngày, hß ã ch¿ ra ßng hß m¿t trßi và

ßng hß n±ßc.

Vß toán hßc, do yêu c¿u làm thuÿ lÿi và xây dÿng nên ki¿n thÿc toán hßc cÿa ng±ßi Ai C¿p cß cing sßm ±ÿc chú ý phát

trißn. Hß dùng hß ¿m c¡ sß 10. Hß r¿t thành th¿o các phép tính cßng trÿ, còn khi c¿n nhân và chia thì thÿc hißn b¿ng cách

cßng trÿ nhißu l¿n. Vß hình hßc, hß ã tính ±ÿc dißn tích cÿa các hình hình hßc ¡n gi¿n; ã bi¿t trong mßt tam giác vuông thì

bình ph±¡ng c¿nh huyßn b¿ng tßng bình ph±¡ng hai c¿nh góc vuông. Pi cÿa hß tính = 3,14 .

Vß Y hßc, ng±ßi Ai C¿p cß ã chia ra các chuyên khoa nh± khoa nßi, ngo¿i , m¿t, rng, d¿ dày ... Hß ã bi¿t gi¿i ph¿u và

chÿa bßnh b¿ng th¿o mßc.

II. Vn minh L±ÿng Hà cß ¿i

2.1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH L¯þNG HÀ CÞ ¾I:

2.1.1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:

L±ÿng Hà là mßt vùng bình nguyên n¿m giÿa hai con sông Tigr¡ và ¡phrát thußc Tây Á. Ng±ßi Hy L¿p cß ¿i gßi ây là

Mésopotamie, có ngh)a là vùng ¿t giÿa hai sông. Tây Á ph¿n lßn là núi và sa m¿c, vì v¿y vùng ¿t phì nhiêu nm giÿa hai

con sông này là n¡i th±ßng x¿y ra các cußc tranh ch¿p giÿa các tßc ng±ßi ß tìm m¿nh ¿t thu¿n lÿi cho cußc sßng.

Vß c± dân, ng±ßi Sumer tÿ thiên niên kß IV TCN ã tßi ßnh c± ß L±ÿng Hà và xây dÿng nên nßn vn minh ¿u tiên ß ây.

¿u thiên niên kß III TCN ng±ßi Accat thußc tßc Sêmit tÿ th¿o nguyên Xyri cing tràn vào xâm nh¿p và l¿p nên qußc gia Accát

nßi ti¿ng. Cußi thiên niên kß III TCN, ng±ßi Amôrit tÿ phía tây L±ÿng Hà l¿i tràn vào xâm nh¿p, chính hß ã t¿o nên qußc gia

cß Babilon nßi ti¿ng trong lßch sÿ L±ÿng Hà. Ngoài ra còn có mßt sß bß l¿c thußc nhißu ngÿ hß khác nhau cing tràn vào xâm

nh¿p trong quá trình lßch sÿ. Qua hàng ngàn nm lßch sÿ, các tßc ng±ßi này hoà nh¿p l¿n nhau, t¿o ra mßt cßng ßng dân c±

ßn ßnh, cùng óng góp xây dÿng nên nßn vn minh rÿc rÿ ß khu vÿc Tây Á.

2.1.2. S¡ l±ÿc quá trình lßch sÿ:

Lßch sÿ vùng L±ÿng Hà có thß chia ra làm các thßi kì chính sau:

" Thßi kì hình thành nhÿng thành bang ¿u tiên cÿa ng±ßi Sumer: tÿ ¿u thiên niên kß III TCN ¿n giÿa thiên niên kß III

TCN.

" Hình thành thành bang Accat: cußi th¿ kß XXIV ¿n cußi th¿ kß XXIII TCN

" V±¡ng trißu III cÿa Ua: 2132 - 2024 TCN.

" V±¡ng qußc cß Babilon: ¿u th¿ kß XIX TCN ¿n nm 729 TCN.

" V±¡ng qußc tân Babilon và Ba T±: nm 626 TCN ¿n 328 TCN.

2.2 NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH L¯þNG HÀ CÞ ¾I:

2.2.1. Chÿ vi¿t , vn hßc:

Tÿ cußi thiên niên kß IV ¿u thiên niên kß III TCN, ng±ßi L±ÿng Hà ã sáng t¿o ra chÿ t±ÿng hình. ¿u tiên chÿ vi¿t cÿa hß là

nhÿng hình v¿, vß sau hß ¡n gi¿n thành nhÿng nét v¿ch có ý ngh)a t±ÿng tr±ng cho mßt hình v¿ nào ó. Hß th±ßng dùng ¿u

cây s¿y vót nhßn v¿ch lên nhÿng t¿m ¿t sét còn mßm ß l¿i d¿u v¿t nh± hình nhÿng chi¿c inh. Vì v¿y ng±ßi ta hay gßi là

chÿ hình inh, chÿ hình góc, hay chÿ ti¿t hình. Ngày nay, ng±ßi ta còn l±u giÿ ±ÿc kho¿ng 2200 t¿m sách b¿ng ¿t sét ß

nhà b¿o tàng cÿa thành phß Niniv¡ ( kinh ô cÿa ¿ qußc Atxiri x±a kia ).

Chÿ ti¿t hình do ng±ßi Sumer phát minh ra ¿u tiên, vß sau nhißu dân tßc ß L±ÿng Hà ßu sÿ dÿng và có bi¿n ßi. Chÿ ti¿t

hình trß thành thÿ chÿ ß giao ti¿p giÿa các dân tßc ß Tây Á thßi cß ¿i. Vß sau, ng±ßi Phênixi, mßt dân tßc chuyên buôn

bán quanh ßa Trung H¿i thßi ó ã dÿa vào chÿ hình góc cÿa ng±ßi L±ÿng Hà, mßt ph¿n chÿ t±ÿng hình cÿa ng±ßi Ai

C¿p cß ã ¿t ra hß thßng chÿ cái A, B ... Tÿ chÿ Phênixi ã hình thành ra chÿ Hy L¿p cß. Tÿ chÿ Hy L¿p cß ã hình thành ra

chÿ Latinh và chÿ Slav¡ và tÿ ó hình thành nên chÿ vi¿t cÿa nhißu dân tßc trên th¿ gißi ngày nay.

Các thß lo¿i vn hßc chính ß L±ÿng Hà thßi cß th±ßng là các th¿n tho¿i, anh hùng ca. Tiêu bißu là các truyßn Khai thiên l¿p

ßa, N¿n hßng thuÿ, Gingamet .

2.2.2. Tôn giáo:

Thßi kì ¿u ng±ßi L±ÿng Hà theo a th¿n giáo, mßi n¡i có mßt vß th¿n riêng. Có n¡i cùng mßt lúc thßi nhißu th¿n. Hß thßi

các lÿc l±ÿng tÿ nhiên nh± th¿n Trßi ( Anu ), th¿n M¿t Trßi ( Samat ), th¿n ¿t ( Enlin ), th¿n Bißn ( Ea ), th¿n Ái Tình (Istaro

)...Vß sau, cùng vßi sÿ xác l¿p quyßn lÿc tßi cao cÿa hoàng ¿, th¿n Macúc ( Mardouk ) ã trß thành vß th¿n chung cho toàn

¿ qußc. Th¿n Samat ±ÿc coi là con cÿa th¿n M¿t Trng (vì ng±ßi Sumer cho r¿ng ngày là do êm sinh ra ), Samat chuyên

chßu trách nhißm vß t± pháp ( Trên cßt á ghi bß lu¿t cÿa Hammurabi có kh¿c hình th¿n Samat ang trao bß lu¿t cho

Hamurabi ß vua thay th¿n trß dân ).

2.2.3. Nhà n±ßc và pháp lu¿t:

Nhà n±ßc ban ¿u cÿa ng±ßi Sumer ±ÿc tß chÿc theo ch¿ ß quân chÿ chuyên ch¿, ÿng ¿u là nhà vua ±ÿc gßi là

Patêsi n¿m t¿t c¿ các quyßn lÿc tßi cao, lßi nói cÿa vua là lu¿t pháp. ¿n thßi v±¡ng qußc Hammurabi thì tß chÿc bß máy

nhà n±ßc t±¡ng ßi hoàn thißn.

Th¿ kß XVIII TCN, d±ßi thßi Hammrabi ông cing cho ra ßi mßt bß lu¿t, bß lu¿t này gßm 282 ißu kho¿n, ±ÿc kh¿c trên mßt

t¿m á cao 2m25, rßng 2m. ây là bß lu¿t cß nh¿t th¿ gißi mà con ng±ßi ngày nay bi¿t ±ÿc.

2.2.4. Nghß thu¿t, ki¿n trúc:

Þ L±ÿng Hà ít gß ã, các công trình ki¿n trúc ß ây ph¿n lßn ±ÿc xây dÿng b¿ng g¿ch nh±ng cing r¿t nguy nga, hùng v).

Nßi b¿t nh¿t trong nghß thu¿t ki¿n trúc L±ÿng Hà là thành cß Babilon và v±ßn treo Babilon ±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß

VII TCN.

Thành Babilon (ß phía nam Bata ngày nay )±ÿc xây b¿ng g¿ch có chu vi 16 km, cao 30 m, dày tÿ 6m ¿n 8,5m và có 7

cÿa. Cßng thành Is¡ta ±ÿc bßc ßng và trang trí b¿ng nhÿng bÿc phù iêu r¿t sinh ßng.

V±ßn treo Babilon ±ÿc ng±ßi Hy L¿p cß ¿i x¿p vào mßt trong b¿y kì quan th¿ gißi. ây là mßt khu v±ßn ±ÿc xây v±¡n

lên trßi xanh, cao 77m và gßm có 4 t¿ng. Trên mßi t¿ng có trßng nhÿng lo¿i hoa th¡m cß l¿ s±u t¿m tÿ Ai C¿p tßi ¾n ß.

N±ßc ch¿y róc rách, cây xanh mát m¿t, chim hót véo von. Tây Á c¿nh quan ph¿n lßn là núi và sa m¿c, nhÿng oàn lái buôn

trên < con ±ßng t¡ lÿa= khi i ¿n ây thì th¿t là g¿p c¿nh thiên ±ßng d±ßi h¿ gißi.

2.2.5. Khoa hßc tÿ nhiên:

Vß toán hßc

Ban ¿u ng±ßi Sumer sÿ dÿng hß ¿m c¡ sß 5, vß sau nhißu tßc ng±ßi ß L±ÿng Hà sÿ dÿng ßng thßi c¿ c¡ sß 10 và c¡

sß 60. Ngày nay, chúng ta còn chßu ¿nh h±ßng cÿa hß qua vißc chia ß trên vòng tròn và chia thßi gian.

Vß hình hßc

Ng±ßi L±ÿng Hà cß ã bi¿t tính dißn tích các hình hình hßc ¡n gi¿n, ã bi¿t vß quan hß giÿa 3 c¿nh trong mßt tam giác

vuông. Hß ã bi¿t tính phân sß , luÿ thÿa, khai cn b¿c 2 và cn b¿c 3; ¿c bißt là hß ã gi¿i ±ÿc ph±¡ng trình 3 ¿n sß.

Vß thiên vn hßc

Ng±ßi L±ÿng Hà cß l¿p ra khá nhißu ài ß quan sát thiên vn, các nhà thiên vn hßi ó còn là các nhà chiêm tinh hßc. Hß

cing chia b¿u trßi làm 12 cung hoàng ¿o, ã tính tr±ßc ±ÿc nh¿t thÿc và nguyßt thÿc. Hß làm ra lßch dÿa vào M¿t Trng,

mßt nm cÿa hß cÿ mßt tháng 29 ngày l¿i mßt tháng 30 ngày. Nh± v¿y sau 12 tháng chß có 354 ngày, còn thi¿u so vßi nm

d±¡ng lßch. ß kh¿c phÿc h¿n ch¿ này , ng±ßi ta ã bi¿t thêm vào tháng nhu¿n.

Vß Y hßc

Ng±ßi L±ÿng Hà ã bi¿t cách chÿa trß các bßnh khác nhau vß tiêu hoá, th¿n kinh, hô h¿p và ¿c bißt là bßnh vß m¿t. Y hßc

ã chia thành nßi khoa, ngo¿i khoa, hß cing ã bi¿t gi¿i ph¿u. Th¿n b¿o trÿ cho Y hßc là th¿n Ninghizita vßi hình t±ÿng con

r¿n qu¿n quanh cây g¿y mà ngày nay ngành y ß mßt sß n±ßc v¿n l¿y làm bißu t±ÿng.

III. Vn minh Ar¿p

3.1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH AR¾P:

3.1.1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:

Bán ¿o Ar¿p ph¿n lßn là núi và sa m¿c, chß có mßt ít ßng cß th±a thßt. T¿i bán ¿o này chß có vùng Yêmen ß tây nam bán

¿o là có ngußn n±ßc. Chính vì v¿y, thßi cß ¿i, khi hai vùng lân c¿n là Ai C¿p, L±ÿng Hà ã b±ßc vào xã hßi vn minh thì ß

bán ¿o Ar¿p, vßi dân c± th±a thßt v¿n sßng theo ch¿ ß bß l¿c quanh các ßc ¿o.

