Lý thuyết ôn tập - Kinh tế chính trị Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng
Ni dung chương 1 cung cp nhng tri thc cơ bn v s ra đi v pht trin ca môn hc kinh t chnh tr Mc - Lênin, v đi tưng nghiên cu, phương php nghiên cu v chc năng ca khoa hc kinh t chnh tr Mc-Lêin trong nhn thc cng như trong thc tin. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!
Preview text:
Chương 1
ĐI TƯNG, PHƯƠNG PHP NGHIÊN CU V CHC
NĂNG CA KINH T CHNH TR MC-LÊNIN
Ni dung chương 1 cung cp nhng tri thc cơ bn v s ra đi v pht trin
ca môn hc kinh t chnh tr Mc - Lênin, v đi tưng nghiên cu, phương php
nghiên cu v chc năng ca khoa hc kinh t chnh tr Mc-Lêin trong nhn thc
cng như trong thc tin. Trên cơ s lnh hi mt cch h thng nhng tri thc như
vy, sinh viên hiu đưc s hnh thnh v pht trin ni dung khoa hc ca môn hc
kinh t chnh tr Mc-Lênin, bit đưc phương php nghiên cu v ngha ca môn
hc đi vi bn thân khi tham gia cc hot đng kinh t – x hi.
1.1.KHI QUT S HNH THNH V PHT TRIN CA KINH T
CHNH TR MC-LÊNIN.
Trong dng chy tư tưng kinh t ca nhân loi k t thi k c đi cho ti
ngy nay, do đc th trnh đ pht trin ng vi mi giai đon lc s, mi nn sn xut
x hi m hnh thnh nhiu tư tưng, trưng phi l lun v kinh t khc nhau.
Mc d c s đa dng v ni hm l lun, ni dung tip cn v đi tưng
nghiên cu riêng phn nh trnh đ nhn thc, lp trưng tư tưng v quan đim li
ch ca mi trưng phi, song cc chuyên ngnh khoa hc kinh t ni chung v khoa
hc kinh t chnh tr ni riêng đu c đim chung ch chng l kt qu ca qu trnh
không ngng hon thin. Cc phm tr, khi nim khoa hc vi tư cch l kt qu
nghiên cu v pht trin khoa hc kinh t chnh tr giai đon sau đu c s k tha
mt cch sng to trên cơ s nhng tin đ l lun đ đưc khm ph giai đon trưc
đ, đng thi da trên cơ s kt qu tng kt thc tin kinh t ca x hi đang din ra.
Kinh t chnh tr Mc – Lenin, mt trong nhng môn hoa hc kinh t chnh tr ca
nhân loi, đưc hnh thnh v pht trin theo logic lch s như vy.
V mt thut ng, thut ng khoa hc kinh t chnh tr (political economy) đưc
xut hin vo đu th k th XVII trong tc phm Chuyên lun v kinh t chnh tr
đưc xut bn năm 1615. Đây l tc phm mang tnh l lun kinh t chnh tr ca nh
kinh t ngưi Php (thuc trưng phi trng thương Php) c tên gi l
A.Montchretien. Trong tc phm ny, tc gi đ xut môn khoa hc mi- khoa hc
kinh t chnh tr. Tuy nhiên, tc phm ny mi ch l nhng phc tho ban đu v môn
kinh t hc chnh tr. Ti th k XVIII, vi s xut hin l lun ca A.Smith-mt nh
kinh t hc ngưi Anh- th kinh t chnh tr mi tr thnh mt môn hc c tnh h
thng vi cc phm tr, khi nim chuyên ngnh. K t đ, kinh t chnh tr dn tr
thnh mt môn khoa hc v đưc pht trin cho đn tn ngy nay.
Xt mt cch khi qut, qu trnh pht trin tư tưng kinh t ca loi ngưi c
th đưc mô t như sau: Giai đon th nht,
t thi c đi đn cui th k XVIII. 1
Giai đon th hai, t sau th k th XVIII đn nay.
Trong giai đon lch s t thi c đi đn cui th k th XVIII c nhng tư
tưng kinh t thi c, trung đi (t thi c đi đn th k th XV) - ch ngha trng
thương (t th k th XV đn cui th k XVII, ni bt l l thuyt kinh t ca cc
nh kinh t Php)- kinh t chnh tr tư sn c đin Anh (t gia th k XVII đn cui th k XVIII).
Trong thi k c, trung đi ca lch s nhân loi, do trnh đ pht trin khch
quan cn lc hu ca nn sn xut nên, nhn chung, chưa to đưc nhng tin đ cho
s xut hin mang tnh cht chn mui cc l lun chuyên v kinh t. Trong thi k di
ca lch s đ, ch xut hin s t tư tưng kinh t m không phi l nhng h thng l
thuyt hon chnh vi ngha bao hm cc phm tr, khi nim khoa hc.
S xut hin phương thc sn xut tư bn ch ngha thay th cho phương thc
sn xut phong kin vi nhng trnh đ mi ca sn xut x hi đ tr thnh tin đ
cho s pht trin c tnh h thng ca kinh t chnh tr. Ch ngha trng thương đưc
ghi nhn l h thng l lun kinh t chnh tr đu tiên nghiên cu v nn sn xut tư
bn ch ngha. Mc d chưa đy đ v ni dung khoa hc, song vic ch ngha trng
thương đt vn đ tm hiu v vai tr thương mi trong mi liên h vi s giu c ca
mt quc gia tư bn giai đon tch ly ban đu, đ th hin l mt bưc tin v l lun
kinh t chnh tr so vi thi c, trung đi. Ch ngha trng thương coi trng vai tr ca
hot đng thương mi, đc bit l ngoi thương. Thuc giai đon pht trin ny, c
nhiu đi biu như: Starfod (Anh); Thomas Mun (Anh); Xcaphuri (Italia); A.Montchretien ( Php).
Bưc phát trin tip theo ca kinh t chính tr đưc phn ánh thông qua các
quan đim lý lun ca ch ngha trng nông. Ch ngha trng nông là h thng lý lun
kinh t chính tr nhn mnh vai trò ca sn xut nông nghip, coi trng s hu tư nhân
và t do kinh t. Nu như ch ngha trng thương mi nhn mnh vai trò ca ngoi
thương th ch ngha trng nông đ tin b hơn khi đi vo nghiên cu v phân tch đ
rút ra lý lun kinh t chính tr t trong lnh vc sn xut. Mc dù còn phin din, song
bưc tin này phn ánh lý lun kinh t chính tr đ bm st vo thc tin phát trin ca
đi sng sn xut xã hi. Đi biu tiêu biu ca ch ngha trng nông Pháp gm:
Boisguillebert; F.Quesney; Turgot.
Kinh t chính tr c đin Anh là h thng lý lun kinh t ca các nhà kinh t tư
sn trình bày mt cách h thng các phm trù kinh t trong nn kinh t th trưng như
hàng hóa, giá tr, tin t, giá c, tin công, li nhun... đ rút ra nhng quy lut vn
đng ca nn kinh t th trưng. Đi biu tiêu biu ca kinh t chính tr tư sn c đin
Anh gm: W.Petty; A.Smith: D.Ricardo.