Dân c± ß ây là các bß l¿c có ngußn gßc ng±ßi Sêmít, mßt tßc ng±ßi chuyên sßng b¿ng nghß sn b¿n, du mÿc cußi thßi

nguyên thuÿ, ¿u thßi cß ¿i.

Do n¿m ß trên con ±ßng buôn bán Á - Phi - Âu, nhÿng ng±ßi dân ß bán ¿o Ar¿p thßi cß ¿i, vßi kh¿ nng chßu khß cÿc

trên sa m¿c, thußc ±ßng i nên hß ã trß thành nhÿng ng±ßi chuyên chß hàng thuê trên nhÿng con ±ßng sa m¿c. Tßi th¿

kß VII, nhß k¿t hÿp chn nuôi vßi buôn bán nên ß bán ¿o Ar¿p kinh t¿ ã khá phát trißn. Mßt sß thành phß ã xu¿t hißn nh±

Mecca, Yat¡rip. Nh±ng nhìn chung, c¿ bán ¿o Ar¿p còn ang bß chia x¿ bßi hàng trm bß l¿c vßi nhÿng phong tÿc, tôn giáo

khác nhau. V¿n ß ¿t ra lúc này là c¿n ph¿i thßng nh¿t toàn bß bán ¿o ß t¿o ißu kißn cho kinh t¿ phát trißn, ißu ó ã

±ÿc thÿc hißn bßi mßt ng±ßi có tên là Môhamét.

3.1.2. Sÿ hình thành và tan rã cÿa ¿ ch¿ Ar¿p:

Môhamét suy ngh), mußn thßng nh¿t toàn bß bán ¿o Ar¿p thì ph¿i có mßt hß t± t±ßng thßng nh¿t, tÿ ó ông ã ß x±ßng ra

¿o Hßi (Islam).

Xu¿t thân tÿ mßt c¿u bé chn cÿu cÿc khß, chuyên i theo nhÿng oàn lái buôn xuyên qua các sa m¿c kh¿p vùng Tây Á,

Môhamét ã hßc ±ÿc nhißu ißu.

Nm 610 ông b¿t ¿u truyßn ¿o ß Mecca. Sß tín ß theo ông ngày càng ông nên ông ã bß các tng lÿ, quí tßc ß Mecca

truy nã g¿t gao.

Nm 622 ông bß ch¿y tÿ Mecca lên phía b¿c tßi Yathrib, cách Mecca 400km. Thành phß Yathrib sau này ±ÿc ßi tên là

Medina, có ngh)a là thành phß cÿa nhà Tiên tri.

Tÿ nm 622 ¿n nm 630 Môhamét xây dÿng lÿc l±ÿng. ¿n nm 630 ông kéo 10 000 tay g±¡m vß vây thành Mecca. Lißu

sÿc chßng không nßi, gißi quí tßc Mecca mß cÿa xin hàng và ch¿p thu¿n tin theo ¿o Hßi. Môhamet ph¿ bß t¿t c¿ các bißu

t±ÿng cÿa tôn giáo a th¿n tr±ßc kia, chß giÿ l¿i t¿ng á en trong ngôi ßn Kaaba và ông gi¿i thích ó là bißu t±ÿng cÿa

thánh Ala.

¿u nm 632, ¿i hßi Hßi giáo ¿u tiên ã dißn ra ß Mecca. Tháng 6/632 Môhamet qua ßi và ±ÿc an táng t¿i Medina.

Sau khi Môhamet qua ßi, nhÿng ng±ßi k¿ tÿc Môhamet ( gßi là Khalif ) tìm mßi cách mß rßng lãnh thß chßu ¿nh h±ßng cÿa

¿o Hßi. Tÿ th¿ kß VII tßi cußi th¿ kß VIII, Ar¿p tÿ mßt qußc gia ã phát trißn thành mßt ¿ qußc bao trùm toàn bß vùng ¿t tÿ

l±u vÿc sông ¾n qua Tây Á, B¿c Phi, tßi bß ¿i Tây D±¡ng.

Nh±ng tÿ giÿa th¿ kß VIII, ¿ ch¿ Ar¿p ã bß chia r¿ thành nhißu dòng quí tßc, sÿ thßng nh¿t không còn nh± tr±ßc. Nm 1258,

quân Mông Cß ánh chi¿m Bata (Bagdad), kinh ô cÿa ¿ qußc Ar¿p lúc ó. ¿ qußc Ar¿p bß dißt vong.

3.2. NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH ARÂP:

3.2.1. Tôn giáo:

ißm áng chú ý nh¿t cÿa vn hoá Ar¿p là ¿o Islam. ¿o Islam ta th±ßng hay gßi là ¿o Hßi vì h¿u h¿t dân tßc Hßi ß Trung

Qußc theo ¿o này.

Islam theo ngôn ngÿ Ar¿p có ngh)a là <phÿc tùng=, <tuân theo=. Giáo lí cÿa ¿o Islam n¿m trong bß kinh Koran, gßm t¿t c¿ 30

quyßn, 114 ch±¡ng.

Trong kinh Koran, luân lí và lu¿t pháp, hoà trßn làm mßt . Theo Môhamet, kinh Koran là ghi l¿i nhÿng lßi truyßn d¿y cÿa thánh

Ala.

Giáo lí cÿa ¿o Hßi gßm có 6 tín ng±ÿng lßn ( Lÿc tín ), ó là:

Tin chân thánh: Chß tin duy nh¿t mßt thánh Ala. Ngoài thánh Ala, không công nh¿n mßt ¿ng thiêng liêng nào khác.

Tin thiên sÿ: Theo kinh Koran thì thiên sÿ do thánh Ala t¿o ra tÿ ánh sáng . Có nhißu thiên sÿ, mßi thiên sÿ cai qu¿n vß mßt

công vißc, và ghi chép vß t¿t c¿ nhÿng hành vi tßt, x¿u cÿa con ng±ßi.

Tin kinh ißn: Bß kinh ißn duy nh¿t áng tin, l¿y ó làm th±ßc o mßi sÿ vißc, ó là kinh Koran.

Tin sÿ gi¿: Mohamet là sÿ gi¿ cÿa thánh Ala phái xußng ß truyßn gi¿ng nhÿng ißu d¿y cÿa thánh Ala. Mßi ißu truyßn gi¿ng

cÿa Môhamet ßu là chân lí.

Tin tißn ßnh: Các tín ß cÿa ¿o Hßi tin r¿ng sß ph¿n cÿa mßi con ng±ßi ßu do thánh Ala an bài, con ng±ßi không thß

c±ÿng l¿i ±ÿc, ó là ßnh mßnh.

Tin ki¿p sau: Các tín ß Hßi giáo tin r¿ng, sau khi ch¿t i con ng±ßi s¿ sßng ß mßt th¿ gißi khác và chßu sÿ phán xét cÿa

thánh Ala vào ngày t¿n th¿.

Vß ngh)a vÿ, ¿o Hßi còn qui ßnh:

Chß thÿa nh¿n có thánh Ala và tuyßt ßi tin t±ßng vào thánh Ala. Môhamet là sÿ gi¿ cÿa thánh Ala và là vß tiên tri cußi cùng.

Hàng ngày ph¿i c¿u nguyßn 5 l¿n vào sáng, tr±a, chißu, tßi, và nÿa êm.

Hàng nm tßi tháng Ramadan ph¿i trai gißi mßt tháng. Trong tháng này, tÿ lúc m¿t trßi mßc tßi lúc m¿t trßi l¿n, tuyßt ßi

không ±ÿc n, ußng. Nh±ng nhÿng ng±ßi già, ng±ßi bßnh, phÿ nÿ có thai, tr¿ em d±ßi 10 tußi thì ±ÿc mißn.

Ph¿i làm vißc thißn, bß thí cho ng±ßi nghèo và tr¿ mß côi. Khalifa thÿ hai là Omar có nói <Nhß c¿u nguyßn chúng ta i ¿n

±ÿc nÿa ±ßng tßi Thánh, nhß trai gißi, chúng ta tßi ±ÿc cÿa Thiên cung cÿa Ngài, nhß bß thí, chúng ta s¿ vào ±ÿc

Thiên cung.=

N¿u ai có ißu kißn, ít nh¿t trong ßi ph¿i hành h±¡ng vß Thánh ßa Mecca mßt l¿n. Ng±ßi nào hoàn thành công cußc hành

h±¡ng này ±ÿc coi là ã ¿c ¿o và ±ÿc trao danh hißu <Hadia= . Nhÿng Hadia ±ÿc cßng ßng Hßi giáo ß quê h±¡ng

r¿t kính nß. ( Có l¿ x±a kia i bß qua sa m¿c ß hành h±¡ng vß Thánh ßa Mecca không dß dàng nh± i ôtô, máy bay nh±

bây giß ).

Ngoài ra ¿o Hßi còn có mßt sß qui ßnh nh±: c¿m n thßt heo, c¿m ußng r±ÿ±, không thß các tranh, t±ÿng Thánh. àn ông

ai cing ph¿i l¿y vÿ, ít nh¿t mßt l¿n, nhißu là bßn l¿n.

3.2.2. Vn hßc nghß thu¿t:

Bß kinh Koran không chß là mßt bß kinh thánh mà còn là mßt tác ph¿m vn hoá ß sß. Trong kinh Koran chÿa ÿng nhÿng

truyßn thuy¿t, nhÿng câu chuyßn lßch sÿ, nhÿng lßi truyßn gi¿ng cÿa Môhamet, c¿ mßt sß cách chÿa bßnh... Chính nhß bß kinh

Koran mà chÿ vi¿t cÿa các qußc gia theo ¿o Hßi ß Tây Á và B¿c Phi ±ÿc thßng nh¿t.

Mßt nghìn l¿ mßt êm là mßt tác ph¿m vn hßc v) ¿i cÿa th¿ gißi Ar¿p. Tác ph¿m này còn là mßt tác ph¿m vn hßc v) ¿i

cÿa vn hßc th¿ gißi. Chính vì v¿y, dù là n±ßc theo Hßi giáo hay không, tác ph¿m Mßt nghìn l¿ mßt êm v¿n ±ÿc ng±ßi dân

±a thích. ( 1001 còn chÿa ÿng mßt tính ch¿t toán hßc dí dßm, nó chia h¿t cho c¿ 7, 11, và 13 ; ó là nhÿng sß nguyên tß )

Vß nghß thu¿t, do ¿o Hßi c¿m v¿ tranh, t¿c t±ÿng nên nhÿng tài hoa cÿa nghß thu¿t Hßi giáo chß còn ¿t thß hißn qua các

công trình ki¿n trúc và các t¿m th¿m.

Nghß thu¿t ki¿n trúc Hßi giáo cing t¿o ra nhißu công trình ki¿n trúc ßc áo, có giá trß cao trong kho tàng nhÿng công trình

ki¿n trúc nhân lo¿i. Nhißu cung ißn, thánh ±ßng vßi nhÿng mái vòm, tháp nhßn, nhÿng hàng cßt m¿nh, ß trong ±ÿc trang

trí b¿ng nhÿng ±ßng hình hßc ( vì không ±ÿc v¿ tranh, t¿c t±ÿng. )

3.2.3. Khoa hßc tÿ nhiên:

Trong quá trình mß rßng lãnh thß ¿ qußc cÿa mình, nhÿng ng±ßi c¿m ¿u ¿ qußc Ar¿p cing r¿t có ý thÿc l±u giÿ, thu th¿p

và phát trißn nhÿng giá trß tinh th¿n. Nhß ó mà r¿t nhißu tác ph¿m có giá trß cÿa nhân lo¿i có tÿ thßi cß ¿i l¿i ±ÿc l±u giÿ

d±ßi nhÿng dòng chÿ Ar¿p. Kinh Cÿu ±ßc, nhißu tác ph¿m cÿa Arixtôt, Platôn... cing ±ÿc các nhà thông thái Ar¿p dßch ra.

Khi còn sßng, Môhamet cing ánh giá r¿t cao nhÿng giá trß tinh th¿n, Ông ã tÿng nói <Mÿc cÿa nhà thông thái còn quí h¡n

máu cÿa k¿ tÿ vì ¿o=. Các tác ph¿m dßch thu¿t hßi ó ±ÿc tr¿ b¿ng vàng theo trßng l±ÿng cußn sách.

Vß Toán hßc, ng±ßi Ar¿p ti¿p tÿc phát trißn môn ¿i sß, hình hßc, l±ÿng giác và hoàn thißn hß thßng chÿ sß th¿p phân mà hß

ã ti¿p thu ±ÿc tÿ ng±ßi ¾n ß. Các khái nißm sin, cosin, tang , cotang, là do chính các nhà toán hßc Ar¿p ¿t ra.

Vß V¿t lí, nhà thông thái Al Haitham cÿa Ar¿p ã vi¿t ra cußn <Sách quang hßc= ±ÿc coi là cußn sách có tính ch¿t khoa hßc

nh¿t thßi trung ¿i.

Vß Hoá hßc, ng±ßi Ar¿p ã bi¿t ch¿ t¿o ra nßi n±ßc c¿t ß t¿o ra n±ßc tinh khi¿t sÿ dÿng trong các thí nghißm hoá hßc. Hß

cing bi¿t n¿u r±ÿ± Rum tÿ ±ßng mía.

Vß Sinh hßc, hß ã bi¿t ghép cây ß t¿o ra nhÿng gißng cây trßng mßi.