Như vy, có th rút ra: Kinh t chính tr là một môn khoa học kinh t có mục
đch nghiên cứu là tìm ra các quy lut chi phối sự vn động của các hiện tượng và quá
trình hoạt động kinh t của con người tương ứng với những trình độ phát triển nhất
đnh của xã hội. 2
T sau th k XVIII đn nay, lý lun kinh t chính tr phát trin theo cc hưng
khác nhau, vi các dòng lý thuyt kinh t đa dng. Cụ th:
Dòng lý thuyt kinh t chính tr ca C.Mác (1818-1883). C.Mc đ k tha trc tip
nhng giá tr khoa hc ca kinh t chính tr tư sn c đin Anh đ phát trin lý lun lý
lun kinh t chính tr v phương thc sn xut tư bn ch ngha. C.Mc xây dng h
thng lý lun kinh t chính tr mt cách khoa hc, toàn din v nn sn xut tư bn ch
ngha, tm ra nhng quy lut kinh t chi phi s hình thành, phát trin và lun chng
vai trò lch s ca phương thc sn xut tư bn ch ngha. Cng vi C.Mác,
Ph.Ănghen (1820-1895) cng l ngưi có công lao v đi trong vic công b lý lun
kinh t chính tr, mt trong ba b phn cu thành ca ch ngha Mc. L lun Kinh t
chính tr ca C.Mc v Ph.Ănghen đưc th hin tp trung v cô đng nht trong b
Tư bản. Trong đ, C.Mc trnh by mt cách khoa hc và chnh th các phm tr cơ
bn ca nn kinh t tư bn ch ngha, thc cht cng l nn kinh t th trưng, như:
hàng hóa, tin t, giá tr thng dư, tch ly, li nhun, li tc, đa tô, tư bn, cnh tranh
cùng các quy lut kinh t cơ bn cng như các quan h xã hi gia các giai cp trong
nn kinh t th trưng dưi bi cnh nn sn xut tư bn ch ngha .Cc l lun kinh t
chính tr ca C.Mc nêu trên đưc khái quát thành các hc thuyt ln như hc thuyt
giá tr , hc thuyt giá tr thng dư , hc thuyt tch ly, hc thuyt v li nhun , hc
thuyt v đa tô…Vi hc thuyt giá tr thng dư ni riêng v B Tư bn nói chung
C.Mc đ xây dng cơ s khoa hc ,cách mng cho s hình thành ch ngha Mc ni
chung và nn tng tư tưng cho giai cp công nhân.Hc thuyt giá tr thng dư ca
C.Mc đng thi cng l cơ s khoa hc lun chng cho vai trò lch s ca phương
thc sn xut tư bn ch ngha .
Sau khi C.Mc v Ph.Ăng ghen qua đi,V.I.Lênin tip tục k tha,b dung, phát
trin lý lun khinh t chính tr theo phương php lun ca C.Mác và có nhiu đng
góp khoa hc đc bit quan trng. Trong đ ni bt là kt qu nghiên cu, ch ra
nhng đc đim kinh t ca ch ngha tư bn giai đon cui th k XIX, đu th k
XX, nhng vẫn đ kinh t chính tr cơ bn ca thi k qu đ lên ch ngha x hi
…Vi ngha đ, dòng lý thuyt kinh t chính tr ny đưc đnh danh vi tên gi kinh
t chính tr Mác-Lênin.
Sau khi V.I.Lênin qua đi ,các nghiên cu kinh t ca Đng Cng sn tip tục
nghiên cu và b sung, phát trin kinh t chính tr Mác-Lênin cho đn ngày nay.Cùng
vi lý lun ca Đng Cng sn ,hin nay,trên th gii có rt nhiu nhà kinh t nghiên
cu kinh t chính tr theo cách tip cn ca kinh t chính tr ca C.Mác vi nhiu
công trình vi nhiu công trnh đưc công b trên th gii .Các công trình nghiên cu
đ đưc sắp xp vào nhánh Kinh t chính tr mácxit (maxist _nhng ngưi theo ch ngha Mc).
Dòng lý thuyt kinh t k tha nhng lun đim mang tính khái quát tâm lý,
hành vi kinh t chính tr tư sn c đin Anh (dòng lý thuyt ny đưc C.Mác gi là
nhng nhà kinh t chính tr tm thưng) không đi sâu vo phân tch, lun gii các quan
h xã hi trong quá trình sn xut cng như vai tr lch s ca ch ngha tư bn to ra 3
cách tip cn khác vi cách tip cn ca C.Mác. S k tha này to cơ s cho s hình
thành nên các nhánh lý thuyt kinh t đi sâu vo hnh vi tiêu dng, hành vi ca nhà sn
xut (cp đ vi mô) hoc các mi quan h gia cc đi lưng ln ca nn kinh t( cp
đ v mô). Dòng lý thuyt ny đưc xây dng và phát trin bi rt nhiu nhà kinh t và
nhiu trưng phái lý thuyt kinh t ca các quc gia khác nhau phát trin t th k XIX cho đn nay.
Cn lưu thêm, trong giai đon th th k XV đn th k XIX, còn phi k thêm
ti mt s lý thuyt kinh t ca cc nh tư tưng xã hi ch ngha không tưng (th k
XV-XIX) và kinh t chính tr tiu tư sn cui th k th XIX). Các lý thuyt kinh t
ny hưng vào phê phán nhng khuyt tt ca ch ngha tư bn song nhìn chung các
quan đim da trên cơ s tình cm cá nhân, chu nh hưng ca ch ngha nhân đo,
không ch ra đưc các quy lut kinh t cơ bn ca nên kinh t th trưng tư bn ch
ngha v do đ không lun chng đưc vai trò lch s ca ch ngha tư bn trong quá
trình phát trin nhân loi.
Như vy, kinh t chính tr Mác- Lênin là mt trong nhng dòng lý thuyt kinh
t chính tr nằm trong dòng chy phát trin tư tưng kinh t ca nhân loi, đưc hình
thnh v đt nn móng bi C.Mác- Ph.Ănghen, da trên cơ s k tha và phát trin
nhng giá tr khoa hc ca kinh t chính tr ca nhân loi trưc đ, trc tip là nhng
giá tr khoa hc ca kinh t chính tr tư sn c đin Anh, đươkc V.I.Lênin k tha và
phát trin. Kinh t chính tr Mác - Lênin có quá trình phát trin liên tục k t gia th
k XIX đn nay. Kinh t chính tr Mác- Lênin là mt môn khoa hc trong h thng các
môn khoa hc kinh t ca nhân loi.
1.2. ĐI TƯNG V PHƯƠNG PHP NGHIÊN CU CA KINH T CHÍNH TR MÁC- LÊNIN
1.2.1. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác- Lênin
Vi tư cch l mt khoa hc, kinh t chính tr c đi tưng nghiên cu riêng.
Xét v lch s, trong mi giai đon phát trin, các lý thuyt kinh t có quan nim khác
nhau v đi tưng nghiên cu ca kinh t chính tr. Chẳng hn, thi k đu, ch
ngha trng thương xc đnh lưu thông (ch yu là ngoi thương) l đi tưng nghiên
cu.Tip theo đ, ch ngha trng nông li coi nông nghip l đi tưng nghiên cu.
Kinh t chính tr tư sn c đin Anh thì xác đnh ngun gc ca ci và s giàu có ca
các dân tc l đi tưng nghiên cu.
Hộp 1.1. Quan niệm của A.Smith về đối tượng nghiên cứu của Kinh tế chính trị
Kinh t chính tr là mt ngành khoa hc gắn vi chính khách hay nhà
lp php hưng ti hai mục triêu, th nht là to ra ngun thu nhp di dào và
sinh k phong ph cho ngưi dân, hay chnh xc hơn l to điu kin đ ngưi
dân t to thu nhp và sinh k cho bn than mình, th hai là to ra kh năng c
đưc ngun ngân sch đy đ cho nh nưc hay toàn b nhân dân đ thc hin
nhim vụ công. Kinh t chính tr hưng ti làm cho c ngưi dân cng như
quc gia tr nên giàu có.
Nguồn: A.Smith( 1776), An Inquiry in to the Nature and Cause of the W lth f Nati
Cc quan đim nêu trên mc d chưa thc s toàn din, song chúng có giá tr
lch s và phn nh trnh đ phát trin ca khoa hc kinh t chính tr trưc C.Mác.
K tha nhng thành tu khoa hc kinh t chính tr c đin Anh, da trên quan đim duy vt
v lch s, C.Mác và Ph.Ăngghen xc đnh.
Đi tưng nghiên cu ca kinh t chính tr c đin là các quan hệ của sản xuất
và trao đổi trong phương thc sn xut mà các quan h đ hnh thnh v pht trin.
Vi quan nim như vy, ln đu tiên trong lch s ca kinh t chính tr hc, đi
tưng nghiên cu ca kinh t chính tr đưc xc đnh mt cách khoa hc, toàn din
m đ khái quát cao, thng nht bin chng gia sn xut v trao đi. Điu này th
hin s phát trin mang tnh vưt tri trong lý lun ca C.Mác so vi cc nh tư tưng kinh t trưc đ.
Mt khác, v phm vi tip cn đi tưng nghiên cu, C.Mc v Phănghen cn
chi ra, kinh t chính tr có th đưc hiu theo ngha hẹp hoc theo ngha rng.
Theo ngha hẹp, kinh t chính tr nghiên cưu quan h sn xut v trao đi trong
mt phương thc sn xut nht dnh. Cách tip cn ny đưc C.Mác khẳng đnh trong
b Tư bn. Cụ th, C.Mác cho rằng, đi tưng nghiên cu ca b Tư bn là các quan
h sn xut v trao đi ca phương thc sn xut tư bn ch ngha v mục đch cui
cùng ca tác phm Tư bn là tìm ra quy lut vn đng kinh t ca xã hi y.
Theo ngha rng, Ph.Ănghen cho rằng: ‘‘Kinh t chính tr, theo ngha rng nht,
là khoa hc v nhng quy lut chi phi s sản xuất vt cht và s trao đổi nhng tư
liu sinh hot vt cht trong xã hi loi ngưi… Nhng điu kin trong đ ngưi ta
sn xut sn phm v trao đi chng đu thay đi tùy tng nưc, và trong mi nưc li
thay đi tùy tng th h. Bi vy, không th có cùng có cùng mt môn kinh t chính tr
duy nht cho tt c mi nưc và mi thi đi lch s…môn kinh t chính tr, v thc
cht; là mt môn khoa hc có tính lch s…n nghiên cu trưc ht là nhng quy lut
đc thù ca tng giai đon phát trin ca sản xuất và ca trao đổi, và ch sau khi
nghiên cu như th xong xuôi ri nó mi có th xc đnh ra mt vài quy lut hoàn toàn
có tính cht chung, thích dụng, nói chung cho sn xut v trao đi” 1
Như vy, theo C.Mc v Ph.Ăngghen, đi tưng nghiên cu ca kinh t chính
tr không phi là mt lnh vc, mt khía cnh ca nn sn xut xã hi mà phi là mt
chnh th các quan h sn xut v trao đi .Đ l h thng các quan h gia ngưi vi
1C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tập, Mxb CTQG, Hà Nội, còn thiếu 5
ngi trong sn xut v trao đi ,các quan h trong mi khâu và các quan h gia các
khâu ca quá trình tái sn xut xã hi vi tư cch l s thng nht bin chng ca sn
xut, phân phi, lưu thông, trao đi, tiêu d n ù g.
Khác vi cc quan đin trưc C.Mc, đim nhn khoa hc v mt xc đnh đi
tưng nghiên cu ca kinh t chính tr , theo quan đim ca C.Mc v Ph.Ăngghen,
chính là ch, kinh t chính tr không nghiên cu biu hin kỹ thut ca s sn xut
v trao đi mà là h thng các quan h xã hi ca sn xut v trao đi.V khóa cnh
này, V.I.Lênin nhn mnh thêm “kinh t chính tr không nghiên cu s sn xut mà
nghiên cu nhng quan h xã hi gia ngưi vi ngưi trong sn xut, nghiên cu ch
đ xã hi sn xut”2. S gii thích này th hin s nht quán trong quan đim ca
V.I.Lênin vi quan đim ca C.Mc v Ph.Ăngghen v đi tưng nghiên cu ca kinh t chính tr.
Mc khác, ch ngha duy vt v lch s đ ch ra, các quan h ca sn xut v
trao đi chu s tc đng bin chng ca không ch bi trnh đ ca lc lưng sn xut
mà còn c kin trc thưng tng tương ng.Do vy, khi xc đnh đi tưng nghiên cu
ca kinh t chính tr Mác – Lênin tt yu phi đt mi quan h xã hi ca sn xut và
trao đi trong mi quan h bin ng ca phương thc sn xut đang nghiên cu.
Ngha l, kinh t chính tr không nghiên cu bn thân lc lưng sn xut, cng không
nghiên cu biu hi cụ th ca kin trc thưng tng m l đt các quan h ca sn
xut v trao đi trong mi quan h bin chưng vi lc lưng sn xut và kin trúc
thưng tng tương ng.
Vi ngha như vy, khái quát li: Đối tượng nghiên cứu của kinh t chính
tr Mác –Lênin là các quan hệ xã hội của sản xuất và trao đổi mà các quan hệ này
được đặt trong sự liên hệ biện chứng với trình độ phát triển của lực lượng sản suất và
kin trúc thượng tầng tương ứng của phương thức sản xuất nhất đnh.
Khi nhn mnh vic đt các quan h sn xut v trao đi trong mi liên h
vi trnh đ phát trin ca lc lưng sn xut và kin trc thưng tng tương ng, kinh
t chính tr Mác –Lênin không xem nhẹ các quan h kinh t khách quan gia các quá
trình kinh t trong mt khâu
2 V.I.Lênin, Toàn tp, Nxb, Tin b, M.1976, t.3, tr.58
và gia các khâu ca quá trình tái sn xut xã hi vi tư cch l mt chính th bin
chng ca sn xut, lưu thông, phân phi, tiêu dùng.
Đây l đim mi cn đưc nhn mnh trong ni dung v đi tưng nghiên cu
ca kinh t chính tr Mác-Lênin.Trưc đây, trong cc công trnh nghiên cu ca kinh
t chính tr Mác-Lênin thuc h thng cc nưc xã hi ch ngha, hu ht các nhà
nghiên cu ch nhn mnh đi tưng nghiên cu ca kinh t chính tr Mác-Lênin là
mt quan h sn xut, mà quan h sn xut thì li ch quy v quan h s hu, quan h
t chc qun lý, quan h phân phi thu nhp. Cách hiu này phù hp vi điu kin nn
kinh t hoch hóa tp trung, không thc sát vi quan đim ca nh kinh đin ca kinh 6
t chính tr Mác-Lênin nêu trên và không thc s phù hp vi điu kin phát trin kinh
t th trưng. Cc nh kinh đin khẳng đnh kinh t chính tr Mác-Lênin nghiên cu
mt xã hi ca sn xut v trao đi ngha l mt xã hi ca s thng nht bin chng
ca c sn xut, lưu thông phân phi, tiêu dng. Đây l quan đim kha hc và phn
nh đng vi thc tin vn đng ca nn sn xut xã hi có s vn hành ca các quy lut th trưng.
Mục đch nghiên c ca kinh t chính tr Mác-Lênin:
V mục đch nghiên c ca kinh t chính tr, C.Mc v Ph.Ănghen cho rằng vic
nghiên c l đ nhằm tìm ra nhng quy lut kinh t chi phi s vn đng và phát trin
ca phương thc sn xut .
Như vy, mục đch nghiên cu ca kinh t chính tr Mác-Lênin là nhằm phát
hin ra các quy lut kinh t chi ph các quan h gia ngưi vi ngưi trong sn xut
v trao đi.T đ, giúp cho các ch th trong xã hi vn dùng các quy lut y nhằm
to đng lc cho con ngưi không ngng sáng to, góp phn thc đy văn minh v s
phát trin toàn din ca xã hi thông qua vic gii quyt hài hòa các quan h li ích.
Kinh t chính tr Mác-lenin còn góp phn thc đy trnh đ văn minh v pht trin toàn
din ca xã hi .Kinh t chính tr Mác-Lênin cng không phi là khoa hc v kinh t
hàng ha tư bn ch ngha. Quy lut kinh t: Quy lut kinh t l
à nhng mi lin hn phn ánh bn cht, khác quan lp đi lp
li ca các hin tưng và quá trinh kinh t.
Tương t như cc quy lut xã hi ch ngha khc, quy lut kinh t mang tính
khách quan. Vi bn cht là quy lut xã hi, nên s tc đng và phát huy vai trò ca nó
đi vi sn xut v trao đi phi thông qua các hot đng ca con ngưi trong xã hi
vi nhng đng cơ li ích khác nhau. Quy lut kinh t tc đng vo cc đng cơ li
ích và quan h li ích ca con ngưi t đ m điu chnh hành vi kinh t ca h. Chính
bi lẽ đ, khi vn dụng đng cc quy lut kinh t sẽ to ra các quan h li ích kinh t
hài hòa, t đ to đng lc thc đy s sáng to ca con ngưi trong xã hi. Tuy
nhiên, đây cn có s phân bit gia quy lut kinh t và chính sách kinh t. Chính
sách kinh t cng tc đng vào các quan h li ch, nhưng s tc đng đ mang tnh ch quan.
Hộp 1.2 Phân biệt quy luật kinh tế và chính sách kinh tế
Quy lut kinh t tn ti khách quan, không phụ thuc vào ý chí ca con
ngưi, con ngưi không th th tiêu quy lut kinh t, nhưng c th nhn thc và vn
dụng quy lut kinh t đ phục vụ li ích ca mình. Khi vn dụng không phù hp,
con ngưi phi thay đi hành vi ca mình ch không thay đi đưc quy lut.