Vß Y hßc, hß ã bi¿t chÿa nhißu lo¿i bßnh nßi, ngo¿i khoa nh±ng ¿c bißt hß chú ý vß nhãn khoa.

3.2.4. Giáo dÿc:

Ng±ßi Ar¿p cing r¿t chú trßng ¿n giáo dÿc. Môhamet ã tÿng nói < Tìm hißu và mß mang tri thÿc là ang i trên con ±ßng

tßi vßi ThángAla.=

Trong thßi kì hùng m¿nh cÿa mình, nhÿng ng±ßi c¿m ¿u ¿ qußc Ar¿p ã xây dÿng 3 tr±ßng ¿i hßc lßn ß Cairo (Ai C¿p),

Baghdad (Irc), và Cordou (Tây Ban Nha).

Hß t¿p trung nhÿng thanh niên ±u tú trên toàn ¿ qußc vß ây hßc t¿p. Tr±ßng hßc không ph¿i chß d¿y kinh Koran mà còn d¿y

c¿ lßch sÿ, ¿o ÿc, pháp lu¿t, vn hßc, toán hßc và thiên vn...

Ngoài ra còn ph¿i kß ¿n vai trò trung gian cÿa hß. Chính nhß ng±ßi Ar¿p mà nhÿng k) thu¿t làm gi¿y, thußc súng, la bàn,

nghß in cÿa Trung Hoa mßi ±ÿc truyßn sang Châu Âu; nhißu tác ph¿m tri¿t hßc cÿa Hy L¿p, La Mã ã ±ÿc truyßn sang

ph±¡ng ông; chÿ sß ¾n ß, k) thu¿t dßt th¿m, thußc da cÿa Siria thông qua các lái buôn Ar¿p mà truyßn bá kh¿p Á - Âu.

Ch±¡ng II: VN MINH ¾N Þ

I. C¡ sß hình thành nßn vn minh ¾n ß

1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:

Bán ¿o ¾n ß thußc Nam Á g¿n nh± hình tam giác. Þ phía b¿c, bán ¿o bß ch¿n bßi dãy núi Hymalaya. Tÿ bên ngoài vào

¾n ß r¿t khó khn, chß có thß qua các con èo nhß ß tây-b¿c ¾n. ông nam và tây nam ¾n ß giáp ¾n ß d±¡ng.

Hàng nm tßi mùa tuy¿t tan, n±ßc tÿ dãy Hymalaya theo hai con sông ¾n (Indus) và sông H¿ng (Ganges) l¿i em phù sa tßi

bßi ¿p cho nhÿng cánh ßng ß B¿c ¾n.

Nßn vn minh ¾n ß thßi cß ¿i gßm c¿ vùng ¿t ß các n±ßc ¾n ß, Pakixtan, Nêpan, Bnglaét ngày nay.

Vß c± dân, ng±ßi dân xây dÿng nên nßn vn minh cß x±a nh¿t ß ¾n ß ven bß sông ¾n là nhÿng ng±ßi ravia. Ngày nay

nhÿng ng±ßi ravia chÿ y¿u c± trú ß mißn nam bán ¿o ¾n ß. Kho¿ng 2000 nm TCN ¿n 1500 nm TCN có nhißu tßc

ng±ßi Aria tràn vào xâm nh¿p và ß l¿i bán ¿o ¾n. Sau này, trong quá trình lßch sÿ còn có nhißu tßc ng±ßi khác nh± ng±ßi

Hy L¿p, Hung Nô, Ar¿p, Mông Cß xâm nh¿p ¾n ß do ó c± dân ß ây có sÿ pha trßn khá nhißu dòng máu.

1.2. Các giai o¿n lßch sÿ chính:

Thßi kì vn minh l±u vÿc sông ¾n ( Kho¿ng 3000 nm ¿n 1500 nm TCN ):

ây là thßi kì ng±ßi ravia ã xây dÿng nên nhÿng nßn vn minh ¿u tiên ß l±u vÿc sông ¾n. Tr±ßc kia ng±ßi ta cing

không bi¿t nhißu vß giai o¿n lßch sÿ này. Mãi ¿n nm 1920, nhß phát hißn ra d¿u tích hai thành phß cß ß Harappa và

Môhenjô arô ng±ßi ta mßi bi¿t vß nó. Þ ây, qua các di v¿t kh¿o cß ng±ßi ta có thß suy ra ph¿n nào sÿ phát trißn kinh t¿,

vn hoá, và ây là thßi kì ã xu¿t hißn bß máy nhà n±ßc. Còn vß lßch sÿ t±¡ng ßi cÿ thß cÿa nó thì ch±a bi¿t. Ng±ßi ta t¿m

¿t cho nó cái tên là nßn vn hoá Harappa-Môhenjô arô . Có ng±ßi gßi ây là nßn vn minh sông ¾n.

Thßi kì Vêa ( Kho¿ng 1500 nm TCN ¿n th¿ kß VI TCN ):

ây là thßi kì nhÿng bß l¿c du mÿc ng±ßi Aria tÿ Trung Á tràn vào xâm nh¿p B¿c ¾n. Thßi kì này ±ÿc ph¿n ánh trong bß

kinh Vêa cho nên ±ÿc gßi là thßi kì Vêa. ây là thßi kì có hai v¿n ß quan trßng ¿nh h±ßng lâu dài ¿n lßch sÿ ¾n ß sau

này: ó là v¿n ß ¿ng c¿p ( Vacna ) và ¿o Balamôn.

Giai o¿n tÿ th¿ kß VI TCN ¿n th¿ kß XII:

Tÿ th¿ kß VI TCN ¾n ß mßi có sÿ sách ghi chép. Lúc ó, ß mißn B¿c ¾n có tßi 16 n±ßc trong ó v±¡ng qußc Maaga ß

h¿ l±u sông H¿ng là n±ßc hùng m¿nh nh¿t. Nm 327 TCN, ¾n ß bß ßi quân cÿa Alêchxnr¡ xâm l±ÿc trong mßt thßi gian

ng¿n.

¾n ß tÿ th¿ kß XIII ¿n th¿ kß XIX:

Trong giai o¿n này, ¾n ß bß ng±ßi Apganixtan theo ¿o Hßi xâm nh¿p, sau ó, th¿ kß XVI ¿n th¿ kß XVIII l¿i bß ng±ßi

Mông Cß xâm l±ÿc. Ng±ßi Mông Cß ã l¿p ra ß ây trißu Môgôn. ¿n giÿa th¿ kß XIX, ¾n ß bß Anh xâm l±ÿc tßi nm

1950 mßi giành ßc l¿p.

II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh ¾n ß

2.1. Chÿ vi¿t, vn hßc:

Thßi ¿i Harappa-Môhenjô arô, ß mißn B¿c ¾n ã xu¿t hißn mßt lo¿i chÿ cß mà ngày nay ng±ßi ta còn l±u giÿ ±ÿc

kho¿ng 3000 con d¿u có kh¿c nhÿng kí hißu ß ho¿.

Th¿ kß VII TCN, ß ây ã xu¿t hißn chÿ Brami, ngày nay còn kho¿ng 30 b¿ng á có kh¿c lo¿i chÿ này. Trên c¡ sß chÿ Brami,

th¿ kß V TCN ß ¾n ß l¿i xu¿t hißn chÿ Sanscrit, ây là c¡ sß cÿa nhißu lo¿i chÿ vi¿t ß ¾n ß và ông Nam Á sau này.

Hai tác ph¿m vn hßc nßi b¿t thßi cß ¿i là Mahabharata và Ramayana. Mahabharata là b¿n tr±ßng ca gßm 220 000 câu

th¡. B¿n tr±ßng ca này nói vß mßt cußc chi¿n tranh giÿa các con cháu Bharata. B¿n tr±ßng ca này có thß coi là mßt bß

<bách khoa toàn th±= ph¿n ánh mßi m¿t vß ßi sßng xã hßi ¾n ß thßi ó.

Ramayana là mßt bß sÿ thi dài 48 000 câu th¡, mô t¿ mßt cußc tình giÿa chàng hoàng tÿ Rama và công chúa Sita. Thiên tình

sÿ này ¿nh h±ßng tßi vn hßc dân gian mßt sß n±ßc ông Nam Á. Riêmkê ß Campuchia, Riêmkhiêm ß Thái Lan ch¿c ch¿n

có ¿nh h±ßng tÿ Ramayana.

Thßi cß ¿i ß ¾n ß còn có tâp ngÿ ngôn Nm ph±¡ng pháp chÿa ÿng r¿t nhißu t± t±ßng ±ÿc g¿p l¿i trong ngÿ ngôn cÿa

mßt sß dân tßc Á-Âu.

2.2. Nghß thu¿t:

¾n ß là n¡i có nßn nghß thu¿t t¿o hình phát trißn rÿc rÿ, ¿nh h±ßng tßi nhißu n±ßc ông Nam Á. Nghß thu¿t ¾n ß cß ¿i

h¿u h¿t ßu phÿc vÿ mßt tôn giáo nh¿t ßnh, do yêu c¿u cÿa tôn giáo ó mà thß hißn. Có thß chia ra ba dòng nghß thu¿t: Hinu

giáo, Ph¿t giáo, Hßi giáo.

Có r¿t nhißu chùa tháp Ph¿t giáo, nh±ng áng kß ¿u tiên là dãy chùa hang Ajanta ß mißn trung ¾n ß. ây là dãy chùa

±ÿc ÿc vào vách núi, có tßi 29 gian chùa, các gian chùa th±ßng hình vuông và nhißu gian mßi c¿nh tßi 20m. Trên vách

hang có nhÿng bÿc t±ÿng Ph¿t và nhißu bích ho¿ r¿t ¿p.

Các công trình ki¿n trúc Hinu giáo ±ÿc xây dÿng nhißu n¡i trên ¿t ¾n ß và ±ÿc xây dÿng nhißu vào kho¿ng th¿ kß VII -

XI. Tiêu bißu cho các công trình Hinu giáo là cÿm ßn tháp Khajuraho ß Trung ¾n, gßm t¿t c¿ 85 ßn xen giÿa nhÿng hß

n±ßc và nhÿng cánh ßng.

Nhÿng công trình ki¿n trúc Hßi giáo nßi b¿t ß ¾n ß là tháp Mina, ±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß XIII và lng Taj Mahan

±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß XVII.

2.3. Khoa hßc tÿ nhiên:

Vß Thiên vn, ng±ßi ¾n ß cß ¿i ã làm ra lßch, hß chia mßt nm ra làm 12 tháng, mßi tháng có 30 ngày. ( Nh± v¿y nm

bình th±ßng có 360 ngày ). Cÿ sau 5 nm thì hß l¿i thêm vào mßt tháng nhu¿n.

Vß Toán hßc: Ng±ßi ¾n ß thßi cß ¿i chính là chÿ nhân cÿa hß thßng chÿ sß mà ngày nay ta quen gßi là sß Ar¿p. óng góp

lßn nh¿t cÿa hß là ¿t ra sß không, nhß v¿y mßi bi¿n ßi toán hßc trß thành ¡n gi¿n, ng¿n gßn h¿n lên. (Ng±ßi Tây Âu vì v¿y

mà tÿ bß sß La Mã mà sÿ dÿng sß Ar¿p trong toán hßc.) Hß ã tính ±ÿc cn b¿c 2 và cn b¿c 3; ã có hißu bi¿t vß c¿p sß,

ã bi¿t vß quan hß giÿa 3 c¿nh trong mßt tam giác. Pi = 3,1416.

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

Preview text:

Giáo trình
LÞCH Sþ VN MINH TH¾ GIÞI
Ng±ßi biên so¿n: OÀN TRUNG Thông tin ebook : Ngußn : ¿i hßc An Giang Thÿc hißn ebook : hoi_ls Mÿc lÿc LÞI NÓI ¾U BÀI MÞ ¾U
I. Mßt sß v¿n ß vß khái nißm
I. Nhÿng d¿u hißu vn minh trong thßi kì công xã nguyên thuÿ
II. Các nßn vn minh lßn trên th¿ gißi
Ch±¡ng I: VN MINH B¾C PHI VÀ TÂY Á
I. Vn minh Ai C¿p cß ¿i
I. Vn minh L±ÿng Hà cß ¿i II. Vn minh Ar¿p
Ch±¡ng II: VN MINH ¾N Þ
I. C¡ sß hình thành nßn vn minh ¾n ß
I. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh ¾n ß
Ch±¡ng III: VN MINH TRUNG QUÞC
I.C¡ sß hình thành nßn vn minh Trung Hoa
I. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh Trung Hoa
Ch±¡ng IV: VN MINH HY L¾P CÞ ¾I
I. C¡ sß hình thành nßn vn minh Hy L¿p cß ¿i
I. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh Hy L¿p cß ¿i
Ch±¡ng V: VN MINH LA MÃ CÞ ¾I
I. C¡ sß hình thành nßn vn minh La Mã cß ¿i
I. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh La Mã cß ¿i
Ch±¡ng VI: VN MINH TÂY ÂU THÞI TRUNG ¾I
I. Hoàn c¿nh hình thành nßn vn minh Tây Âu Trung ¿i
I. Vn hoá Tây Âu tÿ th¿ kÿ V ¿n th¿ kÿ X
II. Vn hoá Tây Âu tÿ th¿ kÿ XI ¿n th¿ kÿ XIV
IV. Vn hoá Tây Âu thßi phÿc h±ng
V. Sÿ ti¿n bß vß kÿ thu¿t
VI. Sÿ ra ßi cÿa ¿o Tin Lành
Ch±¡ng VI : Sþ XU¾T HIÞN VN MINH CÔNG NGHIÞP
I. ißu kißn ra ßi cÿa nßn vn minh công nghißp
I. Cußc cách m¿ng công nghißp
II. Nhÿng phát minh KHKT và hßc thuy¿t chính trß thßi c¿n ¿i
IV. Nhÿng thành tÿu vß vn hßc nghß thu¿t
Ch±¡ng VI I: VN MINH TH¾ GIÞI TH¾ Kþ XX
I. Vn minh th¿ gißi nÿa ¿u th¿ kÿ XX
I. Chi¿n tranh th¿ gißi và sÿ phá ho¿i vn minh nhân lo¿i
II. Vn minh th¿ gißi nÿa sau th¿ kÿ XX K¾T LU¾N LÞI NÓI ¾U
Môn Lßch sÿ vn minh th¿ gißi ã ±ÿc ±a vào ch±¡ng trình cÿa các tr±ßng ¿i hßc và cao ¿ng mßt sß nm nay. Khßi
l±ÿng ki¿n thÿc vß các nßn vn minh nhân lo¿i thì r¿t lßn. Có nhißu giáo trình Lßch sÿ vn minh th¿ gißi ã ±ÿc xu¿t b¿n ß
sÿ dÿng ß các tr±ßng ¿i hßc phÿc vÿ cho ch±¡ng trình 60 ti¿t . Tên giáo trình mßi n¡i không gißng nhau, có cußn l¿y tên là
Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, có cußn l¿i l¿y tên là Lßch sÿ vn minh nhân lo¿i. C¿u trúc mßi giáo trình cing không gißng nhau .
ß phÿc vÿ cho các b¿n sinh viên cao ¿ng vßi thßi l±ÿng ch±¡ng trình chß có 30 ti¿t, chúng tôi sau khi tham kh¿o giáo trình
ß mßt sß các tr±ßng b¿n, dÿa vào ch±¡ng trình cÿa Bß Giáo dÿc & ào t¿o ß làm chu¿n biên so¿n Giáo trình này.
ßi vßi sinh viên Khoa hßc xã hßi, hßc ph¿n này còn có tác dÿng trÿc ti¿p giúp các b¿n s¿ gi¿ng d¿y tßt h¡n ch±¡ng trình
THCS mßi áp dÿng tÿ nm 2002. Bßi vì ß ch±¡ng trình THCS mßi có chú ý ß c¿p r¿t nhißu ¿n các giá trß vn minh v¿t thß
và phi v¿t thß mà nhân lo¿i ã sáng t¿o ra trong quá trình phát trißn.
Giáo trình gßm có 8 ch±¡ng nh¿m em l¿i cho ng±ßi ßc nhÿng hißu bi¿t c¡ b¿n, có hß thßng vß các nßn vn minh lßn thßi
cß - trung ¿i ß ph±¡ng ông, ph±¡ng Tây và nßn vn minh công nghißp thßi c¿n, hißn ¿i.
Trong nßi dung mßi ch±¡ng, chúng tôi tr±ßc tiên ß c¿p tßi c¡ sß hình thành mßi nßn vn minh, trình ß phát trißn kinh t¿,
phân hóa xã hßi, s¡ l±ÿc sÿ thành l¿p và c¿u trúc nhà n±ßc, tri¿t hßc, t± t±ßng, nhÿng thành tÿu vß khoa hßc - k) thu¿t và vn hßc nghß thu¿t.
Do ây là giáo trình chß ß phÿc vÿ cho sinh viên CSP vßi ch±¡ng trình 30 ti¿t, vì v¿y chúng tôi chß ±a vào ây nhÿng gì
±ÿc coi là cô ßng, c¡ b¿n nh¿t. N¿u các b¿n mußn tìm hißu thêm thì chúng ta có thß tham kh¿o ß các tài lißu ã có khá ¿y
ÿ trên th± vißn cÿa Tr±ßng ¿i hßc An Giang:
" Almanach nhÿng nßn vn minh th¿ gißi, NXB Vn hóa Thông tin, Hà Nßi, 1996 ( nhißu tác gi¿ ).
" Vi D±¡ng Ninh ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh nhân lo¿i, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1997.
" Vi D±¡ng Ninh ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1999.
" Lê Phÿng Hoàng ( chÿ biên ): Lßch sÿ vn minh th¿ gißi, NXB Giáo dÿc, Hà Nßi, 1999.
Do ý ßnh mußn góp ph¿n giúp các b¿n sinh viên trong quá trình hßc t¿p, chúng tôi ã m¿nh d¿n biên so¿n tài lißu này. Trong
quá trình biên so¿n khó tránh khßi nhÿng thi¿u sót, chúng tôi mong nh¿n ±ÿc nhÿng sÿ góp ý chân thành cÿa các th¿y cô
giáo, các b¿n sinh viên và các ßc gi¿ ß chúng tôi sÿa chÿa giáo trình ±ÿc hoàn chßnh h¡n. Chân thành cám ¡n. Tp.Long Xuyên tháng 8-2002 Ng±ßi biên so¿n BÀI MÞ ¾U
I. Mßt sß v¿n ß vß khái nißm 1.1 Vn hoá?
Tr±ßc khi nói vß thu¿t ngÿ vn minh, chúng ta c¿n thßng nh¿t vßi nhau vß khái nißm vn hóa. Theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt, NXB
Khoa hßc Xã hßi, Hà Nßi, 1994: Vn hoá gßm tßng thß nhÿng giá trß v¿t ch¿t cing và tinh th¿n do con ng±ßi sáng t¿o ra trong quá trình lßch sÿ.
Ngày nay, ã có nhißu hßc gi¿ ±a ra nhÿng thu¿t ngÿ vß vn hóa, nh±ng a sß các hßc gi¿ ßu thßng nh¿t vßi nhau nßi
dung vn hoá là t¿t c¿ mßi giá trß v¿t ch¿t và tinh th¿n mà con ng±ßi ta ã sáng t¿o ra hay thu nh¿n ±ÿc trong quá trình lßch sÿ .
Nh± v¿y, mßi dân tßc ßu có tßng thß nhÿng giá trß vn hoá cÿa mình, tÿ nhÿng cái trßng ßng nßi ti¿ng ¿n tÿc nhußm rng,
n tr¿u, xm mình tr±ßc kia ... Nhÿng giá trß vn hoá ó, bên c¿nh nhÿng giá trß do chính dân tßc ó sáng t¿o ra thì không ít
giá trß có ngußn gßc thu nh¿n ±ÿc tÿ các cßng ßng khác trong quá trình ti¿p xúc giÿa các cßng ßng . Chÿ vi¿t, ¿o Nho,
nhißu phong tÿc c±ßi xin, ma chay ... cÿa dân tßc ta ch¿c ch¿n cing chßu ¿nh h±ßng cÿa nhÿng dân tßc láng gißng .
Mßi ng±ßi sinh ra và lßn lên ß mßt môi tr±ßng nh¿t ßnh, th±ßng có vßn li¿ng nhÿng giá trß riêng thu nh¿n ±ÿc tÿ môi
tr±ßng cßng ßng mình ã tr±ßng thành.Tr±ßc kia, do ißu kißn giao thông, thông tin liên l¿c còn h¿n ch¿, nhÿng ng±ßi có
ngußn gßc vn hoá khác nhau l¿n ¿u tiên giao ti¿p vßi nhau r¿t dß x¿y ra hißu l¿m, th¿m chí có lúc mâu thu¿n gay g¿t. 1.2. Vn minh?
Cing theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt ( sd ): Vn minh là trình ß phát trißn ¿t ¿n mßt mÿc ß nh¿t ßnh cÿa xã hßi loài ng±ßi,
có nßn vn hoá v¿t ch¿t và tinh th¿n vßi nhÿng ¿c tr±ng riêng.( Vn minh Ai C¿p. Ánh sáng cÿa vn minh. Nßn vn minh cÿa loài ng±ßi.)
Theo chúng tôi, Vn minh là tr¿ng thái ti¿n bß c¿ vß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n cÿa xã hßi loài ng±ßi. Vn minh còn có
thß hißu là giai o¿n phát trißn cao cÿa vn hoá cing nh± hành vi hÿp lí cÿa con ng±ßi .
Nh± v¿y ã có con ng±ßi là có nhÿng giá trß vn hoá. Nh±ng trong lßch sÿ, ¿n giai o¿n nào thì th±ßng ±ÿc ng±ßi ta
thßng nh¿t là loài ng±ßi ã b±ßc vào xã hßi vn minh? ó là giai o¿n có nhà n±ßc. Thông th±ßng cùng vßi giai o¿n hình
thành nhà n±ßc thì chÿ vi¿t cing xu¿t hißn, do ó vn hoá có b±ßc phát trißn nh¿y vßt. T¿t nhiên, có thß ß mßt sß n¡i ã có
nhà n±ßc mà ch±a có chÿ vi¿t, nh±ng ó không ph¿i là tr±ßng hÿp phß bi¿n.
Bên c¿nh khái nißm vn hoá, vn minh, ß n±ßc ta tr±ßc kia còn có khái nißm vn hi¿n, vn v¿t.
Trong bài Bình Ngô ¿i Cáo, Nguyßn Trãi vi¿t < Nh± n±ßc ¿i Vißt ta tÿ tr±ßc, vßn x±ng nßn vn hi¿n ã lâu=. Thÿa ó
n±ßc ta ch±a có thu¿t ngÿ vn minh, câu ó cÿa Nguyßn Trãi có ngh)a t±¡ng ±¡ng < Xét nh± n±ßc ¿i Vißt ta tr±ßc kia
thÿc là mßt n±ßc vn minh. Nh± v¿y vn hi¿n có ngh)a t±¡ng ±¡ng nh± vn minh. Vn minh là tÿ hißn ¿i, vn hi¿n là mßt
tÿ cß ngày nay ít ng±ßi sÿ dÿng.
Còn theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt: Vn hi¿n là truyßn thßng vn hoá lâu ßi và tßt ¿p. ( Mßt n±ßc vn hi¿n )
Vn v¿t là khái nißm ß chß nhÿng giá trß vn hoá vß m¿t v¿t ch¿t. h¡n nhißu, ó là thu¿t ngÿ vn hoá v¿t thß. Còn theo Tÿ ißn ti¿ng Vißt thì ßnh ngh)a: Vn v¿t là truyßn thßng vn hoá tßt
¿p bißu hißn ß nhißu nhân tài trong lßch sÿ và nhißu di tích lßch sÿ.
II. Nhÿng d¿u hißu vn minh trong thßi kì công xã nguyên thuÿ
Tuy các hßc gi¿ ßu thßng nh¿t vßi nhau, khi xu¿t hißn các nhà n±ßc ¿u tiên trên trái ¿t này thì lúc ó mßi có thß nói loài