Chính sách kinh t là sn phm ch quan ca con ngưi đưc hình thành
trên cơ s vn dụng các quy lut kinh t. Chính sách kinh t vì th có th phù hp, 7
hoc không phù hp vi quy lut kinh t khách quan. Khi chính sách không phù
hp, ch th ban hành chính sách có th ban hành chính sách khc đ thay th. Ngun: Tng hp.
Như vy, đi tưng, mục đch nghiên cu ca kinh t chính tr Mác – Lênin đưc
phân bit vi các môn khoa hc kinh t khác, nht là vi kinh t vi mô, kinh t v mô,
kinh t phát trin, kinh t công cng… Tuy nhiên, sẽ là không chun xác nu đi lp
mt cách cc đon gia kinh t chính tr Mác – Lênin là phát hin ra nhng nguyên lý
và quy lut chi phi các quan h li ích gia con ngưi vi con ngưi trong sn xut
v trao đi. Các quy lut mà kinh t chính tr ch ra là nhng quy lut c tc đng tng
th, bn cht, toàn din, lâu dài. Th mnh ca các khoa hc kinh t khác là ch ra
nhng hin tưng hot đng kinh t cụ th trên b mt xã hi, c tc đng trc tip, x
lý linh hot các hot đng kinh t trên b mt xã hi. Do đ, sẽ là thiu khách quan nu
đi lp cc đoan kinh t chính tr Mác – Lênin vi các khoa hc kinh t khc. Tương
t sẽ là thiu tm nhìn khi ph đnh giá tr ca kinh t chính tr Mác – Lênin đi vi
phát trin và tôn sùng vai trò ca các khoa hc kinh t khác. Vic thi phng tính thc
tin ca các khoa hc kinh t khác ch lm cho ngưi ta nhìn thy các gii pháp trong
ngắn hn mà mt đi tm nhìn và s sâu sắc tn ci ngun s vn đng ca các quan h
kinh t trên b mt xã hi .
Vì vy, mi thành viên trong xã hi cn nắm vng nhng nguyên lý ca kinh t
chính tr Mác – Lênin đ c cơ s khoa hc, phương php lun cho các chính sách
kinh t n đnh, xuyên sut, gii quyt nhng mi quan h ln trong phát trin quc
gia cng như hot đng kinh t gắn bó vi đi sng ca mi con ngưi. Đng thi,
tip thu có chn lc nhng thành tu ca các khoa hc kinh t khc đ góp phn gii
quyt nhng tình hung mang tính cụ th ny sinh.
1.2.2. Phương pháp nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác – Lênin
Vi tư cch l mt môn khoa hc, kinh t chính tr Mác – Lênin s dụng phép
bin chng duy vt và nhiu phương php nghiên cu khoa hc xã hi ni chung như:
tru tưng hóa khoa hc, logic kt hp vi lch s, quan sát thng kê, phân tích tng
hp,quy np din dch, h thông ha, mô hnh ha,… Tuy nhiên, khc vi nhiu môn
khoa hc khc, đc bit là khoa hc t nhiên. Ở đ, ngưi nghiên cu có th thc hin
các thc nghiêm khoa hc đ rút ra nhng quy lut chi phi s vn đng và phát trin
ca đi tưng nghiên cu. Kinh t chính tr nghiên cu các quan h xã hi ca sn
xut v trao đi. Đây l nhng quan h tru tưng, khó có th bc l trong các thí
nghim thc nghim, ch có th bc l ra trong các quan h kinh t trên b mt xã hi.
Do đ, cc th nghim kinh t chính tr sẽ khó có th đưc thc hin trong quy mô
phòng thí nghim vì không có mt phòng thí nghim nào mô phỏng đưc mt cách
đy đ các quan h xã hi ca quá trình sn xut v trao đi. Cho nên, phương php
quan trng ca kinh t chính tr Mác – Lênin l phương php tr tưng hóa khoa hc. 8
Phương php tru tưng hóa khoa hc là cách thc thc hin nghiên cu bằng
cách gt bỏ nhng yu t ngẫu nhiên, nhng hin tưng tm thi xy ra trong các hin
tưng quá trình nghiên cu đ tch ra đưc nhng hin tưng bn vng, mang tính
đin hình, n đnh ca đi tưng nghiên cu. T đ m nắm đưc bn cht, xây dng
đưc các phm trù và phát hin đưc tính quy lut và quy lut chi phi s vn đng
ca đi tưng nghiên cu.
Cn chú ý rằng, khi s dụng phương php tru tưng hóa khoa hc, cn phi bit
xc đnh gii hn ca s tru tưng ha. Không đưc tùy tin, ch quan loi bỏ nhng
ni dung hin thc ca đi tưng nghiên cu gây sai lch bn cht ca đi tưng
nghiên cu. Gii hn ca s tru tưng hóa phụ thuc vo đi tưng nghiên cu mi
khi các ch th thc hin phân tch đ phát hin ra bn cht cng như cc quy lut chi
phi đi tưng nghiên cu nó. Vic tm thi gt đi nhng yu t cụ th ngẫu nhiên
trên b mt ca nn sn xut xã hi phi bo đm yu cu tm ra đưc bn cht gia
các hin tưng dưi dng thun túy nht ca n; đng thi phi bo đm không làm
mt đi ni dung hin thc ca các quan h đưc nghiên cu.
Cùng vi phương php tru tưng hóa khoa hc, kinh t chính tr Mác – Lênin
còn s dụng phương php logic kt hp vi lch s. Phương php logic kt hp vi
lch s cho phép nghiên cu, tip cn bn cht, cc xu hưng và quy lut kinh t gắn
vi tin trình hình thành, phát trin ca các quan h xã hi ca sn xut và trao đi.
Vic áp dụng phương php logic kt hp lch s cho phép rút ra nhng kt qu nghiên
cu mang tính logic t trong tin trình lch s ca các quan h gia con ngưi vi con
ngưi trong quá trình sn xut v trao đi .
1.3. CHC NĂNG CA KINH T CHÍNH TR MÁC – LÊNIN
1.3.1. Chức năng nhận thức
Vi tư cch l mt môn khoa hc kinh t, kinh t chính tr Mác- Lênin cung cp
h thông tri thc lý lun v s vn đng ca các quan h gia ngưi vi ngưi trong
sn xut v trao đi; v s liên h tc đng bin chng gia các quan h gia ngưi
vi ngưi trong sn xut v trao đi vi lc lưng sn xut và kin trc thưng tng
tương ng trong nhng nc thang phát trin khác nhau ca nn sn xut xã hi.
Cụ th hơn, kinh t chính tr Mác - Lênin cung cp h thng tri thc m v
nhng quy lut chi phi s phát trin cùa sn xut v trao đi gắn vi phương thc sn
xut, v lch s phát trin các quan h ca sàn xut v trao đi ca nhân loi nói
chung, v nn sn xut tư bn ch ngha v thi k qu đ lên ch ngha xã hi nói riêng.
Kinh t chính tr Mác Lênin cung cp nhng phm trù kinh t cơ bn, bn cht,
phát hin và nhn din các quy lut kinh t ca nn kinh t th trưng lm cơ s lý lun
cho vic nhn thc các hin tưng kinh t mang tính biu hin trên b mt xã hi. Trên
cơ s h thng nhng tri thc khoa hc như vy, kinh t chính tr Mác – Lênin góp
phn làm cho nhn thc, tư duy ca ch th nghiên cu đưc m rng, s hiu bit ca
mi cá nhân v các quan h kinh t, nhng trin vng, xu hưng phát trin kinh t xã 9
hi vn vn đng phc tap, đan xen, tưng như rt hn đn trên b mt xã hi nhưng
thc cht chng đu tuân th các quy lut nht đnh. T đ nhn thc đưc tng sâu
hơn, xuyên qua cc quan h phc tp như vy. nhn thc đưc các quy lut và tính quy lut.
1.3.2. Chức năng thực tiễn
Kt qu nghiên cu ca kinh t chính tr Mác - Lênin là phát hin ra nhng quy
lut và tính quy lut chi phi s vn đng ca các quan h gia con ngưi vi con
ngưi trong sn xut v trao đi. Khi nhn thc đưc các quy lut sẽ gip cho ngưi
lao đng cng như nhng nhà hoch đnh chính sách bit vn dụng các quy lut kinh t
y vào trong thc tiên hot đng lao đng cng như qun tr quc gia ca mình. Quá
trình vn dụng đng cc quy lut kinh t khách quan thông qua điu chnh hành vi cá
nhân hoc các chính sách kinh t sẽ góp phn thc đy nn kinh t - xã hi phát trin
theo hưng tin b. Kinh t chính tr Mc Lênin, theo ngha đ. mang trong n chc
năng ci to thc tin, thc đy văn minh ca xã hi. Thông qua gii quyt hài hòa các
quan h li ích trong quá trình phát trin mà luôn to đng lc đ thc đy tng các
nhân và toàn xã hi không ngng sáng to, t đ ci thin không ngng đi sng vt
cht, tinh thn ca toàn xã hi.