ng±ßi ã b±ßc vào xã hßi vn minh. Nh±ng nh± ta ã thßng nh¿t ß trên vn hoá cing nh± hành vi hÿp lí cÿa con ng±ßi=. Vì v¿y, ngay tÿ thßi kì nguyên thuÿ, tuy ch±a có thß gßi là xã hßi vn minh
nh±ng con ng±ßi thßi kì ó ã có nhÿng bißu hißn ti¿n bß, hÿp lí, ¿t tißn ß cho sÿ hình thành các nßn vn minh nhân lo¿i sau này:
Vißc tìm ra lÿa ánh d¿u mßt b±ßc ti¿n nh¿y vßt trong lßch sÿ loài ng±òi, giúp con ng±ßi m¿nh h¡n h¿n các loài ßng v¿t
khác. Lÿa giúp con ng±ßi chi¿n th¿ng thú dÿ, n±ßng chín thÿc n, làm ß gßm, chinh phÿc các rÿng cây ß làm ¿t trßng trßt
...và sau này là nghß luyßn kim .
" Tÿ chß sßng theo bày àn ti¿n lên xây dÿng tß chÿc công xã thß tßc, ó là mßt tß chÿc hÿp lí ¿u tiên vß m¿t xã hßi. ßi
vßi lßch sÿ loài ng±ßi, ây là mßt b±ßc ti¿n lßn.
" Phân công lao ßng giÿa trßng trßt và chn nuôi, giÿa nông nghißp vßi thÿ công nghißp. ây là mßt sÿ s¿p x¿p hÿp lí,
tißn lÿi, t¿o ißu kißn cho vißc chuyên môn hoá trong xã hßi vn minh sau này.
" Sÿ xu¿t hißn cung tên cing là mßt b±ßc ti¿n lßn. ây là mßt lo¿i vi khí phÿc t¿p òi hßi ph¿i tích luÿ kinh nghißm, trí tuß
s¿c s¿o và k) nng khéo léo.
" Hôn nhân cing có mßt b±ßc ti¿n lßn tÿ t¿p giao, ßng huy¿t ¿n hôn nhân theo gia ình ßn ßnh. ó là sÿ tích luÿ kinh
nghißm nhißu ßi ß tránh hißn t±ÿng ßng huy¿t, tng sÿc sßng cho th¿ hß sau.
" Tôn giáo nguyên thuÿ xu¿t hißn cing là mßt b±ßc ti¿n lßn vß m¿t tinh th¿n. Tín ng±ÿng tô tem, vißc thß cúng tß tiên là
nhÿng bißu hißn giá trß tinh th¿n quan trßng cÿa con ng±ßi nguyên thuÿ.
" Nghß thu¿t nguyên thuÿ cing là mßt bißu hißn phát trißn vn hoá quan trßng, nó thß hißn cách nhìn cÿa ng±ßi x±a b¿ng
nhÿng hình t±ÿng cÿ thß ßi vßi th¿ gißi bên ngoài.
" Nhÿng bißu hißn ban ¿u cÿa kí hißu ghi nhß nh± dùng dây thÿng ß th¿t nút, dùng các hình v¿ ß dißn t¿ tình c¿m cing
là nhÿng tißn ß cho chÿ vi¿t sau này.
III. Các nßn vn minh lßn trên th¿ gißi
Loài ng±ßi xu¿t hißn cách ây hàng trißu nm và ngay tÿ lúc ó con ng±ßi ã t¿o ra nhißu giá trß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n
nh±ng xã hßi nguyên thuÿ lúc ó nói chung v¿n còn ß trong tình tr¿ng mông mußi.
Tßi cußi thiên niên kß IV, ¿u thiên niên kß II TCN, ß mßt sß n¡i có ißu kißn tÿ nhiên thu¿n lÿi h¡n các n¡i khác, con ng±ßi
t¿p trung sinh sßng ß nhÿng n¡i ó ông h¡n. H¿ l±u các con sông lßn ß châu Á và châu Phi ã hình thành ra bßn trung tâm
vn minh sßm nh¿t cÿa nhân lo¿i ó là trung tâm vn minh Ai C¿p, L±ÿng Hà, ¾n ß, Trung Hoa.
Mßt ißm gißng nhau là c¿ bßn trung tâm vn minh này ßu dÿa vào các con sông lßn: Ai C¿p nhß có sông Nin ( Nile),
L±ÿng Hà nhß có sông ¡phrat ( Euphrates) Tigr¡ ( Tigris ), ¾n ß nhß có sông ¾n và sông H¿ng, Trung Hoa nhß có Hoàng
Hà và Tr±ßng Giang. H¿ l±u cÿa các con sông này ¿t r¿t màu mÿ, thu¿n lÿi cho vißc phát trißn nông nghißp, t¿o ißu kißn
cho c± dân ß ây sßm b±ßc vào xã hßi vn minh.
Þ ph±¡ng Tây, có hai trung tâm vn minh xu¿t hißn mußn h¡n, ó là vn minh Hy L¿p và La Mã ( kho¿ng cußi thiên niên kß II
¿n ¿u thiên niên kß II TCN ). Tuy xu¿t hißn mußn h¡n các trung tâm vn minh ß ph±¡ng ông, nh±ng nhß k¿ thÿa các thành
tÿu vn minh cÿa ph±¡ng ông rßi sau ó phát trißn lên nên vn minh Hy-La cing ß l¿i cho nhân lo¿i nhißu giá trß quan trßng.
Thßi trung ¿i, toàn bß Tây Á và B¿c Phi n¿m trong lãnh thß ¿ qußc Ar¿p. Ph±¡ng ông hình thành ba trung tâm vn minh
lßn là Ar¿p, ¾n ß, Trung Hoa. Trong ba trung tâm vn minh ó, ¾n ß và Trung Hoa có sÿ phát trißn liên tÿc tÿ thßi cß ¿i tßi thßi trung ¿i.
Þ ph±¡ng Tây, thßi trung ¿i chß n¿m trong mßt trung tâm vn minh là vn minh Tây Âu.
Ngoài nhÿng trung tâm vn minh lßn, thßi cß-trung ¿i trên th¿ gißi còn hình thành nhÿng trung tâm vn minh nhß h¡n nh±
vn minh cÿa mßt sß ng±ßi dân da ß ß Châu M), vn minh ß mßt sß vùng thußc ông Nam Á .
Ngay tÿ thßi cß-trung ¿i, nhÿng nßn vn minh trên th¿ gißi không ph¿i phát trißn hoàn toàn bißt l¿p vßi nhau.Con ng±ßi
giÿa các trung tâm vn minh khác nhau ã có sÿ ti¿p xúc vßi nhau qua buôn bán, du lßch, chi¿n tranh, hay truyßn giáo. Vì v¿y
ch¿c ch¿n nhÿng giá trß v¿t ch¿t cing nh± tinh th¿n giÿa các trung tâm vn minh ¿y cing ã có ¿nh h±ßng l¿n nhau.
Tßi thßi c¿n ¿i, các n±ßc ph±¡ng Tây nhß sÿ phát trißn nhanh chóng vß khoa hßc k) thu¿t ã trß thành các qußc gia phát
trißn vß kinh t¿, hùng m¿nh vß quân sÿ. Cùng vßi quá trình thÿc dân hoá, các n±ßc ph±¡ng Tây ã lôi cußn các vùng còn l¿i
cÿa th¿ gißi vào lußng phát trißn cÿa vn minh chung thßi c¿n ¿i.
Trên c¡ sß cÿa vn minh th¿ gißi thßi cß-trung ¿i mà loài ng±ßi thßi c¿n ¿i và hißn ¿i ã t¿o nên ±ÿc nhÿng thành tÿu
to lßn trên t¿t c¿ các l)nh vÿc nh± chúng ta ã th¿y ngày nay.
Ch±¡ng I: VN MINH B¾C PHI VÀ TÂY Á
I. Vn minh Ai C¿p cß ¿i
1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH AI C¾P CÞ ¾I :
1.1.1. ßa lí và dân c± :
Ai C¿p n¿m ß ông B¿c Châu Phi, h¿ l±u sông Nin. Sông Nin là mßt con sông dài nh¿t th¿ gißi, kho¿ng 6500 km ch¿y tÿ
Trung Phi lên B¿c Phi. Hàng nm, tßi mùa m±a n±ßc sông Nin cußn cußn ß phù sa bßi ¿p cho nhÿng cánh ßng ß h¿ l±u
sông Nin. ¿t ai màu mÿ, cây cß tßt t±¡i, các loài ßng thÿc v¿t phong phú, nên ngay tÿ thßi nguyên thuÿ con ng±ßi ã t¿p
trung sinh sßng ß ây ông h¡n các khu vÿc xung quanh.
Tßi cách ngày nay kho¿ng 6000 nm, con ng±ßi ß ây ã bi¿t sÿ dÿng nhÿng công cÿ, vi khí b¿ng ßng. Công cÿ b¿ng
ßng giúp con ng±ßi ß ây chuyßn sang sßng chÿ y¿u nhß nghß nông, thoát khßi cußc sßng sn b¿n, hái l±ÿm và sßm b±ßc
vào xã hßi vn minh. Chính vì v¿y mà cách ây h¡n 2000 nm tr±ßc, mßt nhà sÿ hßc Hy L¿p là Hêrôôt tßi thm Ai C¿p ã
có mßt nh¿n xét r¿t hay là < Ai C¿p là t¿ng ph¿m cÿa sông Nin=.
Vß m¿t dân c±, nhÿng c± dân cß nh¿t ß l±u vÿc sông Nin là nhÿng thß dân Châu Phi hình thành trên c¡ sß hßn hÿp nhißu bß
l¿c. Sau này, mßt sß bß tßc Hamit (Hamites) tÿ Tây Á xâm nh¿p h¿ l±u sông Nin. Tr¿i qua mßt quá trình hßn hÿp lâu dài giÿa
ng±ßi Hamit và thß dân Châu Phi ã hình thành ra nhÿng tßc ng±ßi Ai C¿p cß ¿i.
1.1.2. Các thßi kì lßch sÿ chính cÿa Ai C¿p cß ¿i :
Do giáo trình này mÿc ích chính là làm cho ng±ßi ßc hình dung ±ÿc sÿ phát trißn cÿa vn minh nhân lo¿i, vì v¿y lßch sÿ cÿa
các trung tâm vn minh chß trình bày s¡ l±ÿc ß mÿc ß các thßi kì lßch sÿ chính.
Lßch sÿ Ai C¿p cß ¿i có thß chia ra làm 5 thßi kì chính sau :
" Thßi kì T¿oV±¡ng qußc ( kho¿ng 3200 - 3000 nm TCN )
" Thßi kì Cß V±¡ng qußc ( kho¿ng 3000 - 2200 nm TCN )
" Thßi kì Trung V±¡ng qußc ( kho¿ng 2200 - 1570 nm TCN )
" Thßi kì Tân V±¡ng qußc ( kho¿ng 1570 - 1100 nm TCN )
" Thßi kì H¿u V±¡ng qußc ( kho¿ng 1100 - 31 nm TCN )
1. 2 . NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH AI C¾P CÞ ¾I :
1.2.1. Chÿ vi¿t, vn hßc :
Kho¿ng h¡n 3000 nmTCN, ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã sáng t¿o ra chÿ t±ÿng hình . Mußn chß mßt v¿t gì thì hß v¿ nhÿng nét
tiêu bißu cÿa sÿ v¿t ó. ß dißn t¿ nhÿng khái nißm trÿu t±ÿng thì hß m±ÿn ý. Thí dÿ ß dißn t¿ tr¿ng thái khát thì hß v¿ ba
làn sóng n±ßc và cái ¿u bò ang cúi xußng; ß nói lên sÿ công b¿ng thì hß v¿ lông chim à ißu ( vì lông à ißu h¿u nh± dài b¿ng nhau ).
Tÿ chÿ t±ÿng hình, sau này ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã hình thành ra hß thßng 24 chÿ cái. Vào thiên niên kß I TCN, ng±ßi
Híchxßt ã hßc cách vi¿t cÿa ng±ßi Ai C¿p ß ghi l¿i các ngôn ngÿ cÿa mình. Vß sau này, lo¿i chÿ vi¿t ¿y l¿i ít nhißu ¿nh
h±ßng tßi ng±ßi Phênixi và ng±ßi Phênixi ã sáng t¿o ra v¿n chÿ cái A , B ...Nhÿng chÿ t±ÿng hình cÿa ng±ßi Ai C¿p
±ÿc kh¿c trên á, vi¿t trên da, nh±ng nhißu nh¿t là ±ÿc vi¿t trên vß cây s¿y papyrus. ây là mßt lo¿i v¿y ngôn ngÿ nhißu n±ßc trên th¿ gißi, gi¿y ±ÿc gßi là papes, papier ...Nm 1822, mßt nhà ngôn ngÿ hßc ng±ßi Pháp là
Sampôliông ( Champollion ) ã tìm cách ßc ±ÿc thÿ chÿ này.
Vß vn hßc, nhÿng tác ph¿m tiêu bißu còn l¿i nh± Truyßn hai anh em, Nói Th¿t và Nói Láo, ßi tho¿i cÿa mßt ng±ßi th¿t
vßng vßi linh hßn cÿa mình , Ng±ßi nông phu bi¿t nói nhÿng ißu hay ... 1.2.2. Tôn giáo :
Ng±ßi Ai C¿p cß ¿i theo a th¿n giáo, hß thß r¿t nhißu th¿n. Ban ¿u, mßi vùng thß mßi vß th¿n riêng cÿa mình, chÿ y¿u là
nhÿng vß th¿n tÿ nhiên. ¿n thßi kì thßng nh¿t qußc gia, bên c¿nh nhÿng vß th¿n riêng cÿa mßi ßa ph±¡ng còn có các vß th¿n
chung nh± th¿n M¿t trßi ( Ra ), th¿n sông Nin (Osiris ).
Ng±ßi Ai C¿p cß tin r¿ng con ng±ßi có hai ph¿n : hßn và xác. Khi con ng±ßi ch¿t i, linh hßn thoát ra ngoài nh±ng có thß mßt
lúc nào ó l¿i tìm vß n¡i xác ( Hß tin r¿ng nh± khi bß ng¿t , hßn thoát ra ngoài t¿m thßi ). Vì v¿y nhÿng ng±ßi giàu có tìm mßi
cách ß giÿ gìn thß xác. K) thu¿t ±ßp xác vì v¿y cing r¿t phát trißn.
1.2.3. Ki¿n trúc iêu kh¿c :
Ng±ßi Ai C¿p cß ¿i ã xây dÿng r¿t nhißu ßn ài, cung ißn, nh±ng nßi b¿t nh¿t ph¿i kß ¿n là các kim tÿ tháp hùng v),
v)nh cÿu. Ng±ßi thi¿t k¿ ra Kim tÿ tháp ¿u tiên ß làm n¡i yên nghß cho các pharaon là Imhotép. Ng±ßi ta ã phát hißn ra
kho¿ng 70 Kim tÿ tháp lßn nhß khác nhau trong ó có 3 Kim tÿ tháp nßi ti¿ng n¿m ß g¿n thÿ ô Cairo. Lßn nh¿t là Kim tÿ
tháp Kêôp ( Kheops ) cao tßi 146m, áy hinh vuông , mßi c¿nh tßi 230m. ã m¿y ngàn nm qua các Kim tÿ tháp v¿n sÿng
sÿng vßi thßi gian. Vì v¿y ng±ßi Ai C¿p có câu < T¿t c¿ mßi v¿t ßu sÿ thßi gian, nh±ng riêng thßi gian ph¿i nghiêng mình tr±ßc Kim tÿ tháp=.
Ngoài vißc xây dÿng các lng mß, ng±ßi Ai C¿p cß còn ß l¿i ¿n t±ÿng cho ßi sau qua các công trình iêu kh¿c. ¿c bißt
nh¿t là t±ÿng Nhân S± (Sphinx ) hùng v) ß g¿n Kim tÿ tháp Khephren. Bÿc t±ÿng mình s± tÿ vßi g±¡ng m¿t Khephren cao
h¡n 20m này có l¿ mußn thß hißn Khephren là chúa tß vßi trí khôn cÿa con ng±ßi và sÿc m¿nh cÿa s± tÿ. 1.2.4. Khoa hßc tÿ nhiên :
Vß thiên vn, ng±ßi Ai C¿p cß ã v¿ ±ÿc b¿n ß sao, hß ã xác ßnh 12 cung hoàng ¿o và sao Thuÿ,Kim, Ho¿, Mßc, Thß.
Ng±ßi Ai C¿p cß làm ra lßch dÿa vào sÿ quan sát sao Lang ( Sirius ). Mßt nm cÿa hß có 365 ngày, ó là kho¿ng cách giÿa
hai l¿n hß th¿y sao Lang xu¿t hißn úng ±ßng chân trßi. Hß chia mßt nm làm 3 mùa, mßi mùa có 4 tháng, mßi tháng có 30
ngày. Nm ngày còn l¿i ±ÿc x¿p vào cußi nm làm ngày lß. ß chia thßi gian trong ngày, hß ã ch¿ ra ßng hß m¿t trßi và ßng hß n±ßc.
Vß toán hßc, do yêu c¿u làm thuÿ lÿi và xây dÿng nên ki¿n thÿc toán hßc cÿa ng±ßi Ai C¿p cß cing sßm ±ÿc chú ý phát
trißn. Hß dùng hß ¿m c¡ sß 10. Hß r¿t thành th¿o các phép tính cßng trÿ, còn khi c¿n nhân và chia thì thÿc hißn b¿ng cách
cßng trÿ nhißu l¿n. Vß hình hßc, hß ã tính ±ÿc dißn tích cÿa các hình hình hßc ¡n gi¿n; ã bi¿t trong mßt tam giác vuông thì
bình ph±¡ng c¿nh huyßn b¿ng tßng bình ph±¡ng hai c¿nh góc vuông. Pi cÿa hß tính = 3,14 .
Vß Y hßc, ng±ßi Ai C¿p cß ã chia ra các chuyên khoa nh± khoa nßi, ngo¿i , m¿t, rng, d¿ dày ... Hß ã bi¿t gi¿i ph¿u và chÿa bßnh b¿ng th¿o mßc.
II. Vn minh L±ÿng Hà cß ¿i
2.1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH L¯þNG HÀ CÞ ¾I:
2.1.1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:
L±ÿng Hà là mßt vùng bình nguyên n¿m giÿa hai con sông Tigr¡ và ¡phrát thußc Tây Á. Ng±ßi Hy L¿p cß ¿i gßi ây là
Mésopotamie, có ngh)a là vùng ¿t giÿa hai sông. Tây Á ph¿n lßn là núi và sa m¿c, vì v¿y vùng ¿t phì nhiêu nm giÿa hai
con sông này là n¡i th±ßng x¿y ra các cußc tranh ch¿p giÿa các tßc ng±ßi ß tìm m¿nh ¿t thu¿n lÿi cho cußc sßng.
Vß c± dân, ng±ßi Sumer tÿ thiên niên kß IV TCN ã tßi ßnh c± ß L±ÿng Hà và xây dÿng nên nßn vn minh ¿u tiên ß ây.
¿u thiên niên kß II TCN ng±ßi Accat thußc tßc Sêmit tÿ th¿o nguyên Xyri cing tràn vào xâm nh¿p và l¿p nên qußc gia Accát
nßi ti¿ng. Cußi thiên niên kß II TCN, ng±ßi Amôrit tÿ phía tây L±ÿng Hà l¿i tràn vào xâm nh¿p, chính hß ã t¿o nên qußc gia
cß Babilon nßi ti¿ng trong lßch sÿ L±ÿng Hà. Ngoài ra còn có mßt sß bß l¿c thußc nhißu ngÿ hß khác nhau cing tràn vào xâm
nh¿p trong quá trình lßch sÿ. Qua hàng ngàn nm lßch sÿ, các tßc ng±ßi này hoà nh¿p l¿n nhau, t¿o ra mßt cßng ßng dân c±
ßn ßnh, cùng óng góp xây dÿng nên nßn vn minh rÿc rÿ ß khu vÿc Tây Á.
2.1.2. S¡ l±ÿc quá trình lßch sÿ:
Lßch sÿ vùng L±ÿng Hà có thß chia ra làm các thßi kì chính sau:
" Thßi kì hình thành nhÿng thành bang ¿u tiên cÿa ng±ßi Sumer: tÿ ¿u thiên niên kß II TCN ¿n giÿa thiên niên kß II TCN.
" Hình thành thành bang Accat: cußi th¿ kß XXIV ¿n cußi th¿ kß XXII TCN
" V±¡ng trißu II cÿa Ua: 2132 - 2024 TCN.
" V±¡ng qußc cß Babilon: ¿u th¿ kß XIX TCN ¿n nm 729 TCN.
" V±¡ng qußc tân Babilon và Ba T±: nm 626 TCN ¿n 328 TCN.
2.2 NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH L¯þNG HÀ CÞ ¾I:
2.2.1. Chÿ vi¿t , vn hßc:
Tÿ cußi thiên niên kß IV ¿u thiên niên kß II TCN, ng±ßi L±ÿng Hà ã sáng t¿o ra chÿ t±ÿng hình. ¿u tiên chÿ vi¿t cÿa hß là
nhÿng hình v¿, vß sau hß ¡n gi¿n thành nhÿng nét v¿ch có ý ngh)a t±ÿng tr±ng cho mßt hình v¿ nào ó. Hß th±ßng dùng ¿u
cây s¿y vót nhßn v¿ch lên nhÿng t¿m ¿t sét còn mßm ß l¿i d¿u v¿t nh± hình nhÿng chi¿c inh. Vì v¿y ng±ßi ta hay gßi là
chÿ hình inh, chÿ hình góc, hay chÿ ti¿t hình. Ngày nay, ng±ßi ta còn l±u giÿ ±ÿc kho¿ng 2200 t¿m sách b¿ng ¿t sét ß
nhà b¿o tàng cÿa thành phß Niniv¡ ( kinh ô cÿa ¿ qußc Atxiri x±a kia ).
Chÿ ti¿t hình do ng±ßi Sumer phát minh ra ¿u tiên, vß sau nhißu dân tßc ß L±ÿng Hà ßu sÿ dÿng và có bi¿n ßi. Chÿ ti¿t
hình trß thành thÿ chÿ ß giao ti¿p giÿa các dân tßc ß Tây Á thßi cß ¿i. Vß sau, ng±ßi Phênixi, mßt dân tßc chuyên buôn
bán quanh ßa Trung H¿i thßi ó ã dÿa vào chÿ hình góc cÿa ng±ßi L±ÿng Hà, mßt ph¿n chÿ t±ÿng hình cÿa ng±ßi Ai
C¿p cß ã ¿t ra hß thßng chÿ cái A, B ... Tÿ chÿ Phênixi ã hình thành ra chÿ Hy L¿p cß. Tÿ chÿ Hy L¿p cß ã hình thành ra
chÿ Latinh và chÿ Slav¡ và tÿ ó hình thành nên chÿ vi¿t cÿa nhißu dân tßc trên th¿ gißi ngày nay.
Các thß lo¿i vn hßc chính ß L±ÿng Hà thßi cß th±ßng là các th¿n tho¿i, anh hùng ca. Tiêu bißu là các truyßn Khai thiên l¿p
ßa, N¿n hßng thuÿ, Gingamet . 2.2.2. Tôn giáo:
Thßi kì ¿u ng±ßi L±ÿng Hà theo a th¿n giáo, mßi n¡i có mßt vß th¿n riêng. Có n¡i cùng mßt lúc thßi nhißu th¿n. Hß thßi
các lÿc l±ÿng tÿ nhiên nh± th¿n Trßi ( Anu ), th¿n M¿t Trßi ( Samat ), th¿n ¿t ( Enlin ), th¿n Bißn ( Ea ), th¿n Ái Tình (Istaro
)...Vß sau, cùng vßi sÿ xác l¿p quyßn lÿc tßi cao cÿa hoàng ¿, th¿n Macúc ( Mardouk ) ã trß thành vß th¿n chung cho toàn
¿ qußc. Th¿n Samat ±ÿc coi là con cÿa th¿n M¿t Trng (vì ng±ßi Sumer cho r¿ng ngày là do êm sinh ra ), Samat chuyên
chßu trách nhißm vß t± pháp ( Trên cßt á ghi bß lu¿t cÿa Hammurabi có kh¿c hình th¿n Samat ang trao bß lu¿t cho
Hamurabi ß vua thay th¿n trß dân ).
2.2.3. Nhà n±ßc và pháp lu¿t:
Nhà n±ßc ban ¿u cÿa ng±ßi Sumer ±ÿc tß chÿc theo ch¿ ß quân chÿ chuyên ch¿, ÿng ¿u là nhà vua ±ÿc gßi là
Patêsi n¿m t¿t c¿ các quyßn lÿc tßi cao, lßi nói cÿa vua là lu¿t pháp. ¿n thßi v±¡ng qußc Hammurabi thì tß chÿc bß máy
nhà n±ßc t±¡ng ßi hoàn thißn.
Th¿ kß XVII TCN, d±ßi thßi Hammrabi ông cing cho ra ßi mßt bß lu¿t, bß lu¿t này gßm 282 ißu kho¿n, ±ÿc kh¿c trên mßt
t¿m á cao 2m25, rßng 2m. ây là bß lu¿t cß nh¿t th¿ gißi mà con ng±ßi ngày nay bi¿t ±ÿc.
2.2.4. Nghß thu¿t, ki¿n trúc:
Þ L±ÿng Hà ít gß ã, các công trình ki¿n trúc ß ây ph¿n lßn ±ÿc xây dÿng b¿ng g¿ch nh±ng cing r¿t nguy nga, hùng v).
Nßi b¿t nh¿t trong nghß thu¿t ki¿n trúc L±ÿng Hà là thành cß Babilon và v±ßn treo Babilon ±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß VI TCN.
Thành Babilon (ß phía nam Bata ngày nay )±ÿc xây b¿ng g¿ch có chu vi 16 km, cao 30 m, dày tÿ 6m ¿n 8,5m và có 7
cÿa. Cßng thành Is¡ta ±ÿc bßc ßng và trang trí b¿ng nhÿng bÿc phù iêu r¿t sinh ßng.
V±ßn treo Babilon ±ÿc ng±ßi Hy L¿p cß ¿i x¿p vào mßt trong b¿y kì quan th¿ gißi. ây là mßt khu v±ßn ±ÿc xây v±¡n
lên trßi xanh, cao 77m và gßm có 4 t¿ng. Trên mßi t¿ng có trßng nhÿng lo¿i hoa th¡m cß l¿ s±u t¿m tÿ Ai C¿p tßi ¾n ß.
N±ßc ch¿y róc rách, cây xanh mát m¿t, chim hót véo von. Tây Á c¿nh quan ph¿n lßn là núi và sa m¿c, nhÿng oàn lái buôn
trên < con ±ßng t¡ lÿa= khi i ¿n ây thì th¿t là g¿p c¿nh thiên ±ßng d±ßi h¿ gißi. 2.2.5. Khoa hßc tÿ nhiên: Vß toán hßc