Đi vi sinh viên nói riêng, kinh t chính tr Mác - Lênin l cơ s khoa hc lý
lun đ nhn din v đnh v vai trò, trách nhim sáng to cao c ca mình. T đ m
xây dng tư duy v tâm nhn, kỹ năng thc hin các hot đng kinh t - xã hi trên
mi lnh vc ngành ngh ca đi sng xã hi phù hp vi quy lut khách quan. Thông
qua đ đng gp xng đng vo s phát trin chung ca xã hi.
1.3.3. Chức năng tư tưởn g
Kinh t chính tr Mác - Lênin góp phn to lp nn tng tư tưng cng sn cho
nhng ngưi lao đng tin b và yêu chung t do, yêu chung hòa bình, cng c
nim tin cho nhng ai phn đu vì mục tiêu dân giu, nưc mnh, xã hi dân ch, công
bằng, văn minh. Kinh t chính tr Mác - Lênin góp phn xây dng th gii quan khoa
hc cho nhng ch th có mong mun xây dng mt ch đ xã hi tt đẹp, hưng ti
gii phng con ngưi, xóa bỏ dân nhng áp bc, bt công gia con ngưi vi con ngưi.
1.3.4. Chức năng phương pháp luận
Mi môn khoa hc kinh t khác có h thng phm trù, khái nim khoa hc
riêng, song đ hiu đưc mt cách sâu sắc, bn cht, thy đưc s gắn kt mt cách
bin chng gia kinh t vi chính tr v căn nguyên ca s dch chuyn trnh đ văn
minh ca xã hi thì cn phi da trên cơ s am hiu nn tng lý lun t kinh t chính
tr. Theo ngha như vy, kinh t chính tr Mác – Lênin th hin chc năng phương
pháp lun, nn tng lý lun khoa hc cho vic tip cn các khoa hc kinh t khác. *** 10
TÓM TẮT CHƯƠNG
Kinh t chính tr Mác – Lênin là b môn khoa hc đưc bắt ngun t s k tha
nhng kt qu khoa hc ca kinh t chính tr nhân loi, do C. Mác – Ph. Ăng ghen
sáng lp, đưc Lênin v cc đng cng sn, công nhân quc t b sung phát trin cho
đn ngày nay. Môn khoa hc Kinh t chính tr Mác – Lênin nghiên cu các quan h xã
hi gia con ngưi vi con ngưi trong sn xut v trao đi trong mt phương thc
sn xut xã hi gắn vi lc lưng sn xut và kin trc thưng tng tương ng ca
phương thc sn xut xã hi đ.
Các thuật ngữ cần ghi nhớ:
Kinh t chính tr, ch ngha trng thương, ch ngha trng nông, kinh t chính
tr tư sn c đin, kinh t chính tr Mác – Lênin, quan h xã hi ca sn xut và trao
đi, tru tưng hóa khoa hc, quy lut kinh t.
Vấn đề thảo luận:
Thc t lch s hình thành và phát trin cho thy, có s liên h cht chẽ ngay t
đu gia kinh t chính tr Mác – Lênin vi h thng các lý thuyt kinh t tin đ, bằng
nhng lp lun da trên bằng chng lch s, hãy phân tích v s liên h đ?
Câu hỏi ôn tập:
1. Phân tích s hình thành và phát trin ca kinh t chính tr Mác – lênin?
2. Đi tưng nghiên cu ca kinh t chính tr Mác – Lênin? Chc năng ca kinh t
chính tr Mác – Lênin vi tư cch l mt môn khoa hc?
3. Nu ngha ca vic nghiên cu kinh t chính tr Mác – Lênin trong qua trình
lao đng và qun tr quc gia?
Tài liệu học tập
1. Robert B. Ekelund, JR và Robert F. Hébert (2003), Lch s các hc thuyt kinh
t, Bn ting Vit, Nxb Thng kê, H.
2. Vin kinh t chính tr hc, Hc vin Chính tr quc gia H Chí Minh (2018),
Giáo trình Kinh t chính tr Mác – Lênin, Nxb Lý lun Chính tr, H.
3. C.Mác- Ph. Ănghen: Ton tp, tp 20, tp 23, Nxb Chính tr quc gia, 1994, H.
4. V.I. Lênin: Toàn tp, tp 3, Nxb Tin b Maxcơva, 1976, M. 11 Chương 2
HNG HA, TH TRƯNG V VAI TR CA CC CH TH
THAM GIA TH TRƯNG
Sau khi đ hiu đưc v s hnh thnh, pht trin, đi tưng cng như chc năng
ca kinh t chnh tr Mc-Lênin, chương 2 đưc trnh by nhằm cung cp mt cch c
h thng v l lun gi tr lao đng ca C.Mc thông qua cc phm tr cơ bn v hng
ha, tin t, gi c, quy lut gi tr, tnh hai mt ca lao đng sn xut hng ha, năng
xut lao đng…gip cho vic nhn thc mt cch căn bn cơ s l lun ca cc mi
quan h kinh t trong nn kinh t th trưng. Trên cơ s đ, gp phn vn dụng đ hnh
thnh tư duy v kỹ năng thc hin hnh vi kinh t ph hp vi yêu cu khch quan
ca công dân khi tham gia cc hot đng kinh t – x hi ni chung. Đây cng l căn
c m trên đ c th tip tục b sung, lm sâu sắc hơn mt s kha cnh l lun ca
C.Mc v hng ho, gi tr hng ha m thi ca mnh, do hon cnh khch quan,
C.Mc chưa c điu kin đ nghiên cu mt cch sâu sắc như trong điu kin nn kinh
t th trưng vi nhng quy lut ca kinh t th trưng hin nay. 12
Ph hp vi mục đch nêu trên, ni dung ca chương 2 sẽ đưc trnh by gm 2
phn trng tâm: i) L lun ca C.Mc v sn xut hng ha v hng ha. Ni dung
ny sẽ nhn mnh nhng vn đ l lun thuc hc thuyt gi tr ca C.Mc, trong đ
c ch ti kha cnh lm sâu sắc hơn quan đim ca C.Mc v s phong ph ca th
gii hng ha trong bi cnh ngy nay; ii) Th trưng v vai tr ca cc ch th tham
gia th trưng. Ni dung ny cung cp cc tri thc cc căn bn v th trưng , cơ ch
th trưng, kinh t th trưng v cc quy lut cơ bn ca th trưng. Đây l s b sung
lm r hơn l lun C.Mc trong bi cnh ngy nay. Trên cơ s h thng l lun ny m
c th hiu bit tri thc l lun nn tng cho nghiên cu v kinh t th trưng đnh
hưng x hi ch ngha Vit Nam.
2.1.L LUN CA C.MC V SN XUT HNG HA V HNG HA
2.1.1. Sản xuất hng ha
Kh i ni m s n xu t h ng h a
Theo C.Mc, sn xut hng ha l kiu t chc kinh t m đ, nhng
ngưi sn xut ra sn phm không nhằm phục vụ mục đch phục vụ nhu cu tiêu dng
ca chnh mnh m đ trao đi, mua bn
Điều kiện ra đời của sản x ấ u t hàng hóa
Sn xut hàng hóa không xut hin đng thi vi s xut hin ca xã hi loài
ngưi. Đ nn kính t hàng hóa có th hình thành và phát trin, C.Mác cho rằng cn hi đ hai điu kin sau:
Điu kiện thứ nhất, phân công lao đng xã hi.
Phân công lao đng xã hi là s phân chia lao đng trong xã hi thành các
ngnh, c lnh vc sn xut khác nhau to nên s chuyên môn hóa ca nhng ngưi
sn xut thành nhng ngành, ngh khc nhau. Khi đ, mi ngưi ch sn xut mt
hoc mt s sn phm nht đnh. Trong khi nhu cu ca h li đi hỏi nhiu loi sn
phm. Đ thỏa mãn nhu cu ca mình, tt yu nhng ngưi sn xut phi trao đi sn phm vi nhau.
Điu kiện thứ hai: Sự tách biệt v mặt kinh t của các chủ thể sản xuất.
S tách bit v mt kinh t gia các ch th sn xut làm cho gia nhng ngưi
sn xut đc lp vi nhau, có s tách bit v li ch. Trong điu kin đ, ngưi này
mun tiêu dùng sn phm ca ngưi khác phi thông qua trao đi, mua bán, tc là phi
trao đi dưi hình thc hàng hóa. C.Mác vit: “ch có sn phm ca nhng lao đng tư
nhân đc lp và không phụ th
u c vào nhau mi đi din vi nhau như l nhng hàng
ha”3 . S tách bit v mt kinh t gia nhng ngưi sn xut l điu kin đ đ nn
sn xut hng ha ra đi và phát trin.
Trong lch s, s tách bit v mt kinh t gia các ch th sn xut hin khách
quan da trên s tách bit v quyn s hu. Xã hi loi ngưi càng phát trin, s tách
bit v quyn s hu càng sâu sắc, hng ha đưc sn xut ra càng phong phú. 13
Khi còn s hin din ca hai điu kin nêu trên, con ngưi không th dùng ý chí
ch quan mà xóa bỏ nn sn xut hng ha đưc. Vic c tình xóa bỏ nn sn xut
hàng hóa, sẽ làm cho xã hi đi ti ch khan him và khng hong. Vi ngha đ, cn
khẳng đnh, nn sn xut hng ha c ưu th tích cc vưt tri so vi nn sn xut t cp, t túc. 2.1.2. Hàng hóa
Khái niệm hàng hóa
Theo quan điểm của C.Mc hàng ha là sản phm của lao động, c thể tha mn một
nhu cầu nào đ của con người thông qua trao đổi, mua bn.
3C.Mc v Ph.Ăngghen, Ton tp, Nxb Chính tr quc gia, H.1993, t.23, tr.72
Như vy, sn phm ca lao đng ch mang hnh thi hng ha khi nhằm đưa
ra trao đi, mua bn trên th trưng. Ngha l, c th c yu t sn phm ca lao đng
song không l hng ha khi sn phm đ không đưc đem ra trao đi hoc không
nhằm mục đch sn xut đ trao đi. Hng ha c th tn ti dng vt th hoc dng phi vt th. Thu c t nh c a h ng h a
D khc nhau v hnh thi tn ti, song mi th hng ha đu c hai thuc
tnh l gi tr s dụng v gi tr.
- Giá tr s dụng
Ga tr s dụng ca hng ha l công cụ ca vt phm, c th thỏa mn mt
nhu cu no đ ca con ngưi; nhu cu đ c th l nhu cu vt cht hoc nhu cu tinh
thn; cng c th l nhu cu cho tiêu dng c nhân, c th l nhu cu tiêu dng cho sn xut.
Giá tr s dụng ca hng ho do thuc tnh t nhiên ca yu t tham gia cu
thnh nên hng ho đ quy đnh. Nn sn xut cng pht trin, khoa hc, công ngh
cng tiên tin, cng gip cho con ngưi pht hin ra nhiu v phong ph cc gi tr s
dụng ca hng ha khc nhau.
Ga tr s dụng ca hng ha l gi tr s dụng nhằm đp ng yêu cu ca
ngưi mua. Cho nên, nu l ngưi sn xut, tt yu phi ch chăm lo gi tr s dụng
ca hng ha do mnh sn xut ra sao cho ngy cng đp ng nhu cu khắt khe v tinh t hơn ca ngưi mua. - Giá tr
Theo C.Mc, gi tr của hàng ha là lao động của người sản xuất ra hàng
ha kt tinh trong hàng ha ấy.
Đ l gii r khi nim ny, C.Mc đt vn đ, ti sao gia cc hng ha c
gi tr s dụng khc nhau li trao đi đưc vi nhau?. Mi quan h t l v lưng gia
cc gi tr s dụng khc nhau đưc C.Mc gi l gi tr trao đi. 14
C.Mc cho rằng, s d cc hng ha trao đi đưc vi nhau l v chng c mt
đim chung. Đim chung đ ch, chng đu l kt qu ca s hao ph sc lao đng.
Tc l hng ha c gi tr. Khi l hng ha, d khác nhau v giá tr s dụng, chng đu
là kt qu ca s hao phí sc lao đng ca ngưi sn xut ra hàng hóa y, nên hàng hóa có giá tr.
Mt khác, khi đ đ cp ti hàng hóa, c ngha l phi đc sn phm ca lao đng
y trong mi liên h vi ngưi mua, ngưi bán, trong quan h xã hi. Do đ, lao đng
hao ph đ sn xut ra hàng hóa mang tính xã hi, tc hàm ý quan h gia ngưi bán
vi ngưi mua, hàm ý trong quan h xã hi. Trên cơ s đ, C.Mác quan nim đy đ
hơn: Giá tr của hàng ha là lao động xã hội của người sản xuất đ hao ph để sản
xuất ra hàng hóa kt tinh trong hàng hóa ấy
Như vy, bn cht ca giá tr l lao đng xã hi ca ngưi sn xut kt tinh trong
hàng hóa. Giá tr hàng hóa biu hin mi quan h kinh t gia nhng ngưi sn xut,
trao đi hàng hóa và là phm trù có tính lch s. Khi nào có sn xut v trao đi hàng
ha khi đ c phm trù giá tr hàng hóa. Giá tr trao đi là hình thc biu hin ra bên
ngoài ca giá tr, giá tr là ni dung l cơ s ca trao đi.
Lượng giá trị và các nhân tố nh hưởng đến lượng giá trị c a hàng hóa
Hộp 2.1 Một số quan niệm về hàng hóa trong kinh tế học
Hàng cá nhân là mt loi hàng hóa mà nu đưc mt ngưi tiêu dùng ri thì
ngưi khác không th dng đưc na. Kem là mt loi hàng cá nhân. h K i bn ăn ci
kem ca mình th ngưi bn ca bn sẽ không ly que kem đ m ăn na. Khi ta mc
áo qun, thì bắt k ai khc đu không đưc cùng lúc mc nhng qun o đ na.
Hàng công cng là mt loi hàng hóa mà thm chí nu có mt ngưi dùng ri,
thì nhng ngưi khác vẫn cn dng đưc. Bu không khí trong sch là mt loi hàng
hóa công cng. Quc phòng hoc an toàn công cng cng vy. Nu như cc lc lưng
v trang bo v đt nưc khỏi him nguy, thì vic bn hưng an toàn không vì lý do
nào li cn tr nhng ngưi khác cng hưng an toàn.
Hàng khuyn dụng là nhng hàng hóa và xã hi ngh rằng ngưi dân nên tiêu
dùng hoc tip nhn, cho dù thu nhp ca h mc no đi chăng na. Hàng khuyn
dụng thưng bao gm y t, giáo dục, nhà và thc phm. Mi ngưi nên c đy đ
nơi ăn chn và tin hnh cc bưc đ đm bo điu đ.
Ngun: David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dornbusch, Kinh t hc, Nhà
xut bn Giáo dục Hà Ni 1992, trang 71,7 , 2 7 . 4
- Thi gian lao đng xã hi cn thit - đơn v đo lưng giá tr ca hàng hóa
- Đ đo lưng lưng giá tr ca mt hàng hóa nht đnh, s dụng đơn v thi
gian hao ph lao đng đ sn xut ra hng ha đ. 15
Tuy nhiên, không phi l đơn v thi gian bt kì mà là thi gian lao đng xã hi cn thit.
Thi gian lao đng xã hi cn thit là thi gian đi hỏi đ sn xut ra mt giá tr
s dụng no đ trong nhng điu kin bnh thưng ca xã hi vi trnh đ thành tho
trung bnh, cưng đ lao đng trung bình.
Vy, lương gi tr ca mt đơn v hng ha l lưng thi gian hao ph lao đng xã hi cn thit
đ sn xut ra đơn v hng ha đ.
Trong thc hành sn xut, ngưi sn xut thưng phi tích cc đi mi, sáng
to nhằm gim thi gian hao ph lao đng cá bit ti đơn v sn xut ca mình xung
mc thp hơn mc hao phí trung bình cn thit. Khi đ sẽ c đưc ưu th trong cnh tranh.