Ban ¿u ng±ßi Sumer sÿ dÿng hß ¿m c¡ sß 5, vß sau nhißu tßc ng±ßi ß L±ÿng Hà sÿ dÿng ßng thßi c¿ c¡ sß 10 và c¡
sß 60. Ngày nay, chúng ta còn chßu ¿nh h±ßng cÿa hß qua vißc chia ß trên vòng tròn và chia thßi gian. Vß hình hßc
Ng±ßi L±ÿng Hà cß ã bi¿t tính dißn tích các hình hình hßc ¡n gi¿n, ã bi¿t vß quan hß giÿa 3 c¿nh trong mßt tam giác
vuông. Hß ã bi¿t tính phân sß , luÿ thÿa, khai cn b¿c 2 và cn b¿c 3; ¿c bißt là hß ã gi¿i ±ÿc ph±¡ng trình 3 ¿n sß. Vß thiên vn hßc
Ng±ßi L±ÿng Hà cß l¿p ra khá nhißu ài ß quan sát thiên vn, các nhà thiên vn hßi ó còn là các nhà chiêm tinh hßc. Hß
cing chia b¿u trßi làm 12 cung hoàng ¿o, ã tính tr±ßc ±ÿc nh¿t thÿc và nguyßt thÿc. Hß làm ra lßch dÿa vào M¿t Trng,
mßt nm cÿa hß cÿ mßt tháng 29 ngày l¿i mßt tháng 30 ngày. Nh± v¿y sau 12 tháng chß có 354 ngày, còn thi¿u so vßi nm
d±¡ng lßch. ß kh¿c phÿc h¿n ch¿ này , ng±ßi ta ã bi¿t thêm vào tháng nhu¿n. Vß Y hßc
Ng±ßi L±ÿng Hà ã bi¿t cách chÿa trß các bßnh khác nhau vß tiêu hoá, th¿n kinh, hô h¿p và ¿c bißt là bßnh vß m¿t. Y hßc
ã chia thành nßi khoa, ngo¿i khoa, hß cing ã bi¿t gi¿i ph¿u. Th¿n b¿o trÿ cho Y hßc là th¿n Ninghizita vßi hình t±ÿng con
r¿n qu¿n quanh cây g¿y mà ngày nay ngành y ß mßt sß n±ßc v¿n l¿y làm bißu t±ÿng. III. Vn minh Ar¿p
3.1. C¡ SÞ HÌNH THÀNH NÞN VN MINH AR¾P:
3.1.1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:
Bán ¿o Ar¿p ph¿n lßn là núi và sa m¿c, chß có mßt ít ßng cß th±a thßt. T¿i bán ¿o này chß có vùng Yêmen ß tây nam bán
¿o là có ngußn n±ßc. Chính vì v¿y, thßi cß ¿i, khi hai vùng lân c¿n là Ai C¿p, L±ÿng Hà ã b±ßc vào xã hßi vn minh thì ß
bán ¿o Ar¿p, vßi dân c± th±a thßt v¿n sßng theo ch¿ ß bß l¿c quanh các ßc ¿o.
Dân c± ß ây là các bß l¿c có ngußn gßc ng±ßi Sêmít, mßt tßc ng±ßi chuyên sßng b¿ng nghß sn b¿n, du mÿc cußi thßi
nguyên thuÿ, ¿u thßi cß ¿i.
Do n¿m ß trên con ±ßng buôn bán Á - Phi - Âu, nhÿng ng±ßi dân ß bán ¿o Ar¿p thßi cß ¿i, vßi kh¿ nng chßu khß cÿc
trên sa m¿c, thußc ±ßng i nên hß ã trß thành nhÿng ng±ßi chuyên chß hàng thuê trên nhÿng con ±ßng sa m¿c. Tßi th¿
kß VI, nhß k¿t hÿp chn nuôi vßi buôn bán nên ß bán ¿o Ar¿p kinh t¿ ã khá phát trißn. Mßt sß thành phß ã xu¿t hißn nh±
Mecca, Yat¡rip. Nh±ng nhìn chung, c¿ bán ¿o Ar¿p còn ang bß chia x¿ bßi hàng trm bß l¿c vßi nhÿng phong tÿc, tôn giáo
khác nhau. V¿n ß ¿t ra lúc này là c¿n ph¿i thßng nh¿t toàn bß bán ¿o ß t¿o ißu kißn cho kinh t¿ phát trißn, ißu ó ã
±ÿc thÿc hißn bßi mßt ng±ßi có tên là Môhamét.
3.1.2. Sÿ hình thành và tan rã cÿa ¿ ch¿ Ar¿p:
Môhamét suy ngh), mußn thßng nh¿t toàn bß bán ¿o Ar¿p thì ph¿i có mßt hß t± t±ßng thßng nh¿t, tÿ ó ông ã ß x±ßng ra ¿o Hßi (Islam).
Xu¿t thân tÿ mßt c¿u bé chn cÿu cÿc khß, chuyên i theo nhÿng oàn lái buôn xuyên qua các sa m¿c kh¿p vùng Tây Á,
Môhamét ã hßc ±ÿc nhißu ißu.
Nm 610 ông b¿t ¿u truyßn ¿o ß Mecca. Sß tín ß theo ông ngày càng ông nên ông ã bß các tng lÿ, quí tßc ß Mecca truy nã g¿t gao.
Nm 622 ông bß ch¿y tÿ Mecca lên phía b¿c tßi Yathrib, cách Mecca 400km. Thành phß Yathrib sau này ±ÿc ßi tên là
Medina, có ngh)a là thành phß cÿa nhà Tiên tri.
Tÿ nm 622 ¿n nm 630 Môhamét xây dÿng lÿc l±ÿng. ¿n nm 630 ông kéo 10 000 tay g±¡m vß vây thành Mecca. Lißu
sÿc chßng không nßi, gißi quí tßc Mecca mß cÿa xin hàng và ch¿p thu¿n tin theo ¿o Hßi. Môhamet ph¿ bß t¿t c¿ các bißu
t±ÿng cÿa tôn giáo a th¿n tr±ßc kia, chß giÿ l¿i t¿ng á en trong ngôi ßn Kaaba và ông gi¿i thích ó là bißu t±ÿng cÿa thánh Ala.
¿u nm 632, ¿i hßi Hßi giáo ¿u tiên ã dißn ra ß Mecca. Tháng 6/632 Môhamet qua ßi và ±ÿc an táng t¿i Medina.
Sau khi Môhamet qua ßi, nhÿng ng±ßi k¿ tÿc Môhamet ( gßi là Khalif ) tìm mßi cách mß rßng lãnh thß chßu ¿nh h±ßng cÿa
¿o Hßi. Tÿ th¿ kß VI tßi cußi th¿ kß VI I, Ar¿p tÿ mßt qußc gia ã phát trißn thành mßt ¿ qußc bao trùm toàn bß vùng ¿t tÿ
l±u vÿc sông ¾n qua Tây Á, B¿c Phi, tßi bß ¿i Tây D±¡ng.
Nh±ng tÿ giÿa th¿ kß VII, ¿ ch¿ Ar¿p ã bß chia r¿ thành nhißu dòng quí tßc, sÿ thßng nh¿t không còn nh± tr±ßc. Nm 1258,
quân Mông Cß ánh chi¿m Bata (Bagdad), kinh ô cÿa ¿ qußc Ar¿p lúc ó. ¿ qußc Ar¿p bß dißt vong.
3.2. NHþNG THÀNH TþU CHþ Y¾U CþA VN MINH ARÂP: 3.2.1. Tôn giáo:
ißm áng chú ý nh¿t cÿa vn hoá Ar¿p là ¿o Islam. ¿o Islam ta th±ßng hay gßi là ¿o Hßi vì h¿u h¿t dân tßc Hßi ß Trung Qußc theo ¿o này.
Islam theo ngôn ngÿ Ar¿p có ngh)a là quyßn, 114 ch±¡ng.
Trong kinh Koran, luân lí và lu¿t pháp, hoà trßn làm mßt . Theo Môhamet, kinh Koran là ghi l¿i nhÿng lßi truyßn d¿y cÿa thánh Ala.
Giáo lí cÿa ¿o Hßi gßm có 6 tín ng±ÿng lßn ( Lÿc tín ), ó là:
Tin chân thánh: Chß tin duy nh¿t mßt thánh Ala. Ngoài thánh Ala, không công nh¿n mßt ¿ng thiêng liêng nào khác.
Tin thiên sÿ: Theo kinh Koran thì thiên sÿ do thánh Ala t¿o ra tÿ ánh sáng . Có nhißu thiên sÿ, mßi thiên sÿ cai qu¿n vß mßt
công vißc, và ghi chép vß t¿t c¿ nhÿng hành vi tßt, x¿u cÿa con ng±ßi.
Tin kinh ißn: Bß kinh ißn duy nh¿t áng tin, l¿y ó làm th±ßc o mßi sÿ vißc, ó là kinh Koran.
Tin sÿ gi¿: Mohamet là sÿ gi¿ cÿa thánh Ala phái xußng ß truyßn gi¿ng nhÿng ißu d¿y cÿa thánh Ala. Mßi ißu truyßn gi¿ng
cÿa Môhamet ßu là chân lí.
Tin tißn ßnh: Các tín ß cÿa ¿o Hßi tin r¿ng sß ph¿n cÿa mßi con ng±ßi ßu do thánh Ala an bài, con ng±ßi không thß
c±ÿng l¿i ±ÿc, ó là ßnh mßnh.
Tin ki¿p sau: Các tín ß Hßi giáo tin r¿ng, sau khi ch¿t i con ng±ßi s¿ sßng ß mßt th¿ gißi khác và chßu sÿ phán xét cÿa
thánh Ala vào ngày t¿n th¿.
Vß ngh)a vÿ, ¿o Hßi còn qui ßnh:
Chß thÿa nh¿n có thánh Ala và tuyßt ßi tin t±ßng vào thánh Ala. Môhamet là sÿ gi¿ cÿa thánh Ala và là vß tiên tri cußi cùng.
Hàng ngày ph¿i c¿u nguyßn 5 l¿n vào sáng, tr±a, chißu, tßi, và nÿa êm.
Hàng nm tßi tháng Ramadan ph¿i trai gißi mßt tháng. Trong tháng này, tÿ lúc m¿t trßi mßc tßi lúc m¿t trßi l¿n, tuyßt ßi
không ±ÿc n, ußng. Nh±ng nhÿng ng±ßi già, ng±ßi bßnh, phÿ nÿ có thai, tr¿ em d±ßi 10 tußi thì ±ÿc mißn.
Ph¿i làm vißc thißn, bß thí cho ng±ßi nghèo và tr¿ mß côi. Khalifa thÿ hai là Omar có nói ±ÿc nÿa ±ßng tßi Thánh, nhß trai gißi, chúng ta tßi ±ÿc cÿa Thiên cung cÿa Ngài, nhß bß thí, chúng ta s¿ vào ±ÿc Thiên cung.=
N¿u ai có ißu kißn, ít nh¿t trong ßi ph¿i hành h±¡ng vß Thánh ßa Mecca mßt l¿n. Ng±ßi nào hoàn thành công cußc hành
h±¡ng này ±ÿc coi là ã ¿c ¿o và ±ÿc trao danh hißu r¿t kính nß. ( Có l¿ x±a kia i bß qua sa m¿c ß hành h±¡ng vß Thánh ßa Mecca không dß dàng nh± i ôtô, máy bay nh± bây giß ).
Ngoài ra ¿o Hßi còn có mßt sß qui ßnh nh±: c¿m n thßt heo, c¿m ußng r±ÿ±, không thß các tranh, t±ÿng Thánh. àn ông
ai cing ph¿i l¿y vÿ, ít nh¿t mßt l¿n, nhißu là bßn l¿n.
3.2.2. Vn hßc nghß thu¿t:
Bß kinh Koran không chß là mßt bß kinh thánh mà còn là mßt tác ph¿m vn hoá ß sß. Trong kinh Koran chÿa ÿng nhÿng
truyßn thuy¿t, nhÿng câu chuyßn lßch sÿ, nhÿng lßi truyßn gi¿ng cÿa Môhamet, c¿ mßt sß cách chÿa bßnh... Chính nhß bß kinh
Koran mà chÿ vi¿t cÿa các qußc gia theo ¿o Hßi ß Tây Á và B¿c Phi ±ÿc thßng nh¿t.
Mßt nghìn l¿ mßt êm là mßt tác ph¿m vn hßc v) ¿i cÿa th¿ gißi Ar¿p. Tác ph¿m này còn là mßt tác ph¿m vn hßc v) ¿i
cÿa vn hßc th¿ gißi. Chính vì v¿y, dù là n±ßc theo Hßi giáo hay không, tác ph¿m Mßt nghìn l¿ mßt êm v¿n ±ÿc ng±ßi dân
±a thích. ( 1001 còn chÿa ÿng mßt tính ch¿t toán hßc dí dßm, nó chia h¿t cho c¿ 7, 11, và 13 ; ó là nhÿng sß nguyên tß )
Vß nghß thu¿t, do ¿o Hßi c¿m v¿ tranh, t¿c t±ÿng nên nhÿng tài hoa cÿa nghß thu¿t Hßi giáo chß còn ¿t thß hißn qua các
công trình ki¿n trúc và các t¿m th¿m.
Nghß thu¿t ki¿n trúc Hßi giáo cing t¿o ra nhißu công trình ki¿n trúc ßc áo, có giá trß cao trong kho tàng nhÿng công trình
ki¿n trúc nhân lo¿i. Nhißu cung ißn, thánh ±ßng vßi nhÿng mái vòm, tháp nhßn, nhÿng hàng cßt m¿nh, ß trong ±ÿc trang
trí b¿ng nhÿng ±ßng hình hßc ( vì không ±ÿc v¿ tranh, t¿c t±ÿng. ) 3.2.3. Khoa hßc tÿ nhiên:
Trong quá trình mß rßng lãnh thß ¿ qußc cÿa mình, nhÿng ng±ßi c¿m ¿u ¿ qußc Ar¿p cing r¿t có ý thÿc l±u giÿ, thu th¿p