Xét v mt cu thnh, lưng giá tr ca mt đơn v hng ha đưc sn xut ra
bao hm: hao ph lao đng quá kh (cha trong các yu t vt tư, nguyên nhiên liu đ
tiêu dng đ sn xut ra hàng ha đ) + hao ph lao đng mi kt tinh thêm.
- Các nhân tố ảnh hưởng đn lượng giá tr của hàng hóa
Lưng giá tr trong mt đơn v hng ha đưc đo lưng bi thi gian lao đng
xã hi cn thit đ sn xut ra hng ha đ, cho nên, v nguyên tắc, nhng nhân t nào
nh hưng ti lưng thi gian hao phí xã hi cn thit đ sn xut ra mt đơn v hàng
hóa tt sẽ nh hưng ti lưng giá tr ca hàng hóa. C.Mác cho rằng, có nhng nhân t sau đây:
Một là, năng sut lao đng.
Năng sut lao đng l năng lc sn xut ca ngưi lao đng, đưc tính bằng s
lưng sn phm sn xut ra trong mt đơn v thi gian hay s lưng thi gian hao phí
đ sn xut ra mt đơn v sn phm.
Khi tăng năng sut lao đng, sẽ làm gim lưng thi gian hao ph lao đng cn
thit trong mt đơn v hng ha. Cho nên, tăng năng sut lao đng, sẽ làm gim lưng
giá tr trong mt đơn v hng ha. Năng sut lao đng có mi quan h t l nghch vi
giá tr trong mt đơn v hàng hóa. Vì vy, trong thc hành sn xut, kinh doanh cn
phi đưc chú , đ có th gim hao ph lao đng cá bit, cn phi thc hin các bin
php đ góp phn tăng năng sut lao đng. Theo C.Mác, các nhân t tc đng đn
năng sut lao đng gm nhng yu t ch yu như: trnh đ ca ngưi lao đng; trình
đ tiên tin và mc đ trang b kỹ thut, khoa hc, công ngh trong quá trình sn xut;
trnh đ qun l; cưng đ lao đng và yu t t nhiên.
Khi xem xét v mi quan h gia tăng năng sut vi lưng giá tr ca mt đơn
v hàng hóa, C.Mác còn chú ý thêm v mi quan h gia tăng cưng đ lao đng vi
lưng giá tr ca mt đơn v hàng hóa.
Cưng đ lao đng là mc đ khn trương, tch cc ca hot đng lao đng trong sn xut. 16
Tăng cưng đ lao đng l tăng mc đ khn trương, tch cc ca hot đng
lao đng. Trong chng mc xét riêng vai trò ca cưng đ lao đng, vic tăng cưng
đ lao đng làm cho tng s sn phm tăng lên. Tng lưng giá tr ca tt c các hàng
hóa gp li tăng lên. Song, lưng thi gian hao ph đ sn xut mt đơn v hàng hóa
không thay đi. Do ch, tăng cưng đ lao đng ch nhn mnh tăng mc đ khn
trương, tch cc ca hot đng lao đng thay v lưi bing mà sn xut ra s lưng hng ha t hơn.
Tuy nhiên, trong điu kin trnh đ sn xut hàng hóa còn thp, vic tăng cưng
đ lao đng cng c ngha rt quan trng trong vic to ra s l ư ng các giá tr s
dụng nhiu hơn, gp phn thỏa mãn tt hơn nhu cu ca xã hi. Cưng đ lao đng
chu nh hưng ca các yu t sc khỏe, th cht, tâm l, trnh đ tay ngh thành tho
ca ngưi lao đng, công tác t chc, k lut lao đng,… Nu gii quyt tt nhng
vn đ ny th ngưi lao đng sẽ thao tc nhanh hơn, thun thục hơn, tp trung hơn, do
đ to ra nhiu hng ha hơn.
Hai là, tính cht phc tp hay gin đơn ca lao đng.
Khi xét vi mt hot đng lao đng cụ th, nó có th l lao đng có tính cht
gin đơn, cng c th l lao đng có tính cht phc tp. D nhiên, d gin đơn hay
phc tp th lao đng đ đu là s thng nht ca tính hai mt, mt cụ th và mt tru
tưng như đ đ cp trên.
Lao đng gin đơn l lao đng không đi hỏi c qu trnh đo to mt cách h
thng, chuyên sâu v chuyên môn, kỹ năng, nghip vụ cng c th thao tc đưc.
Lao đng phc tp là nhng hot đng lao đng yêu cu phi tri qua quá trình
đo to v kỹ năng, nghip vụ theo yêu cu ca nhng ngh nghip chuyên môn nht đnh.
Vi tính cht khc nhau đ, nên, trong cng mt đơn v thi gian mt hot đng
lao đng phc tp sẽ to ra đưc nhiu lưng giá tr hơn so vi lao đng gin đơn.
C.Mác gi lao đng phc tp l lao đng gin đơn đưc nhân bi lên. Đây l cơ s lý
lun quan trng đ c nhà qun tr v ngưi lai đng tnh ton, xc đnh mc thù lao
cho phù hp vi tính cht ca hot đng lao đng trong quá trình tham gia vào các
hot đng kinh t xã hi .
Tính hai mặt c a lao đ ng s n xu t hàng hóa
Nghiên cu v mi quan h gia hai thuc tính ca hàng hóa vi lao đng sn
xut hàng hóa, C.Mác phát hin ra rằng, s d hng ha c hai thuc tính là do lao
đng ca ngưi sn xut hàng hóa có tính hai mt. Tính hai mt đ l: mt cụ th và
mt tru tưng ca lao đng.
- Lao đng cụ th l lao đng c ch dưi mt hình thc cụ th ca nhng ngh
nghip chuyên môn nht đnh. Mi lao đng cụ th có mục đch lao đng riêng, đi
tưng lao đng riêng, kt qu lao đng riêng. Lao đng cụ th to ra giá tr s dụng
ca hàng hóa. Các loi lao đng cụ th khác nhau v cht nên to ra nhng sn phm 17
cng khc nhau v cht và mi sn phm có mt giá tr s dụng riêng. Trong đi sng
xã hi, có vô s nhng hàng hóa vi nhng giá tr s dụng khc nhaudo lao đng cụ
th đa dng, muôn hình muôn vẻ to nên. Phân công lao đng xã hi càng phát trin
thì xã hi càng nhiu ngành ngh khc nhau, do đ c nhiu giá tr s dụng khác nhau.
Khoa hc kỹ thut, phân coogn lao đng càng phát trin thì các hình thc lao đng cụ
th cng phong ph, đa dng.
- Lao đng tru tưng l lao đng xã hi ca ngưi sn xut hàng hóa không k
đn hình thc cụ th ca n; đ l s hao phí sc lao đng nói chung ca ngưi sn
xut hàng hóa v cơ bắp, thn kinh, trí óc. Lao đng tru tưng là to ra giá tr hàng hóa.
Vì vy, giá tr hng ha l lao đng tru tưng ca ngưi sn xut kt tinh trong
hng ha. Lao đng tru tưng l cơ s đ so snh, trao đi các giá tr s dụng khác nhau.
Trưc C.Mc, D.Ricardo cng đ thy đưc các thuc tính ca hàng hóa.
Nhưng D.Ricardo li không th lý gii thch đưc vì sao li có hai thuc tnh đ. Vưt
lên so vi lý lun ca D.Ricardo, C Mác phát hin cùng mt hot đng nhưng hot
đng đ c tnh hai mt. C.Mc l ngưi đu tiên phát hin ra tính cht hai mt ca lao
đng sn xut hàng hóa. Phát hin ny l cơ s đ C.Mác phân tích mt cách khoa hc
s sn xut giá tr thng dư sẽ đưc nghiên cu ti chương 3.
- Đng thi, nh vic phát hin ra tính cht hai mt ca lao đng sn xut hàng
hóa, C Mác, ngoài vic đ gii thch đưc mt cách khoa hc vng chắc vì sao hàng
hóa hai thuc tính, còn ch ra đưc quan h cht chẽ gia ngưi sn xut v ngưi tiêu
dùng hng ha. Lao đng cụ th phn ánh tính cht tư nhân ca ngưi lao đng sn
xut hàng hóa bi vic sn xut cái gì, đâu, bao nhiêu, bằng công cụ no… l vic
riêng ca mi ch th sn xut. Ngưc li, lao đng tru tưng phn ánh tính cht xã
hi ca lao đng sn xut hàng hóa, bi lao đng ca mi ngưi là mt b phn ca
lao đng xã hi, nằm trong h thng phân công lao đng xã hi. Nên, ngưi sn xut
phi đt lao đng ca mình trong s liên h vi lao đng ca xã hi. Do yêu cu ca
mi quan h này, vic sn xut v trao đi phi đưc xem là mt th thng nht trong
nn kinh t hàng hóa. Li ích ca ngưi sn xut thng nht vi li ích ca ngưi tiêu
dng. Ngưi sn xut phi thc hin trách nhim xã hi đi i
v ngưi tiêu dng, ngưi
tiêu dng đn lưt mình li thc đy s phát trin sn xut. Mâu thuẫn gia lao đng
cụ th và lao đng tru tưng xut hin khi sn phm do nhng ngưi sn xut hàng
hóa riêng bit to ra không phù hp vi nhu cu xã hi, hoc khi mc tiêu hao lao
đng cá bit cao hơn mc tiêu hao mà xã hi chp nhn đưc. Khi đ, sẽ có mt s
hng ha không bn đưc hoc bán thp hơn mc hao ph lao đng đ bỏ ra, không đ
b đắp chi ph. Ngha l c mt s hao ph lao đng cá bit không đưc xã hi tha
nhn. Đây l mm mng ca khng hong tha. 2.1.3.Tiền 18
Quan h hàng hóa- tin t là mt trong nhng mi quan h kinh t ct li ca
nn kinh t hng ha. Do đ, sau khi nghiên cu v hàng hóa, ni dung sau đây sẽ
phân tích v ngun gc và bn cht, chc năng ca tin t tỏng nn kinh t hàng hóa
cng như s liên h gia tin vi giá tr hàng hóa.
Nguồn gốc và b n ch t c a tiền
Trên cơ s tng kt lch s phát trin ca hàng hóa và s phát trin ca các hình
thái tin, C.Mác khẳng đnh: tin là kt qu ca quá trình phát trin sn xut và trao
đi hàng hóa, là sn phm ca s phát trin các hình thái giá tr t thp đn cao.
Trong lch s, khi sn xut chưa pht trin, vic trao đi hàng hóa lúc đu ch
mang tnh đơn lẻ, ngẫu nhiên, ngưi ta trao đi trc tip hàng hoá có giá tr s dụng
ny đ đi ly mt hàng hoá có giá tr s dụng khc. Đây l hnh thi sơ khai, C.mác
gi là hình thái gin đơn hay ngẫu nhiên ca giá tr.
Quá trình sn xut phát trin hơn, hng ho đưc sn xut ra phong ph hơn, nhu
cu ca con ngưi cng đa dng hơn, trao đi đưc m rng và tr nên thưng xuyên
hơn, mt hàng hoá có th đưc đem trao đi vi nhiu hàng hoá khác nhau. Ở trnh đ
này, C.Mác gi là hình thái m rng ca giá tr. Lc ny, trao đi đưc m rng song
không phi khi no cng d dàng thc hin. Nhiu khi ngưi ta phi đi vng qua trao
đi vi nhiu loi hàng hoá mi c đưc hàng hoá mà mình cn. Khắc phục hn ch
này, nhng ngưi sn xut hng ho quy ưc thng nht s dụng mt loi hàng hoá
nht đnh làm vt ngang giá chung. Hình thái tin ca giá tr hàng hoá xut hin. Qúa
trnh đ tip tục đưc thc đy đn khi nhng ngưi sn xut hàng hoá c đnh yu t
ngang giá chung cho toàn bôn th gii hng ho. Khi đ, ngưi tiêu dùng mun có
đưc mt loi hng ho đ tho mãn nhu cu, h có th s dụng tin đ mua hàng hoá y.
Như vy, tin, v bn cht, là mt loi hàng ho đc bit, là kt qu ca quá trình
phát trin ca sn xut v trao đi hàng hoá, tin xut hin là yu t ngang giá chung
cho th gii hàng hoá. Tin là hình thái biu hin giá tr ca hàng hoá. Tin phn ánh
lao đng xã hi và mi quan h gia nhng ngưi sn xut v trao đi hàng hoá.
Hộp 2.2 Quan niệm về tiền trong kinh tế học
Tin là bt c mt phương tin no đưc aa nhn chung đ thanh toán cho vic giao
hàng hoc đ thanh toán n nân. N l phương tn trao oi. Nhng chic răng chó
qun đo Admiralty, các vỏ s mt s vùng châu Phi, vàng th k 19 đu là các ví dụ
v tin. Điu cn nói không phi hàng hoá v tcht phi dụng m l qui ưc xã hi
cho rằng nó sẽ đưc aa nhn không bàn cãi vi tư cch l mt phương tin thanh toán.
Nguồn: David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dombusch, Kinh t học, Nhà xuất bản
giáo dục, Hà Nội, 1992, trang 70 19
Khi giá tr ca mt đơn v hng ho đưc đi biu bằng mt s tin nht đnh thì
s tin đ đưc gi là giá c hàng hoá. Giá c hàng hoá lên xung xoay quanh giá tr
ca nó. C.Mác cho rằng, giá c hàng hoá chu nh hưng ca nhiu nhân t như: gi
tr hàng hoá, mc đ khan him, quan h gia s lưng ngưi mua và s lưng
ngưi bán, tình trng đu cơ, gi tr ca đng tin. Đ kim soát s n đnh ca giá
c, ngưi ta phi s dụng nhiu loi công cụ kinh t khc nhau, trong đ c vic điu
tit lưng tin cung ng.
Chức năng c a tiền
Theo C.Mác, tin c năm chc năng sau:
Thước đo gi tr: Khi thc hin chc năng thưc đo gi tr, tin đưc dng đ
biu hin v đo lưng giá tr ca tt c cc hng ho khc nhau. Đ đo lưng giá tr
ca các hàng hoá, tin cng phi có giá tr. Vì vy, đ thc hin chc năng thưc đo
giá tr ngưi ta ngm hiu đ l tin vàng. S d như vy là vì gia giá tr ca vàng và
giá tr ca hàng hoá trong thc t đ phn nh lưng lao đng xã hi hao phí nht đnh.
Phương tiện lưu thông: Khi thc hin chc năng phương tin lưu thông, tin
đưc dùng làm môi gii cho qu trnh trao đi hng ho. Đ phục vụ lưu thông hng
ho, ban đu nh nưc đc vng thnh nhng đơn v tin t nht đnh, sau đ l đc
tin bằng kim loi. Dn dn, xã hi nhn thy, đ thc hin chc năng phương tin lưu
thông, không nht thit phi dùng tin vàng, mà ch cn tin kí hiu giá tr. T đ tin
giy ra đi và sau này các loi tin kí hiu giá tr khc nhau như tin k toán, tin séc,
tin đin t, gn đy vi s phát trin ca thương mi đin t, các loi tin o xut
hin (bitcoin) v đ c quc giá chp nhn bitcoin là phương tin thanh toán. Trong
tương lai, c th nhân loi sẽ phát hin ra nhng loi tin khác na đ giúp cho vic
thanh ton trong lưu thông tr nên thun li.
Tin giy ra đi gip trao đi hng ho đưc tin hành d dàng, thun li và ít
tn km hơn tin vàng, tin kim loi. Tuy nhiên, tin giy ch là kí hiu giá tr, bn
thân chúng không có giá tr thc nên nh nưc phi in và phát hành s lưng tin giy
theo yêu cu ca quy lut lưu thông tin t, không th phát hành tu tin. Nu in và
phát hành quá nhiu tin giy sẽ làm cho giá tr ca đng tin gim xung, kéo theo lm phát xut hin.
Phương tiện cất trữ: Tin l đi din cho giá tr, đi din cho ca ci nnê khi tin
xut hin, thay vì ct tr hng ho, ngưi dân có th ct tr bằng tin. Lúc này tin
đuưc rút ra khỏi lưu thông, đi vo ct tr dưi hình thái vàng, bc và sẵn sàng tham
gia lưu thông khi cn thit.
Phương tiện thanh toán: Khi thc hin chc năng thanh ton, tin đưc dng đ
tr n, tr tin mua ch uhng ho…Chc năng phương tin thanh toán ca tin gắn
lin vi ch đ tín dụng thương mi, tc mua bán
thông qua ch đ tín dụng, thanh toán không dùng tin mt mà ch dùng tin trên s
sách k toán, hoc tin trong tài khon, tin ngân hàng, tin đin t... 20