và phát trißn nhÿng giá trß tinh th¿n. Nhß ó mà r¿t nhißu tác ph¿m có giá trß cÿa nhân lo¿i có tÿ thßi cß ¿i l¿i ±ÿc l±u giÿ
d±ßi nhÿng dòng chÿ Ar¿p. Kinh Cÿu ±ßc, nhißu tác ph¿m cÿa Arixtôt, Platôn... cing ±ÿc các nhà thông thái Ar¿p dßch ra.
Khi còn sßng, Môhamet cing ánh giá r¿t cao nhÿng giá trß tinh th¿n, Ông ã tÿng nói máu cÿa k¿ tÿ vì ¿o=. Các tác ph¿m dßch thu¿t hßi ó ±ÿc tr¿ b¿ng vàng theo trßng l±ÿng cußn sách.
Vß Toán hßc, ng±ßi Ar¿p ti¿p tÿc phát trißn môn ¿i sß, hình hßc, l±ÿng giác và hoàn thißn hß thßng chÿ sß th¿p phân mà hß
ã ti¿p thu ±ÿc tÿ ng±ßi ¾n ß. Các khái nißm sin, cosin, tang , cotang, là do chính các nhà toán hßc Ar¿p ¿t ra.
Vß V¿t lí, nhà thông thái Al Haitham cÿa Ar¿p ã vi¿t ra cußn nh¿t thßi trung ¿i.
Vß Hoá hßc, ng±ßi Ar¿p ã bi¿t ch¿ t¿o ra nßi n±ßc c¿t ß t¿o ra n±ßc tinh khi¿t sÿ dÿng trong các thí nghißm hoá hßc. Hß
cing bi¿t n¿u r±ÿ± Rum tÿ ±ßng mía.
Vß Sinh hßc, hß ã bi¿t ghép cây ß t¿o ra nhÿng gißng cây trßng mßi.
Vß Y hßc, hß ã bi¿t chÿa nhißu lo¿i bßnh nßi, ngo¿i khoa nh±ng ¿c bißt hß chú ý vß nhãn khoa. 3.2.4. Giáo dÿc:
Ng±ßi Ar¿p cing r¿t chú trßng ¿n giáo dÿc. Môhamet ã tÿng nói < Tìm hißu và mß mang tri thÿc là ang i trên con ±ßng tßi vßi ThángAla.=
Trong thßi kì hùng m¿nh cÿa mình, nhÿng ng±ßi c¿m ¿u ¿ qußc Ar¿p ã xây dÿng 3 tr±ßng ¿i hßc lßn ß Cairo (Ai C¿p),
Baghdad (Irc), và Cordou (Tây Ban Nha).
Hß t¿p trung nhÿng thanh niên ±u tú trên toàn ¿ qußc vß ây hßc t¿p. Tr±ßng hßc không ph¿i chß d¿y kinh Koran mà còn d¿y
c¿ lßch sÿ, ¿o ÿc, pháp lu¿t, vn hßc, toán hßc và thiên vn...
Ngoài ra còn ph¿i kß ¿n vai trò trung gian cÿa hß. Chính nhß ng±ßi Ar¿p mà nhÿng k) thu¿t làm gi¿y, thußc súng, la bàn,
nghß in cÿa Trung Hoa mßi ±ÿc truyßn sang Châu Âu; nhißu tác ph¿m tri¿t hßc cÿa Hy L¿p, La Mã ã ±ÿc truyßn sang
ph±¡ng ông; chÿ sß ¾n ß, k) thu¿t dßt th¿m, thußc da cÿa Siria thông qua các lái buôn Ar¿p mà truyßn bá kh¿p Á - Âu.
Ch±¡ng II: VN MINH ¾N Þ
I. C¡ sß hình thành nßn vn minh ¾n ß
1. ißu kißn tÿ nhiên, dân c±:
Bán ¿o ¾n ß thußc Nam Á g¿n nh± hình tam giác. Þ phía b¿c, bán ¿o bß ch¿n bßi dãy núi Hymalaya. Tÿ bên ngoài vào
¾n ß r¿t khó khn, chß có thß qua các con èo nhß ß tây-b¿c ¾n. ông nam và tây nam ¾n ß giáp ¾n ß d±¡ng.
Hàng nm tßi mùa tuy¿t tan, n±ßc tÿ dãy Hymalaya theo hai con sông ¾n (Indus) và sông H¿ng (Ganges) l¿i em phù sa tßi
bßi ¿p cho nhÿng cánh ßng ß B¿c ¾n.
Nßn vn minh ¾n ß thßi cß ¿i gßm c¿ vùng ¿t ß các n±ßc ¾n ß, Pakixtan, Nêpan, Bnglaét ngày nay.
Vß c± dân, ng±ßi dân xây dÿng nên nßn vn minh cß x±a nh¿t ß ¾n ß ven bß sông ¾n là nhÿng ng±ßi ravia. Ngày nay
nhÿng ng±ßi ravia chÿ y¿u c± trú ß mißn nam bán ¿o ¾n ß. Kho¿ng 2000 nm TCN ¿n 1500 nm TCN có nhißu tßc
ng±ßi Aria tràn vào xâm nh¿p và ß l¿i bán ¿o ¾n. Sau này, trong quá trình lßch sÿ còn có nhißu tßc ng±ßi khác nh± ng±ßi
Hy L¿p, Hung Nô, Ar¿p, Mông Cß xâm nh¿p ¾n ß do ó c± dân ß ây có sÿ pha trßn khá nhißu dòng máu.
1.2. Các giai o¿n lßch sÿ chính:
Thßi kì vn minh l±u vÿc sông ¾n ( Kho¿ng 3000 nm ¿n 1500 nm TCN ):
ây là thßi kì ng±ßi ravia ã xây dÿng nên nhÿng nßn vn minh ¿u tiên ß l±u vÿc sông ¾n. Tr±ßc kia ng±ßi ta cing
không bi¿t nhißu vß giai o¿n lßch sÿ này. Mãi ¿n nm 1920, nhß phát hißn ra d¿u tích hai thành phß cß ß Harappa và
Môhenjô arô ng±ßi ta mßi bi¿t vß nó. Þ ây, qua các di v¿t kh¿o cß ng±ßi ta có thß suy ra ph¿n nào sÿ phát trißn kinh t¿,
vn hoá, và ây là thßi kì ã xu¿t hißn bß máy nhà n±ßc. Còn vß lßch sÿ t±¡ng ßi cÿ thß cÿa nó thì ch±a bi¿t. Ng±ßi ta t¿m
¿t cho nó cái tên là nßn vn hoá Harappa-Môhenjô arô . Có ng±ßi gßi ây là nßn vn minh sông ¾n.
Thßi kì Vêa ( Kho¿ng 1500 nm TCN ¿n th¿ kß VI TCN ):
ây là thßi kì nhÿng bß l¿c du mÿc ng±ßi Aria tÿ Trung Á tràn vào xâm nh¿p B¿c ¾n. Thßi kì này ±ÿc ph¿n ánh trong bß
kinh Vêa cho nên ±ÿc gßi là thßi kì Vêa. ây là thßi kì có hai v¿n ß quan trßng ¿nh h±ßng lâu dài ¿n lßch sÿ ¾n ß sau
này: ó là v¿n ß ¿ng c¿p ( Vacna ) và ¿o Balamôn.
Giai o¿n tÿ th¿ kß VI TCN ¿n th¿ kß XI:
Tÿ th¿ kß VI TCN ¾n ß mßi có sÿ sách ghi chép. Lúc ó, ß mißn B¿c ¾n có tßi 16 n±ßc trong ó v±¡ng qußc Maaga ß
h¿ l±u sông H¿ng là n±ßc hùng m¿nh nh¿t. Nm 327 TCN, ¾n ß bß ßi quân cÿa Alêchxnr¡ xâm l±ÿc trong mßt thßi gian ng¿n.
¾n ß tÿ th¿ kß XII ¿n th¿ kß XIX:
Trong giai o¿n này, ¾n ß bß ng±ßi Apganixtan theo ¿o Hßi xâm nh¿p, sau ó, th¿ kß XVI ¿n th¿ kß XVII l¿i bß ng±ßi
Mông Cß xâm l±ÿc. Ng±ßi Mông Cß ã l¿p ra ß ây trißu Môgôn. ¿n giÿa th¿ kß XIX, ¾n ß bß Anh xâm l±ÿc tßi nm 1950 mßi giành ßc l¿p.
II. Nhÿng thành tÿu chÿ y¿u cÿa vn minh ¾n ß 2.1. Chÿ vi¿t, vn hßc:
Thßi ¿i Harappa-Môhenjô arô, ß mißn B¿c ¾n ã xu¿t hißn mßt lo¿i chÿ cß mà ngày nay ng±ßi ta còn l±u giÿ ±ÿc
kho¿ng 3000 con d¿u có kh¿c nhÿng kí hißu ß ho¿.
Th¿ kß VI TCN, ß ây ã xu¿t hißn chÿ Brami, ngày nay còn kho¿ng 30 b¿ng á có kh¿c lo¿i chÿ này. Trên c¡ sß chÿ Brami,
th¿ kß V TCN ß ¾n ß l¿i xu¿t hißn chÿ Sanscrit, ây là c¡ sß cÿa nhißu lo¿i chÿ vi¿t ß ¾n ß và ông Nam Á sau này.
Hai tác ph¿m vn hßc nßi b¿t thßi cß ¿i là Mahabharata và Ramayana. Mahabharata là b¿n tr±ßng ca gßm 220 000 câu
th¡. B¿n tr±ßng ca này nói vß mßt cußc chi¿n tranh giÿa các con cháu Bharata. B¿n tr±ßng ca này có thß coi là mßt bß
Ramayana là mßt bß sÿ thi dài 48 000 câu th¡, mô t¿ mßt cußc tình giÿa chàng hoàng tÿ Rama và công chúa Sita. Thiên tình
sÿ này ¿nh h±ßng tßi vn hßc dân gian mßt sß n±ßc ông Nam Á. Riêmkê ß Campuchia, Riêmkhiêm ß Thái Lan ch¿c ch¿n có ¿nh h±ßng tÿ Ramayana.
Thßi cß ¿i ß ¾n ß còn có tâp ngÿ ngôn Nm ph±¡ng pháp chÿa ÿng r¿t nhißu t± t±ßng ±ÿc g¿p l¿i trong ngÿ ngôn cÿa mßt sß dân tßc Á-Âu. 2.2. Nghß thu¿t:
¾n ß là n¡i có nßn nghß thu¿t t¿o hình phát trißn rÿc rÿ, ¿nh h±ßng tßi nhißu n±ßc ông Nam Á. Nghß thu¿t ¾n ß cß ¿i
h¿u h¿t ßu phÿc vÿ mßt tôn giáo nh¿t ßnh, do yêu c¿u cÿa tôn giáo ó mà thß hißn. Có thß chia ra ba dòng nghß thu¿t: Hinu
giáo, Ph¿t giáo, Hßi giáo.
Có r¿t nhißu chùa tháp Ph¿t giáo, nh±ng áng kß ¿u tiên là dãy chùa hang Ajanta ß mißn trung ¾n ß. ây là dãy chùa
±ÿc ÿc vào vách núi, có tßi 29 gian chùa, các gian chùa th±ßng hình vuông và nhißu gian mßi c¿nh tßi 20m. Trên vách
hang có nhÿng bÿc t±ÿng Ph¿t và nhißu bích ho¿ r¿t ¿p.
Các công trình ki¿n trúc Hinu giáo ±ÿc xây dÿng nhißu n¡i trên ¿t ¾n ß và ±ÿc xây dÿng nhißu vào kho¿ng th¿ kß VI -
XI. Tiêu bißu cho các công trình Hinu giáo là cÿm ßn tháp Khajuraho ß Trung ¾n, gßm t¿t c¿ 85 ßn xen giÿa nhÿng hß
n±ßc và nhÿng cánh ßng.
Nhÿng công trình ki¿n trúc Hßi giáo nßi b¿t ß ¾n ß là tháp Mina, ±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß XII và lng Taj Mahan
±ÿc xây dÿng vào kho¿ng th¿ kß XVI. 2.3. Khoa hßc tÿ nhiên:
Vß Thiên vn, ng±ßi ¾n ß cß ¿i ã làm ra lßch, hß chia mßt nm ra làm 12 tháng, mßi tháng có 30 ngày. ( Nh± v¿y nm
bình th±ßng có 360 ngày ). Cÿ sau 5 nm thì hß l¿i thêm vào mßt tháng nhu¿n.
Vß Toán hßc: Ng±ßi ¾n ß thßi cß ¿i chính là chÿ nhân cÿa hß thßng chÿ sß mà ngày nay ta quen gßi là sß Ar¿p. óng góp
lßn nh¿t cÿa hß là ¿t ra sß không, nhß v¿y mßi bi¿n ßi toán hßc trß thành ¡n gi¿n, ng¿n gßn h¿n lên. (Ng±ßi Tây Âu vì v¿y
mà tÿ bß sß La Mã mà sÿ dÿng sß Ar¿p trong toán hßc.) Hß ã tính ±ÿc cn b¿c 2 và cn b¿c 3; ã có hißu bi¿t vß c¿p sß,
ã bi¿t vß quan hß giÿa 3 c¿nh trong mßt tam giác. Pi = 3,1416.

Lịch sử về nền văn minh thế giới - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Tài liệu liên quan:

Đề Cương Ôn Tập Môn Lịch Sử Đảng (Bản Full ) - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Giáo trình Lịch sử Đảng Cộng sản - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Quản trị nhân sự - Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam là một chuyên ngành, một bộ phận của khoa học - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Ngan hang de thi Lịch sử đảng học kỳ 2 22-23 (Gui SV) - Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen